Aanzet tot de toepassing van directionele felling bij de houtoogst in het Surinaamse drooglandbos

CENTRUM VOOR LANDBOUWKUNDIG ONDERZOEK IN SURINAME

AANZET TOT DE TOEPASSING VAN DIRECTIONAL FELLING BIJ DE HOUTOOGST IN HET SURINAAMS DROOGLANDBOS

Peter van der Hout

Intern Rapport

I N H O U D Biz. Voorwoord 5 1. Samenvatting " 2. Inleiding en probleemstelling " 2.1. Inleiding " 2.2. Probleemstelling 7 3. Terreingesteldheid en bosstructuur 7 h. Toegepaste houtoogstsysteem 9 k.1. Organisatie 9 U.2. Velling 10

U.3. Problemen bij de veiling 11

k.k. Uitsleep en transport 11

5. Tijdstudie 11

5.1. Tijd en plaats van het onderzoek 1^

5.2. Oriëntatie 12

5.3. Onderscheid naar arbeidsfasen 12

5.h. Beschrijving velploeg en materiaal 1^

5.5. Beschrijvingen bij het opnameformulier '5 5.6. Problemen bij de tijdwaarnemingen

6. Resultaten tijdstudie 6.1. Veltijden 6.2. Productiviteit 19 19 19 22 18 18 7. Discussie en aanbevelingen 7.1. Discussie 7.2. Aanbevelingen 8. Literatuur 2 2 Bijlagen.

5 -VQORWQQRP

De uitvoering van d i t onderzoek vond p l a a t s t i j d e n s de p r a k t i j k t i j d van de a u t e u r . i n h e t kader van z i j n s t u d i e bosbouw aan de Landbouwhogeschool t e Wageningen, Nederland. De p r a k t i j k t i j d vond p l a a t s i n de periode

december 1981 t o t j u l i 1982 en werd doorgebracht b i j het onderzoeksproject LH/üvS 01 b i j het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek i n Suriname.

Het onderzoek i s v e r r i c h t i n nauwe samenwerking met de houtonderneming N.V. Ansoe en de Dienst te Lands Bosbeheer. Van beiden worden de medewerkers van h a r t e bedankt, waarvan i n h e t bijzonder de heer Asraf van LBB, Het onderzoek werd v e r r i c h t onder l e i d i n g van I r . J . Hendrison, die u i t e r a a r d van h a r t e voor z i j n raadgevingen wordt bedankt.

6 -1. SAMENVATTING

• : Dit v e r s l a g i s gericht op de v e l l i n g van inlands hout i n het t r o p i s c h

regenbos i n .Suriname met s p e c i a l e aandacht voor gericht v e l l e n ,

• ••., Het doel. van het onderzoek i s na t e gaan of toepassing van " d i r e c t i o n felling'V met-behulp van wiggen in het Surinaamse drooglandbos zinvol i s . Voorts Vat.het e f f e c t van "direction f e l l i n g " op de a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t i s . Hiertoe werd een tijdstudiemethöde ontworpen en g e t o e t s t op b r u i k b a a r -heid.- • • . . ' " • •

Duidelijke conclusies konden nog n i e t worden getrokken vanwege een t e k o r t e onderzoekperiöde en een onvoldoende gestandaardiseerde opname-methode. Toch kunnen nu reeds enkele zaken worden opgemerkt: h e t wiggen leidde n i e t a l t i j d t o t een p o s i t i e f r e s u l t a a t . Men kan zich dan ook af-vragen 0f het gebruik van wiggen zinvol i s . Bij de t i j d s t u d i e kon worden

geconstateerd, dat b i j gebruikmaking van wiggen de t o t a l e v e l t i j d (= bestede mantijd) n i e t veel toeneemt. De e f f e c t i e v e v e l t i j d neemt weliswaar toe met een factor 2 a 3 , maar maakt s l e c h t s 10 a 15$ van de t o t a l e v e l t i j d u i t . Voegen we hieraan toe dat de veltechniek van de velploeg zeker n i e t optimaal was, dan i s het o n j u i s t het gebruik van wiggen zonder meer af t e wijzen. Betreffende de t i j d s t u d i e dient t e worden opgemerkt dat de opname-methode nog n i e t optimaal i s . Tijdens de u i t v o e r i n g van de t i j d s t u d i e , konden nog verschillende zwakke punten worden aangewezen. Dit leidde t o t enige aanbevelingen voor de v o o r t z e t t i n g van de t i j d s t u d i e .

2. INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING

2 . 1 . I n l e i d i n g

In het kader van h e t onderzoeksproject LH/UvS 01 "Antropogene Invloeden in het Ecosysteem Tropisch Regenwoud", werd in 1981 door HENDRISON h e t Expt. 81/29 "De invloed van de houtoogst op h e t ecosysteem tropisch regenwoud, vooral in verband met de toepassingsmogelijkheden van n a t u u r l i j k e verjonging" g e s t a r t . De gedachte h i e r b i j i s dat de hout-oogst bepalend i s voor de u i t g a n g s s i t u a t i e b i j de toepassing van een n a t u u r l i j k e verjongingssysteen aangezien oogst,schade aan bodem en v e g e t a t i e i m p l i c e e r t .

Vooral i n verband met de r e c r u t e r i n g van toekomstige waardevolle bomen i s het b e l a n g r i j k dat de wijze van e x p l o i t a t i e zo min mogelijk schade aan de blijvende opstand t o e b r e n g t . Anderzijds wordt vanuit de bedrijfseconomische kant een zo e f f i c i ë n t mogelijke werkwijze verlangd. Er moet daarom worden gezocht naar een systeem dat tegengestelde belangen v e r e n i g t . In Suriname i s e r gewoonlijk sprake van een hoge mechanisatie-graad en een e i s voor een hoge a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t , wat t o t gevolg heeft dat de k w a l i t e i t van het geleverde werk laag i s .

Binnen Expt. 81/29 i s een a a n t a l onderdelen t e onderscheiden. Ein daarvan i s gebruik maken van "direction f e l l i n g " {een u i t de gematigde streken stammende term "visgraatsgewijze v e l l i n g " i s voor h e t i n h e t regenbos gebruikte uitkapsysteem n i e t t o e p a s b a a r ) . Dit v e r s l a g r i c h t zich op d i t systeem van oogst.

7

-Betreffende het n a t u u r l i j k e verjongingssysteem, zoals dat door h e t onderzoeksproject LH/UvS 01 b i j het CELOS i s ontwikkeld»wordt verwezen naar DE GRAAF (1981); voor de opzet en de voortgang van h e t Expt. 81/29 naar HENDRISON (1981a, h) en naar CELOS kwartaalverslagen nr. 60 en n r . 6 l .

In d i t verslag worden achtereenvolgens behandeld: t e r r e i n g e s t e l d h e i d , b o s s t r u c t u u r en een korte beschrijving van h e t toegepaste houtoogstsy-steem. Voorts de implicaties van d i t systeem voor v e l l i n g , u i t s l e e p en t r a n s p o r t . Het verslag b e s l u i t met de t i j d s t u d i e : de toegepaste methode, een overzicht van de r e s u l t a t e n van de t i j d s t u d i e en aanbevelingen voor volgende t i j d s t u d i e s .

2 . 2 . Probleemstelling

In het kader van een met het n a t u u r l i j k e verjongingssysteem harmo-nierend oogstsysteem beoogt d i t onderzoek na t e gaan of toepassing van

"direction f e l l i n g " met behulp van wiggen in het Surinaamse drooglandbos succes h e e f t . Voorts het ontwerpen van een tijdstudiemethode t e r bepaling van de a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t van de v e l l i n g wanneer h e t syteeem van

"direction f e l l i n g " wordt toegepast.

3. TERREINGESTELDHEID EN BUSSTRUCTUUR

Het experiment wordt uitgevoerd i n het Mapanegebied i n h e t 600 ha metende proefperk Akintosoela (Fig. 1) , waar de meest belovende natuur-l i j k e verjongingstechniek, zoanatuur-ls door het CELOS i s ontwikkenatuur-ld, door LBB op p r a k t i j k s c h a a l zal worden, toegepast.

Het proefperk wordt versneden door een ontsluitingsweg, die het proefperk i n een noordelijke en z u i d e l i j k gedeelte s c h e i d t . Aangezien de werkzaamheden zich gedurende de verslagleggingsperiode op h e t zuide-l i j k gedeezuide-lte concentreerden, gaat in d i t verazuide-lag de aandacht daar naar t o e . Het z u i d e l i j k gedeelte heeft een matig t o t goed gedraineerde bodem bestaande u i t zandige leem (sandy loam); doorgaans over zandige k l e i ; p l a a t s e l i j k k l e i met c o n c r e t i e s .

Het t e r r e i n i s vlak t o t l i c h t golvend, p l a a t s e l i j k doorsneden door kreken en zwampen. De toegankelijkheid i s goed met uitzondering van de zwampen en kreekoevers, waar de toegankelijkheid voor de u i t s l e e p in de r e g e n t i j d problemen b l i j k t t e geven.

Met betrekking t o t de soortensamenstelling kan worden gesteld dat deze s t e r k v a r i e e r t en door een l i c h t e e x p l o i t a t i e enige jaren geleden ontbreken van bepaalde soorten.bomen met grote diameters. In sommige gedeelten i s sprake van ( l a a t - ) secundair bos met s n e l groeiende soorten en kapoeweri.

In h e t gedeelte waar de tijdwaarnemingen plaatsvonden, kwamen van de waardevolle bomen de soorten groenhart, k r a p a , rode s a l i , hoogland bàboen en kwari veelvuldig voor. Met betrekking t o t de v e l l i n g i s h e t

voorkomen van harde houtsoorten ( b i j v . groenhart) en van zachte (bv. soemaroeba) i n t e r e s s a n t i n verband met de v e l t i j d .

Bij de t e vellen bomen komen plankwortels en w o r t e l l i j s t e n voor, maar n i e t veelvuldig. Lianen komen veelvuldig voor. Lianen kunnen de valscfcade v e r s t e r k e n , door b i j de v e l l i n g andere bomen mee t e s l e u r e n .

expt;.â! / 29 •'••

r f R

: . ; • • • * ' . : : ! . ; . • • ' •

9

-Het proefperk i s verdeeld in i n v e n t a r i s a t i e a f d e l i n g e n van 250x^00 m en i s v o l l e d i g geïnventariseerd op waardevolle soorten (Bijlage 1).

Volgens het n a t u u r l i j k verjongingsplan van LBB (DE VLETTER, 1981)

mag 15 m3/ha worden geoogst volgens de volgende voorwaarden: de t e vellen

bomen moeten preferente soorten zijn en een gelijkmatige verspreiding over de oppervlakte hebben. Indien op deze wijze 15 m3/ha n i e t wordt b e r e i k t , worden bomen van minder preferente soorten gekozen en/of wordt de d i a -meterlimiet verlaagd van ^5 cm t o t 35 cm d . b . h .

De werkzaamheden worden g e s t a r t vanuit het LBB-kamp b i j de zuidelijke brug over de Mapanekreek, waar ook het materieel van de concessionaris i s opgeslagen. De afstand van h e t kamp t o t het basispunt (Fig. 1) bedraagt

ongeveer 2 km. '::

k. TOEGEPASTE H0UT00GSTSYSTEMEN

U . 1 . Organisatie

- : Ongeorganiseerde houtoogst i s één van de voornaamste oorzaken van schade en h o u t v e r s p i l l i n g . In Suriname i s b i j de b o s e x p l o i t a t i e h e t

organisatieniveau laag en de mechanisatiegraad hoog (GEERTS, 1978), zodat een verhoging van het organisatieniveau noodzakelijk i s .

Door de opeenvolgende fasen b i j de houtoogst op e l k a a r af t e stemmen zullen schade aan de blijvende opstand en v e r s p i l l i n g van hout en a r b e i d s -t i j d beperk-t kunnen worden.

Daartoe zijn b i j Expt. 81/29 de volgende maatregelen getroffen: - e r wordt gewerkt met een vaststaand net van sleepwegen;

- het gehele gebied met e x p l o i t a t i e v a k k e n , i n v e n t a r i s a t i e a f d e l i n g e n , sleepwegen en kreeklopen i s i n k a a r t gebracht;

- de p l a a t s van de t e vellen bomen i s op prospectiekaarten (Bijlage 2) aangegeven;

- de gevelde bomen worden voorzien van een bloknummer, welk nummer b i j v e l l i n g , u i t s l e e p en t r a n s p o r t wordt g e r e g i s t r e e r d ; ;

- b i j de v e l l i n g wordt het a a n t a l gevelde bomen per dag g e r e g i s t r e e r d i n c l u i s de k w a l i t e i t van de blokken en h e t voorkomen van w o r t e l l i j s t e n

(Bijlage 3 ) ;

- b i j de u i t s l e e p en b i j het t r a n s p o r t wordt het aantal r i t t e n en h e t a a n t a l blokken per r i t genoteerd;

- h e t volume van h e t gevelde hout wordt i n het veld v6ör de u i t s l e e p ' ' liggend gemeten.

Doordat bekend i s hoeveel blokken in het veld z i j n e n w i a r deze zich bevinden, hoeveel blokken op de landing zijn of reeds zijn g e t r a n s p o r t e e r d ,

i s een goede samenwerking tussen de verschillende onderdelen t e verwezen-l i j k e n . Voorts wordt getracht de u i t s verwezen-l e e p en de v e verwezen-l verwezen-l i n g o p e verwezen-l k a a r äf t e stemmen door de bomen gericht t e vellen in overeenstemming met de l i g g i n g vao.de sleepweg.

De oogst wordt uitgevoerd per e x p l o i t a t i e v a k , r e s p e c t i e v e l i j k p e r afdeling door een aannemer (concessionaris) waarbij CELOS en LBB de s u p e r v i s i e uitoefenen.

' 1 0

-U.2. Veiling

In deze ' context impliceert de v e l l i n g een d r i e t a l onderdelen: de voorbereiding,opwde v e l l i n g (vrijmaken van de stamvoet, s t a r t e n motor-zaag) , , h e t e i g e n l i j k e vellen (zagen en vallen van de stam) en .het op-. werken van de stamop-. ! '•

In Suriname wordt de v e l l i n g doorgaans uitgevoerd, door een .velploeg van twee personen met een motorzaag. Hoewel' h e t gebruik van de. motorzaag ... • tamelijk gaed i s ingeburgerd en de bediening hiervan goed i s * ontbreekt

• 'het vaak aan een goede t r a i n i n g van de operator en a s s i s t e n t voor\V&t'

de y e l l i n g s t e c h n i e k b e t r e f t . f ••,,!

'••'•'•'•'•••'•" Buiten het gevaar voor persoonlijk l e t s e l brengt d i t met zich mee

dat voor een eenvoudigste wijze van v e l l i n g wordt gekozen. Dit houdt i n dat de v a l r i c h t i n g at random over a l l e r i c h t i n g e n i s verdeeld, wat de u i t s l e e p aanzienlijk b e m o e i l i j k t .

Ervan uitgaande dat velschade een onvermijdbare schade aan h e t bos i s , l i j k t het wijs de v a l r i c h t i n g dusdanig op de u i t s l e e p af t e stemmen dat zo min mogelijk sleepschade o n t s t a a t : " d i r e c t i o n f e l l i n g " • •_

Het " d i r e c t i o n felling"-systeem houdt i n dat de v a l r i c h t i n g i n dé r e g e l van de sleepweg af i s en een hoek van ca. 135 met de u i t s i e e p r i c h t i n g maakt (KLç. 2) «••'.... '•",".-": .'••'-" '•'.• - '.'•••••• ••••••.••'•'•.

•'• :;Ret;bßpel&''.vmue v é l r i c h t i n g gebeurt aan de hand' van p r o s p e c t i e

-kaarten -en exploitatievefc-kaarten, waarop afdelingen en sleepweg(en) zijn aangegeven. De techniek van gericht vellen i s als. volgt : : door h e t gebruik

van wiggen, h e t op de j u i s t e p l a a t s aanbrengen van valkerf en velsnede«? ". én f h e t .variëren van diepte van valkerf en vels ne de en p l a a t s , en grootte

van de b r e u k l i j s t , kan de boom in p r i n c i p e , in i e d e r gewenste r i c h t i n g worden geveld.

In gematigde streken waar men doorgaans t e maken heeft met monocul-turen geldt d i t zeker, maar i n h e t mesofytisch drooglandbos verstoren een a a n t a i zaken d i t ideale b e e l d . Er komen namelijk veel bomen voor die in een,bepaalde r i c h t i n g overhangen, een asymmetrische kroon en/of zware takken hebben, die de boom s t e r k naar êên kant zullen âpenj neigen. Verder i s h,et hout. van. sommige soorten zo zwaar dat een wig moeilijk kan. worden ingebracht. Bij bomen: dikker dan cä. 70 cm d . b . h . heeft wiggen nauwelijks effect,, vanwege een t e geringe hevelwerking. Een bijkomend, probleem i s

hef 'feit. dat. men voor a l l e bomen dezelfde motorzaag g e b r u i k t , t e weten

een zaag met een breed b l a d , waardoor b i j bomen dunner dan ca. kb cm d . b . h . de wig n i e t op t i j d kan worden ingebracht.

J u i s t b i j het gericht vellen i s een goede t r a i n i n g een e e r s t e v e r e i s t e . Bij Expt. 81/29 wórdt; gewerkt met een velploeg van de aannemer..Deze velploeg i s gedurende de inwerkperiode geinstrueerd omtrent h e t vellen met wiggen. De motorzaagoperator heeft een motorzaagcursus gevolgd« ' H i j heeft e c h t e r a l t i j d geveld op de meest eenvoudige w i j z e . Dat i s vellen

in r i c h t i n g waarheen de boom n e i g t . Het vertrouwen in de nieuwe werkwijze was n i e t groot. Voorts kon er sprake zijn van onwil met name'

van de kant van d e - a s s i s t e n t , omdat het wiggen een e x t r a taak-voor deze inhoudt. Het gevolg hiervan was dat de nieuwe werkwijze n i e t a l t i j d gemotiveerd werd t o e g e p a s t . Indien een notorzaagcursus h e t aanleren van een veltechhiek met behulp van wiggen i m p l i c e e r t , zal het rendement b i j het wiggen hoger z i j n .

Betreffende een u i t g e b r e i d v e r s l a g van de werkmethode b i j v e l l i n g s -werk onder de omstandigheden van het uitkapsysteem i n h e t regeribos t e Suriname wordt verwezen naar RENES (1971). Bij h e t h i e r toegepaste systeem wigt de a s s i s t e n t op i n s t r u c t i e s van de motorzaagoperator.

x stobbe •-•—• a f v o c r i c h t i n g ( i.

<£

\' sieepùea

Vir,' 2. Direction felling. Een velrichtiriR onder een hoek van ^5° met de' sleepwec; • zorgt voor een optimale afvoer.

12

-1*.3. Problemen b i j de v e l l i n g

De werkzaamheden waren n i e t i d e a a l dankzij v e r s t o r i n g door de volgende zaken:

- de velploeg i s n i e t voldoende g e t r a i n d op gericht v e l l e n ;

- door o r g a n i s a t o r i s c h e en technische moeilijkheden met a l s gevolg werk-onderbreking zowel binnen als b u i t e n de werkcyclus werd h e t rythme e r n s t i g v e r s t o o r d ;

- h e t m a t e r i a a l verkeerde meerdere malen n i e t i n goede s t a a t of was n i e t compleet; wiggen waren ondeugdelijk of e r was s l e c h t s een wig t e r beschikking; e r werd s l e c h t s éên motorzaagketting meegenomen. Deze was vaak i n s l e c h t e s t a a t : b o t , t e k o r t e b e i t e l t a n d , onzorgvuldig

gescherpt;

- hoewel i s getracht de beinvloeding van de velploeg door de waarnemer en r e g i s t r a t e u r zo k l e i n mogelijk t e houden om de r e a l i t e i t van h e t arbeidsproces zo min mogelijk t e v e r s t o r e n , t r a d w a a r s c h i j n l i j k een verandering i n de werkwijze en een v e r l a g i n g van h e t werktempo van de velploeg op t e n aanzien van hun alledaagse werkwijze en -tempo.

k.k. Uitsleep en transport

De uitsleep gebeurt met een gelede wieltrekker (skidder) vanaf de stobbe tot de landing waarbij, afhankelijk van de omvang van de blokken, een of meer blokken worden gesleept.

Het belangrijkste kenmerk van het systeem is het op elkaar afstemmen van de verschillende onderdelen van de houtoogst.Dit ,uit zich in een

planmatig aangebracht sleepwegennet, en in het gebruik maken van prospectie-gegevens zowel door de velploeg als door de uitsleepploeg. Hierdoor kan

de uitsleepploeg, die gebruik maakt van prospectiekaarten, het aantal skidtrails en de koers daarvan vooraf vaststellen. Een in de juiste richting gevelde boom kan worden aangekoppeld en vervolgens naar de sleepweg worden gesleept met zo min mogelijk wenden of keren.

Immers bij het wenden en keren treedt ten eerste een verbreding van de skidtrail op en ten tweede ernstige bodembeschadiging. Aangezien dit verslag zich voornamelijk op de velling richt, wordt de uitsleep

verder buiten beschouwing gelaten.

Transport gebeurt vanaf de landing met houttrucks. Hierbij wordt tevens het aantal blokken en trips genoteerd. In feite valt het transport buiten het onderzoek. Het is niet veranderd ten opzichte van de normale wijze van transport.

5. TIJDSTUDIE

5.1. Tijd en plaats van het onderzoek

Het onderzoek heeft plaatsgevonden in enkele afdelingen van het zuidelijk gedeelte van het proefperk Akintosoela. De oriëntatie vond plaats in de periode 3 april 1982 tot 19 april 1982, waarin tien dagen effectief werd gewerkt, in de afdelingen 31, 32 en 33 van vak III en afdeling 30 van vak IV. De tijdstudie vond plaats in de periode 28 april

1982 tot 25 mei 1982 in de afdeling 33 van vak III en afdelingen k2 en hk

13

-5 . 2 . O r i ë n t a t i e

Alvorens werd overgegaan t o t h e t opzetten en de uitvoering van de tijdwaarnemingen, heeft e e r s t een o r i ë n t a t i e plaatsgevonden op de werk-methode en op het punt van de gerichte v e l l i n g .

Gedurende êin week i s de velploeg geinstrueerd omtrent het gericht vellen met behulp van wiggen. Vervolgens i s gedurende t i e n werkdagen de r i c h t i n g waarin de boom i s gevallen genoteerd, i n c l u s i e f of a l dan n i e t van wiggen i s gebruik gemaakt. De r e s u l t a t e n varieerden s t e r k per boom en per dag met als oorzaken: de stand en de vorm van de t e vellen bomen en conditie en motivatie van de velploeg. J u i s t d i t l a a t s t e had een s t e r k e invloed op de v a l r i e n t i n g .

In t o t a a l werd de v e l l i n g van 107 bomen op de voet gevolgd i n vak 3 , afdelingen 3 1 , 32 en 33. In t a b e l 1 zien we dat h e t percentage gewigde bomen l a a g i s . Voorts zien we dat het aantal goed gevallen bomen lager i s dan het a a n t a l verkeerd gevallen bomen. Het c r i t e r i u m voor een goed gevallen boom h i e l d in dat een afwijking van de gewenste v e l r i e n t i n g van 1+5 naar beide zijden werd g e t o l e r e e r d .

Tabel 1. Verband tussen wiggen en v a l r i enting

aantal gevelde • t o t a a l bomen Valri enting geveld

___ goed fout '

Gewigd 18 11+ 32 "

Niet gewigd 33 h2 T5 Totaal 51 56 107 " "

Indien we aannemen d a t , b i j het vellen van een zeer groot aarttal bomen in de r i c h t i n g waarheen de bomen neigen, i n iedere r i c h t i n g

een-zelfde a a n t a l bomen v a l l e n , zal het percentage "goed" ca. 25$ bedragen. Indien we voorts aannemen dat in het ongunstigste geval a l l e goed gevallen gewigde bomen zonder wiggen verkeerd zouden zijn gegevallen, b e -draagt h e t percentage goed gevallen bomen 31$. Bij de toegepaste veilings-wijze i s d i t hô%t wat een verhoging van 17$ inhoudt.

Toetsing b i j v e r o n d e r s t e l l i n g dat e r sprake i s van een normale ver-deling en onafhankelijke parameters, l e v e r t een overschrijdingskans van

17$ op, dat het effect van het wiggen p o s i t i e f i s (Bijlage h). Dit i s geen s i g n i f i c a n t v e r s c h i l . Er i s dus wel een verbetering, maar deze i s n i e t overtuigend.

5 . 3 . Onderscheid naar arbeidsfasen

In principe verloopt een veilingscyclus als v o l g t : lopen wachten -zagen - wachten - opwerken - wachten. Om enige s t a n d a a r d i s a t i e binnen het arbeidsproces t e verkrijgen wordt uitgegaan van de i n d e l i n g van de mantijd zoals door de afdeling Bösarbeid en Techniek van "De Dorschkamp" en de hoofdafdeling Bedrijfsvorming van SBB, r e s p . Wageningen en Utrecht, Nederland (LAMMERTS van BUEREN & LEEK, 1976) i s gedaan.

Daar wordt de m a n t i j d a l s v o l g t i n g e d e e l d : 1. B e s t e d e m a n t i j d

Het d e e l van de w e r k t i j d w a a r i n de man b e s c h i k b a a r i s voor h e t u i t -v o e r e n -van de o p d r a c h t en h e t weer h e t werk t o e l a a t .

2 . N i e t b e s t e d e m a n t i j d

W e r k t i j d minus b e s t e d e m a n t i j d , b e s t a a n d e u i t . o . a . z i e k t e , verzuimde t i j d , w e e r v e r l e t . .

B e s t e d e m a n t i j d onder t e . v e r d e l e n i n : . 1 . 1 . W e r k p l e k t i j d

T i j d d i e pp de werkplek aan de o p d r a c h t wordt b e s t e e d . 1.2. T r a n s p o r t

T i j d voor h e t v e r p l a a t s e n van werkplek n a a r w e r k p l e k . De w e r k p l e k t i j d i s onder t e v e r d e l e n i n :

1 . 1 . 1 . C y c l u s t i j d

De a r b e i d s t i j d voor h e t u i t v o e r e n van de w e r k c y c l u s . 1 . 1 . 2 . A a n - e n a f l o o p t i j d

T i j d benodigd voor v o o r b e r e i d e n d e ^werkzaamheden om op de werkplek h e t werk aan t e vangen en voor'werkzaamheden d i e na v o l t o o i i n g van

de o p d r a c h t n o d i g z i j n om h e t werk af. t e ronden,. Bv.„: onderhoud', '; w e r k i n s t r u c t i e . ' 1 . 1 . 3 . Bijkomende t i j d T i j d s d u u r van e l e m e n t e n , d i e b i j c y c l i s c h werk de c y c l i - o n d e r b r e k e n . Bv. : b i j s t e l l e n g e r e e d s c h a p , onderhoud op de w e r k p l e k , " h a n g e r " b i j v e l l i n g s w e r k . 1.1.1*. W a c h t t i j d " . -Tijd w a a r i n geen'werk kan worden v e r r i c h t t e n gevolge v a n . t e c h n i s c h

o f o r g a n i s a t o r i s c h o n v e r m i j d b a r e s t o r i n g e n . 1 . 1 . 5 . R u s t t i j d

T i j d gedurende welke h e t werk wordt onderbroken op p e r s o o n l i j k e

gronden (geen s c h a f t t i j d ) . -.•••• •• ••"• 1 . 1 . 6 . Vermijdbare t i j d . . .

,/:s-T i j d voor v e r m i j d b a r e h a n d e l i n g e n en o n d e r b r e k i n g e n . . . •.../•'- x " :'1\Ci'-ir)[i

5 . ^ . B e s c h r i j v i n g v e l p l o ë g en m a t e r i a a l

l i i :.

Hoewel de v e l p l o ë g van s a m e n s t e l l i n g v e r a n d e r d e - was i n ' e e r s t e1 lT'-',

i n s t a n t i e s p r a k e van de volgende, s t a n d a a r d - v e l p l o ë g , welke samen'â-iiellin;g^,:

h i e r ' w o r d t gegeven... rr • ' • ' ' .

B e s c h r i j v i n g v e l p l o ë g : - 1 m o t o r z a a g o p ë r a t o r -, 1 assistent • ' ' ' • " .

- materiaal: 1 motorzaag (Stihl AVOTO) met toebehoren (vijlen, bougie- i. • : sleutel, schroevedraaier) • 1 moker : 2 wiggen ;..,... •1 houwer 1 5 1-can s m e e r o l i e 1 5 1-can b r a n d s t o f , B e s c h r i j v i n g o n d e r z o e k s t e a m : R e g i s t r a t i e : 1 s c h r i j v e r • m a t e r i a a l : - b l o k r e g i s t r a t i e f o r m u l i e r e n , ( B i j l a g e k)

- magnetische r e g i s t r a t i e h a m e r met nummerjilaat^es - p r o s p e c t i e k a a r t . • , ,-. - e x p l o i t a t i e v a k k a a r t . ^ .. - kompas . . . . ' • • .:y.-'.:•:. •',- ''-"" " T i j d s t u d i e : 1 waarnemer m a t e r i a a l : - stopwatch - h o r l o g e - opnameformulieren ( B i j l a g e 5 ) - kompas

15

-5 . -5 . Beschrijving van het opnameformulaer

Aan de hand van de o r i ë n t a t i e i s i n z i c h t verkregen in het a r b e i d s -proces . Ónderscheiden worden:

- r e i s t i j d naar werkplek (1e boom);

>- e e r s t e werkcyclus aan de e e r s t e boom, inhoudende de voorbereiding, h e t zagen en het opwerken;

- r e i s t i j d van 1e boom naar 2e boom ( l o o p t i j d ) ;

- tweede werkcyclus (conform 1e werkcyclus), inhoudende de voorbereiding : h e t zagen en het opwerken;

- r e i s t i j d van werkplek naar het kamp en t e n s l o t t e

- bijkomende t i j d , w a c h t t i j d , r u s t t i j d en vermijdbaretijd, die tussen r e i s t i j d en werkcyclus of binnen de wérkcyclus v a l l e n .

Dit leidde t o t het ontwerpen van een opnameformulier (Bijlage 5 ) . Verklaringen en beschrijvingen van de verschillende onderdelen volgen hieronder.

Datum, vak- en afdelingsnummer spreken voor zich.

T i j d s t i p van vertrek naar werk(plek) en t i j d s t i p aankomst op werk

leveren een gedeelte van d i t t r a n s p o r t é e r e i s t i j d van h e t kamp naar de werk-plek. Dit gebeurt h e t z i j t e voet, h e t z i j per auto t o t het proefperk, in het proefperk t e voet. Met " t i j d s t i p aankomst op werk" wordt bedoeld'

de p l a a t s waar de e e r s t t e vellen boom van de desbetreffende dag zich bevindt. Indien de p l a a t s waar de motorzaag + toebehoren i s achtergelaten op enige afstand i s van de e e r s t e t e vellen boom, bv. als aan een nieuw vak of een nieuwe afdeling wordt begonnen, wordt de l o o p t i j d tussen deze twee plaatsen t o t de r e i s t i j d gerekend; ook indien h e t onderhoud op de eerstgenoemde p l a a t s gebeurt.

T i j d s t i p vertrek van werk geeft samen met t i j d s t i p aankomst op werk (plek) de werkplektijd + l o o p t i j d aan. De aankomsttijd op het kamp i s n i e t opgenomen omdat het geregeld gebeurde dat de ploeg n i e t d i r e c t naar h e t kamp terugkeerde. De r e i s t i j d van het werk naar het kamp i s g e l i j k

g e s t e l d aan de gemiddelde r e i s t i j d naar het werk, n l . 50 min.

Pauze. In e e r s t e i n s t a n t i e werd hiermee een vaststaande l u n c h t i j d bedoeld. De i n t e n s i t e i t van het werk v e r s c h i l t echter s t e r k door ver-s c h i l l e n in looptijden en doordat het vellen van zware houtver-soorten meer energie vergt dan van l i c h t e houtsoorten. Ten tweede duurde een werkdag gemiddeld s l e c h t s v i e r uren. Om deze redenen werd n i e t besloten t o t een vast t i j d s t i p vastgestelde pauze, maar werd afhankelijk van de omstandig-heden g e r u s t . Daardoor v a l t de geklokte pauze onder r u s t t i j d . Overige, korte r u s t t i j d e n zijn n i e t opgenomen.

Ook h i e r b i j i s zo min mogelijk invloed op de velploeg uitgeoefend door de b e g e l e i d e r s , zodat de v ê l l e r doorgaans bepaalde wanneer een pauze moest worden gehouden en wat de duur daarvan was.

Onderhoud. Er kan onderscheid worden gemaakt naar dagelijks onder-houd voor en na de c y c l u s t i j d (aan- en a f l o o p t i j d ) , onderonder-houd t i j d e n s de

cyclus ( s l i j p t i j d ) en (twee)wekelijks onderhoud. Aangezien in de v e r s l a g -periode geen fourtnight i s gewerkt, aan h e t einde van welke -periode de motorzaag naar het kamp wordt gebracht i s (twee)wekelijks onderhoud n i e t opgenomen. Onderhoud (aan- en aflooptijd) op het opname formulier s t a a t voor de volgende werkzaamheden die b i j aanvang van de werkdag op de werk-plek plaatsvinden:

- b i j v u l l e n brandstof en eventueel bijvullen/verversen smeerolie; - schoonmaken motorzaag.uitwendig, l u c h t f i l t e r , sprocket en zaagblad; - s l i j p e n en spännen k e t t i n g ;

i6

-In principe kan d i t zowel aan h e t begin of na beëindiging van de werkdag gebeuren.

Van deze werkzaamheden neemt het s l i j p e n van. de k e t t i n g de meeste t i j d in b e s l a g . S l i j p e n gebeurde soms ook gedurende de werkdag, zodat deze e x t r a s l i j p t i j d als s l i j p t i j d (bijkomende t i j d ) i s opgenomen.

Bij de planning van de t i j d s t u d i e zijn de volgende zaken aan de aandacht ontsnapt: brandstof b i j v u l l e n , carburateur a f s t e l l e n , schoon-maken binnen de c y c l u s t i j d ; het.opbergen i . c ' . afdekken van de motorzaag met toebehoren na het werk.

' Boomnr. Het met blauwe verf aangegeven nummer op de t e vellen boom.

De bomen zijn per afdeling genummerd, telkens beginnend b i j n r . T. Lognr. Het met de magneethamer in het blok ingeslagen r e g i s t r a t i e -nummer. Ieder b l o k , dus ook twee blokken b i j één boom of afgekeurde .' blokken, k r i j g t ëen nummer. De nummers zijn doorlopend en in principe op

volgorde van v e l l i n g . - •'>'.•':.' • Voorbereiding. De voorbereiding omvat h e t volgende:

- overleg en i n s t r c u t i e i.v.m. v a l r i c h t i n g ;

- vrijmaken van de stamvoet van ondergroei en l i a n e n , schoonmaken van de boom op zaaghoogte;

- e v e n t u e e l het kappen van een vluchtweg;

- s t a r t e n en eventueel b i j s t e l l e n van de motorzaag.

De voorbereiding begint dus op het moment dat een boom i s b e r e i k t en s t o p t op het moment waarop de zaag tegen de boom wordt g e p l a a t s t . Soms vindt geen voorbereiding p l a a t s met uitzondering van overleg en s t a r t ë r r mótorzaagy wat overigens soms ook achterwege wordt gelaten b i j h e t t e g e -l i j k voorbereiden van twee bijeenstaande bomen.

Velling. Hiermee wordt de e i g e n l i j k e v e l l i n g bedoeld. Deze gaat in op het moment waarop de motorzaag tegen de boom wordt g e p l a a t s t en s t o p t op het moment dat de boom i s gevallen. Hierbij i s i n g e s l o t e n : w i g t i j d , t i j d voor overleg en i n s t r u c t i e t i j d e n s de v e l l i n g , t i j d die verloren gaat doordat de. zaag klemt, door h e t aanbrengen van e x t r a sneden, "hang"-t i j d en d e r g e l i j k e .

Qpwerking. De opwerking gaat i n , d i r e c t nadat de boom i s gevallen en duurt t ó £ : h e t moment waarop de boom i s opgewerkt en de motorzaag i s afgezet. De opwerking houdt dus de volgende zaken i n :

- lopen met de motorzaag van de stobbe naar de p l a a t s waar zal worden afgetopt; . , . . . • • ; ' .

- verwijderen van l i a n e n , kroondelen en ondergroei t e r p l a a t s e ; - h e t afkorten;

- eventueel verwijderen van onbruikbare delen of zware takken en

- a l l e wachttijden die tussen deze onderdelen v a l l e n . Bv. voor overleg of r u s t t i j d .

Looptijd. De t i j d die v e r s t r i j k t vanaf h e t beëindigen van de ene velcyclus (het afzetten van de motorzaag n a h e t opwerken) t o t h é t begin van de volgende cyclus. ' .

Omdat van twee 'verschillende werkplekken sprake i s , wordt de l o o p t i j d t o t h e t t r a n s p o r t gerekend.

Wig- en v a l r i c h t i n g . Deze bijzonderheden worden vermeld i.v.m. de invloed van beide op de v e l t i j d en l a t e r i.v.m. de u i t s l e e p t i j d .

Opmerkingen. In de kolom opmerkingen komen op een bepaalde velcyclus betrekking hebbende opmerkingen voor over afwijkingen in het arbeidsproces. Bv.: zaag klemt, brandstof b i j v u l l e n , korte rustpauze.

17

-Notatie.

De tijden en andere grootheden zijn als volgt genoteerd: - Tijdstippen in uren en minuten (horlogetijd);

- Pauze, slijptijd en onderhoud in hele minuten; - Verbruik brandstof en smeerolie in liter x 0,1; - Boomnummer en lognummer een geheel getal;

- De cyclus- en looptijden, gemeten in honderdste minuten, als twintigste minuten (afgerond);

- Wig: 0 (niet) of 1 (wel);

.,- T Valrichting i s 1', 2 of 3. Klasse 1 i s : in de aangegeven r i c h t i n g gevallen; klasse 2 i s : loodrecht op de aangegeven r i c h t i n g gevallen .; - e n klasse 3 i s : tegenovergesteld aan de aangegeven r i c h t i n g gevallen;

a l l e n met een toegestane afwijking van + ^5°•

5 . 6 . Problemen b i j de tijdwaarnemingen

Hoewel een uitgebreide o r i ë n t a t i e en planning plaatsvond voordat t o t de tijdwaarnemingen werd overgegaan bleek t i j d e n s de opnameperiode een aantal zaken voor e r n s t i g e verstoringen t e zorgen. De volgende zaken hadden de meeste invloed:

-; Door r e g e n v e r l e t , ziekte organisatorische problemen en mechanische storingen konden i . p . v . de geplande d r i e weken s l e c h t s v i e r dagen als effectieve werkdag worden beschouwd. Regenverlet, ziekte (niet bestede mantijd) zijn n i e t in de t i j d s t u d i e opgenomen.

- Doordat de velploeg van samenstelling wisselde i s er n i e t a l t i j d sprake van vergelijkbare waarnemingen

Zo werd op het moment dat de t i j d s t u d i e werd g e s t a r t , de a s s i s t e n t (olieman) vervangen door een andere, n i e t geïnstrueerde a s s i s t e n t . De motorzaagoperator werd na v i e r dagen wegens ziekte vervangen door een andere, n i e t geïnstrueerde o p e r a t o r , die bovendien problemen had met de bediening van de motorzaag. Verder werd de ploeg twee dagen u i t g e b r e i d met een derde man. In e e r s t e i n s t a n t i e met iemand van LBB, die het opzoeken en zelfs het wiggen doorgaans voor zijn rekening nam. De tweede maal met iemand van de aannemer. Deze had geen duidelijke f u n c t i e .

- Zoals al eerder i s genoemd traden veel afwijkingen van het standaard-arbeidsproces op, die n i e t op het opname formulier waren gerubriceerd. Bv.: klemmende zaag, r e g e n v e r l e t , wespennest b i j een t e vellen boom, t i j d e l i j k stoppen van het werk op persoonlijke of technische gronden en d e r g e l i j k e .

- "Hangers" en afgekeurde blokken zorgen voor n i e t volledige waarneming per cyclus. De cyclus i s dan n i e t afgerond.

- Het gebeurde regelmatig dat de velploeg werd opgesplitst.: operator v e l l e n , a s s i s t e n t voorbereiden b i j volgende boom. Hierdoor moest de waarnemer één van beide t i j d e n s c h a t t e n .

- Voor de tijdopname werd een stopwatch gebruikt met een verdeling in honderdste delen van minuten en met één w i j z e r . Door het l a a t s t e gingen b i j het indrukken van de stopwatch en noteren van de waarneming enkele seconden "verloren". Ter c o r r e c t i e hiervan i s b i j a l l e waar-nemingen een tiende deel van een minuut opgeteld.

- Omdat noch de velploeg noch de met de r e g i s t r a t i e b e l a s t e arbeider de v e l r i c h t i n g j u i s t kon bepalen, behoorde deze taak ook b i j de waarnemer, die dus ook het overleg met de velploeg op zich nam. Hierdoor zijn de waarnemingen enige malen verstoord.

18 -6. RESULTATEN TIJDSTUDIE

6 . 1 . Veltijden

In h e t kader van de t i j d s t u d i e i s gedurende v i j f dagen de v e l l i n g van 55 bomen bijgewoond. Doordat sommige onderdelen van de cyclus soms' n i e t werden uitgevoerd of door e x t r a t i j d binnen een cyclusonderdeel, ,

Welke t i j d n i e t aan de opdracht werd b e s t e e d , zijn n i e t van a l l e bomen

a l l e cyclusonderdelen opgenomen. ''.'.. *;r Biij~ de verwerking i s onderscheid gemaakt naar de p r e s t a t i e s b i j de

twee verschillende velploegen: namelijk v i e r dagen met een geïnstrueerde motorzaagoperator en éên dag met een niet-geinstrue'erde o p e r a t o r . In Tabel 2 staan de gé vél dè bomen verdeeld naar soort en naar diameterklasse als noodzakelijke r e f e r e n t i e . In Tabel 3 staan de gemiddelde t i j d e n met hun- s.tandaardafwi j k i n g . Hierbij i s voor de berekening van de

standaard-afwijking uitgegaan van een normale verdeling van de t i j d e n .

Tabel 2 . Verdeling van de gevelde bomen, naar soort en diameterklasse waarbij tijdwaarnemingen zijn gedaan

s o o r t Krapa Rode s a l i Hoogland baboeh Groenhart H a r d e - b a s t ; Tingimoni ' Okerhout ..\ Kwarï- ''• Goebäjä; f . O v e r i g diam-. k l . .. ~ ., . . " . :! i : . : • • • • . • : . ' ' . ' ' - ' • •••••: • • • • • • ..••••: 35-V5 10 • . - , - . 3 , - . ; : • 3 l : -•-'. '•:. y • 1 ••' : '1 ; '" ; 3 -_ 1+5-55 "•? • 3 . . , '. V 1 2 ' -1 :• -55-65 1 - 3 -2 1 -2 65-75 -1 -1 -75-85 -— -2 85-95 • • ' -1 — - • 1 . -1 95-105 - _',-- • _ 1 - . • T o t . 16 10 7 It k 3 3 3 5 22 16 9 • 55

Tabel 3 . Gemiddelde t i j d e n i n minuten b i j de v e l l i n g volgens h e t

" d i r e c t i o n felling"-systeem met' gebruik van wiggen. Onderscheid i s gemaakt naar twee ploegen. GEM i s de gemiddelde tijdsduur:. SDEV de standaardafwijking; N het a a n t a l bomen waaraan een cyclusonderdeel i s gerelateerd O n d e r d e e l '••'•• V o o r b e r e i d i n g : V e l l i n g met wig V e l l i n g zonder wig Opmerking: êén b l o k Opmerking: twee b l o k k e n L o o p t i j d GEM' 0 , 9 3,0 1,7 1 , * 2 , 9 2 , 1 P l o e g A ' SDEV 0 , 8 1,8 •• 1,^ 1,2 0 , 3 2 , 8 N kk 12 28 3h 2 U1 GEM 1,2 6 , 2 1,9 2 , 9 -2 , 8 P l o e g B SDEV 0 , 8 3,1 0 , 8 1,0 -2 , -2 N 13 3 9 8 -12

19

-In Tabel k zijn de mantijden, onderverdeeld volgens LAMNERTS van BUEREN & LEEK (1976) weergegeven. Indien vermijdbare t i j d , bv. klemmende

zaag, of r u s t t i j d binnen de cyclus de c y c l u s t i j d of de l o o p t i j d aanzien-l i j k veraanzien-lengden, i s voor âeze t i j d e n de gemiddeaanzien-lde c y aanzien-l u s t i j d of aanzien-l o o p t i j d van de overige waarnemingen genomen en de resterende t i j d als "vermijd-bare t i j d " , ' V a c h t t i j d " cf " r u s t t i j d " beschouwd.

Een onderdeel van het t r a n s p o r t vormt de r e i s t i j d van kamp naar werkplek en v . v . Alleen de r e i s t i j d naar de werkplek i s gemeten. De

r e i s t i j d naar het kamp i s gesteld op 50 minuten.

"Rest" i s het v e r s c h i l tussen gesommeerde stopwatchtijd na c o r r e c t i e (zie paragraaf k.3) en h o r l o g e t i j d en b e s t a a t merendeels u i t factoren a l s meetfouten en posten binnen de werkplektijd anders dan de c y c l u s t i j d .

Tabel h. Bestede mantijd onderverdeeld naar verschillende onderdelen. Tijden zijn gegeven in minuten. Weergegeven zijn v i e r werkdagen: de vierde dag i s gewerkt door ploeg B, de overigen door ploeg A. Het volume i s op stam gemeten.

Onderdeel bestede mantijd t r a n s p o r t r e i s t i j d l o o p t i j d werkplektijd c y c l u s t i j d aan- e n . a f l o o p t i j d r u s t t i j d w a c h t t i j d vermijdbare t i j d r e s t a a n t a l bomen a a n t a l m Dag 171 86 27 58 32 10 6 -10 10 17, 1 (2 h 5* 11) 290 (k 105 22 163 Ik 16 20 -1T 36 19 26,6 2 h 50) 268 (k gk 37 137 72 21+ -1*1 13 23,0 3 h 28) k 307 (5 h 07) 96 3U 177 81+ 3U 19 17 17 — 13 26,6 X 3

Op de e e r s t e dag werd een boom van 9 m geveld; de voorbereiding van de v e l l i n g was e c h t e r de vorige dag a l begonnen, maar om technische redenen gestopt. Het op de e e r s t e dag gevei^e volume werd gesteld op Ut5 m3.

20

-6 . 2 . P r o d u c t i v i t e i t ''

Door de moeilijke omstandigheden waaronder de vellingsproef werd uitgevoërdj moeten de p r o d u c t i e c i j f e r s voorzichtig worden gefnterpreteërd. Om toch nog een u i t s p r a a k t e kunnen doen over de p r o d u c t i v i t e i t van de '. onderzochte v e l t e c h n i e k , -zijn dé eigen proef r e s u l t a t e n vergeleken met productie standaarden zoals die door de F.A.0. zijn ontwikkeld. De F.A.0. heeft monogr'àmmén opgesteld om de productie t e berekenen per effectieve a r b e i d s t i j d . De monogrammen zijn opgesteld aan de hand van enquêtes en '. "" waarnemingen gedaan in verschillende tropische landen, waaronder Gaban,

Zairé"i M a l e i s i ë , de: P h i l l i p i j n e n en Suriname.

Afhankelijk van de gemiddelde boomdiameter ( d . b . h . ) , de w e r k p l e k t i j d , de toegepaste v e l l i rigs techniek en de b o s - en t e r r e i n g e s t e l d h e i d , kan u i t

zo'n monogram de dagproductie worden afgelezen. In t a b e l ? worden de ?

proefres u i t aten ( g e r e a l i s e e r d volume) vergeleken met de F.A.0.-schattingen. Het g e r e a l i s e e r d volume i s h i e r b i j op stam gemeten.

Tabel 5. Veilingsproductie per effectieve a r b e i d s t i j d

Dag 1 2 3 fc •: d.b . h . (cm) hl U9 52 53 werkplektijd (min) 85 185 Mh 211 g e r e a l i s e e r d volume (m3) (proef) 17,5 26,6 23,0 26,6 berekend volume (m3) (F.A.0.) • 8,2 18,5 18,6 22,8

De gerealiseerde volumes u i t de p r o e f v e l l i n g , b l i j k e n hoger t e z i j n dan de s c h a t t i n g volgens F.A.0.-wijze. Dit kan een aantal oorzaken hebben, waaronder h e t f e i t dat het geproduceerd volume l a g e r i s dan h e t op stam

gemeten volume.

In elk geval l a a t deze v e r g e l i j k i n g zien dat de p r o d u c t i v i t e i t b i j ".direction., feiling" n i e t opmerkelijk l a g e r hoeft t e z i j n , in t e g e n s t e l l i n g t o t hetgeen werd verwacht t i j d e n s de waarnemingen i n h e t veld.

7. DISCUSSIE BH.. AANBEVELINGEN

7 . 1 . Discussie .,

Bij toepassing,van, " d i r e c t i o n f e l l i n g " met behulp van wiggen .. bedraagt het percentage in de j u i s t e ' r i c h t i n g gevallen bomen kB%.

Dat d i t s l e c h t s een kleine verbetering i s , b l i j k t u i t het f e i t dat in december 1981 i n hetzelfde gebied in vak I , b i j een p r o e f v e l l i n g gedaan door een i n s t r u c t e u r en operator van het Jan Starke-opleidings-centrum t e Z a n d e r i j , van de 27 gevelde bomen 20 bomen in de j u i s t e r i c h t i n g vielen (77$) en daarbij meer dan de h e l f t van de bomen werd gewigd (VAN IJSSEL, 1982). Het b l i j k t dus dat b i j d i t onderzoek n i e t 'optimaal en vaak genoeg i s gewigd.

21

H i e r u i t b l i j k t dat t r a i n i n g van een velploeg een n i e t geringe i n -vloed op de v a l r i c h t i n g h e e f t . Ook b i j deze s t u d i e was een v e r s c h i l tussen een l i c h t getrainde en n i e t getrainde ploeg op t e merken, hoewel d i t v e r s c h i l n i e t duidelijk in t a b e l k t o t u i t i n g komt.

Een tweede oorzaak i s het f e i t dat de concessionaris de velploeg een taak van 15 bomen per dag oplegt. Omdat de ploeg deze taak zo snel mogelijk w i l afronden, wordt e r n i e t voldoende gemotiveerd gewigd. Als l a a t s t e vormt het wiggen een e x t r a , nieuwe taak voor de a s s i s t e n t .

' H i e r u i t volgt dat het nodig i s het vellingswerk op k w a l i t e i t en n i e t op k w a n t i t e i t t e waarderen.

RENES (1971) vond b i j v e l l i n g zonder wiggen in de r i c h t i n g waarin de boom overhangt i n het Coesewijnegebied de volgende, gemiddelde zaag-t i j d e n :

- voor rode s a l i (Tetragastris altisçima) in de diam. k l 50 cm (meeste waarnemingen): 1 min. 30 s e c .

- voor hoogland baboen (Virola melinonii) i n de diam. k l . 55 cm (meeste waarnemingen): 1 min. 17 s e c .

Bij onze studie in het Mapanegebied wordt voor waarnemingen verdeeld .over de diam. k l . v o l o n s Tabel 2 en voor meerdere soorten,

b i j n i e t gewigde bomen voor de v e l t i j d (=zaagtijd + "hang"-t i j d ) gevonden: 1,7 "hang"-t o "hang"-t 1,9 min. Er i s dus een verhoging waar "hang"-t e nemen, aangezien de " h a n g " - t i j d doorgaans zeer kort i s .

Uit onderzoekingen van RENES (1970 en VAN LAVIEREN (1968), r e s p . uitkap in drooglandbos en b i j k a a l s l a g b i j Pins aarïbaea bleek de v e l -t i j d (zaag-tijd) b i j -toenemende diame-ter -toe -t e nemen. Op grond van deze en eigen waarnemingen, gecombineerd met het f e i t dat de t e vellen bomen qua diameterverdeling een logarithmisch afnemende verdeling hebben, kan men s t e l l e n dat e r betreffende de v e l t i j d eerder sprake i s van een scheve verdeling dan van een normale verdeling.

Uit de kleine hoeveelheid waarnemingen b l i j k t al_duidelijk dat het vellen met wiggen, afhankelijk van het niveau van t r a i n i n g , twee t o t d r i e -maal langer duurt. De invloed op de bestede mantijd i s aanzienlijk minder g r o o t , omdat de e i g e n l i j k e v e l l i n g s l e c h t s een k l e i n onderdeel van het gehele arbeidsproces i s . De c y c l u s t i j d bedraagt immers ongeveer de h e l f t van de werkplektijd en ongeveer een kwart van de bestede mantijd. De v e l t i j d neemt met wiggen 50-60%, zonder wiggen 30-1+5$ van de c y c l u s t i j d i n .

Omtrent de a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t valt vooralsnog weinig t e zeggen, omdat n i e t onder optimale omstandigheden werd gewerkt en het a a n t a l waarnemingen k l e i n i s . Toch b l i j k t in v e r g e l i j k i n g met een s c h a t t i n g

volgends F.A.0.-wijze (F.A.0. -\9lb) de p r o d u c t i v i t e i t n i e t opmerkelijk verlaagd te.worden door het gebruik maken van het "direction f e l l i n g " -systeem.

De tijdwaarnemingsmethode b l i j k t nog n i e t optimaal t e z i j n . De methode l e i d t wel t o t enkele c o n c l u s i e s , maar i s nog n i e t van een

dergelijk gehalte dat het arbeidsproces adequaat kan worden geanalyseerd. Voorts i s de werkmethode nauwelijks gestandaardiseerd. Voor het voort-zetten van de t i j d s t u d i e worden dan ook enkele aanbevelingen gedaan.

22

-7 . 2 . Aanbevelingen

De volgende veranderingen en aanvullingen moeten worden opgenomen in de werk- en tijdstudiemethode:

a) s t a n d a a r d i s a t i e van h e t arbeidsproces. Hiertoe moeten op de volgende punten goede^ afspraken worden gemaakt:

- constante 'samenstelling van de velploeg;

- voorkomen van technische s t o r i n g e n . Dit t e doen door optimaal materiaal i n h e t veld mee.te nemen, zoals twee scherpe k e t t i n g e n ,

j ;, twee goede wiggen e . d . ;

- strakke dagindeling. Bv. 8-urige werkdag, die exact om 7.00 uur \ aanvangt met een vaste pauze van 11.00 - 11.30 uur; onderhoud voor

en na h e t werk v e r p l i c h t ;

- h e t beloningsysteem moet gericht zijn op verbetering van de k w a l i t e i t

van het velwerk. , . . . , . b) veranderingen i n de tijdstudiemethode

••)•- regenverlet en ander v e r l e t opnemen ( " w a c h t t i j d " ) ;

- r u s t t i j d e n , vermijdbare en bijkomende t i j d e n ' m e t e n , zoals ' t i j d e l i j k stoppen van h e t werk op technische of persoonlijke gronden; - v e l t i j d opdelen in z a a g t i j d èn v a l t i j d , waarbij eventueel "hangen"

1 t o t u i t i n g komt; .

-.i--*. e r moet nog een oplossing worden gezocht voor bomen die b l i j v e n

hangen e . d .

- de tijdwaarnemer moet geen andere functies hebben dan de t i j d - _ ^ waarneming en moet zijn u i t g e r u s t met een stopwatch met meerdere"

•wijzers waarbij de t i j d na s t i l z e t t e n doorloopt. .•/...

8, LITERATUUR

F.A.0. (197*0: Logging and logtransport in t r o p i c a l high f o r e s t . FAO Forestry Development Paper 18, Rome.

,G$AAF, N.R.-.de. (1981): Sustained timber production in the South American

'., . t r o p i c a l . r a i n f o r e s t . Workshop on the management of low f e r t i l i t y

./^ /acid, s o i l s of the humid ameri can t r o p i c s , Paramaribo. . vrr

GEERTS, J.P.M. (1978): Aspecten van arbeid, o r g a n i s a t i e en mechanisatie b i j h o u t e x p l o i t a t i e b e d r i j v e n in Suriname. Celos rapporten 128, Paramaribo.

HENDRISON, J . (1981a): De invloed: van de houtoogst op h e t tropisch

regenbos, vooral i.v.m. de toepassingsmogelijkheden van een natuur-l i j k verjongingssysteem. Samenvatting Werkprogramma 1981-1982. Project LH/UvS 0 1 . Lanbouwhogeschool, Wageningen.

HENDRISON, J . (1981b): Working program experiment 81/29. The impact of timber h a r v e s t i n g on t h e t r o p i c a l r a i n f o r e s t ecosystem, p a r t i c u l a r l y in r e l a t i o n to the p o s s i b i l i t i e s of n a t u r a l regeneration. CELOS, Paramaribo. ."'" • LAAN, P. van der en L.C.A. C0RSTEN (1978): Collegedictaat Wiskundige .

S t a t i s t i e k deel 2: 168-172. Vakgroep Wiskunde, Sectie S t a t i s t i e k , Landbouwhoges chool, Wageningen.

23

-LAMMERTS van BUEREN, E.M. & N.A. LEEK (1976): Begrippen en d e f i n i t i e s voor p r o u d c t i v i t e i t s m e t i n g in de b o s - en landschapsbouw. Nederlands Bosbouw Tijdschr. 1+8(11): 225-228.

RENES, G.J.B. (1971): Methodestudie van vellingswerk met de motorketting-zaag in zwaar inlands hout. Celos rapporten 5^, Landbouwhogeschool, Wageningen.

VLETTER, J . de (1981): Voorstel praktijkproef n a t u u r l i j k e verjonging t e Mapane. Dienst ' s Lands Bosbeheer, Paramaribo.

•'ELOS LIST OF COMMERCIAL SPECIES 1978

B i j l a g e 7

F?uni l y S p e c i e s Code Local name Trade name

'V:acardiaceae '-.nnonaceae A r a l i a c e a e B i g n o n i a c e a e B u r s e r a c e a e C e l a s t r a c e a e . G u t t i f e r a e Humiriaceae l a u r a c e a e l^ y t h i d a c e a e % i a c e a e °i"aceae '^-öosaceae ^isticaceae 'aPilionaceae Loxopterygium sagotii Xylopia aromatica Didymopanax morototoni Seheffiera paraënsis Jacaranda copaia Tabebuia serratifolia Protium insigne Protium neglectum Tetragastris altisstma Tetragastris hostmannii Trattinickia burserifolia) Trattinickia rhoifolià ) Goupia glabra Platonia insignis, Rheedia sp. Symphonia globulifera Humiria balsamifera Licaria cayennensis Nectandra grandis Ocotea glomerata Ocotea petalanthera Ocotea sp. Ocotea rubra Lecythis davisii Carapa procera Cedrela odorata Brosimura paraënse piratinera spp. parkia nitida Virola melinonii Virola surinamemsis Andira spp.

Dicorynia gui ariens is Diplotropis purpurea Dipteryx odorata

I

SLA PEP KAS MOR GOE GRO GTI HTI SAL TIS ATI KOP GEE MAT MER KAN ZPG ZPK WIP WAP WAN KWA KRA CED SAT LET AGR HBA LBA RKA BAS ZKA TON Slangenhout Pegrekoepisi Ka3savehout Morototo Goebaja Groenhart Tingimoni-grootbl. Tingimoni-harde bast Rode salie Tingimonisalie Ajawatingimoni Kopi Geelhart, Pakoelie Matakki Meri (Blakaberi) Kaneelhart Pisi, zwarte, gr.bl. Pisi, zwarte, kl.bl. Pisi, witte Pisi, wana Wana Kwatapatoe Krapa Ceder Satijnhout Letterhout Agrobigi Hoogland baboen Laagland baboen Rode kabbes B a s r a l o k u s Zwarte kabbes Tonka Tabebuia Goupie Manni Canela Red Louro Andiroba Cedar Satiné Snakewood Baboen Baboen Angelin Angélique Tatabu

B i j l a g e / ';iy • taceae otaceae moroubaceae * »*ciili aceae chysiaceae Species Hymenaea courbaril Mora excelsa Peltogyne spp. Platymiscium spp. Vouacapoua americana Fagara pentandra Manilkara bidentata Micropholis guyanensis MicropholiB guyanensis Simarouba amara Sterculia spp. Qualea albiflora Qualea coerulea Qualea rosea Vochysia guianensis Vochysia tomentosa Code RLO MRA PUR KOE BRU PRI BOL RIW RIZ SOE OKR HGR LGR BGR WIS WAK Local name Rode lokus Mora Purperhart Koenatepi Bruinhart Pritijari Bollètrie Riemhout, wit Riemhout, zwart Soemaroeba • Okerhout Hoogland gronfolo Laagland gronfolo Birgi gronfolo Wiswiskwari Wanakwari Trade name Courbaril Purpleheart Wacapou Balata No. 23 53 59 58 15 29 1U 51 52 32 U2 35 1*1 31* 38 1*3

VALLING bijlage 3 T ) '\ Ti i .... _

vak aid. ploegleider . volg nr. I j l

log nr. wortel-_{1 listen}

_.

kwali

-u

Boom

nr. log nr. wortel -_{Ui s ten} kwali -teil

Bijlage h

Voor het vergelijken van twee onbekende kansen bij twee steekproeven met onbekende verdeling kan gebruik worden gemaakt van de volgende aan-passing:

Bij toetsen van HQ: v± * P2 t eSe n V ?i p2> w a a r b iJ Pi " k a n s °P "g o e d" met wiggen en p = kans op "goed" zonder wiggen is in het algemeen sprake van de volgende situatie

Kenmerk A Â steekproef uit populatie 1

steekproef uit populatie 2

V

k

i

n2-k2 n-k n. n. n

Verondersteld wordt dat :

- de populatieomvang groot is t.o.v. de steekproefomvang; . L en k onafhankelijk en bioniaal verdeeld zijn.

Dan blijkt dat k voorwaardelijk Hypergeometrisch is verdeeld.

Vervolgens wordt verondersteld dat n± en n2 in een vaste verhouding naar oneindig gaan en - naar een constante tussen 0 en 1. Dan gaat de

hypergeometrische k naar een Normale verdeling toe.

Dit levert de volgende toetsingsgrootheid op (met continuiteitscorrectie + 5)

{ k

x

(n

2

-kg) - k

2

(r^-J^) + $n j V~n^T

(VAN DER LAAN & CORSTEN, 1978) V n ^ n . k I n - k )

Voeren we de getallen van tabel 1 ( 5.2) in, dan krijgen we voor éénzijdige toetsing de volgende overschrijdingskans

P j~X >{(18« U2) - (lU* 33) - l* 107 } V~IÖ6 ] v 51* 56* 32* 75

!j2> S T'UT> !£ VcLL.'ÜCi

Hat um

n

Vak [ | I Afd [ "J"""] Opnemer

bijlage 5 Vo I g n r. '-.tip v e r t r e k n a a f w e r k u t i p aanko-rnst op w e r k ! st i p v e r t r e k v a n w e r k Pauze S U j p t i j d [ O n d e r h o u d ( ,. . ., B r a n d s t o f M V e r b r u i k j _ J | Smee r o l ie o g nr. V o o r b e r e i d m g t i j d Ve I l i ng t ijd W O p w e r k i n g t ij d V a l .