Ydelheyt des werelts

(1)

Adriaen Poirters

bron

Adriaen Poirters, Ydelheyt des werelts. Jan Cnobbaert, Antwerpen 1645 (tweede druk)

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/poir001ydel01_01/colofon.php

© 2015 dbnl

(2)

YDELHEYT DES WERELTS DOOR P. ADRIANVUS POIRTERS S. I. Tweden druck, verbetert.

Adriaen Poirters, Ydelheyt des werelts

(3)

Aen myn heeren

myn heeren de svperintendent, raden ende meesters, avditevrs ende greffier van sijne Majesteyts rekeninghen In't Vorstendom Ghelder, ende Graefschap Zutphen, &c.

MYNHEEREN,

Als PHILIPPVSKoningh van Macedonien gingh oorlogh voeren, ende strijdt wou leveren teghen die van Athenen; als nu ronds-om de trompetten staecken, ende dat-men dapper de trommels roerde; soo de Soldatesca ende d'ondersaeten sich met vlijtigheyt toe-rusteden, ende met een groot ghe-

(4)

woel tot den veld-toght spoedighden, Diogenes den Philosooph, siende al de wereldt in roeren, is ghekropen uyt sijn tonne, ende heeft die den bergh op en af gaen tuymelen, ende den heelen tijdt anders niet ghedaen, als het ydel vat van boven tot beneden wentelen, segghende dat, als ieder-een soo besigh was, hy alleen niet en kost stil sitten. Is't dat wy desen tijdt met den voorgaenden, ende onse oorloghe met de Griecksche willen verghelijcken, Europa en moet aen Asia, noch Neder-landt aen Griecken-landt niet wijcken. Wat Rijck, wat Republique, wat Provincie en sit niet midden in den brandt van d'oorloghe, of en staet van overlangh al in sijn asschen.

Wat stadt isser, die niet een bloedighe riviere voor-by haer en heeft sien passeren?

Onsen Nederlandtschen Leeuw, Beschermer van het doorluchtighste Huys van Oostenrijck heeft nu seventighjaeren langh geweest den

(5)

Stafermo, daer soo veel uyt-heymsche ende nae-burighe Koninghen ende Princen hunne lancien op hebben gebroken; ende teghenwoordigh wordt teghen hem met sulck gheweldt de oorlogh ghevoert al oft-men niet om een kleyn Landeken, maer om gheheel Europa scheen te vechten. Terwijl het dan ronds-om is in beroerte, ende dat een ieghelijck besich is met de oorlogh, soo sal ick hen ghelijck die van

Macedonien hunne wapens laten wetten ende slijpen; ick sal naer het exempel van Diogenes het ydel vat vande Wereldt wat gaen keeren ende wentelen, ende een weynighD'YDELHEYDT DESWERELDTSvoor ooghen stellen. Desen mijnen arbeydt sal my dies te lichter vallen, als dit vat van sijn-eyghen-selven te meer is gheneghen tot loopen ende rollen; soo dat het ghevoelen van Nicolaus Coopernicus, op eenen sekeren sin ghevat, ontfanghbaer kan

(6)

wesen. Desen heeft met sijn verstandt willen door dringhen teghen het ghevoelen van alle de Philosophen, dat den Hemel stil sondt, ende gheen beweghinghe en hadde, maer dat in teghen-deel den aerdt-bodem anders niet en dede, als keeren ende om-loopen. Dit ghevoelen (seggh' ick) en sal soo vremt niet zijn, willen wy't in een andere ploye slaen; te weten, dat den Hemel, ende hemelsche saecken, de saligheyt ende eeuwighe goederen zijn on-beroerlijck ende on-veranderlijck, gheenen

onder-gangh onderworpen; maer d'aerde alleen, dat is, de wereldtsche saecken, die loopen ende rollen, die draeyen ende keeren, die zijn in gheduerighe beweghinghe, ende tusschen eenen ghestadighen op-gangh ende onder gangh besloten; soo dat het menschelijck gheslacht, 't welck de wereldt maeckt, van rijckdommen tot armoede, van eer tot schande, van

(7)

wel wellusten tot pijnen, van throonen tot de galleyen komt te vervallen. Sat Iob niet op den mest-hoop met een ghebroken scherfken, die daeghs te voren uyt silveren servies tracteerde sijne vrienden? Heeft Romen niet ghesien, dat C. Marius in sijn sesde Borghermeesterschap moght heerschappije voeren, ende in sijn sevenste moest gaen bedelen? Ende wat sal ick segghen van eenen Duc de Luna, die

d'on-ghestadigheyt in sijnen eyghen naem voerde? Desen eerst den meesten favorit vanden Koningh, den maghtighsten van Spaignien valt in disgracie, krijght het hooft voor sijne voeten, ende blijft het doot lichaem dry daghen op het schavot met een houten schoteltjen, tot dat voor hem soo veel ghe-offert sou zijn, dattet lichaem ter aerde besteet sou konnen worden. Ende ghy, ô voorbeelt van alle verwaende Hovelinghen, spieghel van d'onghe-

(8)

stadigheydt, ballon vande Fortuyn, exempel ende waerschouwinghe van alle eersuchtighe Vorsten; Ghy Aman, seggh' ick, hoe weynigh uren zijnder maer verloopen tusschen het Koninghlijck bancket daer ghy hebt aen-gheseten, ende tusschen de galghe daer ghy hebt aen-ghehanghen? O bedrieghelijcke hope der menschen! (roept den grooten Orateur Cicero) ô broose Fortune, ende ydele ghedachten! die in het midden dickwils worden onderbroken, ende in het beste van hunnen loop te gronde gaen, eer sy de have van hunne begheerten konnen beseylen.

Wie en sou sich niet verwonderen, als hy hoordt dat eenen, die de heele wereldt omgheseylt hadde, ende menigh tempeest vanden grooten Oceaen was ontkomen, dat desen weder-ghekeert in het Vader-landt, ende sich met een schuytjen op een speel-hof wat vermakende, in eenen kleynen vijver is verdroncken? Veel

perijckeleuser is den

(9)

loop des wereldts, ende meer achter-dencken moet ons hare bedrieghelijcke

+Seneca.

onghestadigheydt gheven. Op den selven dagh, ende op de selfste plaetse daer de⁺ schepen ghelaveert hebben, ende de jachten ghespelt, worden-se dickwils vande baeren te gronde ghedronghen. 'T en waer geen eynde wou ick dit gaen

bevestighen met het ghevoelen der wijsen, met d' on-gheluckighe uyt-ganghen der Hovelinghen; soo dat my dunckt dat Coopernicus het kindt soo qualijck niet en schijnt ghedoopt te hebben, als hy het d' omloopende Wereldt heeft gheheeten. Op welcken sin ende manier van spreken oock te verstaen is het testament van Diogenes, ende sijnen uytersten wil die hy hadde bevolen. Desen, ligghende op sijn sterven, heeft aende omstaenders belast, dat-men hem, doodt wesende, niet op sijnen ruggh', ghelijck de andere, maer op sijnen buyck ligghende sou begraeven; ende gaf dit

(10)

voor reden: 'Tis nu inde verkeerde wereldt, ick hope dat-se noch eens sal draeyen, ende dan sullen alle d'andere op hunnen buyck ligghen, ende ick sal op mijnen ruggh' dan rusten. Dit was het leste ghevoelen, dat hy hadde vande bedrieghelijcke ende onstandt-vastighe Werelt, die in een houte tonne woonende ende philosopherende, geckte met al het ghene de menschen groot achten, ende derfde wel seggen, dat de Heeren van Alexander den Grooten maer en waren Diogenes knechten.

Mijn voornemen is dan, dese onghestadighe, bedrieghelijcke, valsche, ydele Wereldt een weynigh te beschrijven; ende om dieswille dat ick mercke dat alle Schrijvers hunne Patroonen ende Beschermers tegen alle nijdighe tongen verkiesen, soo hebb' ick dit teghen-woordigh boecksken VV. EE. willen opdragen, om gelijck als onder VV. EE. schaduwe te schuylen, biddende met eenen dat VV. EE. dit oock ghelieve

(11)

t'ontfanghen, tot een teecken van her-kentenisse van alle de weldaden die onse Societeyt alhier in't gemeyn, ende ick in't besonder van VV. EE. hebb. ontfanghen:

voor de welcke ick my altijdt sal verbonden kennen, ende blijven Vyt Ruremunde den 7. Septemb. 1644.

VV. EE.

Oodtmoedighen Dienaer in den Heere ADRIANVSPOIRTERS.

(12)

Verheffinghe der begheerten boven de VVereldtsche saecken.

In cruce stat securus amor.

Ioan. Cnobbaert excud. cum Priuilegio.

Mijn lot Is Godt.

(13)

HOe sou de Wereldt doch hier ruste konnen vinden, Die omloopt aen een rat gheslinghert van de winden,

Die altemael op een gaen stormen om het meest, Waer van den minsten wel doet rijsen een tempeest:

Het wordt hier al beroert, van boven tot beneden, De landen schieten om, met Borchten en met Steden,

Alleen staet onbeweeght een soet een hemels kindt;

Tot spijt van haer ghewoel, en spot van al den windt.

Ghy Philothea kloeck, die hier speelt met u sinnen,

Spelt hier oock met verstandt, daer steeckt een leße binnen, Daer steeckt wat in den bol, daer steeckt wat in het rat, Tot voorder onderwijs dat dienstigh is ghevat.

Ghelijck de Wereldt keert soo snel in alle saecken, Men kan op desen grondt gheen vaste wercken maecken,

Het moet doch altemael eens swichten voor den tijdt, Die door een rots en stael en diamanten bijt.

Wat kan hier eeuwigh zijn? De Steden ende Rijcken, De vesten van arduyn die hebben haere lijcken.

Wie weter hedensdaeghs waer eertijdts Memphis stont?

Wie is't die Roomen nu oock binnen Roomen vont?

Het Mausolëen graf met al sijn rijcke gaeven Is in sijn eyghen graf ten lesten al begraeven:

Daer Babels toren stont, soo trots, soo hoogh, soo moye, Daer vint-men qualijck nu een boeren-huys van stroye, En siet-men klippen dan tot stof en sandt verdwijnen, Hoe can een aerden pot aen iemandt eeuwigh schijnen?

Doch alwaer uwen Staet ghebouwt op louter stael, Soo vreest den onder-gangh die dreyghet altemael.

En waer het niet ghesien, men hielt voor enckel droomen, Dat die eerst Koningh was, ginck schuymen op de toomen,

Ginck sweeten in het sandt, ginck draeven als een ros, En trecken met hen vier Sesostratis karos.

Men kan ter Wereldt niet soo diep en vast gaen gronden, Of onder al ons werck wordt drif-sandt noch ghevonden,

(14)

En menigh snoode laegh van swerten Haet en Nijdt;

En dat dees gaen voor-by, dat velt den Grijsen-tijdt, Alleen staet onberoert, en boven al het schocken, Een ziel die haer verheft, en hoogher is ghetrocken;

En die een stil vertreck ghevallen is tot lot,

En nerghens op en steunt als maer op haeren Godt.

Al wordt Olympus-bergh noyt op het sop gheslaghen Van stormen en tempeest, en grove donder vlaghen:

Al is het op sijn cruyn ghedurigh heel schoon weer, Noch is't al soeter tijdt voor die rust in den Heer?

Wel aen dan mijne ziel, wilt u soo hoogh verheffen, Dat u gheen Wereldt meer, noch Ydelheyt kan treffen:

Want soo de Wereldt noch blijft langh in desen loop, Soo smijt sy't altemael noch seffens overhoop.

(15)

Goedtjonstighen Leser.

HEt is gheschiedt verre boven mijn hope, al-hoe-wel niet boven mijnen wensch, dat mijne Philothea een ieder een soo is bevallen dat den gheheelen druck op twee maenden is verkocht gheworden, ende dat mijn Ydelheydt des Wereldts meer eenen appetijt ghescherpt, als eenighe versaedinghe schijnt ghegheven te hebben. Godt sy ghelooft (door wiens gratie ick dit gheschreven hebbe) dat ick in soo eenen

Goedtjonstighen Leser ben ghevallen. Hier op heeft my den Drucker soo met brieven, als mondelijck soecken te verwillighen om den tweeden druck te consenteren, segghende dat hy dien van nu af al wist verkocht oft versonden. Ick moet bekennen dat ick anders niet en socht als dat mijne Alder-liefste Philothea met veel Ioffrouwen ende Dochters kennis soude maecken, my laetende voorstaen datse hier of daer al een woordt tot waerschouwinghe der Ionckheydt sou konnen voort-brenghen: dan midts ick voor my hadde ghenomen dese mijne Philothea de helft grooter te maecken, ende de selve niet alleen met nieuw figuren en plaeten, maer oock met verscheyde aenghename mengel-dichten te vercieren, soo heb ick het versoeck vanden Drucker eerst af gheslaeghen, ter tijdt toe dat wy malckanderen mondelinck hebben

ghesproken, en vanden tweeden druck voor het

(16)

teghenwoordigh, ende vanden derden (soo het Godt belieft) binnen corten tijdt, zijn over een ghecomen; welcken derden, soo ick hope, vervatten sal veel dichten ende leeringen tot voldoeninghe van eenen Goedtjonstighen Leser. Ondertusschen ghelieve u l. te weten dat andere Poeten, namentlijck die wereldts zijn, veel dinghen

toe-ghelaeten worden, ende wijder met hunne penne moghen uyt-loopen, als zijn de enghe palen daer ick om mijnen roep ben in besloten, soo dat mijn handt niet en magh volgen het verstandt, maer moet daer ancker werpen daer veel andere loffelijck, immers niet berispelijck, met vollen zeylen moghen voort-vaeren. Ick soeck de saecke soo te matigen, dat en die geestelijck zijn van leven, het boecxken niet en schouwen;

ende die wereldts zijn, het selve niet en walghen, soo dat ick een sause moet vinden, die twee teenemael verscheyden appetijten eenigh-sins sou smaecken, en bevallen.

Of ick dit mijn voornemen ten deel uyt-ghewerckt hebbe, of niet, dat stell' ick ten oordeel van den Goedtjonstighen Leser. Soo ick nin het wit mijnen pijl heb ghedreven soo sal ick mijne pese noch eens gaen spannen; en want ick ghevonnist worde over den doel gheschoten te hebben soo sal ick my troosten dat ick ghetracht sal hebben mijne Philothea te eeren. Dan is't dat ick het toekomende uyt het voorgaende magh oordeelen,

(17)

soo laet ick my voorstaen datter noch al veel sullen zijn die by hunne treffelijcke boecken het mijn oock een hoecxken en een kleyn plaetsken sullen verleenen. Dit docht my noodigh, Goetjonstighen Leser, u l. te waerschouwen ende te bidden dat ghy desen mijnen arbeydt met een goede ooghe wilt gheweerdighen.

(18)

Aen de waerachtighe Philothea, dat is.

de godt-minnende ziele.

HEt is eertijdts het ghebruyck gheweest datter in de Kercken van de Christenen op-ghehanghen wierden raders ende wielen van waeghens, ende dat de Leeraers de ghemeynte dickwils voorhielen, dat de saecken van dese wereldt soo onghestadigh ende verganckelijck waren, ofse altemael op wielen ghedurigh hadden af gheloopen.

Dit was doen ter tijdt, ghelijck het noch is op den dagh van heden, een teecken, ende beduydenisse van onghestaedigheydt: ende is oock eertijdts gheweest een ghewisse waerschouwinghe aen den Koninck Sosostris. Desen liet vier Koninghen in-spannen die sijn carosse moesten trecken, van de welcke den eenen altijdt om-siende, ende daer op ghevraeght, gaf voor andtwoordt: Heere Koninck, ick sie dat het radt keert ende draeyt, het opperste comt onder, ende het onderste comt boven; ende ick denck dat de cans oock eens sal keeren, ende dat ghy sult daelen, ende dat wy sullen climmen. Op dit radt, ô Philothea, loopt, en draeyt de wereldt, daerom heb ick u aen den inganck van dit boecxken, dit sinnen-beeldt willen voor-houden, om u haer onghestadigheydt,

(19)

daerse alleen in is ghestaedigh, in te drucken; op dat ghy met dese Goddelijcke Liefde u begeerten boven haer soud't verheffen. Hier siet ghy dan voor u ooghen de verganckelijckheydt van de bedrieghelijcke Wereldt, over de welcke den Philosooph Democritus sijn gheheel leven heeft ghelacchen, ende den Philosooph Heraclitus anders niet en heeft ghedaen als weenen, soo dat dese twee, al staecken sy in de duysternisse van het Heydendom, hebben nochtans door het licht van hun natuerlijck verstandt haere valscheydt ghenoegh connen door-gronden. Den Eerw. P. Ioannes de Gouda, vermaert door sijne Sermoonen, ende boecken, plagh te segghen, datter een gaetjen alleen was daer-men de Wereldt door cost aenschouwen, ende seyde dat te wesen de tralien van de Biecht-stoelen. Want daer is't dat een ieghelijck sijn verborghen swarigheydt te berde brenght, om sijn benouwt hert een weynigh te verlichten. Buyten die plaets en willen wy haere ydelheydt noch soo aenmercken, noch soo belijden. Wy zijn, ô Philothea, ghelijck de visschen in de zee, die de brackigheydt van de soute wateren niet en smaecken, voor datse naerderen den mondt van een binnen-landtse riviere die haeren soeten stroom onder die siltighe baeren komt te schieten. Soo langh als wy binnen de wereldt swemmen en woelen, soo en bevroeden wy haere bitterheydt niet, noch haere swaerigheden; men moet sich een weynigh daer af vertrecken, om die met een vry en onbelemmert ghesicht te ondersoecken.

En min of meer ghelijck die eenen Almanach sou willen lesen, moet het boecxken een weynigh van sijn ooghen houden, ende daer niet op legghen; soo moet-men oock de Wereldt van verre besien om

(20)

te leeren wat voor eenen Almanach, en Loghen-sack sy is, wat quaedt weer sy prognosticeert, wat tempeesten, en Eclipsen Dit en sien wy noyt beter dan als wy uyt de Wereldt moeten scheyden. Doen heeft het oock ghevat sijne Koninghlijcke Majesteyt Philippus den III. die nochtans met sijne Heylighe Huys-vrouwe godtvruchtelijck gheleeft hadde, Desen naer dat hy 23. jaren geregeert hadde, ligghende op sijn sterven, ende overpeysende de Ydelheydt vande Hofsche wereldt, heeft tot hem gheroepen sijnen Predicant P. Hieronymus de Florentia, vande Societeyt Iesu, ende hem belast, dat d'eerste reys als hy op stoel sou staen, sou vercondighen, Dat hy had' sien sterven eenen Koninck die soo veel jaeren wenschte Eremijt gheweest te zijn als hy Koninck geweest hadde. Diergelijcke redenen dan, ô Philothea, hebben my beweegt dat ick u dese Ydelheyt een weynigh tijts soude voor ooghen stellen, 't gene ick in dit boecxken heb ghetracht te bewijsen. Ick hebbe al willens en wetens mijn manier van schrijven ghetempert, ende niet t'eenemael op sijn geestelijcks willen stellen, gelijck sommighe doen die heel verheven spreken, ende anders niet by en brenghen als het merch vande verlichte schrijvers. Mijn ooghmerck, ende het wit is de Ydelheydt des Wereldts by soo veel duysenden beclaeght, by soo weynighe versmaedight, een luttel met eenvoudighe woorden te ontdecken. Ick heb tot mindere costen des Druckers gheen nieuwe plaeten willen doen snijden, ende tot meerdere onder-wijsinghe, ende naerdere uyt-legghinghe tusschen de dichten, heb ick

inghevoeght een Aenspraeck, om u een weynigh t' onderhouden, ende om met u als tusschen beyde eens te mogen spreken, daer in voorhoudende verscheyde Leeringhen ende

(21)

Historien, op dat ghy de Wereldt eens soudt met de voeten stooren, en dan u beghinnen te stellen om Godt allencxkens naerder en naerder by te comen; ghelijck de Reyghers ende Oyvaers doen, die twee of dry-mael op de aerde met haere voeten douwen om haer selven soo om hoogh te dringhen, soo wensch ick dat u, ô Philothea, dit boecxken een occasie magh wesen om u vande aerde, dat is, vande verganckelijcke ghenuchten, eer, en rijckdommen te verheffen, ende dan voortaen als eenen Paradijs-voghel verre boven dese Ydelheydt uwer swier te houden, op dat ghy nimmermeer met u begeerten en komt neder te daelen. Ende is't by al-dien dat het Soontje vanden Koninck van Iaponien soo op-ghevoedt wierde, dat het noodt de aerde en raeckte, om dat het

+Solier Hist. Eccles. Iapon l.

1. [c]. 6.

erf-ghenaem moest wesen van⁺een Rijck dat nochtans op de aerde was ghelegen, soo siet ghy wel hoe voorsichtelijck dat ghy uwe voetstappen oock moet setten;

ick hou u voor een Princersse, ghy sijt by my een Konincks Dochter: verre moet dan van u wesen dat ghy aen de aerde vast ghehecht sout blijven. Ick weet wel, ghy zijt al verhevender van moedt, ende coragie, ghy en soudt den naem van Philothea niet willen voeren, waer't dat ghy den naem van Philothea niet en wout beleven: dat doen my vastelijck ghelooven uwe seebaerheydt, godtvruchtigheydt, eenigheydt, eerbaerheydt, vreese des Heeren, suyverheydt des herten; met een woordt, alle de deughden die in u worden ghevonden: dese, segh' ick, gheven my een vaste hope dat ghy u liefde op d'aerde niet en sult laeten spelen, als om den hemel meer te beminnen.

Door-wandelt ghy dese wereldt met u verstandt, 't is om de glorie Godts daer alleen uyt te raepen:

(22)

sijn liefde leert ghy uyt het vyer, sijne soetigheyt uyt den douw, sijne bermhertigheydt uyt de grondeloose zee, sijne schoonigheydt uyt de bloemen, sijn rijckdommen uyt de goude mijnen; daerom alleen, segh ick, wilt gy dese wereldt aenschouwen, andersins is u nature, ende gheneghentheydt tot verhevender saecken gheschapen.

My dunckt als ghy eens in uwe ziele smaeckt de soetigheydt van den Goddelijcken troost, ende dat ghy eens groeft dien hemelschen Nectar, dat ghy dan roept met duysendt ziel-suchten die uyt uwen boesem vlieghen: Wee my dat mijn ballinckschap hier soo langh wordt uyt-ghetrocken! wie sal my verlossen van dit lichaem des doodts?

Hoe ghenoeghelijck zijn uwe tabernaculen, ô Heere der crachten! mijne ziele beswijckt, ende smilt in het overdencken van uwe saletten! waerom en verander' ick niet in een herte, op dat ick eens magh loopen naer die fonteyne der levende wateren?

Wie sal my gheven vleughelen van een Duyve, ende ick sal vlieghen en gaen rusten?

ô wanneer sal ick eens in eenen Enghel veranderen, om die hemelsche ghenuchten, ende de blijdtschap der Saelighe te ghenieten! Gaet daer mijne wenschen ende begheerten, vlieght derwaerts op mijne ghedachten ende ghepeysen, sit op die vleughelen der winden, snijdt door die blauwe wolcken, gaet eens daer boven ghenieten dat noyt ooghe ghesien en heeft, noch oor gehoort, noch gedaelt en is in 's menschen gedachten. O dat ick had een gensterken van die eeuwige Sonne ô dat ick had een briseltjen van dat hemelsch Manna! ô dat ick had een sandeken van ons Vader-lant daer boven! ô dat ick had een straeltjen van dat Goddelijck vyer ende vlamme!

Komt tot ons Heylighen Geest, Wilt in mijn herte daelen;

Ontsteeckt dat alder-meest Met uwe straelen.

(23)

O wat een beweginghe sou dat geven in mijne ziele! wat een veranderinge in mijne manieren! Ghy zijt eens gedaelt op een Herderken, ende hy is verandert in eenen Koningh: ghy zijt eens ghedaelt op een cleyn kindt, ende hy is gheworden eenen Rechter van twee Ouderlinghen: ghy zijt eens ghedaelt op eenen Visscher, ende hy is op-ghenomen tot het Hooft der Kercke: ghy zijt eens ghedaelt op een on-eerlijcke Vrouwe, ende sy is gheworden de ghenuchte der Enghelen. En wat een cracht ende sterckte en hebt ghy aen die teere ende swacke Maeghden niet ghegheven! Ghy verweckt Catharina, datse liever heeft op scherpe raders ghescheurt te zijn, als in de ghebourduerde carosse van den Keyser Maximinus ghevoert te worden: ghy doet Agnes met meerder vreught staen in't midden der vlammen, als Sardanapalus lagh op de roosen: ghy laet Barbara stellen in de ijsere boeyen, ende sy is schoonder dan ofse waer behanghen met goude ketenen: Potamiena wordt in het siedende peck ghesmeten, ende haer dunckt datse met hemelschen dauw' wordt overgoten: ghy doet Vrsula wenschen om pijlen, Agatha om nijp-tanghen Thecla om wilde beesten, Clara om cruycen: Maeckt ô stercken Geest dat Philothea, Clara magh wesen, dat sy met Vrsula roep om wonden, met Thecla om bloedtgierighe dieren; datse de voetstappen volghe van Catharina, datse ghelijck magh worden aen Barbara, datse met die cloecke Maeghden haer ziel al hebbe in den Hemel, schoon het lichaem hier noch wordt ghehouden op der aerden. O gheluckigh ende duysent-mael gheluckigh die van nu af bezeylt hebben de haeve vande eeuwighe glorie! die nu zijn buyten perijckel van schipbraeck te lijden, die het vaste landt van hunne saligheydt al besitten? Wanneer sal ick eens sien die neghen chooren der Enghelen? wanneer sal ick eens aenschouwen die twelf gheslachten van Israël? Wanneer sal ick weerdigh wesen om gheluck te wenschen aen die vie-

(24)

righe Apostelen, aen die vrome Martelaeren om hunne Laurieren, aen die suyvere Maeghden om haere Leliën! Wanneer sal ick daer boven eens gaen genieten die sekere gerustheydt, die gheruste stilligheydt, die stille soetigheydt, die soete

gheluck-saeligheydt, die gheluck-saelighe eeuwigheydt, die eeuwighe vrolijckheydt!

ô Heer wanneer sal ick komen, en voor u aensicht verschijnen! ô Heere wanneer sult ghy mijn ziel uyt dese levende doodt verlossen, ende tot dat onsterffelijck leven op-nemen! Soo dunckt my, ô Philothea, dat ick u hert sie vlammen, dierghelijcke ziel-spraecken merck' ick in uwen kloecken gheest te spelen, sulcke wenschen ende suchten stiert ghy somtijdts naer den hemel. Ick weet wel, ghy zijt een wel-gheboren kindt, dat anders niet en soeckt als sijne saeligheydt te verseeckeren: dit soo wesende, soo seggh' ick u 't ghene Christus in't hofken sey aende Soldaeten: Wie soeckt ghy?

sy antwoorden: Iesum van Nazareth. Waerop Christus: Laet dese dan gaen. Soeckt ghy Iesum van Nazareth oprechtelijck ô Philothea? laet dan d'eere, de wellusten, den pracht, de Ydelheydt des Wereldts, laet die vaeren: verlaet die, eer datse u verlaeten, dat is mijnen wensch, dat zijn al mijn begheerten. Hoe kloeck is dit eens volbrocht gheweest van Gerardus à Campis? Desen had een schoon huys ghebouwt, en was wel ghestoffeert, waer toe hy sijne vrienden ghenoodt heeft om dat eens te beghieten, ende naer dat-se lustigh gheweest waeren, heeft hy aen hen ghevraeght ofter iet was dat sulck een huys ontbrack. Waer op eenen van al antwoorde, jae, datter een gat was, kost hy dat stoppen, dat hy dan gheluckigh sou wesen: den welcken seyde dat het gat van de deur was daer hy doodt deur sou uyt-ghedragen worden, als wanneer hy oock Vrouw en Kinde-

(25)

ren, goedt en bloedt, en alle vreught der wereldt sou moeten verlaten. Welcke waerschouwinghe soo veel ghewerckt heeft in het ghemoedt van Gerardus, dat hy de wereldt met haer Ydelheydt heeft gaen versaecken. Hoe weynigh zijnder, ô Philothea, die dit eens oprecht overdencken? hoe luttel die daer naer hun leven schicken? ende nochtans den Apostel Paulus en houdt niet op van ons te vermaenen;

+1. Ad Corint. 7.

Ick seggh u dan, ô Broeders, dat den tijdt cort is, op⁺dat de ghene die vrouwen hebben, zijn ofser gheen en hadden, ende die weenen, of sy niet en weenden; en die lacchen, of sy niet blij en waeren; en die coopen, of sy niet en besaten; ende die dees wereldt ghebruycken, of syse niet en ghebruyckten: want de figure ende den schijn van dese wereldt die gaet voor-by. Rolandus een wereldts Ionghman wierde dese verganckelijckheydt oock op eenen dagh ghewaer; want 's avondts uyt een lustighe feest, ende vrolijck gheselschap t'huys komende vraeghde hy sy-selven:

Rolande waer is nu het banquet dat ghy van daegh' hebt ghenoten? waer die leckere spijsen? waer die costelijcke wijnen? waer dat musieck en instrumenten, waer die lieffelijcke stemmen? waer die aerdighe dansen? waer dat aenghenaem ende vrolijck gheselschap? is dat dan al ghepasseert? is dat altemael voor-by? zijn die genuchten soo haest al verdwenen? ô nu sie ick dat de werelt gelijck als op een rat schijnt de drayen ende te keeren, ende alle ghenuchten tot eenen haestighen ende onverwachten

+Ezech. 27.

onderganck is brenghende. 't Ghene desen Rolandus heeft bevonden,⁺had Ezechiel langhen tijdt te voren in het schip beschreven, dat had masten van Ceder-boomen, riemen van sterck eycken hout, ende eene costelijcke campange ende spieghel: het had zeylen van zij-

(26)

de, en vlagghen van purper, ende meer andere rijcke toe-rustinghe; maer daer en was gheenen ancker aen, die het standtvastigheyt ofte versekeringhe sou connen gheven.

Hoe wel seydt dan de Godtvreesende ziele by David: Het is my goedt mijnen Godt aen te hanghen, en in mijnen Heer mijnen ancker ende hope te stellen. Die wensch ick dat altijdt u toevlucht magh wesen, ô Philothea; op sijne gratie hope ick dat ghy voortaen sult steunen, ende niet op het onghestadigh radt van haere Ydelheydt. Godt moet zijn u lot, daer toe heb ick de penne in de handt ghenomen om u in uwe aenghenomen Godts-dienstigheyt te verstercken; want ick sagh al dat 't gene ick hier ghestelt heb op het pampier, dat dat te voren al in u hert was gheschreven, ende dat het al eerder by u waeren wercken, als by my woorden; ick bid u al even wel dat ghy dit mijn boecksken in danck wilt ontfanghen, om wiens wille het alleen te voorschijn is ghecomen, ende dat ghy dit als een moederloos kindt voor het uwe wilt omhelsen ende aenveerden.

(27)

Den schryver tot syn boecxken.

GAet Boecxken, gaet vry uyt, en laet de menschen praten, Die schorft is op sijn hooft die sal den kam noch haten;

Gaet henen even wel, en spreeckt met stouten mond', Daer sachte Meesters zijn, daer blijft een vuyle wond'.

Maer dat ghy u wel wacht van niemandt niet te laecken, Ghy moght de fouten wel, maer niet de menschen raecken;

Straft vry de Ydelheydt, en wat de Wereldt doet, Maer dat ghy nimmermeer treedt iemandt op de voet.

Als ghy u daer voor wacht, dan isset gheen verwijten, Maer in den gribbel wat, en in den grabbel smijten,

En of ghy somtijts noemt ons Claesje, Griet, of An, Dat is van niemandt niet, dat is van allen man.

Men magh nu anders niet; soo teer zijn onse ooren, Dat niemandt niet en wil de platte waerheydt hooren;

Al waer het uwen vriendt, nijpt ghy hem wat te fel, Stracks is hy op sijn peert, en springht schier uyt sijn vel.

Soo dat-men hedensdaeghs moet als Churgijnen leven, Die strijcken eerst den erm eer sy een steecxken geven,

En trecken soo het bloedt dat in de aders sit, Op dat het heele lijf ghenese door een lit.

Nu merckt ghy immers wel hoe dat ghy u moet draeghen, Op datter noyt met recht kom' iemandt van u klaeghen:

Daerom siet wat ghy doet eer dat ghy u verbrandt, Want daer is over al soo menigh vies verstandt.

Maer wat een Lichte-veegh, en Venus-jancker smallen, Of wat een Kiecken-hooft wil van u ligghen rallen,

Of ievers een Doctoor met hersen van papier, En past op hunnen klap, en snaeter niet en sier.

Doch so u iemandt quaem te stooten, en te smijten, Daerom en moet ghy niet ghelijck de kinders krijten,

Maer krijghde gy't te quaet, en praemt u meerder noot, Soo neemt u toevlucht dan op Philotheas schoot:

(28)

Sy heeft u menighmael verwacht met groot verlanghen;

Sy sal, ick wetet wel, met blijdtschap u ontfanghen, En nemen in de handt, en toonen metter daedt, Dat sy is u Mameer' of seker seer bestaet.

Sy sal u Marsepeyn, en Mustasolen gheven,

En veel meer lecker dincks als ghy hadt van u leven, En eenen Sinte-Claes, dan weer een Nieuwe-Iaer, En Suycker en Candys dat heeftse allegaer.

Noch sult ghy Peperkoeck, Rosijnen, ende Vijghen, Soo veel als ghy begheert met heel papieren krijghen,

En waefels honingh-soet met soo veel specerije Van suycker, en Caneel, en ander leckernije.

Nu peyst eens liefste Kindt hoe dat ghy haer moet minnen, Hoe ghy u best moet doen om haere gunst' te winnen,

Doet altoos watse seydt, vergramt haer nimmermeer, Dat is naer mijn verstant voor u een nutte leer.

En merckt ghy datse heeft somtijdts een pratens-vlaeghje, Al is sy in den hof, of onder een groen haeghje,

Seght Philothea dan met eenen soeten lach,

Dat ick uyt gront mijns hert haer wensche goeden dagh.

Alderliefste Philothea,

DAer was binnen Luea in Italien eenen Moeselaer, die op den pijp-sack ghespeelt hadde voor alle de Borghers deuren, ende niet, of weynigh ontfanghen hebbende, is hy mistroostigh gegaen naer de Kercke, ende staende voor een silveren beeldt van eenen Salvator, sey hy: Heer, ick heb den heelen dagh ghespeelt voor die

ondanckbaerighe wereldt, nu wil ick liever voor u spelen, 't welck doende heeft het beeldt eenen silveren schoen, of plattijn voor den Speelman laeten vallen, die-men het beeldt nimmermeer weder aen den voet en heeft connen stellen, al of den Salvator had willen te kennen gheven dat hy de diensten die t'sijnder eeren gheschieden, al ghetrouwelijcker sal loonen als die-men voor de wereldt is aenvangende. Die de Wereldt dient, dient eenen ondanckbaeren, ende krancken Heer, soo dat David; die nu Herder, nu Koninck, nu

(29)

vluchtigh en ballinck was, oock wel sey' datse is een bedrieghelijck peerdt tot de saligheyt. Oversulcks staet het eenen voorsichtighen Ruyter toe, sijn voeten niet te diep in den steghel-reep te stellen, om in alle gheval het in 't water of slijck wou gaen ligghen, hy altijdt met eenen spronck alle onghemack sou connen verhoeden: daerom schijnt hy vry al te sorgheloos ende te onbedacht, die sich sonder achterdencken daer al te diep wil insteken, ende daer op te seer betrouwen. Ghy en weet niet, waerschouwt ons Seneca, waer dat u dese tijdelijcke saken, daer ghy op rijdt, waer dat sy u neer sullen setten, of laeten steken. Ons sou ghebeuren 't ghene den wederspannighen Absalon is ervaren, Als hy met het hayr ghevlochten was tusschen de tacken, doen is hem den Muyl-esel ontschoten, en hy bleef hanghen voor sijne vyanden, daer hy met dry lancien vreedelijck is door-loopen. Een volkomen Figure van eenen

rampsaelighen dienaer des Wereldts, die op de verganckelijcke saecken betrouwende, de selve tot eenen grooten hert sweir op het onverwachste moet laeten vaeren, wiens ziele als-dan met ghewisse lancien van droefheydt wordt door-reden. Laet ons dan in tijdts tot ons profijt by wijlen dit nae-volghende overdencken.

1 Wat isser doch op dese wereldt dan ydelheydt der ydelheden, en altemael ydelheydt, uyt-ghenomen Godt beminnen en hem dienen?

2. Wat salder in mijnen uytersten doots noodt wesen als bangigheydt der bangigheden, en altemael bangigheyt?

3. Wat salder in't laetste oordeel wesen dan rechtveerdigheydt der rechtveerdigheden, en altemael rechtveerdigheydt?

4. Wat salder in den Hemel wesen als vrolijckheydt der vrolijckheden, en altemael vrolijckheydt?

5. Wat salder in de helle wesen als pijnlijckheydt der pijnlijckheden, en altemael pijnlijckheydt?

6. Wat salder hier naermaels wesen als eeuwigheydt der eeuwigheden, en altemael eeuwigheydt?

Wildt dit, aendachtighen Leser, overpeysen, ende de wereldtsche Ydelheydt en sal u hert niet verleyden, noch ghy en sult Godt niet lichtelijck door sonden komen te vergrammen.

(30)

Aen P. Adrianvs Poirters,

op het boecxken vande ydelheydt des vverelts.

WOrdt Ptolomaeus hoogh-gheleert, Met reden over al ghe-eert,

Om dat hy uyt den diepen nacht De Wereldt heeft in't licht ghebracht;

Is't dat Americus noch leeft In't Deel dat hy ghevonden heeft;

Is't dat noch heden wordt ghehoordt Columbus naem, en vander Noordt;

Zijn over al om hunne vaert

Noch Draeck, en Candys seer vermaert, Waerom en sal de selfste Faem

Oock niet verbreyden uwen naem?

Dees zeylden wel de Wereldt rondt, Daer ieder-een nieuw Rijcken vondt, Hier in het Oost, daer in het West;

Maer ghy ontdeckt de Wereldt best.

Al quamen Spaensche Kraecken aen Daer woondt den swerten Indiaen, Schoon d'ander vlooten zijn ghelandt Aen Bantams, en Guineas strandt, Noch heeft ons noyt Matroos gheseydt Hoe verr', en waer de Wereldt scheydt, Maer ghy gheeft ons beduydenis Hoe dat 't met haer gheleghen is:

Ghy thoont u Philothea claer De Wereldt in het openbaer:

Ghy thoontse haer vol van verdriet, Vol van bedrogh, en anders niet, Vol dobbelheydt, en sottigheydt, En ydel ydel ydelheydt.

G. V. E.

(31)

Op het boecxken van den eerw. P. Adrianvs Poirters, Priester der Societeyt IESV.

DE Wereldt, sey wel eer een Schrijver by de Griecken, Is rontsom waerje siet een gast-huys vol van siecken,

En uyt den heelen hoop vraeght qualijck iemant raedt, Dan als den man is doodt, 'of als het is te laet.

Den eenen klaeght zjn hooft, de ander haere zijden, De ander datse pijn in haere borsten lijden,

Een ander in den voet, een ander in de handt, Een ander in den mondt, een ander in den tandt.

En of't quaedt meest al komt van overvloedigheden, Soo zijn dees altemael meest sieck van ydelheden;

Daer van is ieder swack, daer van is ieder kranck, Dat is de wereldt deur een snooden overganck.

Wat raedt voor dese dan? wat sal-men ordonneren?

Wat pillen, of wat dranck sal dese maegh' purgeren?

Wat water of julep voor soo een fellen brandt, Op dat hy niet en wast, en neemt de overhandt?

Hier is een Recipe, die canse al ghenesen,

Die goedt om nemen is, men hoeft hem maer te lesen.

En of hy tusschen bey smaeckt amper in den mondt, Soo denckt, dat bitter is, dat maeckt het hert ghesont.

Wel aen dan wieje zijt, gaet overleest dit Boecxken, En laet het in den mondt versmilten als een koecxken,

Oft een Tabletje waer, soo vindje seker baet, En sult in korten tijdt ghenesen al het quaedt,

IOANNES DEWINDE. Medicine Doctor.

(32)

Aen den eerweerdighen P. Adrianvs Poirters,

SOo wie dit boecsken lesen sal, Dat hy sich daer niet aen en stoot, Is't dat m'hem waerschouwt vanden val, En toont dat pluym kan wesen loot.

Van wint het spreckt, van ydelheyt, Van schijn, van locht, die haest verschiet, Van dit, van dat, 't welck ons verleydt, Van schaduw' en droom, van haeren niet.

Die maeck dy ons, Poirters, doch soo swaer, En toont dat 's Werelts lasten zijn,

En dat daer in is groot ghevaer, En doorgaens oock in't eynde pijn, Wie sou dit weten metter daet,

Die 's Wereldts valsche mon-aen-sicht, En haer' bedrieghelijcken praet Niet achterhaelt, en brocht in't licht?

Gheloofe, ô mensch, dees wijse leer, Al is't ons al niet openbaer,

tZy wellust, macht, 'tzy goudt en eer' T'is al voor ons verboden waer.

En schoon dit noch gheweten wort.

En veel dit oock alsoo verstaen;

Och dese wijsheydt schiet te kort, Als-men niet wilt het quaedt ontgaen.

Een spieghel dan' dient voor ghestelt, Oft wel voor oogh verthoont het quaet Dit Boecksjen ons ghenoegh vertelt.

Als-men maer siet wat daer in staet.

Wat meyndt ghy wat elck Beldt ons seght?

Siet wat daer by staet, want ghy't vat, Al is het sprake loos en slecht, Den tael man u het naeste blat.

Daer wordt ons 'sWereldts lust in't langh Met haren aenhangh al vertaelt:

O! wist ghy wat een kort bedwangh, Met wat een druck sy is bepaelt!

'T ghen' ick u, Leser, segghen sal, Neemt desen Boeck maer in de handt, Daer sult ghy 't in breedt lesen al, En peysen op den helschen brandt.

Versaecken sult ghy d'Ydelheydt, Die 'sWereldts minnaer bitter valt, Want treede ghy eens in d'Eeuwigheydt, Leedt sal't u zijn hebt ghy ghemalt.

P.I.H.

(33)

Ignatius wordt ontsteken door het aenschouwen der Hemelen.

Quàm sordet mihi terra, dum coelum adspicio!

Phls de Mallery fecit I. Cnobbaert exc. cum Priuilegio.

Hoe vuyl dunckt my d'aerde als ick den Hemel aensie.

(34)

Ydelheydt des wereldts.

ALs nu het sterren-licht schoot duysent helle stralen, En dat den gouden nacht quam uyt den hemel dalen;

Als nu in duysterheydt de aerd' verdronck en lagh, Soo wordt Loyola's hert bestraelt met eenen dagh:

Hy sloegh sijn ooghen op, hy sagh den hemel blincken;

Hy voelt dat hemelsch vier allenskens tot hem sincken:

Diës leet daer wat in 't hert, en in de ziel en woelt, Dat hem is onbekent, en noyt en heeft ghevoelt.

Hy worter door geraeckt, het treft hem heel van binnen;

O wat een soet verdriet is 't vyer van suyver minnen!

Dat siet hy naer het West, dan siet hy naer het Oost;

Sijn blijschap wordt bedroeft, en weent uyt enckel troost.

Soo langh als hy den brandt kost in den boesem sluyten, Soo sprack 't ghemoet alleen, men hoorde niet van buyten;

Maer wie heeft langh ghemint en spraecke-loos gestaen?

Hy sucht, hy vlamt, hy blaeckt, het vyer gaet seffens aen.

Hy ster-ooght wat hy kan, en roept met groot verlanghen:

Laet aerde, laet my los, wat houdt ghy my ghevanghen?

Het principaelste deel is buyten u ghebiet, En t'ander vreest de doot, noch hare pijlen niet.

Och Hemel seyndt u vyer, en weirt die my beletten, En wilt den aerdschen romp geheel in polver setten.

Ach! wierd' ick meer ghewont soo waer de pijn gedaen;

Dan soud' mijn ziele zijn, daer nu mijn ooghen staen.

Moet ick dan om dit pack noch onder blijven suchten?

En leven hier in pijn, en derven daer ghenuchten?

Soo roep ick: Lieven Godt, hoe seer is hy verblindt, Die desen hemel siet, en d'aerde noch bemindt!

(35)

Als ick op d'aerde sie heel beken tranen vlieten, En boven een rivier van wijn en suycker schieten,

Dan roep' ick: Lieven Godt, hoe seer is hy verblindt, Die desen hemel siet, en d'aerde noch bemindt!

Als ick daer boven sie een leven sonder sterven, En hier een doncker graf, en bleecke doot te erven,

Dan roep' ick: Lieven Godt, hoe seer is hy verblindt, Die desen hemel siet, en d'aerde noch bemindt!

Wat is hier al ons vreught, als alle daghen cruyskens?

Wat is hier al ons goet, als slechte kinder-huyskens?

Men schraeffelt dagh en nacht, men bouwt van boven neer, En wat is doch ons huys? vier plancken, en niet meer.

Wat Tagus gulde vloedt oyt heeft aen strandt gheschoten, De mijnen van Peru, den Cargo vande vloten,

Wat is't als aerd' uyt aerd' die noch om aerde vecht?

Ghy hemel die soo blinckt die maeckt dees aerde slecht.

Adieu dan aerdsche dal adieu Mars, en Bellona, Adieu dan Aragon, Biscayen, Pampelona,

Adieu, ô Koninghs hof, adieu, adieu voor al,

My lust een schoonder plaets als dit vuyl aerdsche dal.

Ghy hemel sult voortaen alleen mijn hert verwecken, Ghy zijt mijn vaderlandt daer ick wil henen trecken,

Daer rijdt de gulde Son, daer loopt de silv're Maen;

Laet aerde, laet my los, laet aerde, laet my gaen.

Aenspraeck.

PHilothea, dat is claer, die Godt heeft in het herte, den schoonen hemel in sijn ooghen, die sal de vuyle aerde haest hebben onder de voeten. Daerom beminnen wy noch het ellendigh ballinghschap, om dat wy ons gheluckigh Vaderlandt niet en kennen, ghelijck de Valcken, die met het huyfken de ooghen hebben over-trocken, blijven op den erm vanden Wey-man sitten sonder eens ghe-

(36)

negentheyt te toonen om iet boven in de locht te jaeghen; soo schijnt ons belemmert verstandt in eene blinde duysternisse te steken sonder ghewelt te doen met den Apostel Paulus, die begheerde ont-bonden te zijn, ende met Christo te wesen. Och oft wy ten minsten met den H. Ignatius by nachten klommen op een verheven plaetse, daermen met een vry ghesicht den heelen hemel af kan meten, ende daer saghen de schoone sterren, ende glinsterende planeten! wy souden roepen: Hoe vuyl dunckt my d'aerde te wesen, als ick die met den Hemel vergelijcke. als ick verghelijck de lichten met dese duysterheden, de palleysen met dese speloncken, dat leven met dit sterven.

+August. l. med. c. 22.

O leven, dat Godt bereydt heeft voor de ghene, die⁺hem beminnen! levendigh leven, saligh leven, gherust leven, vreedsamigh leven, suyver leven, schoon leven, leven sonder doot, leven sonder droefheydt, leven sonder vleck, sonder pijnen, sonder benauwtheydt, sonder bederffenisse, sonder stooringhe, sonder onghestadigheydt, leven vol van ghenuchten, en lieflijckheydt, waer dat is een volmaeckte liefde, gheen vreese, eenen eeuwighen dagh, daer-men Godt siet aenschijn aen aenschijn. O leven, ghy doet my sterven! Naer dat leven moeten wy verlanghen, derwaerts is't, beminde Philothea, dat wy ons ghesicht moeten stieren. Onse twee ooghen moeten ons dienen voor Iosue ende Caleb, van Moyses af-ghesonden om het landt van Beloften, het saligh eewigh Vaderlandt te bespieden. O! dat wy eens saghen, hoe soete en vruchtbare wijnstocken daer groeyen op de eeuwighe berghen, terwijle wy hier kruypen in de valleyen der tranen! Wisten wy alsoo wel wat daer boven is, als wy ghevoelen (eylaes!) 't ghene is hier onder, wy souden sien dat daer is overvloedigheydt sonder ghebreck, hier ghebreck sonder overvloedigheydt;

(37)

daer peys sonder oorlogh, hier oorlogh sonder peys; daer blijschap sonder droefheydt, hier droefheydt sonder blijschap; daer alle goet sonder eenigh quaet, ende hier alle quaedt sonder eenigh goedt: en zijn wy noch verwondert dat soo menigh jongh, eel, maeghdelijck hert wellusten, eer, goedt, en rijdommen, dat is, de droeve, ende onstandtvastighe aerde heeft willen verliesen, om den blijden ende eeuwighen hemel te winnen! Och hoe hoogh souden wy wesen, dat wy de werelt met haren pracht eens onder de voeten hadden ligghen, ende daer boven opstonden! soo dat wel seyde de Marquise van Montferrat aen haer soontjen den S. Aloysius. Sy toonde hem het beelt van Alexander de Groot, en seyde: Lief soon, desen heet Alexander de Groot, om dat hy de werelt met wapenen heeft overwonnen; maer veel grooter soud' hy wesen hadt hy de wereldt versmaedt, ende onder de voeten ghetreden. Daer is de eyghen plaetse, beminde Philothea, daer-se behoort te ligghen, ende ondertusschen wat en doen wy niet om haren't wille? De wereldt die vlucht, ende wy loopen haer nae; sy

+Gregor. tom. 3. ho. 28. in Eu.

valt,⁺ende wy blijven daer aen vast houden; het wanckelbaer eynde gheeft ghetuyghenisse van hare gheveynsde standtvastigheydt. Over-peyst dit wel, ende wilt voortaen vast in de eeuwigheydt u hert gaen hechten: want

Al light de aerde soo vast ghegrondt, Wie is't die daer standtvastigh stondt?

In u, ô Hemel, waert ghy mijn, Schoon ghy nu loopt, sal ruste zijn.

Ende dit was de beweegh-reden van Iacoponus, die in d'ydelheydt des wereldts al te gronde was ghegaen maer door de onverwachte doot van sijn huys-vrouw (die in een schouw-spel door ongheluck versmachte ende een scherp hayren kleedt over haer teer lichaem,

(38)

buyten sijnen weet doen aen hadde) door d'onverwachte doot, seggh' ick, noch eens boven komende, heeft ghevat het kruys Christi, ende is voorts inde religie boven ghebleven. Hy dan sittende op den vasten oever van een gheestelijck leven, plach vande ongestadighe en voor-by-loopende werelt soo te spreken:

WIe dat de werelt dient, en stoft op edelheydt, Die is met haer verblindt, en vol van ydelheydt;

Want allen haer ghenucht en voorspoedt, eer en pracht, Die breken onder u als ijs van eenen nacht.

Eer suldy met een pen sien in een snellen vloet Gheschreven blijven staen den sin van u ghemoet:

Maer hier en staet niet stil, 't gheluck heeft sijnen keer;

Fortuyn doet wat-se wil, en past op Prins, noch Heer.

'T is min als eenen droom daer ghy u in verheught, Al wat daer wort verbeelt, en is gheen vaste vreught.

Siet eens als ghy ontwaeckt, en u vindt in den hoeck, Wat hebt ghy in u handt als eenen lijnen doeck?

De Vorsten van het landt, de Princen van het hof, De cloeckste die-men vandt en zijn maer asch en stof.

Y! seght eens, wat is't al? een bloem, wat schuyms, een bel;

Iae eenen grooten Niet, besietmen 't eynde wel.

Waer is nu u palleys, ô Koningh Salomon?

Waer is den jonghen Prins den soeten Absalon?

Waer is het aerdigh beelt, waer sijn schoon goutgeel hooft?

Eylaes de bleecke doodt die hevet al gherooft.

Waer is den rijcken Vreck die hier santëen dronck?

Waer is nu Cesars throon die van ghesteenten blonck?

En waer is Cicero, de tongh' van't Roomsche landt?

Waer Aristoteles, dat spits en cloeck verstandt?

Sy zijn al langh ver-rot, sy zijn al stof, en slijck, Den Koningh, en de slaef die ligghen nu ghelijck;

Soo gaet des werelts loop, 't is een blij-treurigh spel, Daerom seght eens in tijts: Vaert werelt eeuwigh wel.

(39)

Niemant en heeft twee Hemels.

Non benè conueniunt.

Ioan. Cnobbaert exc. cum Priuilegio.

Kiest een Alleen.

(40)

DAer hanght soo veel aen, wat-men kiest;

Want soo-men in den keus verliest, En dat-men slaet een blinden slagh, Die niemandt niet her-doen en magh, Ghy zijt ghewis u voordeel quijt, Den keus die gelt voor allen tijdt.

Wat dunckt u als ghy raden soudt?

Wie is't die ghy voor wijser houdt?

Die hier staet aen de rechte handt, Oft die staet aen den slincken kant?

Den eenen kiest de Son, en Maen Met duysent sterren die daer staen, En neemt den hemel met de handt:

Maer d'ander kindt verkiest het landt, En seyt: De wereldt die is mijn, Daer mé sal ick te vreden zijn, En houdet ghy den hemel vry, De aerde die nem' ick voor my.

Het mijn dat is al veel meer weerdt, Daer rijd' ick op een houten peerdt;

Daer maeck' ick huyskens in het sandt, En leer' een muschken op mijn handt, Oft met den vliegher aen den draet Loop' ick gheduerigh achter straet.

Siet sulcke spelen vindt-men hier, 'K en acht den hemel niet een sier:

Zijn daer wel koten voor het spel?

Daer isser gheen, ick weet-se wel.

Ick wedd', gh'en hebt niet eenen bal;

Noch bal, noch koot, noch iet met al.

En daerom blijv' ick by het mijn, Ick vrees' ghy sult bedroghen zijn.

En is dit niet wel kinders praet, Die seffens buyten reden gaet?

(41)

Doch kinders hebben kinders sin, En meer en steckter oock niet in.

Maer dat een man die is bedaeght, En't hooft vol grijse hayren draeght, Dat die oock noch soo is ghesint!

Ick seggh' dat is een dobbel kindt.

Dat die hier acht het wereldts goet, En stoot den Hemel met den voet, En als sijn vreucht hier is ghedaen, Meent naer een ander vreught te gaen;

Ick seggh' het is veel slechter praet, Als kinders hebben op de straet, Hy bouwt casteelen in de locht Die hier en daer den Hemel socht.

Want 'tis een wet voor al die leeft, Dat Godt maer eenen Hemel gheeft.

Maer eenen Hemel hier oft daer;

Dit is ghestelt voor alle-gaer, Eer ghy hem boven dan verliest, Siet hoe ghy hier beneden kiest.

Aenspraeck,

TWee hemels te willen hebben, Godt-vruchtighe Philothea, eenen hier, ende eenen hier naemaels, dat is een soo grof ende onbedacht voornemen, dat het eenen blinden

+Gen. 48.

soude konnen tasten.⁺Den Patriarch Iacob sagh dit wel, al scheemerden sijn ooghen van ouderdom, doen voor hem stont Ephraim aen de rechte sijde, ende Manasses aen de slincke. Iacob cruyste sijne ermen, ende leyde de rechte handt op Manassen, die aen de slincke sijde stont; ende de slincke handt op Ephraim, die was aen de rechte sijde. My dunckt get was te segghen: Stelt u de werelt aen haer rechte sijde in voorspoet,

(42)

eer, en wellusten, u hanght wat slinghs ende on-ghelucks boven het hooft; ende veracht sy u, ende stelt sy u op de leege, ende slincke handt, den gheluckigen seghen sal haest op u hooft komen dalen. De droefheydt volght de blijschap; ende de blijschap is achter op de hielen van de droefheydt. Hebt ghy wel oyt ghesien, Philothea, twee nachten, twee winters, twee daghen die malckanderen volghden, twee somers achter-een? Alsoo is het oock onmoghelijck datter twee hemels aen malckanderen palen, noch de sonden van den boosen en verdienen altijdt te lacchen, noch de deughden van den recht-veerdigen en verdienen altijdt te weenen. Ende dat wilden de Heydenen beduyden, als sy Iupiter stelden tusschen twee vaten, d'een ghevuldt met honigh, ende d'ander met gal, ende dat hy anders niet en dede als d'een en d'ander over de menschen storten; soo nochtans, die eerst de gal had d'ontfangen, over dien sou dan honigh regenen; maer die eerst met honigh was over-sproeyt, die wierde na-der-handt met gal over-goten. Altijdt honigh ende soetigheyt te hebben dat en wilde Iupiter nimmermeer gehenghen. Het can qualijck gheschieden, jae het is

+Hieron. ep. 34.

onmoghelijck⁺dat iemandt de tijdelijcke ende eeuwighe ghenuchten sal ghenieten;

dat hier het lichaem, ende daer boven de ziel sal in vreughden leven; dat hy van d'een wellusten treden sal in d'ander wellusten. Godt heeft de saecken soo gheschickt, ende besneden, dat niemandt noch het quaet op beyde de plaetsen en moet vreesen, noch het goet op beyde de plaetsen en magh hopen. Daer wierde eens van een kindt ghevraeght, oft het liever kiesen sou in den hemel te wesen, oft op d'aerde te blijven, ende andtwoorde, dat het wenschte het hooft in den hemel om daer suycker te eten, ende de voeten

(43)

+Cor. 1. c. 13.

+op d'aerde om daer te spelen. O Godt-vreesende Philothea, seght liever met Paulus:

Als ick was en kint, ick sprack ghelijck een kindt; ick oordeelde ghelijck een kint, ick wenschte ghelijck een kindt; maer nu ick grooter ben geworden, hebb' ick alle mijne kindtsche begheerten laten varen. En voorwaer wy en konnen twee hemels seffens niet besitten, noch den eenen naer den anderen niet ghenieten. En dat was

+Luc. 16.

den grouwelijcken donder-slach, die daer scheurde, ende ruyschte over⁺het rampsaligh hooft vanden Rijcken Vreck: Zijt gedachtigh soon dat ghy 't wel ghehadt hebt in u leven, ende Lazarus quaedt; maer nu wort hy verblijdt, als ghy wordt gepijnight. De onghestadighe kans moet voor een-ieder eens keeren, ende naer het blijdste leven volght het droevighste sterven. Was dit niet 't ghene de conscientie van Marten Luther soo dede krevelen, oft hy al-reeds op heete kolen hadde gheseten?

kloppende somwijlen op sijne borst, als hy die met spijse ende dranck onmatigh hadde ghevult; Merten, Merten, seyde hy, nu gaet het wel, maer hoe sal't daer naer

+Apoc. 18

af-loopen met u, ende met uwen buyck, Merten?⁺Ioannes sal't ons segghen: Soo veel als hy gheweest is in wellusten, soo veel tormenten doet hem aen, ende pijnen.

Ghelijck de Tyrannen sommighe met honigh deden bestrijcken, ende honghen in een ysere kevie uyt eenen tooren in 't braden van de Son, om van de bien ende wespen bestreelt te worden; ende hoe-se vetter besmeirt waren, hoe-se oock dapperder ende vinnigher aen-ghetast wierden; alsoo oock die hier leeft in wellusten en ghenuchten, hoe hy in selve dieper steckt, hoe hy oock meerder voedtsel vergadert voor sijn tormenten.

GAet vry dienaers van de wereldt, Stijf van gout, en dicht beperelt,

(44)

Soeckt hier over-al in rust, En wat dat het herte lust.

Al u vreught hanght in twee schalen, Klimpt-se hier, daer sal-se dalen;

Hier in pijn, daer in gheluck;

Hier in vreught, en daer in druck.

Siet den Rijcken Vreck eens blaecken, Die hier gingh in 't root schaerlaecken,

Die sat midden in het spel, Die light midden in de hel.

Hoort hem in de vlam eens kermen, Dat hem Abr'ham sou ontfermen.

'Tis, eylaes! het is te spaey, Daer en is nu gheen ghenaey.

Maer als Lazarus gaet scheyden, Siet waer d'Enghels hem gheleyden;

Siet die hier van sweiren stinckt, Hoe hy daer van glorie blinckt.

Daer, daer Abraham doen ruste, In de salighe welluste,

Daer-men siet een hof-prieel Toe-ghevlochten van Caneel:

Daer de clare silv're beken Vyt Cristal de roche leken,

Daer-men heel palleysen bouwt Van het alder-fijnste goudt.

Daer gheen straffe Noorde winden, Noch gheen buyen zijn te vinden;

Daer gheen heete Son en brandt Midden op het dorre landt.

Maer daer altijdt staen en bloosen Op de haghen soeten roosen,

Daer de witte Lelie bloeyt, Daer den lieven Balsem vloeyt;

(45)

Rijck en Vreck, daer rust den ermen, Die ghy voor u deur saeght kermen,

Daer sit hy in overvloet, Als ghy hier soo bidden moet.

Weeldigh mensch, wilt hier uyt leeren, Dat de werelt speelt verkeeren.

Vat ghy wel wat dat ick meen?

Siet het in den dobbel-steen.

Gaet de six haer boven setten, Wilt dan eens beneden letten;

Siet daer eens den terlingh-steen, Ghy vindt daer een aes alleen.

Maer is't dat de six leet onder, Boven is het aes be-sonder:

Smijt hem op, en smijt hem neer, Dit verschil blijft in de keer.

Hoort dees les dan aerdsche Heeren, Godt sal uwen terlingh keeren;

Godt vercleynt hem naer sijn doot, Die was in sijn leven groot.

Die hier hunnen hemel kiesen, Sullen hem hier naer verliesen;

S'eten 't witte-broot hier veur, Soo gaet hunnen hemel deur.

(46)

Graf-dicht van den rijcken vreck.

STAET

DIE HIER VOOR-BY-GAET, EN OP HET KERCK-HOF

DAER VERANDEREN IN HET SELFSTE STOF DE LYCKEN

VAN ARMEN EN RYCKEN:

LEERT

HOE DE KANSE KEERT.

Hier onder leet den Rijcken Vreck, Die brandt in solfer en in peck;

Hy leefde hier in weelden groot, Daer moet hy sterven sonder doot.

Siet hoe de weeld' in spijs en dranck, Is oorsprongh van den hellen gangh.

Soo dan Philothea, Kiest een alleen; want twee hemels en passen niet op een.

Hier in vreught, en daer in lijden, Hier in druck, daer in verblijden.

(47)

De Schoonheydt is verganghelijck.

Frustra: quis stabilem figat in orbe gradum?

Ioan. Cnobbaert exc. cum Priuilegio.

Al Tot val.

(48)

SIet eens dees twee die ligghen al, Ick wed de Pauw haest volghen sal.

De werelt rolt gheduerigh aen, Wie sou daer vast op connen staen?

Laet haer dan proncken soo sy wil, Ter-wijl sy staet een weynigh stil, Ter-wijl sy op haer veren siet, Daer light ons Pauw, en doet-se niet?

En crockt haer pluymen over-al.

Siet eens wat comt van eenen val?

De wereldt is dan al te rondt,

Soo dat daer niemandt vast en stondt.

Lief Kint, ghy zijt van alle-gaer De alder-schoonste, dat is claer:

Maer weet dat dit oock soo vergaet, En dat de Schoonheydt niet en staet.

Als ghy dan siet u schoon clouleur, En comt u somtijts niet eens veur:

Y! waer op draegh' ick mijnen roem?

Wat is het anders als een bloem?

En waer toe dan soo hooghen moet, Al of het waer een eeuwigh goet?

En waer toe al dees kremerij?

En desen spieghel aen de sij?

En braseletten aen mijn handt?

En stricken schier op alle kant?

En nu het voor-hooft eens ghegomt?

En dan de wijnbrauw weer ghecromt?

En bey mijn wanghen gheblancket?

En altijdt aen het nacht-packet?

En altijdt isser wat te doen, En alle dagh' een nieuw faitsoen.

Dan craghen à l'Egyptieen, En als dit weder is ghemeen,