Wat als? Survivaltips om leerlingen bij de les te houden

(1)

Wat als… ?

Survivaltips om leerlingen ‘bij de les’ te houden

Bij afstandsleren heb je als leraar vast al eens gevoeld dat je de leerling slechts ‘van ver’ kan ondersteunen in zijn leerproces. Je bent niet alleen. We missen immers de interactie in de klas, waarbij onze leerlingen ons permanent verbaal en non-verbaal signalen geven over hun leren. Tijdens een contactles in de klas zie je vaak meteen aan de blik van een leerling of die extra uitleg nodig heeft of niet - boeken die niet op de bank klaarliggen zijn een signaal om een beetje aan te manen - een leerling die zonder reden afwezig is zet je in actie om te achterhalen wat er aan de hand is - … Omgekeerd krijgt de leerling ook niet dezelfde ondersteuning als tijdens een contactles: ook voor de jongeren blijven die bemoedigende glimlach, die opgetrokken wenkbrauw, en dat kleine gebaar om hen terug bij de les te brengen afwezig.

Veel van die signalen zal je nu op een andere manier opvangen om er vervolgens mee aan de slag te kunnen. Hoe kan je bij afstandsleren toch het zicht op het leerproces van de leerling behouden? Hoe kan je het effectieve leren van de leerling blijven ondersteunen? Waar let je best op en welke acties onderneem je?

Hieronder vind je een aantal ‘Wat als … situaties’ waarin je eerst een situatieschets krijgt die je misschien herkent vanuit de contactlessen. Vervolgens krijg je tips om deze situaties bij afstandsleren te herkennen en hoe je hierop kan reageren. Je zal merken dat veel van je vroegere praktijk nauwelijks verschilt van het afstandsleren. De principes blijven hetzelfde, de context is net iets anders.

We nodigen je uit om dit ‘Wat als…’-format als inspiratiebron te gebruiken. Er zitten heel wat tips in, sommige pas je vast al toe, andere zijn misschien erg onrealistisch voor jouw vak of leerlingen, nog andere kan je meteen uittesten... Kies wat jou past en vooral: bespreek het met je collega’s!

Misschien kunnen jullie de tips wel aanvullen op basis van wat jullie zelf ondernomen hebben in bepaalde situaties. Laat het ons dan zeker weten. We willen dit document steeds meer aanvullen, samen met jullie, zodat we zoveel mogelijk leraren zo breed mogelijk kunnen inspireren! Klik op de situatie en kom meteen bij de tips terecht.

Wat als uit online evaluatie blijkt dat leerlingen de leerstof toch niet gevat hebben?

Wat als de leerling een verplichte online les 'spijbelt’.

Wat als een leerling 'spiekt’?

Wat als een leerling het overzicht op de leerstof verliest/ de draad kwijtraakt?

Wat als de leerling afhaakt of zich verveelt?

(2)

Wat als uit online evaluatie blijkt dat leerlingen de leerstof toch niet gevat hebben?

Contactonderwijs

Je bent gewoon om snel na een evaluatiemoment terug te koppelen naar je leerlingen. Je deelt de taken en toetsen uit, gaat even rond in de klas en benadrukt bij een aantal leerlingen de aandachtspunten, vraagt hen of ze weten waarom ze bij een bepaalde vraag de mist ingingen, zoekt samen een juister antwoord. Je verbetert klassikaal de vragen waar iedereen het moeilijk mee had. Je neemt misschien meerdere leerlingen samen in een klein groepje rond een leerstofdeeltje dat ze nog niet onder de knie hebben terwijl de rest wat anders doet. Je noteert op de toets waar ze het leerstofonderdeel kunnen vinden om te remediëren. Je moedigt aan. Je bent er voor de leerling.

Afstandsonderwijs:

Hoe ga je hiermee om bij afstandsleren?

▫ Geef de leerling(en) duidelijk feedback. Naast een cijfer, leren ze ook veel uit enkele zinnen over wat ze best herhalen, op welke manier ze dat best doen en wat daarna volgt.

▫ Denk na over remediëring: individueel – in kleine groepjes - klassikaal.

▫ Bevraag waar nodig individueel hoe de leerling het leren heeft aangepakt en geef tips. Volg verder op.

▫ Waar/ hoe geef je aan waar de leerlingen de juiste uitleg kunnen vinden?

▫ Voorziet je oefenmodule automatisch ook het juiste antwoord bij een fout of geeft deze alleen aan wanneer iets fout is?

▫ Voorziet je oefenmodule bij een fout ook wat uitleg bij de fout of is er een verwijzing naar waar dat bepaalde lesonderdeel herhaald kan worden? Is er eventueel bepaalde voorkennis die de leerling ontbreekt en waarnaar verwezen moet worden?

▫ Organiseer een verbetermomentje waar de leerlingen met hun vragen terecht kunnen.

▫ Neem je evaluatiemethode onder de loep. Vraag feedback van de leerlingen.

▫ …

(3)

Wat als de leerling een verplichte online les 'spijbelt’.

Contactonderwijs

In je school zijn afspraken gemaakt over wat je doet als een leerling niet in je les is. Misschien vullen jullie per les een afwezigheidsregister in, geven jullie namen van afwezige leerlingen aan een verantwoordelijke door, volgt de leerlingbegeleider bepaalde leerlingen nauwgezet op.

Afstandsonderwijs:

Ook bij afstandsonderwijs is het nodig om goed op te volgen wanneer een leerling de les niet volgt.

▫ Ga na wat de schooleigen afspraken zijn voor het nemen van absenties bij afstandsleren.

▫ Is het duidelijk voor de leerlingen welke lessen verplicht zijn en welke optioneel?

▫ Zoek contact met de leerling via het leerlingenplatform, telefonisch, via whatsapp, FB, medeleerlingen ...

▫ Vraag de leerling hoe het komt dat hij er niet was. Doe dit best in een individueel gesprekje via de telefoon of online.

▫ Check bij de collega’s of dat bij hen ook gebeurt.

▫ Bespreek een plan van aanpak met de collega’s: wie volgt dit verder op?

o Bespreek of de leerling voldoende toegang heeft tot een computer, internet?

o Lukt het de leerling niet om zichzelf te organiseren?

▪ Is het nodig om samen een dagschema op te stellen? (de leerling heeft zijn dag/nachtritme volledig verplaatst - geeft zich over aan ontspanning (gamen, slapen) - alle structuur ontbreekt - …)

▪ Is het nodig om wekelijks na het uitdelen van de taken samen met de leerling een weekplanning op te stellen?

▪ Volg nauw op: Als de leerling zegt dat het wel lukt, maar dat blijkt niet zo, spreek je af om kleinere stappen te nemen.

▪ Blijf sowieso regelmatig in contact. Verbreek de verbinding niet. Als het echt niet lukt met het schoolwerk, focus je hoofdzakelijk op het welbevinden van de leerling.

o Huisbezoek (als alle andere contact niet lukt)

(4)

Wat als een leerling 'spiekt’?

(Illustration by Tomi Um NY Times)

Contactonderwijs

Tijdens de klassikale lessen op school hou je tijdens evaluatiemomenten nauwgezet toezicht. Je zorgt ervoor dat de leerlingen onderling niet communiceren en dat ze geen ‘onrechtmatige’

hulpbronnen kunnen gebruiken.

Afstandsonderwijs:

▫ Bedenk evaluatiemomenten waarop de leerlingen verder moeten geraken dan het pure inprenten.

▫ Bedenk evaluatiemomenten waarbij samenwerken en hulp van anderen net wel aangewezen is.

▫ Begin met een uitdagende opdracht waarvoor ze de inprentleerstof nodig hebben.

▫ Bied deze inprentleerstof aan als hulpbron (bijvoorbeeld in een instructiefilmpje).

▫ Probeer bij inprentleerstof (die gemakkelijk raadpleegbaar is) vooral op een formatieve manier te evalueren vb. met een quizmodule etc. Deze leerstof dient immers vaak als tussenstap naar iets anders. Stuur de leerling bij als de tussenstap nog niet genomen is. Geef hiervoor alle kansen die nodig zijn.

▫ Daag de leerlingen uit om op het einde van de rit de tussenstappen (formeel) op een rijtje te zetten.

▫ Sommige leerlingen volgen de omgekeerde weg. Zij zullen de tussenstappen alleen maar zetten als ze een uitdagende taak krijgen.

▫ ...

(5)

Wat als een leerling het overzicht op de leerstof verliest/ de draad kwijtraakt?

(nadia_bormotova/iStock)

Contactonderwijs

In een klassikale les op school merk je al snel als de leerlingen het groter geheel zijn kwijt geraakt.

Als ze compleet naast de kwestie antwoorden in een vraaggesprek of de vragen om verduidelijking op een gebrek aan overzicht wijzen. Je neemt de draad dan op: neemt hen terug tot bij het punt waar ze niet meer mee zijn – neemt de inhoudstafel erbij om te duiden wat het verband is tussen de bepaalde onderdelen of om hen duidelijk te maken welk onderdeel ze moeten herhalen.

Afstandsonderwijs

▫ Maak duidelijk aan de leerlingen op welke manier en wanneer ze bij jou terecht kunnen met vragen over jouw leerstof. Maak de drempel zo laag mogelijk.

▫ Bouw zeer regelmatig korte, laagdrempelige checkmomenten in, waarbij je kan polsen naar het begrip van de leerstof en snel te weten kan komen of iedereen nog mee is. Dit kan bijvoorbeeld via een korte quiz via Kahoot, een korte evaluatie via bookwidgets…

▫ Als leerlingen zelfstandig de inhoud moeten verwerken, zijn verschillende inhoudelijke bronnen interessant: de toelichting uit het handboek, een ingesproken instructiefilmpje door jou, een didactisch filmpje waarin de leerstof aan bod komt (bv. van schooltelevisie, wezooz-academie, …). Dankzij verschillende bronnen kunnen leerlingen op verschillende manieren en meerdere keren zelf op zoek gaan wanneer ze iets niet begrijpen.

▫ Leer leerlingen schematiseren en structuur zien in de leerstof. Het afstandsleren is een kans om deze vaardigheid bij leerlingen aan te scherpen, maar vergeet dan zeker niet

herhaaldelijk te expliciteren hoe ze dit best aanpakken: ‘Wat is een goed schema? Hoe onderscheid je hoofd- en bijzaak? Hoe gebruik je het register van je handboek om zaken opnieuw op te zoeken? ...’ Gebruik zeker de oefenkansen die in deze situatie talrijker zijn, maar ga er dus niet zomaar van uit dat deze zelfredzaamheid bij alle leerlingen al even sterk ontwikkeld is.

▫ Gebruik tijdens online lessen de chatfunctie om vragen die leerlingen hebben goed bij te houden, eventueel achteraf nog eens door te nemen. Hier valt enorm veel af te leiden van wie wat al dan niet begrepen heeft.

▫ Breng bij elke les de inhoudstafel terug in beeld. Zorg ook dat de leerlingen daar gemakkelijk op kunnen terugvallen. Er zijn ook andere mogelijkheden om het overzicht van de leerstof te visualiseren, zoals mindmaps, fotoreeksen, synthesefiches, stappenplan, zelfreflectie met daarin wat leerlingen moeten kennen/kunnen na dit leerstofonderdeel…

▫ Leerlingen kunnen zo’n leerstofoverzicht ook zelf of in kleine groepjes ontwikkelen en uitwisselen. Dit is een manier om de leerstof interactief vast te zetten en van elkaar te leren.

(6)

▫ Overloop bij online lessen of instructiefilmpjes steeds kort de vorige hoofdstukken of laat de leerlingen onderling kort overleggen. Dit duurt maar enkele minuutjes. Zet een duidelijke tijdslimiet.

▫ Geef de leerlingen in duo’s korte oefeningetjes waarbij ze zelf een deel van de lesstof vertellen – uitbeelden – illustreren ...

▫ Is er een vlotte manier waarop leerlingen elkaar ondersteunen? Werd dit in de klas al eens besproken?

▫ ...

(7)

· Wat als de leerling de leerstof niet ingestudeerd krijgt?

Illustratie Lectrr

Contactonderwijs

In de gebruikelijke klascontext geef je tijdens de les bewust of onbewust al tips voor het studeren mee.

Afstandsonderwijs

▫ Stel je leer- en/of lesdoelen helder. Zorg dat de leerling hiervan op de hoogte is.

▫ Noteer de studietips bij je lesvoorbereiding, zodat je deze niet vergeet tijdens de livesessie.

Geef ook duidelijk aan dat de leerlingen die vermelden bij hun notities, materiaal.

▫ Zorg voor voldoende actieve verwerkings- en herhaalmomenten.

▫ Bezorg de leerlingen eventueel extra inoefenmateriaal (bijvoorbeeld half-ingevuld schema)

▫ Bespreek met de leerling mogelijke studiemethodes voor je vak. Laat de leerlingen daar zelf over aan het woord. Bespreek de voor-en nadelen van elke methode. Laat de leerling vanuit de eigen methode vertrekken. Laat meerdere mogelijkheden open.

▫ Ondersteun de leerling in de verschillende stappen van het leerproces.

▫ Geef ontwikkelingsgerichte feedback tijdens het lesgeven.

▫ ...

(8)

Wat als de leerling afhaakt of zich verveelt?

Contactonderwijs

Wanneer leerlingen met z’n allen op school zijn, is de omgeving prikkelend. Leerlingen hebben verschillende lessen na elkaar, ze ontmoeten hun vrienden tijdens pauzes. De lessen verlopen dynamisch, vaklokalen zien er aantrekkelijk uit, er is ruimte voor humor. Geregeld kan er uitgekeken worden naar een buitenschoolse activiteit. Op school worden leerlingen geprikkeld en uitgedaagd.

Leerlingen die letterlijk en figuurlijk het hoofd laten hangen worden snel opgemerkt en begeleid.

Afstandsonderwijs

De leeromgeving bij voltijds afstandsonderwijs is erg eentonig en zit vol met vluchtmogelijkheden (social media, games, televisie, …) Het is voor tieners ontzettend moeilijk om elke dag zeer plichtsbewust en alleen aan hun taken te werken, zonder aanmoedigende blik van de leraar, zonder geprikkeld te worden door de inspanningen van klasgenoten… Het verbaast ons dus niet dat sommige jongeren afhaken of zich vervelen. Volgende tips kunnen helpen om de motivatie op te krikken.

- Maak duidelijk aan de leerlingen op welke manier en wanneer ze bij jou of bij jouw collega’s (vakleraren, leerlingebegeleider, CLB, …) terecht kunnen met vragen over jouw leerstof.

Maak de drempel zo laag mogelijk. Bespreek met gedemotiveerde leerlingen ook andere hulpbronnen: ‘Is er thuis iemand die ondersteunt? Kunnen ze bij iemand buiten het gezin terecht? …’

- Wees open en authentiek naar je leerlingen en vertel hen gerust hoe het met jouw motivatie gesteld is tijdens deze vreemde periode. Vertel hen ook wat jij zoal onderneemt om hiermee om te gaan. Gevoelens moeten zeker bespreekbaar gemaakt worden, wees hierin een voorbeeld voor de leerlingen.

- Probeer leerlingen in de mate van het mogelijke geregeld persoonlijk aan te spreken. Zo kan de klastitularis telefoneren of chatten met individuele leerlingen. Ook andere leraren

(9)

kunnen uiteraard deze rol opnemen. Persoonlijk contact en aanmoediging werken motiverend bij jongeren.

- Bevraag geregeld de motivatie van de leerlingen via een enquête. Doe dit gerust ook bij de ouders. Vraag zowel leerlingen als ouders naar tips en adviezen om de motivatie nog enkele weken te blijven prikkelen.

- De verbinding met klasgenoten zal voor veel leerlingen motiverend werken. Zorg ervoor dat leerlingen geregeld in contact komen met klasgenoten. Dit hoeft niet altijd vrijblijvend te zijn en zeker niet steeds informeel. Korte groepswerkjes (vb samen een toets maken voor andere leerlingen, beelden zoeken bij een bepaalde les, …) kunnen leerlingen ook via afstandsleren.

- Is het werk dat leerlingen krijgen gevarieerd? Bespreek geregeld met het team leraren van een klas hoe het lesaanbod er uitziet en hoe dit over een week gespreid wordt: ‘Wie geeft online les? Voor wie moeten er invulblaadjes gemaakt worden? In welke lessen kunnen de leerlingen samen werken? Wie maakt instructiefilmpjes? Welke vakken clusteren doelen en voorzien samen een actieve opdracht voor de leerling?’

- Zorg dat de leerling het doel van de opdracht, taak of les goed mee heeft. Voor de leerling moet de nutswaarde duidelijk zijn, zeker nu hij of zij de aandacht en motivatie om door te zetten uit zichzelf moet halen.

- Geef de leerlingen keuzemogelijkheden in de manier waarop ze leerstof verwerken.

- Weet de leerling heel duidelijk wat je van hem of haar verwacht? Zorg dat ze goed weten wanneer je tevreden bent over hun werk. Je kan ook een modelvoorbeeld van wat jij een goede taak, werkstuk, … vindt ter beschikking stellen. Geef leerlingen na het inleveren van hun werk ook snel feedback: deden ze het goed? Hoe kunnen ze hun prestatie verbeteren?

Wat is de volgende stap nu dit verwerkt is? …

- Daag iedereen uit. Je kan bijvoorbeeld werken met verschillende niveaus van

moeilijkheidsgraad, waarbij leerlingen mogen proberen om een trap hoger te geraken. Je kan zeker wat competitie inbouwen, zolang het ludiek en aanmoedigend blijft uiteraard.

Leerlingen mogen hierdoor niet de moed verliezen.

- Zorg dat het heel duidelijk is voor leerlingen wat de consequenties zijn als ze volledig

afhaken. Maak dit duidelijk in een persoonlijk (online-)gesprek waarbij ook ouders betrokken zijn.