BMC Advies Februari 2018 H. Uffen MSc T.E. Kinkel MSc
Projectnummer: P005370
Inzicht in de financiële positie en in het financieel handelen van de gemeente Terschelling
Rapport
Gemeente Terschelling
INHOUD
HOOFDSTUK 1 FINANCIËLE POSITIE VAN DE GEMEENTE TERSCHELLING AFGEWOGEN 2
1.1 Conclusies 2
HOOFDSTUK 2 HUIDIGE FINANCIËLE POSITIE VAN DE GEMEENTE TERSCHELLING 7
2.1 Inleiding 7
2.2 Belastingen 7
2.3 Inkomsten 16
2.4 Grondexploitatie 18
2.5 Treasury 21
2.6 Investeringen 25
2.7 Reserves 26
2.8 Exploitatie 32
2.9 Ontwikkelingen en risico’s 34
BIJLAGE 1 KOSTENTOEREKENING AFVALSTOFFENHEFFING 35
BIJLAGE 2 KOSTENTOEREKENING RIOOLHEFFING 36
Hoofdstuk 1
Financiële positie van de gemeente Terschelling afgewogen
In dit hoofdstuk zetten wij onze conclusies ten aanzien van de financiële positie van de gemeente Terschelling uiteen. In hoofdstuk 2 volgt de onderbouwing van onze conclusies.
1.1 Conclusies
Onze conclusie is dat de gemeente Terschelling een financiële positie heeft die voldoende gezond is. De gemeente staat er op dit moment financieel voldoende voor. Dit wordt geconcludeerd ten aanzien van de weerbaarheid, de stabiliteit en de flexibiliteit van de gemeentelijke financiën.
Daarnaast geven wij aan dat de financiële stukken transparant zijn en veel informatie bevatten, zodat buitenstaanders zich een goed beeld kunnen vormen van de gemeentelijke financiële situatie.
Weerbaarheid
De reserves van de gemeente Terschelling zijn qua omvang voldoende en zijn ook voldoende aanwendbaar om de geïnventariseerde risico’s op te vangen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de relatief grote omvang van de algemene reserve. In de P&C-documenten wordt geen inzicht gegeven in de risicobepaling en de financiële
doorrekening van het weerstandsvermogen. Wij hebben aanvullende informatie opgevraagd om de bepaling van het weerstandsvermogen voor de gemeente te kunnen duiden. De gemeente geeft ten aanzien van het benodigde weerstandsvermogen aan dat de risico’s die de gemeente loopt relatief klein zijn en overzichtelijk. Zo is de populatie aangaande het sociaal domein goed in beeld. Tevens houdt de gemeente over op de budgetten Sociaal Domein vanuit het Rijk. Deze positieve resultaten worden gebruikt om de reserve Sociaal Domein aan te vullen. Het grootste risico (de kans daarop is klein) dat de gemeente loopt, is dat er een gebeurtenis plaatsvindt waardoor de toeristen wegblijven. De toeristenbelasting is een van de belangrijkste inkomsten van de gemeente, waartegenover ook structurele lasten staan.
De gemeente heeft een kleine grondpositie. Er zijn geen reserves grondexploitaties om onverwachte risico’s op te vangen. De gemeente treft voorzieningen indien bekend is dat een grondexploitatie een negatief resultaat krijgt. Het project Dellewal vormde een risico voor de gemeente, omdat er een kans bestond op afwaardering op de waarde van de grond indien het project niet tot ontwikkeling komt. In december 2017 heeft de raad besloten om het project te ontwikkelen, waarbij als voorwaarde is meegenomen dat het project niet voor lager dan de boekwaarde mag worden verkocht. Hierbij is voor een scenario gekozen waarbij de kans hierop het kleinst is. Het risico blijft bestaan dat verkoop tegen minimaal de boekwaarde toch niet haalbaar blijkt. Omdat de gemeente geen bestemmingsreserve of voorziening heeft om waardeverminderingen op grondexploitaties op te vangen, zal een verkoop lager dan de boekwaarde direct gevolgen hebben voor de algemene reserve van de gemeente. Hierbij merken we op dat de omvang van het algemene reserve) voldoende is om dit te kunnen opvangen.
Voor de gemeente Terschelling is het kengetal grondexploitatie goed.
Het kengetal structurele exploitatieruimte is te beoordelen als goed (1%), maar de marge is erg klein.
De weerbaarheid van de gemeente is op dit moment voldoende.
Stabiliteit
De gemeente Terschelling heeft in de beginperiode van de huidige bestuursperiode (periode 2014) verschillende bezuinigingsmaatregelen doorgevoerd. Deze maatregelen hebben ervoor gezorgd dat de begroting van de gemeente structureel en reëel in evenwicht is en structureel sluitend in meerjarig perspectief.
Flexibiliteit
Zoals hierboven genoemd is de flexibiliteit van de reserves en de structurele exploitatie- ruimte van de gemeente Terschelling voldoende. We concluderen dat de gemeente qua belastingen voldoende mogelijkheden heeft om extra inkomsten te genereren. Daarnaast is de gemeente Terschelling voor minder dan de helft afhankelijk van de inkomsten van het Rijk – conform gemiddelde andere gemeenten van gelijke omvang. De flexibiliteit wordt daarom beoordeeld als voldoende.
Tabel 1 Normeringen
Kengetal Goed Voldoende Onvoldoende Terschelling
Netto schuldquote < 90% 90% - 130% > 130% 75,97%
Netto schuldquote – gecorrigeerd
< 90% 90% -130% > 130% 56,70%
Solvabiliteit > 50% 20% - 50% < 20% 26%
Grondexploitatie < 20% 20% - 35% > 35% 4%
Structurele exploitatieruimte
Begroting > 0% Begroting = 0% Begroting < 0% 1%
Belastingcapaciteit1 < 95% 95% - 105% > 105% 99%
Hieronder worden per onderwerp van dit onderzoek onze conclusie, ons advies en onze waardering weergegeven.
Tabel 2 Conclusies ten aanzien van de BIG TIRE
Conclusie Waardering
Belastingen De lokale lasten in de gemeente Terschelling zijn relatief laag in vergelijking met het Nederlandse gemiddelde. Ook ten opzichte van goed vergelijkbare gemeenten (de andere Waddeneilanden) zijn de woonlasten op Terschelling gemiddeld gezien lager. De OZB, rioolheffing en afvalstoffenheffing zijn relatief laag.
De bestemmingsheffingen (afvalstoffenheffing en rioolheffing) zijn vrijwel volledig kostendekkend; de veegkosten verdienen nog aandacht inzake volledige toerekening. Hier ligt onbenutte verdiencapaciteit voor de gemeente. Tevens kent de gemeente een onbenutte belastingcapaciteit op de OZB van € 1,1 mln. (ten opzichte van de art.12-norm).
De toeristenbelasting levert relatief veel geld op en kent (ten opzichte van goed vergelijkbare gemeenten) een goed vergelijkbaar tarief.
Voldoende
1 Onder woonlasten wordt verstaan: de OZB en de rioolheffing en reinigingsheffing voor een woning met een gemiddelde WOZ-waarde in die gemeente. De belastingcapaciteit van gemeenten wordt daarom berekend door de totale woonlasten voor een meerpersoonshuishouden in jaar t te vergelijken met het landelijk gemiddelde in jaar t-1 in en uit te drukken in een percentage.
Inkomsten We concluderen dat de gemeente Terschelling voor minder dan de helft van haar inkomsten afhankelijk is van inkomsten van het Rijk en voor meer dan de helft van overige inkomsten. Vanaf 2015 is die afhankelijkheid op de specifieke uitkeringen licht toegenomen door de uitkeringen in het kader van de decentralisatie (uitkeringen in het kader van de integratie- uitkering sociaal domein).
Daarmee is er, vergeleken met landelijke gemiddelden van gemeenten van gelijke omvang, een redelijke eigen
beleidsruimte aanwezig. Dit behoeft in die zin nuancering dat eigen beleidsruimte niet hetzelfde is als bestedingsruimte. De gemeente kan door middel van eigen maatregelen, rentebeleid en tarievenbeleid wel meer dan een gemeente die grotendeels afhankelijk is van het Rijk.
De gemeente Terschelling heeft nog ruimte in haar eigen belastingen om extra middelen te generen. Wij noemen als voorbeeld de onbenutte belastingcapaciteit op de OZB.
Geen oordeel
Grondexploitatie De gemeente Terschelling kent een relatief kleine grondpositie.
De gemeente heeft geen reserve grondexploitaties voor het opvangen van onverwachte risico’s. Indien bekend is dat een grondexploitatie een negatief resultaat krijgt, wordt een voorziening getroffen om de tekorten op te vangen.
In de begroting 2018 kent de gemeente drie lopende
grondexploitaties, namelijk Dellewal, Campus/West Atletalaan, fase 4 en KLU locatie. De verwachting is dat op de exploitatie Campus/West Atletalaan, fase 4 een positief resultaat wordt behaald van ongeveer € 200.000,—. Alle kavels op dit project zijn verkocht. West Ateltalaan, fase 3 wordt opgestart na het voltooien van Campus/West Atletalaan, fase 4. West Ateltalaan.
Fase 3 is daarom vanaf het begrotingsjaar 2017 opgenomen onder gronden en terreinen (materiële vaste activa). De KLU- locatie wordt met een subsidie vanuit de provincie gerealiseerd;
de verwachting is een neutraal geprognotiseerd resultaat.
Ten aanzien van het project Dellewal liep de gemeente een risico van afwaarderen. De raad heeft in december 2017 een besluit genomen voor ontwikkeling van het project, waardoor het risico van afwaarderen is afgenomen. Doel is dat het project wel tegen minstens de boekwaarde wordt verkocht. De raad heeft gekozen voor een scenario dat hierop de meeste kans biedt. Toch blijft het risico aanwezig dat de grond tegen een lager bedrag wordt verkocht. Indien dit het geval is, zal dit ten laste gaan van de algemene reserve van de gemeente. Deze is qua omvang voldoende om dit op te vangen.
Voor de gemeente Terschelling is het kengetal grondexploitatie te kenmerken als goed.
Voldoende
Treasury De schuldratio van de gemeente Terschelling is de afgelopen jaren vrij constant gebleven. De schuldratio laat wel zien dat de gemeente Terschelling een relatief groot gedeelte van haar activa financiert met vreemd vermogen (ten opzichte van andere gemeenten). Het kengetal debtratio laat in de begroting 2017 en in begroting 2018 een daling zien. Deze daling wordt veroorzaakt door een afname van de langlopende schulden door aflossingen.
De netto schuldquote (gecorrigeerd) bedraagt ultimo 2016 33,2%
en stijgt in 2018 naar 61,2%, om vervolgens weer te dalen naar 55,8% in 2019 en 47,99% in 2021. De hoogte van het kengetal is goed te noemen ten opzichte van de normering. De gemeente is dus in staat om voor relatief weinig middelen (= kapitaallasten) vreemd vermogen aan te trekken voor de financieringsbehoefte.
De kasgeldlimiet en de renterisiconorm worden intact gehouden, conform de normering. Daarnaast loopt de gemeente een beperkt risico rond haar doorleenportefeuille, gezien het 1e recht van hypotheek in een groot aantal gevallen. Ook de risico’s ten aanzien van de waarborgstellingen zijn beperkt, omdat de gemeente voor het grootste deel fungeert als tweede achtervang (waarborgfonds sociale woningbouw).
Voldoende
Investeringen In meerjarig perspectief stijgen de kapitaallasten licht. De kapitaallastennorm wordt intact gelaten. Met het oog op instandhouding van de structurele dekking van nieuwe
investeringen is het wel belangrijk dat erop gemonitord wordt dat de vrijval kapitaallasten niet wordt benut voor structurele andere uitgaven.
Voldoende
Reserves De vermogenspositie van de gemeente Terschelling is de afgelopen jaren (2015 en 2016) ongeveer gelijk gebleven. Dit komt tot uitdrukking in het kengetal solvabiliteit. De solvabiliteit stijgt naar verwachting in meerjarig perspectief. Dit wordt veroorzaakt door de afname van de schulden van de gemeente door aflossingen. De solvabiliteit van de gemeente Terschelling is voldoende.
In 2016 heeft de gemeente een onttrekking gedaan
€ 1.771.000,— uit de reserve Havenbedrijf. Dit is gedaan vanwege de overdracht van de concessie haven à
€ 1.462.000,— en ten gunste van de dekking van de exploitatie van het havenbedrijf € 309.000,—. In 2015 is de
vermogenspositie toegenomen. Wanneer we kijken naar het meerjarig perspectief, zien we dat de gemeente verwacht in 2017, 2020 en 2021 meer te onttrekken uit de reserves dan te doteren. Kijkend naar de periode 2017 t/m 2021 zien we dat de gemeente € 7.000,— meer doteert dan zij onttrekt uit de reserves. De gemeente kent een klein aantal reserves; dat maakt het overzichtelijk.
Kijkend naar de reservepositie concluderen wij dat deze
gemiddeld flexibel is. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de relatief grote omvang van de algemene reserve.
Voldoende
Het weerstandsvermogen is uitstekend te noemen. Hierbij plaatsen wij de opmerking dat de relatie tussen de risico- inventarisatie en het benodigde weerstandsvermogen niet duidelijk is.
Exploitatie De gemeente Terschelling heeft in de beginperiode van de huidige bestuursperiode (periode 2014) verschillende bezuinigingsmaatregelen doorgevoerd. Deze maatregelen hebben ervoor gezorgd dat de begroting van de gemeente structureel en reëel in evenwicht is en structureel sluitend in meerjarig perspectief.
De gemeente Terschelling heeft in de begroting 2018 becijferd dat het kengetal structurele exploitatieruimte 2% is voor het boekjaar 2018 en 2019. In 2020 is er sprake van een structurele exploitatieruimte van -/- 1% en in 2021 is er sprake van 1%. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Daarnaast geeft dit kengetal ook aan of de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen dan wel of er nog ruimte is voor nieuw beleid.
Hoewel dit kengetal als positief beoordeeld kan worden, betekent dit dat de structurele ruimte in de begroting erg klein is. De structurele exploitatieruimte was namelijk in de jaarrekening 2014, 2015 en 2016 groter: respectievelijk 3%, 5% en 4%.
Voldoende
Hoofdstuk 2
Huidige financiële positie van de gemeente Terschelling
2.1 Inleiding
In deze rapportage geven wij een beeld van de financiële positie van de gemeente
Terschelling. Dit wordt gedaan aan de hand van de beschrijving van de BIG TIRE. De letters BIG TIRE staan voor:
Belastingen
Inkomsten
Grondexploitatie
Treasury
Investeringen
Reserves
Exploitatie
BMC gebruikt een vergelijkbare invalshoek voor de zogeheten ‘stresstest’ voor gemeenten, waar de Raad voor de Financiële Verhoudingen voor pleitte. U kunt dit rapport lezen als een dergelijke test: een test met betrekking tot de flexibiliteit om de begroting structureel te verbeteren en een test met betrekking tot het reserveniveau om risico’s op te vangen.
2.2 Belastingen
De gemeente Terschelling neemt in de Atlas van de Lokale Lasten de 86e positie in2, waarbij geldt dat nummer 1 de laagste lokale lasten heeft. Daarmee is de lokale lastendruk van Terschelling laag in vergelijking met andere Nederlandse gemeenten. De tarieven voor alle componenten van de lokale lasten liggen in de gemeente Terschelling onder het landelijk gemiddelde. Hierbij kijken we voor afvalstoffenheffing en rioolheffing naar de kosten voor een meerpersoonshuishouden. Dit is te zien in onderstaande tabel.
Tabel 2 Lokale lasten in perspectief
Tarief 2018 Tarief 2017 Landelijk gemiddelde
2017
Hoogste 2017 Laagste 2017
OZB woningen 0,098% 0,095% 0,1335% 0,2669% 0,0446%
OZB niet-woningen (eigenarendeel)
0,161% 0,156% 0,2392% 0,7282% 0,0748%
OZB niet-woningen (gebruikersdeel)
0,132% 0,128% 0,1850% 0,4460% 0,0000%
Afvalstoffenheffing meerpersoons
€ 182,20 € 212,20 € 247,10 € 407,51 € 12,00
Rioolheffing meerpersoons
€ 176,49 (vast deel) + € 1,12 per m3 (vanaf 151 m3)
€ 176,49 (vast deel) + € 1,12 per m3 (vanaf 151 m3
€ 210,83 € 403,90 € 85,20
2 COELO, 2017, Atlas van de Lokale Lasten (www.coelo.nl)
De inzameling, afvoer en verwerking van het huishoudelijk afval heeft de gemeente per 2012 ondergebracht bij Omrin. Omrin is een samenwerkingsverband op het gebied van
afvalinzameling van alle gemeenten in Friesland (exclusief de gemeente Smallingerland). De gemeente hanteert geen diftar en er wordt geen onderscheid gemaakt tussen eenpersoons- of meerpersoonshuishoudens.
In het boekjaar 2017 is gebleken dat de prestatieovereenkomst met Omrin lager uitviel dan begroot. Dit voordeel van ongeveer € 100.000,— heeft voor een daling in het tarief van afvalstoffenheffing gezorgd van € 30,— structureel.3
De gemeente Terschelling hanteert een vast tarief voor de rioolheffing (€ 176,49) voor gebruikers van een perceel van waaruit afvalwater direct of indirect op de gemeentelijke riolering wordt afgevoerd, alsmede een variabel deel voor de gebruiker dat afhankelijk is van de hoeveelheid afgevoerd water (€ 1,12 per m3 vanaf 151 m3). Hierbij geldt de opmerking dat het gemiddeld verbruik voor een meerpersoonshuishouden ongeveer 140 m3 is.
In het begrotingsjaar 2017 is de rekenrente voor investeringen in rioleringen aangepast van 5% naar 1,5%. Door deze aanpassing kan het tarief rioolheffing en -recht gelijk blijven de komende jaren.
De gemeente Terschelling voert de heffing en inning van de verschillende gemeentelijke belastingen zelf uit.
Onroerendezaakbelasting (OZB)
De tarieven van de onroerendezaakbelasting (OZB) voor woningen en niet-woningen (zowel het eigenaren- als het gebruikersdeel) liggen bij de gemeente Terschelling onder het
landelijk gemiddelde. De OZB-inkomsten worden bepaald door de waarde van het onroerende goed x het tarief. De gemiddelde WOZ-waarde in de gemeente Terschelling bedroeg circa € 293.000,—4 in 2016 en € 300.000,— in 2017.5 De gemiddelde WOZ-waarde in Nederland bedroeg in 2016 € 209.000,—.6 In 2017 lag de gemiddelde WOZ-waarde op
€ 216.000,—.7
Ten opzichte van het art.12-percentage8 is er sprake van een onbenutte belastingcapaciteit op de OZB van € 1,1 mln. De gemeente hanteert met ingang van 01-01-2018 een opslag van
€ 80,— per € 100.000,— WOZ-waarde (geraamde opbrengst voor 2018 is € 150.000,—).
Deze opbrengst is ten gunste van het ondernemingsfonds. Deze gelden worden gebruikt voor de promotie (in meest brede zin van het woord) van Terschelling, met als doel om het toerisme te promoten.
3 Gemeente Terschelling, 2017, Begroting 2018, p. 1-188, zie specifiek bladzijde 133.
4 De gemiddelde WOZ-waarde in 2017 is € 300.000,—; in 2016 is deze met 2,5% gestegen ten opzichte van 2016.
De gemiddelde WOZ-waarde in 2016 is circa € 293.000,—.
5 Bron: Waarderingskamer (www.waarderingskamer.nl) – peildatum 1-1-2017.
6 Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (www.cbs.nl).
7 Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (www.cbs.nl).
8 Zie hiervoor de Gemeentefonds Meicirculaire 2017, p. 137. Voor 2018 is het percentage van de WOZ-waarde voor toelating tot artikel 12 vastgesteld op 0,1952% - Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2017, Meicirculaire 2016 Gemeentefonds, 31 mei 2017, p. 1-138.
In tabel 4 worden de tarieven voor de OZB van de gemeente Terschelling vergeleken met de tarieven van goed vergelijkbare gemeenten.9 Hiervoor kiezen we de overige
Waddeneilanden, te weten Texel, Vlieland, Ameland en Schiermonnikoog. Dit ook gezien het toeristische karakter van deze gemeenten.
Tabel 3 Overzicht tarieven OZB gemeente Terschelling en vergelijkbare gemeenten 2018
Tarieven OZB - 2018 Terschelling Texel Vlieland Ameland Schiermonnikoog
OZB woningen 0,0980% 0,0438% 0,0733% 0,1041% 0,1661%
OZB niet-woningen (eigenarendeel) 0,1610% 0,0706% 0,2310% 0,1476% 0,1069%
OZB niet-woningen (gebruikersdeel) 0,1320% 0,0560% 0,1711% 0,1181% 0,2064%
Wanneer we de OZB-tarieven van de gemeente Terschelling vergelijken met de andere Waddeneilanden, constateren we dat het tarief voor woningen iets boven het gemiddelde ligt. Het tarief OZB-niet woningen (eigenarendeel) ligt ruimer boven het gemiddelde en het tarief OZB niet-woningen (gebruikersdeel) ligt onder het gemiddelde.
Aangezien de OZB-opbrengsten ook worden bepaald door de WOZ-waarde van de woningen in de gemeenten, zetten wij in onderstaande tabel de gemiddelde WOZ-waarde van de gemeente Terschelling af tegen de gemiddelde WOZ-waarde van de andere Waddeneiland.
Tabel 4 Overzicht gemiddelde WOZ-waarde gemeente Terschelling en vergelijkbare gemeenten 2017 (bron: Waarderingskamer)
Uit tabel 5 blijkt dat de gemeente Terschelling qua gemiddelde WOZ-waarde de hoogste waarde kent ten opzichte van de goed vergelijkbare gemeenten.
Afvalstoffenheffing
Zoals eerder aangegeven wordt de inzameling, afvoer en verwerking van het huishoudelijk afval uitgevoerd door Omrin. De gemeente Terschelling is aandeelhouder van Omrin en dat maakt het een verbonden partij van de gemeente.
Voor de afvalstoffenheffing geldt het principe van kostendekkendheid. Met het meer kostendekkend maken van de tarieven is op het eerste gezicht geen budgettair voordeel te behalen. In dat verband is het echter relevant om te bekijken welke kostencomponenten er in de tariefberekening zijn meegenomen.
9 De goed vergelijkbare gemeenten in deze rapportage zijn gekozen op basis van vergelijkbaarheid op de volgende elementen: aantal inwoners, sociale structuur, centrumfunctie, oppervlakte (onderscheid land en water). De gemeente Terschelling telt 4.870 inwoners, kent een goede sociale structuur en een redelijke centrumfunctie en heeft 673,99 km2 oppervlakte (86,16 km2 land en 587,83 km2 water).
Gemiddelde WOZ-waarde 2017 - peildatum 01-01-2016
Terschelling € 300.000
Texel € 269.000
Vlieland € 249.000
Ameland € 226.000
Schiermonnikoog € 237.000
Gemiddelde € 256.200
We hebben de tariefopbouw naast de VNG-modellen kostenonderbouwing
afvalstoffenheffing10 en de Handreiking Kostentoerekening11 gelegd (zie bijlage 1). Hierbij is tevens rekening gehouden met de nieuwe regels vanuit het BBV.
De gemeente Terschelling heeft in haar begroting een overzicht opgenomen van de mate van kostendekkendheid. Dit overzicht geeft tevens inzicht in welke kosten worden
toegerekend en wat de mate van kostendekkendheid is.
Tabel 5 Mate van kostendekkendheid afvalstoffenheffing in meerjarig perspectief
De perceptiekosten worden juist en volledig toegerekend en de inkomsten van grondstoffen worden vooraf verrekend met de kosten. Aandachtspunt vormen de veegkosten; deze mogen conform de geldende jurisprudentie voor maximaal 1/3 worden toegerekend aan de afvalstoffenheffing.12 Gemeenten zijn bij de invoering van het BTW-compensatiefonds gekort voor btw op het Gemeentefonds. Daarom mogen gemeenten (en de meeste gemeenten doen dit ook) btw doorberekenen in het rioolrecht en de afvalstoffenheffing (verhaalbare kosten). Deze kosten worden toegerekend. De gemeente Terschelling heeft in 2017 een overschot gehad op de afvalstoffenheffing. Dit verschil is door middel van een tariefverlaging ten gunste van de burgers gebracht.
De materiële omvang van de te dekken kosten die gepaard gaan met de inzameling en verwijdering van afvalstoffen 2018 bedraagt € 662.0000,— (inclusief overhead).
In tabel 7 hebben wij de tarieven voor de afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden van de gemeente Terschelling vergeleken met die van de vergelijkbare gemeenten.
10 VNG, 2010, Model kostenonderbouwing afvalstoffenheffing versie 1.0: Transparantie in zeven stappen, VNG, februari, p. 1-30.
11 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2014, Handreiking kostentoerekening heffingen, rechten en tarieven, 10 oktober 2014, p. 1-188.
12 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2014, Handreiking kostentoerekening heffingen, rechten en tarieven, 10 oktober 2014, p. 1-188. Zie specifiek p. 24.
Kostendekkendheid afvalstoffenheffing 2017 2018 2019 2020 2021
Lasten Taakveld 7.3
Afvalinzameling € 376.000 € 425.000 € 416.000 € 423.000 € 429.000 Afvalverwerking € 273.000 € 273.000 € 273.000 € 273.000 € 273.000 Milieustraat € 51.000 € 51.000 € 51.000 € 51.000 € 51.000 Overslagstation € 2.000 € 2.000 € 2.000 € 1.000 € 1.000 Totaal Lasten € 702.000 € 751.000 € 742.000 € 748.000 € 754.000 Baten Taakveld 7.3
Afvalverwerking € -74.000 € -74.000 € -74.000 € -74.000 € -74.000 Huuropbrengsten € -10.000 € -10.000 € -10.000 € -10.000 € -10.000 Overige opbrengsten (doorbelasting overige taakvelden) € -26.000 € -24.000 € -10.000 € -10.000 € -10.000 Saldo Exploitatielasten taakveld 7.3 Afval € 592.000 € 643.000 € 648.000 € 654.000 € 660.000 Toerekening overhead € 18.000 € 19.000 € 19.000 € 19.000 € 20.000 Saldo Exploitatielasten taakveld 7.3 Afval incl. overhead € 610.000 € 662.000 € 667.000 € 673.000 € 680.000 Opbrengst heffingen € -756.000 € -656.000 € -656.000 € -656.000 € -656.000 Saldo afval € -146.000 € 6.000 € 11.000 € 17.000 € 24.000
Kostendekkendheid 123,93% 99,09% 98,35% 97,47% 96,47%
Tabel 6 Overzicht tarief afvalstoffenheffing meerpersoonshuishouden gemeente Terschelling en de vergelijkbare gemeenten 2018 (gecorrigeerd naar gemiddelde)
In bovenstaande tabel zijn de tarieven voor afvalstoffenheffing voor 2018 van de gemeente Terschelling en de goed vergelijkbare gemeenten weergegeven. Wanneer deze gemeenten vergeleken worden, is te zien dat de gemeente Terschelling het laagste tarief voor
afvalstoffenheffing hanteert van alle gemeenten in deze benchmark.
Rioolheffing
Ook voor de rioolheffing geldt een principe van maximaal 100% kostendekkendheid..
Hiermee is op het eerste gezicht geen budgettair voordeel te behalen. Ook hierbij is het relevant om te bekijken welke kostencomponenten in de tariefberekening zijn meegenomen.
We hebben de tariefopbouw naast de VNG-modellen kostenonderbouwing rioolheffing13 en de Handreiking Kostentoerekening14 gelegd (zie bijlage 2).
De gemeente Terschelling heeft in haar begroting een overzicht opgenomen van de mate van kostendekkendheid. Dit overzicht geeft tevens inzicht in welke kosten worden
toegerekend en wat de mate van kostendekkendheid is.
Tabel 7 Mate van kostendekkendheid rioolheffing in meerjarig perspectief
13 VNG, 2010, Model kostenonderbouwing rioolheffing versie 1.0: Transparantie in zeven stappen, VNG, januari, p.
1-28.
14 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2014, Handreiking kostentoerekening heffingen, rechten en tarieven, 10 oktober 2014, p. 1-188.
Tariefstelling afvalstoffenheffing (meerpersoons) 2018
Terschelling € 182,20
Texel € 260,39
Vlieland € 299,75
Ameland € 222,73
Schiermonnikoog € 353,88
Gemiddelde € 263,79
Kostendekkendheid rioolheffing 2017 2018 2019 2020 2021
Lasten Taakveld 7.2
Beheer en onderhoud riolering € 443.000 € 523.000 € 519.000 € 529.000 € 536.000 Storting voorziening riolering € 151.000 € 22.000 € 47.000 € 47.000 € 44.000 Totaal Lasten € 594.000 € 545.000 € 566.000 € 576.000 € 580.000 Baten Taakveld 7.2
Overige opbrengsten € -3.000 € -3.000 € -3.000 € -3.000 € -3.000 Saldo Exploitatielasten taakveld 7.3 Afval € 591.000 € 542.000 € 563.000 € 573.000 € 577.000 BTW € 127.000 € 137.000 € 106.000 € 106.000 € 98.000 Toerekening overhead € 145.000 € 151.000 € 161.000 € 151.000 € 155.000 Saldo Exploitatielasten taakveld 7.3 Afval incl. overhead € 863.000 € 830.000 € 830.000 € 830.000 € 830.000 Opbrengst heffingen € -830.000 € -830.000 € -830.000 € -830.000 € -830.000 Saldo afval € 33.000 € - € - € - € -
Kostendekkendheid 96,18% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%
De materiële omvang van de te dekken kosten die gepaard gaan met de rioolheffing bij de gemeente Terschelling is voor 2018 en verder geraamd op € 830.000,— (inclusief overhead, kapitaallasten en btw). Binnen deze kosten wordt een dotatie aan de voorziening gedaan van
€ 22.000,— in 2018 en ongeveer € 47.000 in 2019 en verder voor productie riolering – uitvoering van het gemeentelijk rioleringsplan (GRP). De perceptiekosten worden
toegerekend. Ook de veegkosten worden toegerekend aan de rioolheffing. Aandachtspunt hierbij is dat dit conform de geldende jurisprudentie voor 25-60% mag worden toegerekend aan de rioolheffing.15
In onderstaande tabel hebben wij de tarieven voor de rioolheffing meerpersoonshuishouden van de gemeente Terschelling vergeleken met die van de vergelijkbare gemeenten.
Wanneer deze gemeenten met elkaar vergeleken worden, is te zien dat de gemeente Terschelling een tarief voor de rioolheffing hanteert dat net onder het gemiddelde ligt van de gemeenten in deze benchmark.
Tabel 8 Overzicht tarief rioolheffing meerpersoonshuishouden gemeente Terschelling en de vergelijkbare gemeenten 2018
Woonlasten
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de woonlasten voor de gemeente Terschelling en de goed vergelijkbare gemeenten. Hierbij is uitgegaan van de
afvalstoffenheffing, de rioolheffing en indien van toepassing de OZB. Ook de heffing die door het waterschap opgelegd wordt, hoort bij de woonlasten. De gemeente heeft hier echter geen invloed op; daarom is deze in onderstaand overzicht niet meegenomen. Bij de berekening van de OZB is uitgegaan van de gemiddelde woningwaarde in de gemeente in 2017. Dit zijn de meest recente gegevens die beschikbaar zijn.16
15 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2014, Handreiking kostentoerekening heffingen, rechten en tarieven, 10 oktober 2014, p. 1-188. Zie specifiek p. 155 (verdiepingstekst 25 (p. 61).
16 www.waarderingskamer.nl
Tariefstelling rioolheffing (meerpersoons) 2018
Terschelling € 176,49
Texel € 265,87
Vlieland € 100,00
Ameland € 185,60
Schiermonnikoog € 189,44
Gemiddelde € 183,48
Tabel 9 Overzicht woonlasten gemeente Terschelling en goed vergelijkbare gemeenten 2018
In tabel 10 is te zien dat de gemeente Terschelling in vergelijking met de goed vergelijkbare gemeenten steeds ruim onder het gemiddelde zit qua woonlasten. Dat geldt zowel voor de woonlasten berekend over de gemiddelde WOZ-waarde als voor een huurhuis. Om het effect van het tarief op een vaste WOZ-waarde te laten zien, is de middelste kolom toegevoegd.
Hierin wordt voor de berekening van de woonlasten uitgegaan van een woning met een WOZ-waarde van € 250.000,—. De gemeente Terschelling heeft binnen deze vergelijking de één na laagste woonlasten en dit is dan ook onder het gemiddelde van deze benchmark.
Overige belastingen
Uit de begroting 2018 van de gemeente Terschelling blijkt dat de gemeente de volgende belastingen heft:
toeristenbelasting;
forensenbelasting
precariobelasting;
havengelden.
Toeristenbelasting
De gemeente Terschelling heft toeristenbelasting van degene die binnen de
gemeentegrenzen verblijft, maar niet is ingeschreven als ingezetene in de gemeente.
De toeristenbelasting wordt als volgt geheven:
voor de eerste dag (zonder overnachting): inbegrepen in het bootkaartje van de boten van Rederij Doeksen. Het heffen over de eerste dag wordt op alle Waddeneilanden gedaan, maar verschilt ten opzichte van de heffing van gemeenten op de vaste wal, die vaak alleen de overnachtingen betreft.
voor de overnachtingen: de toerist betaalt toeristenbelasting aan de logiesverstrekker.
in de havens binnen de gemeente Terschelling.
Het tarief voor 2018 bedraagt € 1,65 per persoon van 4 jaar en ouder per overnachting.
Het volgende schema laat de baten zien aangaande de toeristenbelasting gerealiseerd en in meerjarig perspectief.
Tabel 10 Overzicht baten toeristenbelasting gemeente Terschelling Toeristenbelasting 2016
(realisatie)
2017 (begroot)
2018 (begroot)
2019 (begroot)
2020 (begroot)
2021 (begroot) Baten € 2.735.000 € 2.919.000 € 2.883.000 € 2.889.000 € 2.893.000 € 2.893.000
Woonlasten
Meerpersoonshuis houden met koophuis met in de gemeente gemiddelde WOZ- waarde
Meerpersoonshui shouden met koophuis met een WOZ-waarde van
€ 250.000
Meerpersoonsh uishouden met huurhuis
Terschelling € 652,69 € 603,69 € 358,69 Texel € 644,08 € 635,76 € 526,26 Vlieland € 582,14 € 582,88 € 399,75 Ameland € 643,60 € 668,58 € 408,33 Schiermonnikoog € 936,98 € 958,57 € 543,32 Gemiddelde € 691,90 € 689,90 € 447,27
Onderstaande tabel zet de tarieven voor toeristenbelasting van de gemeente Terschelling af tegen de tarieven bij de goed vergelijkbare gemeenten. Uit de vergelijkingen blijkt dat het tarief van de gemeente Terschelling het laagste is in deze vergelijking, maar het tarief wijkt niet veel af van het tarief in de vergelijkbare gemeenten.
Tabel 15 Vergelijking van de toeristenbelasting tussen de gemeente Terschelling en goed vergelijkbare gemeenten 2018
Toeristenbelasting (per
persoon per overnachting) Terschelling Texel Vlieland Ameland Schiermonnikoog
€ 1,65 € 1,75 € 1,70 € 1,81
€ 1,76 voor de eerste dag; € 1,55 voor langer verblijf
Forensenbelasting
De forensenbelasting dient ertoe om mensen die relatief veel in een gemeente verblijven, maar geen ingezetene zijn van deze gemeente, te laten meebetalen aan voorzieningen in die gemeente. Het doel is niet om kosten voor deze voorzieningen één-op-één te verhalen, maar juist om een bijdrage te vragen aan het algemene voorzieningenniveau van de gemeente, zie ook art. 223 Gemeentewet (bron: VNG).
Het tarief voor deze belasting is als volgt:
Forensenbelasting (per slaapplaats tot maximaal 4 slaapplaatsen): € 215,45
Forensenbelasting (5 en meer slaapplaatsen): € 1.077,25
Het volgende schema laat de baten zien aangaande de forensenbelasting gerealiseerd zijn en begroot worden in meerjarig perspectief.
Tabel 116 Overzicht baten forensenbelasting gemeente Terschelling Forensenbelasting 2016
(realisatie)
2017 (begroot)
2018 (begroot)
2019 (begroot)
2020 (begroot)
2021 (begroot)
Baten € 581.000 € 575.000 € 594.000 € 593.000 € 593.000 € 593.000
Onderstaande tabel zet de tarieven voor forensenbelasting van de gemeente Terschelling af tegen de tarieven bij de goed vergelijkbare gemeenten. In de vergelijking is uitgegaan van een object met een WOZ-waarde van € 100.000,—.
Tabel 17 Vergelijking van de forensenbelasting tussen de gemeente Terschelling en goed vergelijkbare gemeenten 2018
Forensenbelasting
Terschelling Texel Vlieland Ameland Schiermonnikoog
€ 215,45 € 364,80 € 608,00 € 843,57 € 262,60
De inkomsten vanuit de toeristen- en forensenbelasting worden aangewend voor het verbeteren van de toeristische aantrekkelijkheid van de gemeente Terschelling. In de jaarrekening 2016 is door middel van bijlage 4 (zie specifiek bladzijde 181) verantwoord hoe de gelden vanuit deze belastingen worden verdeeld en aangewend.
Precariobelasting
Precariobelasting is op basis van de Gemeentewet te kwalificeren als een algemene inkomstenverwervende belasting. Vanwege de aard en het karakter, ook gezien de historie, bestaat er een zekere relatie met het begrip dienstverlening. De gemeente verstrekt namelijk de gunst om voorwerpen op de gemeentegrond toe te staan. Tevens kan deze belasting worden gezien als een regulerende belasting, als een instrument om vervuiling of vernieling van de openbare ruimte tegen te gaan.
De gemeente Terschelling heft geen precariobelasting op buizen en leidingen. Recentelijk is besloten dat de precariobelasting voor nutsnetwerken wordt afgeschaft.17+18+19 Gemeenten krijgen 5 jaar de tijd (tot 1 januari 2022)20 om de effecten van hun inkomensderving te kunnen opvangen. Dit overgangsrecht geldt alleen voor die gemeenten die vorig jaar inkomsten vanuit de precariobelasting ontvingen. Gemeenten mogen hun tarieven de komende jaren niet verhogen. De gemeenten hebben de inkomsten geraamd als structurele baat in de begroting. Na 1 januari 2022 verdwijnt de belasting; de gemeenten hebben nu de tijd om een oplossing te bedenken voor dekking van het wegvallen van deze structurele baten. Dit is dus niet van toepassing in de gemeente Terschelling.
Tabel 18 maakt de baten inzichtelijk van de precariobelasting voor de gemeente Terschelling:
Tabel 18 Overzicht baten precariobelasting gemeente Terschelling Precariobelasting 2016
(realisatie)
2017 (begroot)
2018 (begroot)
2019 (begroot)
2020 (begroot)
2021 (begroot)
Baten € 150.000 € 115.000 € 115.000 € 115.000 € 115.000 € 115.000
In onderstaande tabel worden de tarieven weergegeven die door de goed vergelijkbare gemeenten geheven worden als precariobelasting. Hierbij gaan we uit van het tarief per m2 voor een terras op een A-locatie per jaar. De gemeente Terschelling heft een gemiddeld tarief, vergeleken met Texel en Vlieland.
Tabel 19 Vergelijking van de precariobelasting tussen de gemeente Terschelling en goed vergelijkbare gemeenten 2018
Precariobelasting per jaar
Terschelling Texel Vlieland Ameland Schiermonnikoog
€ 61,68 € 86,40 € 48,60 nvt nvt
Havengelden
De gemeente Terschelling heft havengeld. Het tarief voor 2018 is € 2,40 per m1 per dag voor de pleziervaart. Tabel 20 maakt de baten inzichtelijk van de havengelden voor de gemeente Terschelling.
17 http://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/nieuws/streep-door-precariobelasting-nutsnetwerken.9540965.lynkx
18 Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2016, Nader rapport beperking van de
heffingsbevoegdheid van precariobelasting voor enige openbare werken van algemeen nut, 22 juni 2016, p. 1-18.
19 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-34508-4.html
20 https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2017/02/21/aanpassing-overgangstermijn-afschaffing- precariobelasting
Tabel 19 Overzicht baten havengeld gemeente Terschelling Havengelden 2016
(realisatie)
2017 (begroot)
2018 (begroot)
2019 (begroot)
2020 (begroot)
2021 (begroot)
Baten € 256.000 € 213.000 € 319.000 € 295.000 € 332.000 € 308.000
In onderstaande tabel worden de tarieven weergegeven die door de goed vergelijkbare gemeenten geheven worden als havengelden.
Tabel 21 Vergelijking van de tarieven havengeld tussen de gemeente Terschelling en goed vergelijkbare gemeenten 2018
Havengeld per m1 per dag
voor pleziervaart Terschelling Texel Vlieland Ameland Schiermonnikoog
€ 2,40 € 1,72 € 0,70 per
m2 per nacht
€ 0,50 per m2 per nacht
€ 0,63 per m2 per nacht
Belastingsoorten die niet worden geheven
Hondenbelasting – Dit is een belasting die wordt geheven over het bezit van een hond of honden.
Roerendezaakbelasting (RZB) – Roerende zaakbelasting is een gemeentelijke belasting op roerende woon- en bedrijfsruimten. RZB bestaat uit twee soorten belastingen, namelijk een eigenaren- en een gebruikersbelasting.
Parkeergelden – Met parkeerbelastingen kan een gemeente het parkeergedrag van de inwoners en bezoekers reguleren.
Baatbelasting – Baatbelasting is een belasting van de gemeente waardoor een eigenaar van een roerend goed belasting betaalt omdat hij voordeel heeft van een voorziening die een gemeente heeft aangelegd.
Reclamebelasting – Een gemeente kan reclamebelasting heffen op de openbare aankondigen die zichtbaar zijn vanaf de openbare weg.
2.3 Inkomsten
Bij het onderdeel inkomsten wordt de afhankelijkheid van het Rijk voor de verwerving van inkomsten bekeken. Dit is in negatieve zin geformuleerd: de gevoeligheid voor
rijksbezuinigingen. Hoe hoger de afhankelijkheid van het Rijk, hoe minder flexibel de begroting van een gemeente is. Daarbij onderscheiden we de afhankelijkheid van de
Algemene Uitkering en de afhankelijkheid van specifieke uitkeringen. Hoe hoger het aandeel van rijksuitkeringen in de begroting, hoe lager de flexibiliteit, want de flexibiliteit zit dan alleen aan de uitgavenkant. De gemeente Terschelling laat in cijfers de volgende afhankelijkheid zien (tabel 22).
Tabel 22 Mate van afhankelijkheid van uitkering van het Rijk
De specifieke uitkeringen bestaan uit rijksbijdragen rondom doeluitkeringen, bijvoorbeeld in het kader van maatschappelijke opvang en OGGZ, bevolkingsdaling, toelage huishoudelijk hulp et cetera en integratie-uitkeringen, bijvoorbeeld in het kader van de Wet
maatschappelijke ondersteuning (Wmo), peuterspeelzaalwerk, decentralisatie provinciale taken vergunningverlening, toezicht en handhaving.
Vanaf 2015 ontvangen de gemeenten gelden aangaande de integratie-uitkering Sociaal Domein (decentralisaties AWBZ/Wmo, Jeugdzorg en Participatiewet). De hoogte hiervan bedraagt voor de gemeente Terschelling in 2017 € 1.412.000,—, verder aflopend naar
€ 1.035.000,— in 2021. De component Sociaal Domein is relatief laag ten opzichte van de totale omvang van de Algemene Uitkering. Dus de toename van afhankelijkheid vanaf 2015 is niet zo hoog als bij andere gemeenten.
De eigen inkomsten bestaan uit de baten die de gemeente genereert op de programma’s (geen rijksoverdracht). Hierbij kan gedacht worden aan inkomsten uit belastingen, leges, grondexploitaties, bestemmingsheffingen (rioolheffing en afvalstoffenheffing) et cetera.
Uit de Atlas Rijksuitkeringen aan gemeenten 201521 blijkt dat de gemeente Terschelling per inwoner 12% minder aan rijksbijdragen krijgt dan het landelijk gemiddelde. Dat is overigens regulier voor gemeenten van deze omvang. De grote gemeenten ontvangen ruim meer dan het landelijk gemiddelde. Inzake de Algemene Uitkering ontvangt de gemeente Terschelling 37% meer per inwoner dan het landelijk gemiddelde. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de Waddeneilandcomponent binnen de Algemene Uitkering. Gemeenten als Texel, Vlieland, Ameland en Schiermonnikoog ontvangen 14%, 124%, 42% en 165% per inwoner meer dan het landelijk gemiddelde.
We concluderen dat de gemeente Terschelling voor minder dan de helft van haar inkomsten afhankelijk is van inkomsten van het Rijk en voor meer dan de helft van overige inkomsten.
Vanaf 2015 is die afhankelijkheid op de specifieke uitkeringen licht toegenomen door de uitkeringen in het kader van de decentralisatie (uitkeringen in het kader van de integratie- uitkering Sociaal Domein).
21 COELO, 2015, Atlas rijksuitkeringen aan gemeenten 2015, COELO Groningen, p. 1-72.
2017 2018 2019 2020 2021
Begroot Begroot Begroot Begroot Begroot
Sociaal Domein € 1.412.000 € 1.297.000 € 1.321.000 € 1.032.000 € 1.035.000 Eigen inkomsten € 13.035.000 € 12.713.000 € 12.312.000 € 12.738.000 € 12.313.000
% algemene uitkering van totale baten 29,16% 31,01% 31,84% 31,76% 32,36%
% specifieke uitkeringen van totale baten 1,83% 1,72% 1,78% 1,80% 1,92%
% sociaal domein van de totale baten 6,75% 6,23% 6,43% 4,98% 5,10%
% rijksuitkeringen van totale baten 37,73% 38,96% 40,05% 38,53% 39,37%
Totale exploitatie (baten) € 20.934.000 € 20.828.000 € 20.537.000 € 20.723.000 € 20.310.000 6.572.000
€
Specifieke uitkeringen € 383.000 € 359.000 € 365.000 € 372.000 € 390.000 Gemeente Terschelling
Algemene uitkering € 6.104.000 € 6.459.000 € 6.539.000 € 6.581.000
Daarmee is er, vergeleken met landelijke gemiddelden van gemeenten van gelijke omvang, een redelijke eigen beleidsruimte aanwezig. Dit behoeft in die zin nuancering dat eigen beleidsruimte niet hetzelfde is als bestedingsruimte. De gemeente kan door middel van eigen maatregelen, rentebeleid en tarievenbeleid wel meer dan een gemeente die grotendeels afhankelijk is van het Rijk.
De gemeente Terschelling heeft nog ruimte in haar eigen belastingen om extra middelen te generen. Wij noemen als voorbeeld de onbenutte belastingcapaciteit op de OZB, zie paragraaf 2.2.
2.4 Grondexploitatie
Wijzigingen regels grondexploitatie nieuwe BBV
Voordat wij ingaan op de grondexploitaties van de gemeente Terschelling, schetsen wij de wijzigingen van het wettelijk kader door het nieuwe Besluit Begroten en Verantwoorden gemeenten en provincies (BBV).
Voor grondexploitaties zijn in het kader van het BBV nieuwe regels opgesteld. Deze veranderingen in regelgeving hebben als doel om duidelijkheid en transparantie te verschaffen over welke kosten wel en welke kosten niet thuishoren in een gemeentelijke grondexploitatie. Dit verbetert de vergelijkbaarheid van de jaarrekening en de begroting binnen de gemeente en zorgt voor dezelfde waardering in de boeken als waarover ook de fiscus zal afrekenen. Ook het voorzichtigheidsargument speelt een rol. Na de forse afboekingen in de afgelopen jaren wil men voorkomen dat er opnieuw hoge boekwaarden kunnen ontstaan, waarvan later blijkt dat die niet meer terugverdiend kunnen worden.
De consequenties van deze veranderingen zijn als volgt:
Bouwgrondexploitatie is een ondernemersactiviteit waarover vennootschapsbelasting wordt berekend, dus om misverstanden te voorkomen worden met ingang van 1 januari 2016 fiscaal en BBV-technisch dezelfde kosten aan de grondexploitatie toegerekend.
Op de boekwaarde van de ‘niet in exploitatie genomen gronden’ (NIEGG) kan met ingang van 1 januari 2016 niet langer rente of andere kosten worden bijgeschreven.
Dergelijke gronden worden niet meer als grondexploitatie gezien, maar worden opgenomen onder de materiële vaste activa (MVA) tegen een boekwaarde die nooit hoger ligt dan de huidige marktwaarde. In theorie kan dit nog tot afwaarderingen leiden, waarbij een overgangsregeling van vier jaar geldt: als de gronden vóór 31 december 2019 in exploitatie genomen worden, kan de afwaardering achterwege blijven. In de praktijk zal dit niet meer voorkomen, omdat de NIEGG’s veelal reeds zijn afgewaardeerd.
Ten aanzien van de ‘bouwgronden in exploitatie’ (BIE) kunnen door de wijzigingen minder kosten vanuit de grondexploitatie worden gedekt. Zo mogen alleen nog werkelijk gemaakte rentekosten worden bijgeschreven. En niet alle bovenwijkse voorzieningen kunnen nog zonder meer uit de grondexploitatie worden gedekt. Voor de berekening van de netto contante waarde (NCW) moet de disconteringsvoet in het huidige voorstel voortaan gelijk zijn aan de rentevoet. Dit zorgt voor een uniforme werkwijze bij het bepalen van de omvang van verliesvoorzieningen.
De looptijd van grondexploitaties wordt in principe beperkt tot 10 jaar (> 10 jaar is enkel toegestaan indien dit goed gemotiveerd en geautoriseerd wordt door de raad).
Er mag geen indexering meer worden toegepast op toekomstige opbrengsten die een langere planningshorizon hebben dan tien jaar.
Grondexploitaties op Terschelling
Grondexploitaties zijn een middel voor de gemeente om uitvoering te geven aan andere gemeentelijke beleidsdoeleinden, zoals bijvoorbeeld doelen op het gebied van wonen, werken, welzijn, infrastructuur, recreatie, milieu en landschapsontwikkeling. Deze doelen kan de gemeente onder meer bereiken door aankoop, exploitatie en uitgifte van gronden of het verlenen van medewerking aan ontwikkeling van plannen door private personen, bedrijven en instellingen.
De gemeente kent een relatief kleine grondpositie. Onderstaande tabel maakt deze inzichtelijk.
Tabel 23 Grondexploitaties gemeente Terschelling peildatum 31-12-2016
De kosten die worden toegerekend aan de grondexploitaties zijn uitsluitend externe kosten.
De gemeente kent ook geen reserve grondexploitaties voor het opvangen van onverwachte risico’s. Indien bekend is dat een grondexploitatie een negatief resultaat krijgt, wordt er een voorziening getroffen om de tekorten op te vangen. Vanuit de jaarrekening 2016 (zie pagina 169) en de begroting 2018 (zie bijlage 3 – pagina 177 en 178) zien we dat de gemeente geen voorziening heeft getroffen. De lopende grondexploitaties, zie hieronder uitgelegd, kennen geen voorcalculatorisch tekort.
Het project Dellewal verdient enige aandacht. Sinds december 2003 is de gemeente eigenaar van de grond waarop voorheen dancing Dellewal stond. Het complex is opgenomen onder de grondexploitaties en heeft een boekwaarde van € 2,1 mln. In de paragraaf weerstandsvermogen in de jaarrekening 2016 wordt dit dossier als een risico aangeduid. Tot begin 2016 zat er op het terrein een beslag, omdat er een juridische
discussie (van jaren terug) was over de vordering van een gegadigde voor het terrein. Deze vordering is, ook in hoger beroep, afgewezen en het beslag is opgeheven. In het BBV is expliciet opgenomen dat voorraden moeten worden gewaardeerd tegen de marktwaarde indien deze lager is dan de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Het college heeft
weergegeven momenteel afwaarderen niet te overwegen, omdat dit zou leiden tot een zeer forse aanslag op de reservepositie van de gemeente. Ze wijst daarom in de rekening de raad met klem op de mogelijkheden om in bestemmingsplannen ruimte voor ontwikkeling, en dus hogere opbrengstwaarden, te faciliteren. Op 19 december 2017 heeft de raad een besluit genomen ten aanzien van de invulling van de locatie Dellewal. In dit besluit wordt benadrukt dat de opbrengst van het project niet lager mag zijn dan de boekwaarde. Het project krijgt zijn invulling door middel van dertien appartementen voor permanente bewoning. Hierbij is de kans het grootste dat de grond niet onder de boekwaarde wordt verkocht, mede omdat het om een aantrekkelijke locatie voor appartementen gaat. Daarbij moet worden opgemerkt dat er voor dit model nog geen koper is ten tijde van het besluit. Het risico blijft bestaan dat verkoop tegen minimaal de boekwaarde toch niet haalbaar blijkt te zijn.
Grondexploitaties Status
Boekwaarde
01-01-2016 Rente Vermeerdering Vermindering
Boekwaarde 31-12-2016
Nog te betalen
Nog te
ontvangen Resultaat West Atletalaan, fase 3 In exploitatie € 219.000 € 7.000 € - € - € 226.000 € - € 226.000 € - Uitbreiding bedrijventerrein Niet in exploitatie € 101.000 € - € - € -101.000 € - € - € - € - Dellewal In exploitatie € 2.187.000 € - € - € - € 2.187.000 € - € 2.187.000 € - Campus/West Atletalaan, fase 4 In exploitatie € 127.000 € 4.000 € 398.000 € -2.203.000 € -1.674.000 € 1.469.000 € - € -205.000 KLU locatie In exploitatie € 181.000 € 5.000 € 35.000 € - € 221.000 € 204.000 € 425.000 € - Totaal € 2.815.000 € 16.000 € 433.000 € -2.304.000 € 960.000 € 1.673.000 € 2.838.000 € -205.000
Omdat de gemeente geen bestemmingsreserve of voorziening heeft om
waardeverminderingen op grondexploitaties op te vangen, zal een verkoop lager dan de boekwaarde direct gevolgen hebben voor de algemene reserve van de gemeente. Hierbij merken we op dat de omvang van het algemene reserve (zie paragraaf 2.7) voldoende is om dit te kunnen opvangen.
In de begroting 2018 kent de gemeente drie lopende grondexploitaties, namelijk Dellewal, Campus/West Atletalaan, fase 4 en de KLU-locatie. De verwachting is dat op de exploitatie Campus/West Atletalaan, fase 4 een positief resultaat wordt behaald van ongeveer
€ 200.000,—. Alle kavels in dit project zijn verkocht. West Ateltalaan, fase 3 wordt opgestart na voltooien van Campus/West Atletalaan, fase 4. West Ateltalaan, fase 3 is daarom vanaf het begrotingsjaar 2017 opgenomen onder gronden en terreinen (materiële vaste activa). De KLU-locatie wordt met een subsidie vanuit de provincie gerealiseerd. De verwachting is een neutraal geprognotiseerd resultaat.
Risicobenadering grondexploitatie
Onze benadering voor het kwantificeren van risico’s bestaat uit vier elementen:
1. Inventariseren van projectspecifieke risico’s in de plannen. Belangrijk is dat deze risico’s regelmatig worden gemonitord. Eventuele verliezen worden direct genomen.
2. Totaalvoorraden niet in exploitatie genomen gronden minimaliseren. Zoals hierboven beschreven is deze voorraad in de gemeente Terschelling circa € 0,1 mln.
3. Een percentage van de geraamde nog te maken kosten reserveren vanuit de gedachte dat er in veel plannen sprake is van een te optimistische planning. Bij vertraging in het plan is er sprake van extra rentebijschrijvingen over de boekwaarde.
Bij een vertraging van 1 à 2 jaar is er al snel sprake van tot 10% verhoogde boekwaarde. Daarmee neemt het (positieve) resultaat ook af.
4. Een percentage van de geraamde grondopbrengsten reserveren. De ramingen van toekomstige opbrengsten zijn namelijk sterk afhankelijk van de economische vooruitzichten. Ook hier is al snel sprake van 10% lagere opbrengsten.
De kans dat beide laatste risico’s zich tegelijk zullen voordoen is in het huidige tijdsgewricht aanzienlijk en wordt ingeschat op 40%. Onze risico-inschatting geeft aan hoe groot de reserve grondexploitatie minimaal moet zijn om de risico’s te kunnen opvangen.
Tabel 12 Minimale omvang van risicoreserve grondexploitaties gemeente Terschelling
Zoals eerder aangegeven, past de gemeente Terschelling geen risicoreserve toe ten aanzien van de grondexploitaties. De argumentatie daarachter is dat de grondexploitaties van
dusdanig kleine omvang zijn dat geprognotiseerde tekorten van tevoren kunnen worden bepaald en dat daarvoor tijdig voorzieningen kunnen worden getroffen.
Kengetal grondexploitatie
In 2015 is er aantal kengetallen vastgesteld door de commissie-Depla (landelijke normering) die gemeenten dienen op te nemen in hun P&C-documenten. Eén van deze kengetallen is het kengetal grondexploitatie.
Grondexploitaties Totaal Risicofactor Risico Geraamde exploitatiekosten € 1.673.000 10% € 167.300 Geraamde exploitatieopbrengsten€ 2.838.000 10% € 283.800 451.100
€ 40%
180.440
€
Dit geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Een laag percentage geeft dus aan dat het risico relatief klein is. Dit behoeft echter de nuance dat een lage (huidige) boekwaarde geen volledig beeld geeft van de nog te maken kosten en de verwachte inkomsten. Gemeenten kunnen op basis van dit kengetal dus niet één-op-één met elkaar vergeleken worden; het getal laat een
momentopname zien.
Voor de gemeente Terschelling is het kengetal grondexploitatie 15,56% in 2015 (realisatie), 11,64% in 2016 (realisatie), 4,85% in 2017 (begroting) en 10,87% in 2018 (begroting).22 Dit kan gekenmerkt worden als goed.
2.5 Treasury
Bij het onderdeel treasury kijken we welk deel van het gemeentelijk bezit met schuld is belast en hoe de schuld zich ontwikkelt. Schuld kost immers rente en door hoge rentekosten kunnen huidige en toekomstige publieke voorzieningen in het gedrang komen. Daarnaast kijken we naar de risico’s in de sfeer van afgegeven garanties.
Kerndoelstelling van treasury binnen de gemeente Terschelling is: de verschillende uitgaven die onder het begrip treasury vallen zo goed mogelijk beheersen. Daarbij ligt de focus op een goed en doelmatig treasurybeleid, zodat de gemeente op goede wijze inspeelt op de externe ontwikkeling ten aanzien van de rente.
Kengetallen met betrekking tot treasury
De gemeente Terschelling heeft een schuldratio of debtratio van 66,4% in 2014, 65,8% in 2015 en 66,0% in 2016. Dit getal laat zien dat de gemeente Terschelling een relatief groot gedeelte van haar activa financiert met vreemd vermogen (ten opzichte van andere gemeenten). Het kengetal debtratio laat in de begroting 2017 en in begroting 2018 een daling zien van 61,3% in 2017, vervolgens een lichte stijging in 2018 naar 63,9% om vervolgens te dalen naar 61,1% in 2019 en 59,0% in 2021. Deze daling wordt veroorzaakt door een afname van de langlopende schulden door aflossingen. Volgens de normeringen van de commissie-Depla (landelijke normering – art. 11 BBV) geeft een debtratio van hoger dan 80% aan dat de gemeente haar bezit met zeer veel schulden heeft belast. Voor een gemeente is het goed wanneer de debtratio onder de 50% blijft. Met andere woorden: de gemeente Terschelling zit hier net boven.
In onderstaand schema hebben wij de nettoschuld (gecorrigeerd voor alle leningen en niet- gecorrigeerd)23+24+25 in drie soorten kengetallen weergegeven.
22 Grondexploitatie: Dit kengetal geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de in totaal geraamde baten. Wanneer dit percentage onder de 20% is, is dit goed. Is het percentage tussen de 20%
en 35%, dan is het oordeel voldoende. Is het percentage boven de 35%, dan is het kengetal onvoldoende.
23 De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie en de hoogte van de investeringen uit het nabije verleden. Met andere woorden: hoe zwaar drukt de schuld op de begroting van de gemeente?
24 Nettoschuld = (langlopende schulden + kortlopende schulden + crediteuren + overlopende passiva) -/- (langlopende uitzettingen + kortlopende vorderingen + liquide middelen + overlopende activa)/(inkomsten voor bestemming reserves).
25 Voor definities van begrippen verwijzen wij naar: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2015-38101.html &
http://wetten.overheid.nl/BWBR0014606/2016-04-14#HoofdstukIV. Hier wordt ook aangegeven wat het verschil tussen de niet-corrigeerde nettoschuld en de gecorrigeerde nettoschuld. Bij de gecorrigeerde nettoschuld worden alle uitstaande leningen (onderdelen B en C, zie art. 36 BBV) meegenomen in de berekening.
