Trouwe vermaninge aende christelicke gemeynten van Brabant, Vlanderen, Henegou ende andere omliggende landen

(1)

gemeynten van Brabant, Vlanderen, Henegou ende andere omliggende landen

Philips van Marnix van Sint Aldegonde

bron

Philips van Marnix van Sint Aldegonde, Trouwe vermaninge aende christelicke gemeynten van Brabant, Vlanderen, Henegou ende andere omliggende landen. Jan Paedts, Leiden 1589

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/marn001trou01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.

(2)

Trouwe vermaninge aen de Christelicke

Gemeynten van Brabant, Vlaenderen, Henegou ende andere omliggende landen, Beyde die noch onder t'cruyce sitten, ende die buyten Slants geweken zijn.

Welgeliefde Broeders inden Heere: So wanneer ick by my selven aenmerckende, overlegge de wonderbaerlicke gerichten Godes, in dese onse tijden claerlick gebleken, by de verbreydinge des heyligen Evangeliums, nu cortelincx in Brabant, Vlaenderen ende andere omliggende landen aengegaen, ende nochtans stracx daer naer als in een oogenblick schier verdwenen, ofte ymmers grootelicx vermindert. So coemt my de waerschouwinge onses Heeren ende Salichmakers Iesu Chrisi te voren, daer hy zijne

+Matth. 24. 27.

toecomste bye enen blixem is vergelijckende,⁺die van den Oosten tot inden Westen snellick verschijnt. Men soude voorwaer geen bequaemer gelijckenisse cunnen by brengen, om dit vreemt, ende inder menschen oogen seer wonderbare werck Godes voor oogen te stellen, So van wegen der onverhoedde

Philips van Marnix van Sint Aldegonde, Trouwe vermaninge aende christelicke gemeynten van Brabant, Vlanderen, Henegou ende andere omliggende landen

(3)

schielickheyt, als ten opsien der schirckelicheyt ende der overwijdde verbreydinge des eenen ende des anderen over den geheelen aertbodem: maer in sonderheyt wt oorsaecken, dat gelijckerwijs den blixem eens gesien zijnde, seer snellick vergaet, also oock het Coninckrijcke Godes eenmael op aerden verschenen zijnde, stracx daer na, ouermits de gruwelicke ondancbaerheyt ende wederspannicheyt der menschen wederomme in sulcker voegen verschiet, als of het niet anders dan een wederschijn van een blixem ware verdwenen.

Want om niet te verhalen van het Iootsche volck, het welck voor de aencoemste onses Heeren Iesu Christi inden vleesche, genoech schene groot voordeel te hebben ouermits de heerlicke beloftenissen, so wel hun als hunnen Vaderen geschiet, te weten, dat sy souden in eewicheyt blijven dat wtvercoren volck, ende een schat des Heeren, ende dat God zijne wooninge in Sion ende Ierusalem tot alle eeuwicheyt soude stichten ende bevestigen, Ende nochtans menichmael zijnde door valsche Propheten ende andersins tot grouwelicke afgoderyen ende vervalschingen der Wet des Heeren gebracht geweest, hebben groote ende schrickelicke verwoestingen over hun selven gehaelt, tot dat sy ten laetsten door Godes rechtveerdich oordeel eerst in des

(4)

Babilonisschen Conincx handen gevallen wesende, geheelick schenen verwoest ende van God verlaten te zijn. Ende daer nae wederomme een weynich zijnde verquicket, hebben telcken nu van den Grieckisschen, nu vanden Asiatisschen ende Syrisschen, Somwijlen van den Egiptisschen, ende ten allerlaetsten vanden Roomsschen Coningen ende Keyseren so geheelick verdruct geweest, datmen qualick een duystere spore des beloofden segens by hun heeft cunnen vermercken.

Op dat ick, seg ick, deselve Ioden onvermeldet voorby gae, wie en soude niet verwondert zijn, aenmerckende den toeganck der gerichten Godes in de schoone heerlicke Gemeynten die door de predikinge der Apostelen ende haerder leer jongeren gestichtet zijnde, hadden op een seer corten tijt tegen alle menschelick verduncken, hare scheuten tot aen alle hoecken des werelts wonderlicken wtgebreyt? Want niemande en zijn onbekent de schrickelicke ende wtnemende sware vervolgingen daer mede Keyseren, Coningen ende Potentaten deser werelt, met alle macht vanden beginne gepoogt hebben de leere des Euangeliums gantschelick te vernielen ende onder de voet te brengen, ende hebbent dickmael so verre gebracht dat het schene dat Godes Gemeynte wt de groote breedde

(5)

werelt in seer enge hoecken, ja in holen ende wildernissen verhuyset ende versteken was. Behalven dat inder Apostelen tijden, doe sy noch op de werelt verkeerden, alreede de verholentheyt der boosheyt begonde aen te gaen, ende zijne dadicheyt te

+2. Thess. 2. 7.

vertoonen,⁺gelijck als Paulus getuygt: Alreede begonden de valsche Leeraers ende

+1. Ioan. 2. 18

+Gala 1. 7. ende 3. 1. ende 4.

9 ende 5. 10

valsche⁺Apostelen, ja de antichristen haer op te werpen,⁺ende met hare

hypocritissche schijnheylicheyt des wtwendigen gebaers op menschen insettingen

+Phil. 2. 2.

+Col. 2. 20 ende in vele andere plaetsen.

gestichtet, den rechten⁺grondtslach der eenvoudiger Euangelischer⁺leere, los te

+Act. 20. 29

maken: Alreede bestonden sware wolven inde cudde des Heeren⁺in te varen, om

+Apocal. 2. 5. ende 3. 16.

de schapen te verstroyen ende te vernielen. So dat de Heere te rechte⁺door zijnen dienaer Ioannem den Gemeynten van Asien dreygede, dat hy hun den kandelaer soude wech nemen.

Het welcke soude ontwijffelick noch vele eer ende dadelicker geschiet zijn, ten waer sake, dat de sware vervolgingen der tyrannen het gemoet der geloovigen onder de bangicheyt des cruyces als met eenen toom gebreydelt hadden gehouden, so dat sy haer so wijt met en conden verloopen als sy anders wel souden hebben gedaen. Maer so geringe als door der Keyseren ende Coningen toelatinge, het Evangelium begonde vry ende onverhindert gepredict

(6)

te worden, van stonden aen, hebben de menschen na den gewoonlicken aert des verdorvenen vleesches, dese groote ende onvolprijselicke genade des Heeren, tot een oorsake van ongebondene vryheyt, ende dertele moetwillicheyt, bestaen te misbruycken. Want in stede van geloove, liefde ende oprechte godsalicheyt, heeft de eergiericheyt, de grootsheyt ende de eygensoeckelicheyt de herten, ja oock der voorneemste Leeraers, op sulcker voegen ingenomen dat sy haer meer becommert hebben met wetten ende keuren te maken, aengaende de waerderinge der geestelicke staten, wtstekingen ende voorsittingen, dan met het ernstich planten des rechten geloofs. Waer door de moordadige wortel ende het oncruyt des twists, aengaende de heerschappye ofte den eersten stoel (Primatus genoemt) haer tot grondelicke verdervinge der Gemeynte Godes, sonder verhinderinge heeft begonnen in te dringen ende te verbreyden: ende is also geschiet dat de leere des Euangeliums, alleynskens in een andere gedaente heeft bestaen te veranderen, ende dat in stede der Apostolischer leere, der menschen wangeloovige ende geveynsde schijnheylige gedichtselen der ceremonien, onder den naem van Apostolische aengevingen ofte Traditien zijn ingevoert geweest. So dat ten laetsten qua-

(7)

lick een cleyne duystere schaduwe der onvervalschter leere der Apostelen is over gebleven.

Want het heeft Gode door zijne wonderbaerlicke rechtveerdicheyt ende verbrogen oordeel gelieft, dat na vele verscheydene straffen ende gruwelicke plagen, daer mede de geheele Christenheyt, als met eenen Sindvloet van allerley vreemde Barbarissche volcken, van Gotten, Vandalen, Longobarden, Alanen, Hunnen ende andere

diergelijcke overstortet ende aen alle zijden beslooten werde, ten tijden der Keyseren Mauritij ende Phoce. Gelijck als int Oosten, dat is aenden opganck der Sonnen, Mahomet de kercken Christi Iesu overviel, innam ende verwoestede. Also geschiede het dat den Paews ofte Bisschop van Roomen int Westen, dat is aen de zijde des ondergancks der Sonnen, niet anders hem gedroeg dan of sy beyde om strijt de kercken Iesu Christi hadden willen geheelick te niete brengen. Want aen d'een zijde werden de schoone heerlickbloeyende Gemeynten van Iudea, Asia, Africa, Griecklant, Macedonien, Dalmatien ende andere door de voornemlicste Apostelen, ja door Christum selve opgebouwet, met so jammerlicken ende grousamen gewelde overvallen, datter niet een spore alleene des Christendoms ten lesten en is geovert.

(8)

Want de Collossensen, aen welcken Paulus dien wtnemenden schoonen Seyndbrief geschreven hadde, ende die hy van haers geloofs wegen so hooge hadde geroemt, zijn in sulcker voegen vanden Heere versocht geworden, dat de geheele stadt door aerdbevinge, ten gronde is versoncken geweest, ende t'onder gegaen. De Ephesien, Corinthen, Thessalonicensen, Antiochenen ende andere die so getrouwelick vanden Apostelen, Petro, Paulo, Iacobo ende Ioanne inden rechten geloove onderricht zijnde, waren als bernende luchten inde kercke Godes, zijn alle gelijck onder het grousame jock der Saracenen, ende daer nae der Torcken also plotzelick gevallen dat selve den naem Iesu Christi aldaer geheel onbekent is gebleven.

Aen d'ander zijde int Westen, alwaer de ware Religie wat meer schene vanden aenstoot der ketteren bevrijt geweest te zijn, heeft den Roomschen Bisschop nae eenen langduerigen strijt tegen den Bisschop van Constantinopolen, wie de eerste zijn soude, hem selven (mits het toedoen ende goetgunsticheyt van den Keyser Phocas, die zijnen meester den Keyser mauritium vermoort hadde, ende sochte dies-halven hier mede het gemoet der Italianen tot hem te gewinnen) eene algemeyne heerschappye over alle de kercken Christi vermete-

(9)

lick toe geschreven, den Tempel Godes ingenomen, ende zijnen stoel aldaer geplantet, de twee hoornen des Lams, als namelick het hooge Priesterschap, ende het Conincrijck ofte heerschappye, ende bruydegomschap over de Gemeynte Christi, onder tdexsel van zijnen Stadthouder te wesen, tyrannisscher wijse hem selven toegeygent, verheffende sick boven al tgene dat God werde genoemt, ende vertoonende hem selven als God, mits hy allerley wetten ende insettingen in Godes gemeynte heeft bestaen op te werpen, ende over de conscientien te gebieden, niet anders dan of hy God ware geweest, schrijvende hem selven toe, dat hy geensins en conde dwalen, ende dat alles wat van hem quam, ontwijselick vanden heyligen Geest Godes was gesproten. Waer mede hy de blinde werelt also betoovert ende verdwelmet heeft, datmen alles wat hem int hooft schote te willen bevel, over goet ende bundich aennam, sonder eenige reden ofte grondt daer van te ondersoecken, ofte te weten of het met Gods woort over een quam ofte niet: effen als of Christus Iesus zijner gemeynte geenen regel noch richtsnoer des geloofs en hadde nagelaten, anders dan den wille ende het goetduncken der Paeusen van Roomen, die sick roemden in zijne plaetse getreden te zijn, ende zijne geheele volle

(10)

macht ontfangen te hebben.

Ia sy hebben de heylige schrift, die ons van den Sone Godes ende van zijne Apostelen tot een eenigen ende eewigen regel der waerheyt was nagelaten, op haer tyrannisch beleydt ende moetwillige regeringe so verkeerdelick connen buygen, ende het inhoudt der selver in alsodanige duysternissen weten te verdraeyen, dat de werelt schier meynde datter anders geen schrift ofte verclaringhe der wille Godes en was, dan tgene dat de Pausen ende zijne geestelicke dienaren na hare goetduncken selve wilden instellen ende bevelen.

Om het welcke sonder achterdencken vryelicker te mogen houden staende, hebben sy den menschen voor een artikel des geloofs ingebeelt: Dat of schoon de geheele werelt door Godes rechtveerdich oordeel met blintheyt ende afvallicheyt geslagen werde, So en conde doch eene alsodanige straffe des Heeren, aen hun ende hare kerckgenooten nemmermeer geen plaetse grijpen, Overmits dat sy van den rechten geloove niet en conden wijcken, noch wt den rechten wech der waerheyt afdwalen, ende daeromme moeste het al voor de oprechte waerheyt Godes, ende voor het ingeven des heyligen Geestes strecken wes sy voorgaven, God geve van waer sy het gevisschet ofte gesogen hadden.

(11)

Ende al ist sake dat den geest Godes alsulcks voorsiende, ons wel claerlick door den mont Pauli daer voor hadde gewaerschout, leerende, dat de Roomsche gemeynte, aen de welcke Paulus dit selve wtdruckelick is schrijvende, geen voordeel ter werelt en soude hebben in dien deele, buyten de Iodissche ofte andere gemeynten, overmits dat gelijckerwijs als God de Heere de natuerlicke olijftacken (dat is de Ioden) niet

+Rom. 11.

en hadde gespaert, insgelijcx soude hy noch vele min sparen de onnatuerlicke ende⁺ van buyten ingegreffede tacken (als die van de Roomsche kercke waren) maer soudese geheelick van hem af snijden, so verre sy inden rechten geloove niet en bleven staende, So hebben sy nochtans dese waerschouwinge inden wint slaende, den lieden wijs gemaect, dat God als een aensiender der persoonen, de

Roomsgeloovigen alleene niet en conde noch en mochte verlaten, ofte met afvallicheyt ende verwoestinge straffen, of hy schoon niet alleen de Iootsche Gemeynten, maer oock alle d eandere die van den voornemelicxsten Apostelen gesticht waren geweest, also gestraft hadde, besluytende daer wt dat sy vryelick mochten gebieden, ende verbieden, stellen ende verstellen, roepen ende afroepen, ende voor het woort Godes wtcondigen alles wat hun goet dochte. Even als of niet de Apostoli-

(12)

sche ende Prophetische schriften, maer hare enckel goetduncken, dwelck sy noemden de geboden der heyliger moeder der Kercken, het eenich fondament ende grondtslach der kerkcen Christi Iesu ware geweest. Alle het welcke voordeel sy hun selven toeschreven wt dier oorsaken, dat (also sy den volcke wijs maken) den Apostel Petrus (voor wien Christus gebeden heeft dat zijn geloove niet en soude ontbreken) inde stadt van Roomen geseten hadde, ende aldaer vermoort, ende aen het crucye gehangen was geweest, Effen als of het bywoonen Petri inde stadt van Roomen (daer sy noch gantselick geen bescheet af en conden bewijsen) hun meer voordeels hadde moeten toebrengen, dan het verkeeren ende het leeren Iesu Christi des Soons Godes inde stadt van Ierusalem, den Ioden gebracht hadde, Ofte dat den moort die sy aen den persoone Petri begaen hadden, hun dat privilegy hadde aengeërft, van alles te mogen doen ende voorstellen wat hun goet dochte, sonder datse God mochte straffen, gelijck als hy de Ierusalemsche Gemeynte daer zijn Sone selve gedoot was geweest, ende alle andere Gemeynten om harer ondancbaerheyt wille gestraft hadde.

Maer so verre ist dat de rechtveerdige God op alsodanige blaeuwe ongegronde, jae lacherlicke voorwendingen soude heb-

(13)

ben acht genomen, om zijne nature te veranderen, ofte van zijne gewoonlicke gerichten af te staen, dat hy dese onschamele vermetelheyt aen hun ongelijck swaerder gestraft heeft dan aen eenige andere, niet alleen met wtwendige castijdingen, hebbende de stadt van Roomen etlicke mael den vyanden overgegeven om geplondert ende verbrant

+Rom. int eerste.

te werden, maer oock met inwendige geestelicke straffingen, welcke⁺Paulus tot den selven Romeynen schrijvende, haer waerschout te wesen de rechte ende

gewoonlicke roede daer mede de Heere der menschen godloosheyt plach te castijden.

Want al wat hy daer verhaelt, beyde de oorsake ende de dadelickheyden, waerom ende waer mede den toorne Godes over der menschen godloosheyt ende

ongerechticheyt (die de waerheyt Godes onrechtveerdelick t'achter houden) wt den Hemel wort geopenbaert, is al te gelijck in hun also volcomelick volbracht geworden, datmen eygentlick sien can dat den geest Godes alsulcx tot eene rechte

waerschouwinge heeft willen voordragen, op dat wy ons met alsodanige voorgewende momaensichten niet en souden laten verblinden. Want gelijckerwijs als sy boven alle andere volcken ende natien, de kennisse Godes die sy niet alleen wt den spiegel der creatueren rondom gescheppen, maer

(14)

vele duydelicker wtgelegt vonden in het boeck der schriftueren, hebben met hare eygene vernuftige arguatien ende schijnredenen verduystert, ende sick roemende wijs te wesen, ende het volck met ydele stomme Leeraers der beelden (die sy noemden) der leecken boecken) te willen onderrichten, zijn in hare spitsinnicheyt verdwelmet ende verdwaest geworden, miets hebbende de eerlicheyt des

onverderffelicken Godes verwandelt in gelijckenissen der selve beelden van sterffelicke menschen, ende andere onverstandige gedierten.

Also heeftste oock God meer dan eenige andere, overgegeven tot de lusten haerder herten in allerley schendelickheyt om haer eygene lichamen aen haer selven te

+Rom. int. eerste

onteeren. Ende dewijle sy de waerheyt Godes⁺in lengen hadden verkeert, ende het schepsel boven den schepper geëert ende aengebeden: So zijn oock alle de

vruchten, die Paulus wt alsoodanige plantzoenen gemeynlick te groeyen vermeldet, in haer seer overvloedelick aen allen zijden wt gebroken. Alsoo een yegelick met oogen sien ende met handen tasten mach, die ofte te Roomen selve geweest is, ende het gemeyne spreeckwoort aldaer heeft vervullet gesien: Hoe naerder Roomen, hoe erger Christen: Ofte ymmers de historien der Pausen ende Cardinalen heeft overlesen, derwelc-

(15)

ken de meesten hoop, eer schijnen vermenschede duyvelen ofte wanschapene gedierten ende monstren te zijn, dan eenige redelicke creatueren. So dat geen wonder is dat van alsodanige schorfte hoofden, alsulcke afgrijselicke besmettede zeericheyt ende stinckende melaetscheyt over het geheele lichaem afgevloeyt wesende, wy gesien hebben in onse voorvaderen tijden met hoe diepe ende grontlicke verblintheyt schier de geheele Christenheyt is geslagen geweest, jae insulcker voegen dat den name Christi Iesu bynae heel onbekent, ofte ymmers in ydele tittelen van boecstaven, ende in tooverissche apenspel verkeert ende verandert was. Ende so daer eenige noch ergens overende waren die thooft wt den poel der duysternissen wilden opsteken om het licht des goddelicken woordes aen te schouwen, ende den name des Heeren nae zijn bevel inden geest ende inder waerheyt aen te roepen, sonder de Babilonische Hoere te voet te willen vallen (gelijck als God de zijne altijts bewaert heeft) die werden met schamperige namen van Albigeoisen, Valdoisen, Turelupinen, Lollaerts, Wicleffiten, Hussiten, Ketters ende Schismatiken, ende met grove onbeschaemde stinckende leugenen overvallen, ja met allerley sware afgrijselicke tormenten van vyer, van water, van sweerde, van galgen, ende an-

(16)

dere diergelijcken, vervolget, ende wtgeroedet.

Het is wel waer dat den name Iesu Christi ende de artikelen des geloofs, mitsgaders eenige overblijfselen der Sacramenten ende des goddelicken woorts eenichsins overgebleven zijn geweest, mits dat God door zijn heymelick oordeel zijne terwe, dat is zijne ware Gemeynte, onder desen grooten hoop van tcaf der godloosen wonderlick heeft willen bewaren, maer evenwel, noch is dat selve met het seever der menschelicke superstitien, overgeloovige ceremonien, menschen aenroepingen ende insettingen, ja met grouwelicke afgoderyen in sulcker voegen besmet ende overladen geweest, datmen nauwelicks een duystere spore ende nadruck der Apostolischer insettinge heeft cunnen gemercken. Ten selven lickteecken dat sy noch heden s'daechs de wederoprichtinge der eerster instellinge des Doops ende des Nachtmaels, na het eerste stael ende patroon dwelc ons van Christo Iesu ende zijne Apostelen is na gelaten geweest, ende behoorde ons tot een rechteloze, afteeckeninge ende liureye der kinderen Godes te dienen, voor een boose ketterye ende afvallicheyt van hare Catolijcsche roomsche kercke zijn houdende.

Dit zijn, welgelief der Broeders de wonderbare ende schrickelicke gerichten des Heeren, daermede hy de ondancbaerheyt

(17)

der menschen, die de genade zijns woorts cleyn achten ende onweerdich houden,

+Ioan. 3. 19.

rechtveerdiclicken straffet. Want dat is het gerichte ofte de verdoemenisse der werelt,⁺ so als Christus getuycht, dat het licht inde werelt gecomen is, ende de werelt heeft de duysternissen liever gehadt dan het licht. Daeromme, nademael sy de liefde der

+2. Thess. 2. 10.

waerheyt niet en hebben aengenomen, So⁺heeft hun God (na de prophetye Pauli) gesonden de cracht ende dadelickheyt der verleydinge, op dat sy den leugenen souden gelooven. Het welcke ick also int breedt verhaelt hebbe niet tot verwijt der genen die alsnoch inden afgrondt der duysternissen versoncken liggen, ende vele min om ons selven, die God daer wt genadelichlick verlost heeft, eenige abelheyt ofte geschictheyt buyten de andere toe te schrijven, Maer op dat wy ons in desen spiegel der gerichten Godes souden spiegelen, ende ons selven te rechte vernederen voor zijne hooge majesteyt, hem alle lof, prijs ende eerlicheyt van onser salicheyt toeschrijvende, ende biddende hertgrondelic dat hem gelieve de verblinde ende verdwaelde schapen op den rechten wech der waerheyt weder te brengen.

Maer in sonderheyt op dat wy aensiende dat inder daet het Conincrijcke Godes is als eenen blixemstrael, snellick verschijnende van wt den Westen tot inden Oos-

(18)

ten , wy aen d'een zijde goeden moet daer wt souden scheppen, om inden geloove tegen alle aenvechtingen (welcke nu ter tijt seer verscheyden ende menigerley aen alle zijden haer openbaren) gestercket te worden, ende aen d'ander zijde ons souden van gantser herten tot God bekeeren van onse sondig leven, met vreesen ende beven zijnen toorne met eene oprechte kinderlicke ootmoedicheyt van ons af wenden, op dat hy niet veroorsaket en worde, door onse groote ondancbaerheyt, het licht des Euangeliums van ons ooc snellick wech te nemen ende te doen verdwijnen gelijck als eenen wederschijn van eenen blixem, verdwenen is eermen daer op te recht acht heeft genomen. Voorwaer wy hebben hier wt (segge ick) inden eersten groote oorsaeck van ons hoogelick te troosten ende te stercken inden geloove, als wy bedencken dat gelijckerwijs als aller Coningen ende Potentaten macht ende gewelt, jae al waren sy alle op eenen hoop getast, niet machtich en is, om eenen wederschijn van eenen blixem te weiren: Also en is oock alle hare cracht, gewelt, behendicheyt ofte schalcheyt geensins machtich om den loop des Euangeliums int allerminste te verhinderen ofte te rugge te houden. Wy hebben ymmers met onsen oogen gesien dat so saen als den barmhertigen Vader gelieft heeft wt de

(19)

+Paulus 2. Thess. 2. 3.

diepe afgrijselicke duysternissen der gemeyne⁺afvallicheyt, daer Paulus, Ioannes

+1. Timot. 4. 1

ende Petrus duydelick van gepropheteert⁺hebben het licht zijns heyligen

+Iohannes in zijne

openbaringe int 9. int. 12. 13.

ende navolgende capittelen.

Euangeliums⁺te laten schijnen, ende de eerlicheyt Christi Iesu onses eenigen middelaers ende Salichmakers, welcke inden diepen poel van so menige

+Petrus int 2. cap. des 2.

briefs.

verscheyden afgoderyen, ende aenroepingen der verstorven menschen,⁺schene byna verstickt te liggen, weder van nieus aen te openbaren, So en heeft doch alle het verbieden, poogen ende tegenworstelen der Keyseren, Coningen ende Potentaten, hoe machtich ende geweldich sy ooc geweest zijn, niet meer gevoordert to verhinderinge van Godes' werck, dan of sy met de hant hadden den blixem ofte Sonneschijn willen bedecken. Ia hoe meerder ende schrickelicker dat hare macht geweest is inder menschen oogen, ende haer tegenweiren ende worstelen geweldiger, hoe meer oorsaecks ende stofs sy gegeven hebben om Godes eerlicheyt grooter ende schijnbaerlicker te doen blijcken. Want hadden sy so vele moeyten niet gedaen, ende alle hare cracht, gewelt, abelheyt ende behendicheyt niet te werck geleyt, Ofte dat maer slechte Vorsten ofte cleyne Conincxkens haer dies en hadden ondernomen, voorwaer de cracht des Heeren en soude so doorluchtich ende schijnbaer niet geworden zijn. Maer als

(20)

nu alsodanige machtige geweldige Coningen, als over duysent Iaren herwaert inde werelt oyt geweest zijn, al haer wterste gewelt ende vermogen daer toe met alle behendicheyt aengeleyt hebben, Ia hebben met alle hare andere vyanden sick versoent ende vrede gemaeckt, om gemeynsamer handt met alle Vorsten, Heeren ende Potentaten der Christenheyt, eenen armen, schamelen, cleynen ende verworpelicken hoop volcks te bevechten ende wt te roeden, die sy wt cleynicheyt ende versmadinge selve noemden, Geusen, Fielten ende Hugenoosen, Ende beneven haer gewelt oock allerley listen, lagen, practijcken ende loose dobbele treken van bruyloften, van geveynsde accoorden, van pacificatien ende eeuwige edicten te werck geleyt, ende nochtans niet anders wtgericht, dan dat sy het hooft tegen den wandt, ende den voet tegen den prickel ghestooten hebben, ende de asschen van hare wreede vlammen als een vruchtbaer saet der martelaren over de geheele werelt verstroyt, Wie en can niet claerlick mercken dat dit sy den vinger des Heeren, ende de almachtige handt Godes?

Ia den seluen vinger, segge ick, die na vele groote ende schrickelicke wonderteeckenen den hoomoedigen verharden Pharao ten laetsten inden afgrondt van het roode meer gestortet, ende versoncken heeft, Die den grooten eysselicken

(21)

walvisch eenen rinck ofte haeck inde neusgaten gesteken heeft, om hem te leyden ende te drijven daer zijne goddelicke wille van eeuwicheyt geraemt hadde? Daer wt sien wy merckelick, dat wy geen sorge en derven hebben, welgeliefde Broeders, dat der menschen woedende gewelt ende macht, met alle hare schalcke listen ende aenslagen, de verbreydinge des Coninckrijcks Iesu Christi des Soons Godes in het allerminste sal cunnen verhinderen, ofte te rugge houden. Want God den Vader heeft hem een eewich Coninckrijck gegeven over alle Landtschappen der werelt, ende eenen schepter ofte Conincxstaf van yser ende stael, om zijne wederspanninge vyanden als potscherven te verbreken.

Hier voortijden, doe Satan alle zijn gewelt, wetenschap ende listige cunsten int werc stelde om den persoone Iesu Christi, daer hy noch inde swackheyt des vleesches op der aerden verkeerde, te niete te brengen, al was hy een duysent-cunstenaer, so en heeft hy nochtans, mitsgaders alle zijne dienaren ende wercktuygen, niet anders

+Act. 4. 28

cunnen wtrichten,⁺dan effen dat selve dat Godes hant ende raedt van te voren bestemt hadde te sullen geschieden. Hoe veel te min sal hy nu dan zijnen wil cunnen

wtvoeren, om den eewigen raet Godes te verhinderen, daer Christus Iesus in zijn Conincrijck aen de rech-

(22)

terhant Godes sittende, eene heerschappye ontfangen heeft, verre boven alle Vorstendommen, machten ende heerschappyen, ia boven alle namen die genoemt worden, niet alleen in deser werelt, maer oock inde toecomende, hebbende alle dingen

+Ephe. 2.

onder zijn voeten geworpen, ende gestelt zijnde in alle⁺dingen een overhooft over zijne gemeynte.

Hoe souden wy dan cunnen gedencken dat zijn Conincrijck ende heersschinge door eenige creatueren, gezwijge door arme snode aertwormen, soude cunnen verstoort ofte verhindert worden? Dat moeste hem voorwaer weder aen de macht ofte aen den wille ontbreken. De macht is oneyndelick, ende gaet niet alleen alle wereltlicke macht, maer oock alle het begrijp des menschelicken verstants verre te bove.

Aengaende den wille, wie soude daer aen cunnen getwijffelen daer hy zijne gemeynte so wtnemende lief heeft gehadt, dat hy hemselven voor haer tot inden doot, ia in den schendelicken doot des cruyces ende der galgen heeft overgegeven? Geen vader noch moeder heeft oyt zijn kint alsoo lief gehadt, Geen bruydegom en hadde oyt zijn bruyt soo weert, noch geenen man zijne huysvrouwe, als Christus ons lief ende weert gehadt heeft. Heeft hy ons niet in zijnen lichame ingelijvet, op dat hy onser swacheyden soude deelachtich worden, ende ons wederom-

(23)

me zijner eerlicheyt deelachtich maken? Ia dat hy soude in ons wesen, ende wy in

+Ioan. 17.

hem, ende dat wy souden met hem een wesen,⁺gelijck als hy met den Vader een is?

Alsoo hy ons niet alleen inden woorde des Euangeliums versekert, maer oock inde Sacramenten des Doops ende des Nachtmaels oogenschijnlick openbaert, In het eene der welcken wy hem aentrecken als een cleet, ende van hem geheegt, gecoestert ende omgetogen worden, also wy in het andere van zijnen vleesche gespijset worden,

+Ioan. 15. 1

ende van zijnen bloede gelaest. So datmen ter werelt geen meerder vereeniginge en⁺

+Rom. 11. 16.

soude cunnen verdencken. Geen wijnstock⁺en is met zijn rancken so vereenicht,

+Ephes. 1. 22. 23

geen⁺wortel met hare tacken, ia geen hooft met zijne gelederen, als Christus met

+Zachar. 2. 12.

ons, So⁺datmen ons niet aen en can roeren, of men roert zijns oogenappel aen.

Want al wat hy heeft is onse, ende wat wy hebben is zijn. Wat souden wy meer cunnen gewenschen ofte gedencken? Ofte wat souden wy cunnen vreesen? Hy is de

+Luce 12. 32.

selve die ons met dese⁺woorden vertroost: En vreest niet ghy cleyn hoopken, want het heeft den Hemelschen Vader gelieft u te schencken het Conincrijcke der Hemelen.

Voorwaer het gene dat ons de eewige God de Heere des hemels ende der aerden selve wt genaden geschoncken heeft, en sal

(24)

ons geene creatuere ter werelt ontnemen. Mijne schaepkens, spreeckt onsen Herder,

+Ioan. 10. 11. 14. 27. 28. 29

hooren⁺mijne stemme, ende ick kense oock, ende sy volgen my na: Ende ick geve hun het eewige leven. Niemant en salse wt mijner hant ontweldigen, want mijn Vader diese my gegeven heeft, is grooter dan alles wat daer zijn kan, ende niemant en kanse wt mijns Vaders hant ontweldigen. Wat hebben wy dan te vreesen, ofte wat

+Rom. 8. 37.

willen wy treuren? Weten wy niet, ende zijn wy niet wel versekert, dat weder⁺doot noch leven, weder Engelen noch Vorstendommen ende machten, weder

tegenwoordige noch toecomende dingen, weder hoocheyt noch diepte, noch eenig ander schepsel en sal ons cunnen af scheyden vande liefde Gods, welcke hy ons in Christo Iesu onsen Heere is dragende.

Het is tot ons, iae tot een yegelick van ons, welgeliefde Broeders, dat de Heere der heyrscharen de levendige God aldus wt den Hemel spreeckt: Du Israël mijne knecht, ende Iacob dien ick verkoren hebbe, du saet van Abraham mijne geliefde.

Dien ick vande eynden des aertbodems hebbe by der hant gegrepen, ende geroepen wt des aertrijcks hoecken. Tot dien ick gesproken hebbe, Du bist mijn dienstknecht, ick hebbe dy verkoren ende niet verstooten. En vreese dy niet, want ick ben met dy.

En sie dy niet om, want ick ben dijn God. Ick hebbe dy onderstuttet, ja ick hebbe dy geholpen, ende hebbe dy met der rechter-

(25)

hant mijner rechtveerdicheyt ondersettet. Siet alle die dy haten sullen beschaemt

+Esaie 41. 14.

ende te schande werden: Alle die met dy twisten sullen tot⁺niet werden ende vergaen.

Item. Vreese dy niet du wormken Iacobs, Ghy schamele volc van Israël, ick helpe

+Esai. 49.

dy spreect de selfstandige Heere Iehovah. Ick ben dijn verlosser spreect⁺de heylige in Israël. Item. Waerom spreect Sion, Iehovah heeft my verlaten, de Heere heeft mijns vergeten? Can oock een vrouwe haers kindts vergeten, ende en soude sy niet ontfermen over de vrucht van haren buyck? Doch een vrouwe mach sulcx vergeten, maer ick en sal dijns nemmer meer vergeten. Siet ick hebbe dy op geteeckent in mijne handt, Dijne mueren staen gestadichlick voor mijne tegenwoordicheyt: ende watter meer navolcht.

Dit (segge ick lieve Broeders) heeft den Heere tot ons gesproken, hy die niet liegen en can, noch hemselven versaken, oft zijne woorden afstaen. Daeromme laet alle de werelt hobben ende tobben, woeden ende woelen, laet de zee schuymen ende bruysen, den Duvel met alle zijn gewelt tieren ende baren, Wy staen in Godes hant gesloten, niemant en can ons deiren, behalven dat wy onse oogen opwaert slaen, ende onse hulpe vanden Heere verwachten die hemel ende aerde geschapen heeft.

+Esai. 46.

+Wy mogen sonder vreese levens Al soude d'aerd' haer plaets begeven,

(26)

End bergen hoog van boven neer Vervallen tot int diepste meer:

Al souden Zee end Waterbaren Van storm tot inde locht opvaren, So dat tgebergt van haer gewelt Met grooter vreese werdt ontstelt:

Voorwaer de cleyne waterbeken Die in haer tochten stille leken Vervreugen Godes schoone stadt Des allerhoogsten heylgen schat.

Wat is het dan, welgeliefde Broeders dat wy aldus om ons sien, ende met vreesen bevangen zijn? Wy slaen de oogen op de groote gereetschappen van Coningen ende Vorsten, daer mede sy het Conincrijcke Iesu Christi poogen te bestormen: wy tellen de groote menichte van hare schepenen, galeyen ende galioenen, daer mede sy de zee schijnen te willen overbruggen: wy sprieteloogen tot de grootte van hare heyrtochten, daer mede sy het aertrijck schijnen te willen bedecken: wy overleggen hare stercke verbontenissen, ende mercken op hare listige practijcken, netten stricken ende lagen daer mede sy den cleynen swacken hoop der schapen Christi soecken te vervangen. Maer wy en sien niet wie aen onse zijde is, wy en schouwen de hemelen

+Esai. 40

niet aen om te overleggen wie dat alles gemaect heeft, wie de wateren⁺gemeten heeft met der vuyst, ende de heuvelen met de vlacke zijns hants, ende het ge-

(27)

heele sandts des aertrijcx met dry vingeren gestichtet, wie de bergen in een weegschale gewogen heeft, ende de heuvelen in een knipwage, voor wien alle Heydenen zijn als een druppel van een eemer waters, ende als een sandeken in een weegschale.

Wy vragen seer anctelick wat nieus? wat nieus? Isser vrede ofte oorloge voor

+Esaie 45.

handen? Maer wy en vragen den mont⁺des Heeren niet, die doch alleen voortbrengt het licht, ende scheppet de duysternisse, die alleene maeckt de vrede ende schepper het ongeluck, Iehova de selfstandige God is die dit alles doet. Meynen wy oock dat hy hem wt zijnen stoel sal laten stooten? Ofte dat hy zijne eere yemanden anders sal

+Esaie 45.

overgeven, ofte den gesneden beelden zijnen lof ende eerlicheyt?⁺Ick hebbe, spreeckt de Heere, by my selven gesworen, het warachtig woort is wt mijnen monde gegaen, ende sal niet te rugge keeren, Als dat my alle knie sal buygen, ende in mijnen naem sal alle tonge sweiren.

Daeromme, lieve Broeders, laet ons doch in desen beroerden tijt goeden moet

+Luce 21. 19

scheppen, laet ons onse oogen ten hemel opwaert⁺slaen, want onse verlossinge is na by, ende met gedult ende lancmoedicheyt onse sielen besitten, verwachtende met vreuchden ende blijschap de toecomste onses Heeren, Iesu Christi. Wiens Concincrijck nu al schoon verschenen is, ende noch dagelicx

(28)

verschijnt, sonder dat het in der menschen ofte eniger creatueren macht sy zijnen loop te verhinderen. Want so als wy geseyt hebben, het is als eenen blixem verschijnende vanden Oosten tot inden Westen, die niemant weiren en can.

Maer wederomme aen d'ander zijde, laet ons oock toesien dat wy ons alsulcke hooge ende onvolprijselicke genaden ende weldaet door onse ondanckbaerheyt niet onweerdich en maken, op dat desen blixem niet schielick wederomme en verdwijne, gelijck als wy by de voorgaende exempelen gesien hebben, hoe snellick dat hy ontschenen is, ende schier geheelick verswonden. Wy sien merckelick dat den toorne des Heeren over ons ontsteken is, dat hy alreede de schoone gemeynten van Brabant, Vlaenderen ende andere omliggende landen verstroyt heeft. Daeromme laet ons met vreese en bevinge onse salicheyt wercken, gelijck als den Apostel ons vermaent,

+Philip. 2. 12. 13.

want⁺God is die wercket het willen ende het volbrengen, ende hy is getrou die zijn

+Psalm 138. 8.

werck niet en sal onvolmaeckt laten, noch zijnen⁺grooten heyligen name tot spot laten werden. Maer hy wilt nochtans dat een yegelick zijne beroepinge waer neme, ende op zijne hoede stae. Daeromme, Ghy lieden Broeders, die nu in dese verstroyinge noch evenwel gebleven zijt in Brabant, Vlaen-

(29)

deren, Artois, Henegou ende andere omliggende provincien, ende derft wel onderstaen in dien poel der afgoderyen, daermen den Baäl dagelicx ommevoert, uwe wooninge te houden, ofte om dat ghy geene gelegentheyt hebt om van daer te vertrecken, ofte om dat ghy verhopet sterc genoech te mogen wesen om uwe conscientien aldaer onbesmet te mogen houden, Bedenckt doch in ernsten in welcker gevaerlicheyt ghi u seluen stellet, Bedenckt van hoedanige eene groote genade ende weldaet des Heeren ghy u selven berooft. Hoedanigen eenen troost ghy u selven beneemt. Stelt u het exempel Davids voor oogen, die met den geest Godes so hoogelic begavet was, ende in de oprechte godsalicheyt so grootelicx gevoordert, ende nochtans met wat eenen brandenden yver hy hemselven wenschet in Godes gemeynte te mogen wesen, Met hoedanigen row ende leetwesen hy zijnen stant beclaecht overmits dat hy daer wt gebannen moet wesen, sachtende veel saliger te zijn de gene die aen den dorpel van des Heeren huys mogen zijn, dan die inde paleysen der Coningen verkeeren.

+Psal. 81.

Want eenen dach in dijn voorhoven⁺ Is ong'lijck beter segg' ick vry, Dan duysent elders sonder dy:

Ick saeg my liever wijt verschoven Tot aen den dorpel van dijn huys, Dan in het hof van tloos gespuys.

(30)

Ia hy acht schier de musschen ende swaluwen salich te wesen buyten hem in alsulcken standt wesende.

Een musch ende swaelw' heeft int gemeyn Een huysken oft een nestken cleyn Daer sy met hare joncxkens rusten:

Mijn God, mijn Coninck dijn auteur Is al mijn lust: Och mocht ick daer In dijnen Tempel my verlusten:

Wel hem die in dijn wooning, Heer, Verkeert, end geeft dy prijs ende eer.

Elders segt hy:

+Psal. 63.

Och mocht ick met een hert verheugt⁺ Aen schouwen dijne wonderwercken In dijnen Tempel, ende bemercken Dijn cracht, dijn heerlicheyt end deugt.

Want onglijck beter dan het leven Is dijn genaed end goetheyt soet Dies souden dy mijn lippen vroet

Lof prijs end eer danckmoedich geuen. &c.

Ende nochtans weten wy dat den Tempel daer desen Coninck ende Prophete so yverich na verlangde, doe ter tijt noch anders niet en was den een schaduwe der toecomende dingen, die ons nu inde predikinge des Euangeliums, als in haren vollen glants ende schijnsel worden overvloedelick voorgedragen. Hoe sullen wy dan voor Godes gericht van grouwelicke ondancbaerheyt ontschuldicht cunnen zijn, indien

(31)

wy eene alsodanige groote genade so cleyn achten, dat wy de selve liever willen derven, dan dat ons onse tijtlicke neeringe soude int allerminste besneden ofte vercortet werden? Voorwaer lieve Broeders ghy staet op een sorgelicken ende glatten padt. Siet wel toe, dat ghy u der weldaden des Heeren niet onweerdich en maecket, ende zijnen toorne tegen u en verwecket, want wie het perijckel bemint, die vergaet gemeenlicken daer inne.

Niet nochtans dat wy u lieden eenigen strick op der conscientien willen leggen, maer alleen wy waerschouwen u, op dat ghi op uwe hoede zijt, ende den Heere in ernsten dach ende nacht aenroept, op dat ghy niet en valt in becoringe, Gedachtich wesende des exempels van Loth, welcke hoe wel hy godsalich was, nademael nochtans dat hy om het tijtlicke goet, ende om meerder bequaemheyt van neeringe te mogen genieten, verliet het geselschap van Abrahams, welck was de gemeynte des Heeren, ende vergeselschapte sick met den inwoonderen van Sodoma ende Gomorra, by welcken hy in groote ende sware perijckelen gevallen wesende, werde van den Heere om Abrahams wille wonderlicken verlosset, heeft noch ten laetsten zijn geheel geslachte van Godes gemeynte daer door afgesneden, ende vanden verbonde des Heeren vervreemdet.

(32)

Ic wete wel dat Iob, dat Ioseph, dat Daniel ende meer andere onder de godloosen buyten Godes gemeynte onstraffelick geleeft hebben: maer als wy alles wel sullen overleggen, wy sullen bevinden dat sulcx wt enckel noot geschiet is, ende dat sy de gelegentheyt hebbende, haer met Gods kinderen weder gevoecht hebben, ofte ymmers sy ofte hare kinderen hebben des halven velerley swaricheden ende perijckelen onderworpen geweest. Maer in allen gevalle indien het ymmers also wesen moet, ende dat ghy anders geene gelegentheyt en cunt becomen, So siet ten minsten wel toe dat ghy u met de Babilonissche vaten niet en besmettet, dat ghy niet onreyns aen en tastet, dat ghy weder den naem noch het merckteecken der Babilonisscher hoeren niet en ontfanget.

+Psal. 16.

VVant (so als David segt) dat volck hoopt veel smerten en pijn⁺ Die met geschenk den vreemden God najagen,

Ick wil geenßins aen haer bloetoffers roeren, Noch haren naem op mijnen lippen voeren.

Slaet liever uwe oogen opwaerts ende siet aen de overgroote oneyndelicke macht des Heeren, die alles geschapen heeft, om hem getrouwe te blijven, ende hem te heyligen: want zijn woort en can niet liegen, wie sick mijnes ende mijner woorden

+Luc. 9. 26

+Matth. 10. 33.

schaemt voor de⁺menschen, segt de eewige waerheyt, desselven⁺

(33)

sal ick my schamen voor mijnen Vader die inde hemelen is, ende voor alle zijne Engelen. Het woort is claer ende duydelick, het en behoeft geen wtlegginge noch

+2. Timot. 2. 11. 12

geene bewimpelinge,⁺God is getrou, Ist dat wy met hem sterven, wy sullen met hem oock leven, Ist dat wy met hem lijden, wy sullen met hem regneren, Ist dat wy hem versaken, hy sal ons oock versaken. Hy wilt goetrondt dat wy hem de eere doen dat wy om zijnen twille alles te buyten gaen, ende alles verloochenen, ia verlaten om de eere zijns heyligen naems voor te staen. Hy heeft hemselven voor ons gegeven, ia in een allersmadelicxste ende bitterste doot diemen conde verdencken, hebbende den vloeck ende den toorne Godes op hem geladen om ons daer van te bevryen, niet op dat wy onse eygene souden blijven, maer dat wy hem souden beyde siel ende lijfeygen werden. Daeromme wilt hy dat wy onse leven in zijne handen overstellen, ende hem daer mede laten gewerden, anders niet poogende van onsen twegen, dan dat hy in ons geëert mach werden. Dies, wilt hy, dat wy onse lichamen hem tot eenen tempel

+Rom. 6.

ende tot een wooninge zijns geestes wyen, heyligen, ende geheelick⁺overgeven, dat wy onse lidmaten hem in alle heylicheyt ende reynicheyt toeëygenen.

+2. Cor. 6. 14. etc.

Ende nu (lieve Broeders) wat deel heeft de⁺gerechtigheyt met de ongerechtigheyt?

wat

(34)

overeencominge isser tusschen Christum ende den Belial? wat gemeynschap heeft de geloovige met den ongeloovigen? wat verdrach heeft den tempel Godes met den afgod? Want ghy zijt den Tempel des levendigen Godes, also God gesproken heeft:

Ick sal in hun woonen, ende tot haerder binnen wandelen: Ick sal haren God wesen, ende sy sullen mijn volck wesen. Daerom gaet wt den midden van hun, ende scheydt u, spreeckt de Heere, ende en raeckt niet onreyns aen: Dan sal ick u aenveerden, Ende sal u tot een vader wesen, ende ghy sult my tot sonen ende dochteren wesen,

+2. Cor. 7. 1

spreeckt de Heere de Almachtige. Daerom welgeliefde, nademael⁺wy alsodanige beloftenisse hebben, So laet ons onsselven reynigen van alle besmettinge, beyde des vleesches ende des geestes, volbrengende de heylichmakinge in Godes vreese.

Ick wete dat u dese spreucken hardt in d'oore clincken, ende ghy latet u magschien voorstaen, dat wy het goet seggen hebben die verre buytens scheuts zijn, ende onse schapen (so men in een gemeyn spreeckwoort segt) op het drooge hebben. Maer lieve Broeders wy en willen van onsselven niet seggen, de Heere ende onse eygen gewissen geeft ons getuygenisse, dat of wy schoon de aller ellendigste sondaren zijn die op der aerden treden connen, So zijn wy nochtans door Godes genade bereyt om zijnen name te belijden, so wanneer hy ons daer

(35)

toe sal willen roepen, het welcke wy verhopen tot alle gelegentheyden met woorden ende met wercken getoont ende gedadiget te hebben, ende noch te sullen dadigen als het den Heere gelieven sal. Maer dit en gaet ons in onse besonder niet aen: het en zijn wy niet die dit spreken, ofte alsulx wt onsen duym gesogen hebben. Het zijn de eygen woorden des heyligen Geestes, tegen den welcken wy niet en cunnen

+Matt. 25. 3.

strijden, ende die⁺geenssins liegen en can. Hemel ende aerde sullen vergaen, maer

+Marc. 13. 31.

+Lu. 21. 33.

van mijne woorden, spreect⁺de Heere, en sal niet een stipken voorby gaen,⁺of het en sal alles vervullet werden.

Wat soude het dan baten Broeders dat wy u wilden sachte puylen onder de ooren ende kussens onder den arm leggen? Ghy sullet wel leeraerts genoech vinden die alle dingen na hare sinnelicheyt verdraeyende, ende hunselven den Geest Godes toeschrijvende, dit alles geestelick sullen willen duyden, ende beweiren dat God de Heere op het wtwendige geen acht en neemt, behalven dat den geest reyn sy, ende en is derhalven niet vermaeckt met onse verdruckinge, benautheyt ende sterven voor de belijdenisse zijner waerheyt. Sy willen dat sulcx alles inden geest geschiede, ende soecken de volmaecktheyt des menschen in ydele inbeeldingen des herten daer het vleesch vol sonden steeckt, ende het lichaem Godes naem

(36)

met der daet onteert. Maer wat ist? Sal daeromme God zijne waerheyt afstaen? Sal

+2. Timot. 2. 12.

hy om harent wille belijden de gene die⁺hem alhier op der aerde niet en hebben

+2. Tim. 5.

beleden?⁺Ofte croonen de gene die met wettelick gestreden en hebben? Wy souden geerne willen hooren, dat het ons vry stonde te mogen huylen met den wolven so men plach te seggen, ende de huycke na den wint te hangen: mits dat wy hem wijs conden maken dat onse herte reyn ende suyver voor hem ware. Effen als of een echte vrouwe haren man soude willen dietz maken, dat sy met andere mannen boeleerende, in haer herte nochtans haren eygen man getrouwe bleve. Maer sullen wy daerom van Godes gerichte ontslagen zijn? Ick late staen Godes gerichte, Onse eygen consciency salons die niet genoechsaem veroordeelen? Sal sy ons niet overtuygen dat wy het tijtlicke goet ende het leven liever hebben gehadt dan de eere Iesu Christi? Sal ons die met eenen eewigknagenden worm in onse herten wesen, die ons voor Godes gerichte van ontrouwicheyt sal overtyen? Want waeromme ist doch dat wy gaen hinckende aen beyde zijden? Anders dan dat wy God wt gantser herten niet getrou en zijn? Dat wy hem minder achten dan de werelt, ende het gemack der werelt? Is

+3. Conin. 18. 21.

de Heere Iehovah onse God inder waerheyt, waeromme en hangen wy⁺

(37)

hem niet aen? waeromme vreesen wy de menschen? Ofte is Baäl God, wat hebben wy dan de reynicheyt van onse herten voor te wenden, daer ons doch onse mont ende de daet selve openbaerlicken beliegt? Wy en behoeven weder Richter noch getuygen,

+Mat. 16. 24. 25. ende 10.

38.

het⁺woort des Heeren is openbaer, wie my wil navolgen die versake hemselven, ende

+Lu. 14. 37

lade⁺zijn cruyce dagelicx op hem, ende volge my na; want wie zijn siele ofte zijn leven verliest om mijnent wille, die sal het behouden. Nu laet ons in onse herten gaen, ende sien of oock onse geveynstheyt ofte onse bloodigheyt hier mede over een stemt? Of dit heet hemselven te versaken, alsmen om zijn goet ofte leven niet te verliesen, de bekende waerheyt Godes af staet, ofte ymmers vers wijget, ende met der daet hem gelaet ofmense ganselick niet voor goet en kende. Of dit heet God boven alles lief te hebben, alsmen van vreese des doots zijnen name laet onteeren,

+Mat. 10. 37.

ja selve onteert. Ende nochtans spreeckt⁺de eewige waerheyt selve, Soo wie vader,

+Lu. 14. 26

moeder, sone ofte dochter, ofte het goet van de⁺werelt liever heeft dan my, en is mijns niet weerdich, ja wie niet en haet zijnen vader, moeder, huysvrow, kinderen, broeders, susters, ja zijn eygen leven ofte siele om mijnent wille, Die en can mijn discipel niet wesen. Het zijn sommige die seggen dat dit een doodende letter sy, ende dat men het na den geest (want

(38)

also noemen sy hare vleeschelicke gesintheyt) behoort te verstaen. Ick vreese voorwaer van haren twegen dat sy de waerheyt gesegt sullen hebben, ende dat het hun te rechte

+2. Corint. 2. 16.

een doodende letter sal wesen ten joncxsten dage. Want inder waerheyt de⁺leere des Euangeliums is een reuck des doots tot den doot allen den ongehoorsamen, gelijck als het den geloovigen is een reuck des levens tot den eewigen leven, so als Paulus getuygt. Daeromme mogen sy het duyden so sy willen, maer Godes woort sal bestaen in eewicheyt, ende hy sal de menschen na den Euangelio richten, welcken Paulus ende de Apostelen gepredickt hebben, niemant en late hem dan verleyden met bedriegelicke glatte sachtglijdende woorden. Want God en sal hem niet laten bedriegen die daer het allerdiepste der herten ende nieren doorgrondt, ende weet duysentmael beter wat in des menschen herte steeckt dan de mensche selve. Tot welcken eynde ons de Sone Gods getrouwelick waerschout, hy die in den schoot des Vaders geseten is, ende can ons alleen zijnen heyligen wille openbaren. Als dat wy onse rekeninge recht sullen overleggen, gelijckerwijs als een man die eenen torren wil bouwen, ofte eenen krijg aennemen, de oncosten wel te dege behoort te overslaen eer hy sulcx

+Lu. 14. 28.

onderstaet, op dat hy niet tot⁺

(39)

spot ende schande en worde zijnen nabueren, Desgelijcx oock een yegelick van u lieden, segt hy, die alle zijne goederen niet en versaeckt, en can mijn discipel niet

+Luc. 17. 32.

wesen, het welcke seer verre is van Godes naem⁺te versaken om des goets wille. Ia hy en wilt niet dat wy omme sien na dat wy ons tot hem eenmael begeven sullen hebben, op dat ons niet en wedervare alsoo het der huysvrouwe van Loch wedervaren

+Luc. 9. 62.

is,⁺want soo wie de handt aenden ploeg slaet ende omme siet, die en is niet bequaem tot het Coninckrijcke Gods (segt hy.) Dit zijn duydelicke ronde duytsche woorden, die een yegelick lichtelick verstaen can, ende en behoeven geenen geestelicken sin, noch eenige glosen oft scherpsinnige wtleggingen.

Daeromme, welgeliefde Broeders, laet ons alle dusdanige valsche Leeraerts varen laten, ende volgende den raet onses Salichmakers Christi Iesu, welck is de eewige wijsheyt Godes, die weder bedriegen can, noch bedrogen worden: Wilt u wel rijpelick bedencken, overslaet uwe rekeninge, siet of ghy Christi Discipelen wilt wesen, kinderen Godes wilt wesen, erfgenamen des eewigen levens wilt wesen, Ofte dat ghy ter contrarien om het cruyce te ontgaen, liever hebt het Euangelium, ende het eewige leven te versaken, om een tijtlick cruyce te ontgaen dat by den Euangelio

(40)

gevoegt is. De keure is goet om doen. Ten behoeft geen lang beraet. Want al ist saecke dat het Euangelium Christi zijn cruys medebrengt, nochtans is het openbaer, dat de wellust der werelt oock sonder cruyce niet en is, ja alsmen alle dingen wel overlegt, men sal bevinden, dat het cruys der werelt ende des duyvels, is ten minsten wel also swaer ende verdrietelick, als het cruyce des Euangeliums soude cunnen gezijn, behalven dat het noch altijt met een eewich cruys, een eewige doot, ende eewigduerende ellende, onverscheydentlick vergeselschapt is, daer het cruyce Christi hier namaels een eewige vreuchde ende vrede veroorsaeckt, behalven dat het noch selve hier inde werelt met grooten onwtsprekelicken troost, die ons den geest des Heeren in onse conscientien telckens is werckende, vervoegt is, daer ter contrarien der godloosen cruys vol wanhoopes ende mistroosticheyts is, want sy moeten doch de gist ende den droessem wt den beker des toorns des Heeren drincken, tsy hun lief ofte leedt. Maer hoe dat het sy, al waren wy versekert hier na dese werelt levende alle cruys ende verdruckinge vry te mogen gaen, dwelck geenen mensche op aerden gegeven en is, nochtans so moeter een resolucie genomen werden, wy moeten weder God dienen ofte den duyvel, weder Christum alleene aennemen

(41)

+Matt. 6. 24.

tot onsen Salichmaker, ofte den Baäl na⁺volgen, want niemant en can geen twee heeren tseffens gedienen: oft hy sal den eenen haten ende den anderen lief hebben:

oft hy sal den eenen aenhangen ende den anderen verachten. Indien wy Christum kiesen, het cruys moet opgenomen zijn, dat is een ronde Oreen onwedersprekelick vonnis, want de Sone Godes selve heeft ons desen wech voorgetreden, alle heylige Voorvaderen, alle Propheten, Apostelen, Martelaren, ende int corten, alle kinderen

+2. Timot. 3. 12.

Godes hebben den selven ingegaen: Daer en is geenen omweg,⁺Alle die godsalichlick

+Matth. 10. 24.

willen leven, segt Paulus, sullen vervolginge lijden. Ende⁺Christus spreect wel

+Luc. 6. 40.

+Ioan. 3. 16. ende 15. 20.

duydelick: den knecht⁺en is niet beter dan zijnen meester, hebben⁺sy den meester gelastert, gescholden, vervolgt, ja gecruyst, wat meynen wy dat ons anders staet te verwachten?

Maer het vleesch is cranck sult ghy seggen, so wy van hier vertrecken, wie sal ons ende onsen kinderen den cost versorgen? Wie sal ons herbergen, ende onderhout

+Psa. 24.

geven? Ey cleyngeloovige, weet ghy noch⁺niet dat des Heeren is het aertrijck ende alle haren inhout? Dat hy is die niet alleen den mensche, maer alle gedierten op aerden genadichlicken spijset, ende zijne sorge, ofte vele eer, zijne vaderlicke voorsienicheyt tot aen de snootste ende verworpelicxste creaturen

(42)

der aerden verstrecket? Leert het aen uwe jonge kinderen, die u des morgens ende des avonts daer van vermanen seggende aen uwe tafel dat God is die allen vee zijn voeder geeft, den jongen raven die hem aenroepen. Dat aller oogen wachten op hem:

Hy doet zijne milde handt op, ende versadiget alle wat daer levet met zijn goet behagen. Sullen dan onse eygen kinderen, wat segge ick onse kinderen, ja de jonge raven in Godes gerichte tegen ons niet moeten opstaen om ons van onse

ongeloovicheyt ende mistrouwen te veroordeelen? Wy sien de Swaluwen, de Oyevaers, de Kraenen ende menigerley andere vogelen die wt verre vreemde landen comen overgevlogen, sonder te weten wat sy alhier vinden sullen om haer te

+Iob 39. 1. 2. 3.

onderhouden, ende noch worden sy alle gespijset? Is het niet de Heere die den⁺ Leeuwe zijn aes bereyt, ende den Leeuwelpens haren cost? Twee muschkens en

+Matth. 10. 29.

+Luc. 12. 6.

gelden⁺maer eenen cleynen penninck, ende noch⁺en valtter geen van hun op der aerden sonder uwen hemelschen Vader, spreeckt de Heere, ja oock de hayren van

+Matth. 10. 29

+Matth. 6. 28.

uwen hoofde⁺zijn getellet, Daeromme en vreest niet,⁺want ghy zijt ongelijck weerdiger als vele musschen. Siet ghy oock de Lelien niet aen? die noch en spinnen noch en maeyen, ende worden nochtans vele cierlicker becleedt dan alle de eerlicheyt van Salomons Co-

(43)

nincrijck. Maer, ons, is de sorge bevolen, (segt ghy) God heeft ons daer toe verstant

+Matth. 6. 27.

gegeven: ende wy souden lange gapen eer ons gebrade duyven inden mont souden⁺ vliegen. Ey lieve! meynt ghy dan oock dat ghy met alle uwe sorge, sullet een hayr wit ofte swart cunnen gemaken? ofte een stroobreet lengde tot uwer grootte doen aenwassen? Daer is den landman, hy braeckt het landt, hy ploegt, hy egt, hy saeyt, hy wyet, hy sorgt nacht en dach, maer soude hy wel met al zijn sorgen een druppel waters wt den hemel cunnen doen vallen? ofte een druppel waters cunnen doen ophouden als hijt begeerde? ofte soude hy wel een sonneschijn over het gesaeyde cunnen doen blicken? Den coopman verneemt ende slaet gade in wat landen zijne coopmanschap allerbeste vertiert mach werden, hy coopt, hy vercoopt, hy mangelt, hy verwisselt, hy ladet zijn schip, ende seyndet daer hy het hebben wil? maer soude hy wel met al zijn sorgen een windeken op zee cunnen doen waeyen om het schip ter plaetsen, ende op sulcken tijt te bestieren als hy het geerne hadde? Het is wel seker, neen.

Wat helpt dan alle onse ancxtich sorgen? waerom en bevelen wy Gode niet tgene dat in zijn handt ende beleydinge is, ende doen het gene dat hy ons in zijn woort belast heeft? Maer hier op mochte nu ye-

(44)

mant vragen, of wy dan niet en sullen saeyen, niet planten, ende geen saecken ter herten nemen, maer so men in een gemeyn spreeckwoort segt, sullen Gods water over Gods acker laten loopen? Dat sy verre. Sulcx en is onse meyninge gantzelick niet, want oock de vogelen al en sorgen sy niet, ende en zijn niet becommert noch bevreest van het toecomende, nochtans en staen sy daerom niet stil, maer van des morgens vroege aen doen sy niet dan vliegen van d'een tot d'ander, soecken haer aes, bouwen hare nestkens, ende maecken voorraet voor haer ende voor hare joncxkens.

Alsulcke sorge en is ons niet verboden, maer vele eer bevolen, want de almachtige schepper na zijne diepe grondeloose wijsheyt heeft zijne eewige voorsienicheyt in sulcker voegen met de aertsche tusschenmiddelen alsoo te samen verknocht, dat hy den schepselen, ende in sonderheyt den mensch die met reden ende verstant begaeft is, de beleydinge der selver tusschenmiddelen, ende der nederige oorsaken heeft bevolen eenen yegelicken na zijne beroepinge, hemselven doch altijt het bestieren van het eynde der saken behoudende, hy heeft eenen yegelicken eene sekere beroepinge voorgestelt, daer hy wilt dat een yegelick hem inne oeffene met allen vlijt ende neersticheyt, mits welcken hy onsen vader Adam den arbeydt ende het sweet des aen-