De cleyn vverelt

(1)

Jan Moerman

bron

Jan Moerman, De cleyn vverelt. Dirck Pietersz., Amsterdam 1608 (herdruk)

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/moer015cley01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

De Cleyne Werreld.

Jan Moerman, De cleyn vverelt

(3)

Verclaringhe vanden Tijtel, of opschrift deses Boecks.

De mensche wort met recht Microcosinus, of de cleyne Werelt genamet, om de ghelijckheyt die hy met de Werelt heeft. Want ghelijck de Werelt rond is, hebbende twee groote lichten, sterren, hitte ende couwe, ende vier Elementen daer sy af bestiert wordet, soo is oock des menschen hooft rond, heeft twee ooghen ende blinckende hayren. Ende al wat meer vande werelt gheseyt wordt, dat can met recht ende waerheyt van den mensche gheseyt worden. Dat nu in den mensche als in de VVerelt lucht zy, dat blijckt in het Chameleon dat alleen by lucht levet, by het welcke de sanguine of bloedtrijcke ghestaltenisse afghebeeldet wordet. Dat het vyer, als in de wereld, soo oock inden mensche ghevonden wort, ghetuyght den Salamander, alleen by vyer levende: waer by de gallachtighe of cholerijcke natuere beteeckent wordet. Dat als in de VVerelt, in s'menschen lichaem water is, ghetuyghet den Steur, alleene by water ende windt levende, beteyckenende de phlegmatijcke of waterachtighe nature:

Des menschen vrine of pisse is hem in stede van water. Dat hy ooc aerde zy, blijcket in de Mollen, die als de wormen of Pieren ontbreket, by aerde (so men achtet) leven:

door deselve wort de melancholijcke of swaerbloedighe natuere beteeckent, ghelijck oock in de VVerelt alle schepselen zijn, soo is de mensche alderhande schepsel.

Sommighe creaturen hebben slechs haer forme (of ghedaente) als de steenen, waer met de mensche oock begaeft is: andere hebben hare gedaenten ende wassen ooc, als de boomen: soo doet de mensche oock. Boven de ghedaente wassen andere ende ghevoelen, als daer zijn de Ghedierten: van de welcke de sommige zijn vliegende, andere in de wateren swevende: De mensche desghelijcx vlieghet met zijn gemoet ende verstant om hooge, ende can in het water swemmen. In de VVerelt zijn

hemelsche schepselen, met wesen ende met een hoogh verstant begaeft, te weten, de Enghelen: alsoo oock de mensche verstaet door het gheloove die dinghen die Godes zijn. De VVerelt heeft eenen onsienlicken ende onsterffelicken Heerscher ende Regierder: De mensche heeft oock een onsienlicke ende onsterffelicke Ziele, met drie mogentheden verciert, wille, ghedencken ende verstandenisse: over de welcke de Reden als een heerscher ghebiedet. De verstandenisse oordeelt vande conceptien of begrijpinghen des ghemoedes: de welcke van de Reden, als van eenen Rechter, worden ghewesen in de camer der Memorie, of ghedencke, bewaert te worden. Tot de voorschreven moghentheden de vijf inwendighe ende de vijf uytwendighe sinnen comende, maecken de wijsheydt te samen:

(4)

uyt de welcke de wetenschap geboren wordet: uyt de selve comt de inventie of vindinghe: uyt welcke eyndelick vele guldene spreucken voortcomen ende spruyten, als uyt het verhael deses Boecks claer sal blijcken. Daerenboven, ghelijck de VVerelt niet heel vergaen, maer door het vyer sal gheluyvert worden, ende als Cristalijn sal blincken, soo en sal de mensche oock niet vergaen, maer sal door de doot verandert worden, sal verrijsen, ende veel claerder dan de Sonne glinsteren. Ghy dan, ô Cleyne Werelt, en geeft den moedt niet verloren, noch en zijt niet cleynhertigh, maer verwacht de toecomende verrysenisse met eene sekere hope.

(5)

De Drucker aen de Liefhebbers der Poësie, en Schilder-conste.

Hoe groot de ghemeenschap is tusschen de hemelsche Poësie ende de gheestighe Schilder-conste, (vveerde vrienden). is V.E. beter bekent, dan ick met corte vvoorden soude connen te kennen geven. Daerom heb ick dit Boeck vvillen herdrucken, daer de

⁺

Poësie by de Schilderije is verstelt, niet sonder groot vermaeck: De nutticheyt staet aen den leser. Vele lieden als sy eenige Poëtische dichtselen hooren en connen haer niet onthouden van lachen, daer sy menighmael den naeme veranderende, souden bevinden dat van haer vvert ghesproken, ghelijck dickvvils gheckelijcke dinghen op de doosen van d'Apotekers staen, daer van binnen goede cruyden ende ghenees middelen in zijn, soo oock in het eerst aensien sullen den onversochten de Poëtische dichtselen schijnen: maer als hy die open doet, doorgrondet, hy sal bevinden dat daer alderhanden droguen zijn om de qualen des gemoets te verdrijven, genesen. Daerom en comt hier niet alleene om te lacchen, maer oock om te leeren Niet om de gene die het u schencken te vvonden, maer om van haer soetelick genesen te vvorden, ende als in eenen spiegel u selven (die de cleyne Werelt zijt) te siene. Seker dit is eenen vvinckel daer alderhande staten van menschen voor een cleyn gelt groote vvijsheyt connen coopen. Ick soude vvel, om de alder edelste verstanden te vernoegen, dese dichten op de nieuvve vvijse van dichten hebben doen stellen: Doch also de Nederlantsche Dichter in vveynigh dagen zijn soet vloeyende verstant daer aen bevvesen heeft, ende dat het alreede van velen ghelesen ende ghepresen is, soo is my (selfs van de gene die op de nieuvve vvijse dichten) geraden, dat ick desen soeten man, liever natuerlic soet, dan on-natuerlic onsoet soude laten.

+ De oude naemden de Schilderie een Poesie, maer de Poesie naemden sy eene levende ende sprekende schilderie Lemnij Exhorta. de vit. opt. insti. cap. XLIII.

(6)

Daerom, ô ghy alder edelste verstanden, comt hier als in eenen hof des vvijsheyts Bloemkens plucken, die uyt der Heydenen hoven den Christenen zijn voorghestelt, niet om Heydensch te vvorden: maer om selfs van de Heydenen te leeren hoe sich de Christenen moeten draghen: latende altijt Godes vvoort boven alle VVerelts vvijsheyt gaen: Als die de selve soo verre overtreffet als het Goudt het Coper, ende de claer blinckende Sonne de aldercleynste Sterren. De plaetsen der heylighe Schrift, die onder dese afbeeldingen staen, hadde ick geerne naer ghelaten, om den hemel met de aerde niet onder een te minghen, doch alsoo ick hier van den Autheur niet en ben, maer den Drucker, laet ick sulcks in zijne vveerde: biddende den ghever alles goedes, dat hy dese onse cleyne ghifte V.E. aenghenaem, ende alle menschen stichtelick doe vvesen. Dat hadde ick V.E. te segghen: Het is tijt dat V.E. den Schryver selve hooret.

Vaert vvel.

(7)

Alle Nederlandtsche Liefhebbers der Rethorijcke, vvenscht Mr. Ian Moerman, Autheur deses Boecks, Ghelucksalicheyt ende ghesontheyt.

Ghelijck eene costelicke suyver Peerle in het claer schijnende Gout is blinckende, weerde vrienden, soo blinckt oock de honighvloeyende, vrye ende heylighe conste der Rethorijcke, in eene welgheschickte Ghemeynte, ende verciert de selve alsoo seere, dat niet alleenlick de redelicke, maer oock de barbarste ende alderplompste Volckeren der VVerelt in hare gemeynten van natueren wegen ghedwongen zijn geweest die te ontfanghen, eeren, ende onderhouden. Dit blijct aen Orpheus den sone van Apollo, ende aen Calliope by den volcke van Tracien, aen Ovidius, Meester der amoreusheyt, by de Geten ende Tomitanen, ende aen hondert andere die ick soude mogen by bringen, waer my niet bewust dat onder twee mannen alle

getuygenisse volstaen mach. Het en is ooc niet noodigh, dat wy soo verre van huys gaen, ende in vremde landen om ghetuyghen loopen bidden en smeecken, of om exempelen te soecken, aenghesien dat zy by ons overvloedigh te becomen zijn, want onse Voor-ouders over ses of seven hondert jaren (die alle vlytigheyt te wercke geleyt hebben, om haer Landt ende wooninghe te vercieren, ende geen dingh onbeproeft te laten, (dat tot eene wel geschickte regieringhe van noode is) aenmerckende de overgroote uytnementheyt deser conste, en al het voordeel dat uyt de selve soude moghen rysen, wel overlegghende, en hebben die niet alleene slechtelick willen ontfangen, eeren ende voeden; maer hebben oock in hare aldermaghtighste Steden, met rijpsinnighen verstande, ende wijsen raedt openbare Scholen ende vergaderinghen doen stichten, die begiftende met sondetlinge vryheden, ende rijckelijcke schatten, om dat sy de selve in haren alderhooghsten staet souden stellen: den welcken sy harer lieve naercomelingen (uyt vaderlicke ghenegentheyt) hebben bevolen ende ghebeden te onderhouden ende te voorderen: het welcke noch heden aen vele Nederlandtsche Cameren is blijckende. Maer wat segghe ick van onse Voorouderen die over ses oft seven hondert jaren gheleeft hebben? Berosus de Chaldeeusche Histori-schrijver (een seer gheloofweerdigh man) seght dat de conste der Rethorijcke corts na de Diluvie (als het menschelicke gheslachte weder begon te vermeerderen) by den VValen ende by den Belghen (het welcke wy zijn) heeft geeert ende onderhouden geweest, langhe eer de selve oyt onder eenige Volckeren ter VVerelt bekent was.

Iae dat meer is, hy naemt ons wel bescheydelic den genen diese aldereerst in dese landen vant, ende seght dat het Bardus den grooten ende mogenden Coningh van Assyrien was. Ende alle de ghene die naer hem de selve conste ontfinghen, werden met eenen gemeynen naeme Bardi gheheeten, om dat sy het ghene dat de Coningh Bardus ghevonden hadde naervolghden ende in waerden hielden. Dese Bardi pronuncieerden haer dicht of Rethorijcke so soetelick ende so constich, dat dickwils twee heyr-crachten in het alderhittighste des strijts, haer selven niet en conden bedwinghen, sy en moesten het vechten laten staen, als de Bardi daer ontrent quamen pronuncieren, om dat sy het oversoet geluyt van hare seer constige gedichten

(8)

souden moghen hooren [merckt doch hier eene wonderlicke cracht der Rethorijcke]

Dat zijn de gene die nu met een ghemeyn Griecks woordeken Rethorisinen genaemt worden. Dat is den oorsprongh der Rethorijcken in dese onse Nederlanden: uyt welcke de selve (ghelijck oock de Letter-conste) voort door alle de VVerelt henen gevloeyt is, ende niet uyt de fonteyne Castalio oft Hippocrene, aen den voet des

tweehoofdighen Bergh Parnassus, als de Griecken (ghelijck sy wel ghewoon zijn) ydelick versieren. Niet te min, het zy als het wil, dese conste wordt van alle volcken door natuerlick bedwangh (als voorseyt is) noch op desen dagh in grooter eeren ende weerden ghehouden. Ende wie isset doch die de selve soude mogen haten? wie isser die van haer niet en wordet beweeght? Voorwaer hare honighvloeyende soeticheyt doet dat iese moet beminnen, haere onbevleckte suyverheyt doet my de selve naervolghen: Iae is my van kindts beene (mach ick het segggen) meer aenghewassen, dan ick de selve van yemandt hebbe gheleert. Dit segghe ick sonder roem: want de Geest drijft wonderlick. VVie sal hem wederstaen? Altoos werckt hy wat in des menschen verstant, ende wort selden ledigh ghevonden. Die hem tot dichten begheeft, slae sijne stonden gade. Voorwaer hy heeft my dickwils tot dese goddelicke conste ghedreven, hy heeftse my doen eeren, dienen, ende van herten naervolghen. Iae dese voorleden dagen heeft hy my oock verwect om dit teghenwoordigh werck te dichten ende Rethorijckelijck te vercieren, tot stichtinghe ende vermaeckinghe van eenen yegelicken. Het welcke ick op het alderbequaemste hebbe wille de Cleyne Werelt heeten, ghelijck de Philosophen eertijts den mensche de cleyne VVerelt heeten: want men hier alle het gene in vint dat de mensche mach eyghen wesen: [wat hy moet haten ende vlieden: wat hy moet volghen ende beminnen] met veelderhande exempelen, Historien; Poëtelicke puncten, geestelicke Moralen, ende overschoone const-platen, de welcke niet min ghenoechlick dan profitelick en sullen ghevonden wesen: het welcke ons niet onbequaem en heeft ghedocht, om dieswille dat de Poët seght: Hy is wijs end' hoogh gheleert, die t'profijt met ghenoeghten leert. Ick hebbe my dan vanden geest laten ghesegghen, ende hebbe het werck op niet meer dan ontrent drie daghen tijdts volbrocht, niet naer mijnen wille, maer soo het hem belieft heeft. Het welcke ick niemant anders dan V.E. hebbe willen dediceren ende toe-eygenen, om dat het gene dat van my ghedaen is niemant aengenamer en sal wesen: als die wel sullen mercken hoe seere dat ick hebbe ghepooght om met eenen snellen loop naer V.E. te loopen, om V.E. dit ras loopende dicht te behandighen, biddende V.E. het selve voor de al-verachtende, const-hatende, nydighe ende venynige ader-tonghen te vrijden, my onder V.E.E. ghetal te tellen, ende ghelijck ick V.E.E.

doe alle gunste te bewijsen. Vaert wel.

(9)

Ian de Coster op de Cleyn VVerelt van den seer deur-luchtighen ende honichvloeyenden Poëet M. Ian Moerman vanden Kiele, tot den Const-beminders.

Beminners der consten dit edel vverck,, siet, Ieuchdelijck ghedicht op den tijt van dry daghen Deur Ian Moerman vanden Kiele, om leec en clerck,, iet Daer vvt te leeren, dat hem mach behaghen.

Voorvvaer hy is vveerdich den Laurier te draghen, Deur sijnen deur-luchtighen Poëtelijcken aert.

Die hy ghetoont heeft dic-vvils by vlaghen.

VVant als hem den Gheest tot dichten heeft ghebaert, Soo en heeft hy aerbeyt, pampoer, pen noch inct ghespaert, Maer hem tot schrijven ghevoecht, en vvel ghedaen, Soo blijct aen dit vverck, d'vvelc hy onbesvvaert In Belgischer talen heeft ghestelt seer saen,

Lustich, soot betaemt: vvaer in menich schoon vermaen, Figuer-vvijs elc eene nu vvort bevvesen, fier,

Dies den Gheest my dvvanck, dat ict moest bestaen Hem lof toe te schrijven, als nu tot desen,, hier,

Die t'vverc vvel en rasch doet is vveert ghepresen,, dier.

(10)

[Merct hier met rypen verstande ghevvis]

Merct hier met rypen verstande ghevvis, Hoe dat die mensche een cleyn vverelt is.

Iob. 14.

Die mensche gheboren van eender vrouvven, Is onlanghe levende vervult met rouvven.

(11)

DIe mensch (gheschapen van Godt in den beginne) VVort van de Philosophen een Cleyn VVerelt genaemt.

VVant ghelijck hy tvvee ooghen heeft t'synen ghevvinne, Soo is Son en Maen oock aen den Hemel gheraemt:

En ghelijc die Son ryst, en daelt, soot betaemt, s'Ghelycx doet die mensche, in leven, in steruen.

Ter vverelt vvaeyen vvinden heet en cout versaemt,

s'Menschen mont is oock vvindich, heet en cout menichvveruen.

Syn leden syn aerde, en sullen aerde beeruen, Synen mont is vvaterich, syn loose is vol locht, Therte dats vierich, en mach qualijck vvermte deruen:

Dus syn in hem al d'Elementen ghevvrocht, Locht, vier, en aerde, met dat vvater socht.

Oock vvort by den Lenten die kintsheyt gheleken, De ioncheyt by den Somer vvort te passe ghebrocht, En den mannelijcken ouderdom, sterck en onbesvveken, Verstaetmen byden Herfst, en d'outheyt is ghebleken, By den couden VVinter, soo elck mach vveeten, snel, Dus mach dan die mensch een cleyn vverelt heeten,, vvel.

(12)

[Onder Iupiter naer der Poëten sin]

Onder Iupiter naer der Poëten sin, Die silveren Eeuvve nam haer begin:

Genes. 3.

In t'svveet dijns aenschijns eet u broot t'alder tijt, Tot dat ghy vveder aerde ghevvorden sijt.

(13)

EEn croone op t'hooft, eenen blixem inde hant, Met den aernt svvert dats Iupiters cieraet, Een silveren vverelt staet by hem gheplant, De ossen die ploeghen, den acker-man saeyet lant:

Soo verkeert alle dinc, en van goet vvort quaet, Als Saturnus regneerde brocht d'aerde delicaet Van selfs vruchten voort, sonder saeyen, oft bouvven:

Maer nu Iupiter als Heere sit in sijnen staet, Moet elck vvinnen sijn broot met arbeyt in trouvven.

(14)

[Iupiter heeft Cupido om syn boos vermeten]

Iupiter heeft Cupido om syn boos vermeten, Met toornighen moede vvt den Hemel ghesmeten.

Esai. 14.

O Lucifer hoe sydy ghevallen met oneere, Ghy die de heydenen verstoorde leere.

(15)

Cupido (ghelijck ons de Poëten verclaren,) Op een tyt besittende des Hemels palen,

Met d'ander Goden en Goddinnen die daer vvaren, Verstoorde de selue deur syn vierighe stralen.

Dicvvils vvasser tvvist in die hooghe salen Als hy nu deen, en nu dander heeft ghevvont.

Dies Iupiter toornich vvert en benam hem sonder falen Syn schichten, en vverp hem vvt den Hemel terstont.

s'Ghelycx viel Lucifer in der Hellen gront, En Adam moest laten den Boomgaert pryselyck, VVant (soo ons verclaert dat Goddelijck verbont) D'onreyne van Gheeste syn voor Godt afgryselijck.

(16)

[Iupiter baerde Pallas vvt sijnen hoofde]

Iupiter baerde Pallas vvt sijnen hoofde, D'vvelck hem Vulcanus den smit op-cloofde.

Prover. 16.

Den mont des rechtveerdighen (vvaer hy is gheseten,) Baert vvijsheyt, en verholen secreten.

(17)

IVpiter droech eens kint, niet naer oude seden, Maer in zijnen hoofde, so gaen de maren:

Daerom heeft hem Vulcanus sijn hooft opghesneden, Als hy dat kint niet en conde baren.

En soo baerde hy Pallas in sijn oude iaren,

Dats der vvijsheyt Goddinne: Tvvelck ons seer plaisant, Leert: dat vvijsheyt niet en comt vvt t'vleesch ghevaren:

Maer vvort gheboren in des menschen verstant.

VVant in s'menschen sin sijn dry crachten gheplant, Daer vvy der Godtheyt ghelijcformich in schijnen, Menich is oock van gheest herder dan een diamant, Die niet en can baren dan by langhe termijnen:

Dese moet de vvijsheyt vercryghen met veel pynen.

Soo ons Iupiters figuere daer af doet vermaen, Daer vvy die-sulcke oock moghen by verstaen.

(18)

[Promotheus herte in s'doots noot bevonden]

Promotheus herte in s'doots noot bevonden, VVordt vanden Arent vvreedelijck verslonden.

Rom. 12.

Met den blijden suldy u verblijden, Maer met den bedroefden hebt medelijden.

(19)

HIer scheurt Iupiters voghel Promotheus herte, Daer hy hangt in s'doots pyne. By t'vvelc vvy leeren, Dat vvy den ellendighen nemmermeer sijn smerte Met schimpich vervvyt en sullen vermeeren:

Maer dat vvy hem troosten tot allen keeren, Soo ons deught ghebiet, iae God en Schriftuere.

VVant die den crancken troost in zijn verseeren, En die den bedructen by staet telcker ure,

Sal groot gherekent syn voor Gods aenschyn puere.

(20)

[D'onsalighe nijdicheyt haer selven niet en spaert]

D'onsalighe nijdicheyt haer selven niet en spaert Om een ander te beschadighen, met boosen aert.

Proverb. 14.

En oprecht goet herte is een leven vol vreden, Daeren-teghen is nijt als etter in die leden.

(21)

IVpiter sandt Phoebus inder aerden stille,

Dat hy aen tvvee Dochters soude bootschap draghen:

Dat d'een van hem mocht eysschen naer haren vville VVat haer beliefde, en naer haer behaghen:

En d'ander soude tvveemael soo veel beiaghen, Als d'een mochte kiesen, dit vvas zijn vermaen.

Terstont quam Nijdicheyt voort, sonder vertragen, En begheerde t'verlies van haer een ooghe saen, Op dat d'ander t'verlies van beyde mocht ontfaen.

Dus schept nyt vreucht en haers naesten verminderen, En beschadicht haer selven, om een ander te hinderen.

(22)

[Aulus Gellius in sijn Attische nachten]

Aulus Gellius in sijn Attische nachten

Schrijft van eenen pael dees vvijse ghedachten.

Iob 14.

Ghy Heere, stelt den mensch met voorsichticheden Een mate, die hy niet over en sal treden.

(23)

D'Aensicht is een vvijf tot den halse, maer Die reste des lyfs is eenen pael oft pilaer.

Tot desen quam Iupiter, ende sach hem aene, En gheboot hem te ruymen de plaetse daer:

Maer den pael die sprack tot hem sonder vaer:

Ick en vvijck voor Goden, oft Godinnen lofsame.

Ick en vrees uvven blixem niet, maer sta vast en bequame.

Noch smeecken noch dreyghen en doen my verdrach, Ick ben eenen pael die niet vvijcken en mach.

(24)

[Die vvraecke des Heeren vvort hier gheleken]

Die vvraecke des Heeren vvort hier gheleken By een stil-staende meulen, in maniere van spreken.

Luc. 18.

Sal Godt dan niet vvreken zijn volck een paer, Hoe vvel hy lanckmoedich is? och jae hy voorvvaer.

(25)

VVaerom segghen de vvyse dat Godt is gheleken By een stil-staende meulen? het is vreemt om hooren, Dats, dat hy lanckmoedich is over ons ghebreken, Ende dat hy oock traech is in synen tooren:

Maer ghelyck hy seer traech is ter vvraken al vooren, Soo slaet hy veel herder vvanneeer hy castyt.

Als verduldicheyt vvtbreect deur dicvvils te verstooren, Soo raest sy, aensiende noch mate noch tyt.

(26)

[Die crachten der cruyden vvilt hier aenmercken]

Die crachten der cruyden vvilt hier aenmercken Poëtelijc bevvesen seer vvonderlijcke vvercken.

Sap. 16.

Gheen cruyt oft plaester en heeft Israël ghenesen, Maer dijn Godlijc vvoordt, o Heere ghepresen.

(27)

Esculapius socht cruyden in voorleden stonden En sach eenen ionghelinck beneden in den dale, VViens hooft met groene bladers vvas bevvonden Hy dreef zijn schapen int velt altemale.

Eenen Basiliscus bevocht hem sonder quale, Den vvelcken hy vervvan. Esculapius is comen, En badt hem om die bladers met soeter tale, Die ionghelinck gafse hem tot zijnder vromen.

Hier nae heeft den Basiliscus vveer strijt aenghenomen, En doode den ionghelinck: dvvelck Esculapius sach, Dit cruyt moet crachtich syn sprack hy met verschromen.

En vvreef den ionghelinck daer mede, daer hy lach:

Terstont vvert hy levende sonder eenich verdrach.

Groote cracht heeft Gods moghentheyt de cruyden ghegheven, Teghen alle ghebreken van t'menschen leven.

(28)

[Bacchus is den vvijn seer vrolijck ghemaniert]

Bacchus is den vvijn seer vrolijck ghemaniert, En Pegasus is t'verstant, vvelc hy opvvaerts stiert.

Iud. 9.

Sal ick dan verlaten den vvijn t'mijnder vramen.

Die daer is verheughende Godt en mensche tsamen.

(29)

VRaeghdy vvaerom Bacchus hooft vleugels heeft ontrent, En vvaerom t'peert Pegasus staet neven syn syde?

Den oorspronck die is claer, de reden is bekent:

Leest recht dees veerskens, vvilt u niet vermyden.

Als t'volck hem druyven bracht in voorleden tyden, O Bacche draecht vleughels, spraken sy eenpaer, Draeght vleughels (o Bacche) en laet u hooft omryden Met groenen aert-velde, en laet Pegasus claer Beneven uvver syden altoos vlieghen daer.

VVant Bacchus, dats den vvijn, vermeert bloet en cracht, Sijn vervve verheucht alle herten svvaer:

Hy stiert den gheest opvvaert, en maeckt stout t'gedacht Hy versterckt de leden, en tverstant maect hy sacht.

(30)

[Den peys brenght rijcdom en alderley goet]

Den peys brenght rijcdom en alderley goet, Als tvvist en oorlooghe leydt onder die Voet.

Iob 22.

Vereenicht u met Godt en hebt vrede tuvver vromen, So sal u veel goets ende vvelvaerts toe comen.

(31)

PLuto den Godt des ryckdoms (soo men seyt) Heeft onder der aerden syn gulden salen.

Daer besit hy sijn gout, berghen, en schatten planteyt, Bellona heeft hy onder zyn voeten gheleyt,

Die bloetghierich en fel is op alle palen,

En vvt vvelck men roof en tvveedracht siet dalen.

Voort comt hier Peys, en voert Pluto met d'een hant,

Ende met d'ander den hoorn der vruchtbaerheydt sonder falen, Die vol is van alderley goeden gheplant.

Als Oorloghe neder leyt, en Peys is int lant, Dan comt vvelvaert in des vverelts ronden:

Maer den vvaerachtigen Peys comt van Christo plaisant Die s'Vaders toorn versoent heeft t'allen stonden, End' t'menschelijck gheslacht met Peyse, verbonden.

(32)

[Exempel van Diana, en van Cupido tkint]

Exempel van Diana, en van Cupido tkint, Hoe dat onledicheyt de Liefde vervvint.

Proverb. 25.

Drijft hem ten arbeyt dat hy niet ledich en gaet, VVant ledicheyt is moeder en oorspronc van alle quaet.

(33)

DIana die volghde t'vvilt inden vvoude, T'ghecrysch der honden maecte groot ghebaer:

Cupido versach haer met sijnen boghe van goude,

Maer syn schichten en mochten haer niet deiren voorvvaer.

VVeetty niet vvaerom? ick salt u segghen claer:

Onledicheyt bevrydde haer vander liefden ghequel, En vvederstont syn gheschut, en syn listen svvaer.

Daerom al die de liefde vvil vervvinnen fel, Houde hem onledich, en sy vvacker en snel.

Daer onledicheyt is, moet liefde vvycken eenpaer.

(34)

[Hoe dat die doot Cupidoos pylen nam]

Hoe dat die doot Cupidoos pylen nam,

En Cupido s'doots pylen, daer vvonder af quam.

Rom. 6.

Den loon der sonden over cleyn en groot Hier op deser aerden, is die bitter doot.

(35)

DIe doot en Cupido sliepen eens onder haer beyden, Elck had eenen pyl-coker die ontrent haer lach:

Maer onvvetens na d'een danders getuych int scheyden, Die doot had Cupidoos, en Cupido s'doots ghereyden.

Hierom ist dat d'oude die billicx sou nemen verdrach, Soo dicvvils vvort bevanghen met der liefden gheclach, Als die doot hem raect met Cupidoos pijlen groot:

En die iongelinc (eylaes) moet betalen t'ghelach, Als Cupido hem is rakende met die pylen der doot.

(36)

[Die neus-vvyse Momus seer oudt ghedaecht]

Die neus-vvyse Momus seer oudt ghedaecht, Sal altoos yet vinden dat hem mishaecht,

Ecclesiast.

Leughenachtich zijn s'menschen seden sonder eere, Beschaemtheyt ende spot volcht haer even seere.

(37)

MEn speelde daer op herpen, sorghe vvas vergheten, T'vvasser al even vrolyck Goden en Goddinnen, Die schoone Venus heeft haer te dansen vermeten Een bloemken mocht men in haer hant bekinnen.

Elck prees haer spronghen, en gheestighe sinnen, Ende songhen haer lof toe met vreughden vvakende, Ick en vveet niet vvat Momus alleen daer op vvou grinnen Hy riep dat haren schoen vvat te seer vvas crakende.

(38)

[Venus en Cupido sijn by t'vier gheseten]

Venus en Cupido sijn by t'vier gheseten, Om datter gebreck is van drincken en eten.

Ecclesiast. 3.

Een vvys-bedacht herte sal hem van sonden vvachten, En tot vvercken der rechtveerdicheydt stieren syn ghedachten.

(39)

VVel Venus en Cupido, vvaerom sitty hier al cout, VVermende handen en voeten by den viere?

Ist om dat ghy Bacchus niet en hebt in u behout, En die rype Ceres seer goedertiere?

Daer soberheyt regneert sedich van maniere, Daer is vvellust des vleesch cout als een ys:

Maer daer volheyt is van coorn, vvijn oft biere, Daer vvint vvellusticheyt den hoochsten prijs.

(40)

[Hoe dat Priapus seer groot van machte]

Hoe dat Priapus seer groot van machte

Een deel oude Schrobben heeft verstoort by nachte.

Genes. 11.

Laet ons neder varen ter aerden sonder merren, End' laet ons aldaer haer tale gaen vervverren.

(41)

OP een tyt quam Priapus (die als God vvas bekent) Aen een achterdeure, en maecte groot gheruchte:

Sommighe oude Schrobben die daer vvaren ontrent Dit hoorende, namen terstont de vluchte,

D'een en beyde naer dander niet in dien ghehuchte, Maer elck toonde syn const, en liep synder vaerden.

Dit leert ons, ist dat vvy yet (als d'onbeduchte) Voortstellen teghen Godt sal hy verstooren op aerden.

Babylon is ghevallen eertyts groot van vvaerden, Nemroths vverc leyt te gronde vvelc hooch vvas gheresen VVant soo ons de Boecken der vvysen oyt verclaerden, D'boos voortstel der menschen is voor God mispresen.

(42)

[Van Phoebus, Mars, en Victoria crachtich]

Van Phoebus, Mars, en Victoria crachtich, Hoe alle dinck staet in Gods handt voordachtich.

Esther 4.

Ghy zijt Heere van al dat oyt vvesen heeft ontfaen, En daer en is niemant die u mach vvederstaen.

(43)

DIe Tyriers maecten Phoebus beelt van claer gout, In Sparten lach Mars ghebonden met banden, T'Athenen stont Victoria constelijck gebout:

Maer en hadde gheen vleughels in armen oft handen.

Dats om dat na Gods vvil alle dinck met verstanden

Gheschiet, en gheschickt vvort, dvvelck niemant en mach keeren, Ist dat ghy oock lief hebt ghelt, goet en panden,

Oft eenich ander dinck, en laet den Heer der Heeren, Ghy doet afgoderye, dvvelck die vvyse leeren,

Iae den gheest Gods selve binnen s'hemels vvaranden.

(44)

[Aenmerct hier t'bescheet en d'oprecht bediet]

Aenmerct hier t'bescheet en d'oprecht bediet Van de dry maechden, die men Charites hiet.

1. Ioan. 4.

De liefde is Godt: en die blijft in haer, Blijft in Godt, en Godt in hem voorvvaer.

(45)

HIer staen die Charites dry maeghden onghecleet, Die by d'oude Poëten hooghe syn vermaert:

Deerste van dese dry Aglaea heet, Dvvelck ons beteeckent edelheyt van aert:

De tvveede is Thalia ghenaemt onghespaert, Daer by verstaet men die ionghe ieucht:

Die derde maecht, die elcx herte bevvaert, Is ghenaemt Euphrosine, dats moeder van vreucht.

Dese dry syn naect, dvvelck bevvijst dat de deucht Der vrientschap moet sonder gheveynstheyt vvesen, En sonder eenich bedroch, in oprechtheyt verheucht:

En dat sy malcanderen omhelsen mids desen

Dat de derde den rugghe keert, daer by vvort bevvesen Dat vrientschap moet ghetrou syn, iae vast en goet, Alsoo vvel in voorspoet, als in teghenspoet.

(46)

[Van de vveldaden een lustich vermaen]

Van de vveldaden een lustich vermaen,

Daer broederlijcke liefde onder vvordt verstaen.

Hebr. 13.

VVeldaet en mildtheyt en vergheet in gheenen daghen, VVant met sulcken Offerhande moeghdy Godt behaghen.

(47)

TE Rome vvas eertyts eenen Tempel bequame, Daer men dry Goddinnen eerde soomen siet:

Deerste vvas gheheeten VVeldadicheyt by name, Dander hiet Ontfangende giften lofsame.

De derde hiet Dancbaerheyt, geen schoonder niet.

By dese vvort de Broederlijcke liefde bediet.

VVant gelijck sy alle dry syn suyver ioncvrouvven:

Soo moet liefde suyver zijn, hoe dat gheschiet.

Haer groyende ieucht, en haer vrolyck aenschouvven, En haer naeckte schoonheyt bevvijst ons in trouvven, Dat liefde moet groeyen, en met blyden aenschijn VVeldaet bevvysen, en altijt onderhouvven, En dat sy ooc naect en ongheveynst moet sijn.

Maer vvant elck contrarie doet op dit termijn, Soo seyndt ons de Heere sterfte en dieren tyt, En t'lant vvort vernielt met orloghe en strijt.

(48)

[Ghiericheyt en list hebben vvijsheyt verdooft]

Ghiericheyt en list hebben vvijsheyt verdooft.

En trecken haer bedriechelijck het net over t'hooft.

Marc. 4.

Sorchvuldicheyt en bedroch des rijcdoms vermeeren, Verstricken in den mensche dat vvoort des Heeren.

(49)

O Minerva vvie heeft u dees laghen gheleyt?

VVie heeft u met schoone vvoorden soo gheloghen?

Ghy syt alleen vvys, en voorsichtich (soo men seyt) Maer ick sie vvel begeerlycheyt heeft u bedroghen.

Ghelt-ghiericheyt ende list hebben u ghetoghen Int net, en houden u (Minerva) ghevanghen.

Dus vvacht u van giericheyt naer u vermoghen

VVie dat ghy syt, vvant sy brenght elck int verstranghen.

(50)

[Van den Paradijs-voghel een VVonderlijck belijdt]

Van den Paradijs-voghel een VVonderlijck belijdt, Hoe dat fortuyne onghestadich is altijt.

Psalm. 91.

Die Heere is mijn toevlucht ende mijn begheiren Gheen quaet der Fortuynen en mach my deiren.

(51)

Ghelyck den Paradysvoghel, sonder voeten gevvrocht Altyt is vlieghende deur den vvint beradich,

En nemmermeer rustende: maer hout hem in de locht:

Soo is oock Fortuyne licht, en onghestadich.

Op een plaetse te blyven, is sy versmadich, Maer neemt als nu hier, als nu daer haren keer.

Daerom maecten die mannen van Smyrne vveldadich Haer beelt sonder voeten, om dat sy nemmermeer Eenen vasten ganck en hout, en seyden thaerder eer:

O snelle Fortuyne vliecht nu sonder sneven,

Ghelijck doet eenen voghel metten vvinde ghedreven.

(52)

[Armoede niet vreesende der fortuynen benouvven]

Armoede niet vreesende der fortuynen benouvven, Heeft haer vervvonnen, soo ghy moegt aenschouwen.

Iob. 36

Godt en sal syn ooghen der ghenaden niet keeren,, fijn Van den rechtveerdighen, die int tverseeren,, syn.

(53)

ARmoede bint Fortuyne met verstranghen,, hier, Ende hout haer onder syn voeten ghevelt:

Onder den vvysen man leyt Fortuyne gevangen,, fier, Al is hy arm, hy en vreest niet haer ghevvelt.

Fortuyne is veel minder in crachte ghestelt, Dan d'arme, vvant sy en mach hem niet af-iaghen Heeft hy cost en cleeders hy leeft onghequelt, Vry sonder sorghe by nachten en daghen.

(54)

[Atalanta in schoonheyt claer boven der sonnen]

Atalanta in schoonheyt claer boven der sonnen, Loopt teghen Hippomanes, en vvordt vervvonnen.

1. Cor 9.

Die ter banen loopen, hoe edel hoe vvijs, Sy loopen vvel alle, maer een crijcht den prijs.

(55)

Atalanta vvas snelder int loopen dan een paert, En dees ionghe maecht en mocht niemant beerven, Dan die teghen haer vvou loopen vvt amoreuser aert:

Maer bleef hy vervvonnen soo moest hy sterven, Dit vermat hem Hippomanes, om haer te vervverven:

Maer int loopen vverp hy dry appels van gouvve, En tervvyle sy die raepte, en haers loops moest derven.

Soo heeft hy vervvonnen die schoon ionckvrouvve.

(56)

[Van den Keyser Tynerius seer hooch gheert]

Van den Keyser Tynerius seer hooch gheert,

En van een arm mensche, die den Keyser heeft gheleert.

Exod. 23.

Ghiften te ontfanghen en vvilt niet ghedooghen, VVant sy verblinden der vvysen ooghen.

(57)

Tyberius die Keyser (naer syns vaders doot) Sach sitten eenen mensche vol zeericheyt en pyn, Dies hy tot sijnen knecht sprack met ontfermen groot:

Knape iaecht hem dees vlieghen af op dit termyn.

Die knecht dede tsKeysers bevel seer fyn,

Maer de mensch heeft gheroepen: och laet toch staen, VVant moeten dese, die nu volghesoghen syn

Van mijnen bloede, vertrecken saen:

Soo comender vveer nieuvv hongherighe vlieghen aen, Die my voort vvt sullen suyghen alle myn bloet, En sullen my meer pynen dan dese, soo ick vvaen.

Dus een Overste, die vol is van ghelt ende goet, Den rechte niet soo lichtelijck hinder en doet:

Maer comter een nieuvve, hongherich, cleyn van haven, Die sal t'recht vermincken om ghiften en gaven.

(58)

[Van goedertierenheyt en van vvreede treken]

Van goedertierenheyt en van vvreede treken, Deuf dat Eneas met Nero vvort vergheleken.

Sap. 14. Eccl. 44.

Die onbermhertighe voor Godt veracht,, is,

Maer vvel hem die tot goedertierenheyt bedacht,, is.

(59)

Deur t'midden der vyanden quaet van maniere, Droech Eneas synen lieven vader vvt den viere, En Ascanias synen sone neven hem playsant:

Hier af blyft hy vermaert als de goedertiere.

Maer ghy, ô Nero, vvreet van bestiere,

Hebt vvs moeders lichaem deur u boos verstant Levendich doen opsnyden, met een bloedighe hant, Om te sien de plaetse van u kindtsche daghen:

Hier af blyfdy vermaert als den vvreetsten tyrant.

En soo ghy u lieve moeder hebt verslaghen, Heeft Eneas synen Vader vvt die doot ghedraghen.

(60)

[Die Heydenen vercierden voorsichtich van daden]

Die Heydenen vercierden voorsichtich van daden, De doode lichaemen met lauvver bladen.

Eccles. 7.

Den dach der doot is beter den mensche,

Dan den dach der gheboorten tot zijnen vvensche.

(61)

Die Heydenen begroeven haer dooden ghepresen Met een Lauvver-croone, in voorleden stonden.

De Keyser sprack: seght my den oorspronck van desen, VVaerom dat den doode met rancken vvort bevvonden?

Bias seyde: dats om dat hy nu is ontbonden Van t'svverelts ellende, en droefheyt svvaer.

Och hebben die Heydenen dit ondervonden, En haer dooden verciert met vreughden claer, Die nochtans moesten ter aerden eenpaer, En voor vvelcke gesloten vvaren s'hemels hoven:

VVaerom clagen vvy Christenen dan ons dooden eerbaer, Die nu bevvoonen dat lant hier boven?

VVy: die van Christo hebben d'eeuvvich beloven, En moghen besitten sijn Coninckrijck hier naer?

(62)

[Hier sit den Coninck der Assyriers verheven]

Hier sit den Coninck der Assyriers verheven, Die hem vvt liefden tot spinnen heeft begheven.

Psalm. 27.

Neemt acht op den Heere vry in alle percken, Hy sal u herte voeden en verstercken.

(63)

Liefde en ghestadighe hoochmoedicheyt vol vramen, Selden vvel versamen, so Sardanapalus leert.

Sardanapalus verliet soo syn Keyserlyck betamen, Dat hy hem vvt liefde tot spinnen heeft ghekeert.

Die vrouvven hebben hem syn ghestadicheyt ontmeert En rieden hem met haer den spinrock te hanteren.

VVildy dan in ghestadicheyt vvorden hoogh ghe-eert, Siet dat ghy u van vrouvven niet en laet verneeren.

(64)

[Van Phalaris den vvreeden tyrant ongier]

Van Phalaris den vvreeden tyrant ongier, En van Perillus met den metalen stier.

Psalm. 7.

In den put die hy heeft ghegraven, en ontdaen, Is hy selve ghevallen, en daer in vergaen.

(65)

Perillus had eenen metalen stier ghesneden, Maer dat vverck bracht synen meester inden noot:

Desen schonc hy Phalaris seer vvreet van seden, Begheirende loon voor syn listicheyt, naer reden.

Siet, sprack hy, dees venster in syn syde groot, Daer in salmen vvorpen den misdadighen al bloot, Gheen menschelijck gheluyt en sal hy connen maken:

Maer als hy van binnen roept, en cryscht na die doot, T'sal eens ossen gheluyt schynen in alle saken.

Soo suldi dan (sprack Phalaris) u ghifte eerst smaken:

Op dat ick ghelijck met ghelijck loone pryselijck.

Doen lietmen Perillus daer inne blaken,

Dies hy als eenen stier heeft ghebrult afgryselijck.

(66)

[Aen dit exempel moegdy mercken bloot]

Aen dit exempel moegdy mercken bloot, Hoe ancxtelijck dat is die vreese der doot.

Psalm. 55.

Mijn herte is verschrict, in groot verstranghen En die vreese der doot heeft my omvanghen.

(67)

DEse sidt ter tafelen, en laet spijse en dranck, Iae seyt dat hy niet en beghiert en trouvven.

De Coninck noodt hem, maar tsvveert doet hem bedvvanc, VVant hy vreest dat hem sal syn hooft af-houvven.

Soo groot is den vaer in des doots benouvven, Appetyt vergaet in rampsalicheyt voorvvaer.

Alle Coninclijck ciraet, ende scepters van gouvven, Die eerst aengenaem vvaren, achtmen dan niet een haer.

(68)

[Een schoon Historie vvort hier bevvesen]

Een schoon Historie vvort hier bevvesen, Hooveerdicheyt veracht, en ootmoet ghepresen.

Deut. 17.

Dat hy hem boven zijn broeders niet en verheft te seere, En dat hy hem van mijn ghebot niet en keere.

(69)

Een Coninck hadde dry sonen vermaert, Soo Seneca verclaert,, in syn boecken perfect:

Dese gaf hy dry voghelen verscheyden van aert, En heeft elck om eenen te kiesen vervvect.

Den eersten koos den Arent seer scherp ghebect, Den tvveeden koos den Spervver seer snel van sede, En de iongsten koos de Sneppe in ootmoedicheyt correct Daerom gaf hem die vader syn Conincklijcke stede.

(70)

[Die yseren eeuvve vvel claer beschreven]

Die yseren eeuvve vvel claer beschreven, VVort hier Poëtelijck te kennen ghegheven.

Iac. 4.

Die deser vverelt vrient vvil vvesen, Die maect hem vyant van God ghepresen.

(71)

H[ie]r sit Pluto, en heeft synen Scepter metter hant, Een yseren eeuvve vol bedroch sietmen rysen, Tvolck loopt ghevvapent, en brengt oorloghe int lant, Mars raest en steect dorpen en steden in brant:

Die goede vvordt verstoort met helscher ghysen.

Alle quade gheesten sietmen op aertrijck bysen.

Liefde is verbannen, en t'recht vvort versmacht:

Deucht en Godtvruchticheyt en syn nieuvvers gheacht.

(72)

[Pithagoras maeltijt, edel boven maten]

Pithagoras maeltijt, edel boven maten,

Leert soberheyt beminnen, ende gulsicheyt haten.

Marc. 1.

Ioannes at soberlijck tot elcken termyne Sprinchanen, en honich in die vvoestijne.

(73)

Pythagoras, in Samien een Philosophe groot, Verachte alle leckerheyt, en vvas soberlijc te vreden Gheen vleesch noch vvijn tsijnder tafelen vloot, Maer vvater voor den dorst, en voor den honger broot, Met cruyden en vvortelen seer tamelijck besneden.

Hoe sullen vvy Christenen onsen naem dan besteden?

Met rechte moghen vvy ons schamen, vvant Eertyts leefden d'ouders in soberheden:

Nu en sietmen niet dan alle gulsicheyt int lant.

(74)

[Socratis Historie leert ons int goede]

Socratis Historie leert ons int goede Verduldich vvesen met coelen moede.

Luc. 21.

In verduldicheyt suldy (hoe dattet geschiet) V sielen besitten, maer anders niet.

(75)

VAn Socratis verduldichey t leert dit ghedichte.

Hy hadde tvvee vrouvven seer fel van moet:

D'een vvas half blint, dander leep van ghesichte, Sy onthaelden hem qualijck, desen armen bloet.

D'een sloech hem mette vuyst, dander stiet hem met de voet.

Eens liep hy vvten huyse sitten op de banck,

Noch goten sy eenen pispot van boven op synen hoet.

Doen sprack hy al lachende: ia dats natueren ganck, Dat na donder ghemeynelijck reghen volcht eer lanck.

En om dat sy hem in verduldicheyt oeffenen souvven, So heeft hy dees tvvee VVijven altoos met hem gehouvven.

(76)

[Hoe dat Diogenes met listen seere]

Hoe dat Diogenes met listen seere, Berispte den vvysen Plato in sijn leere.

Iac. 1.

Alle goede ghave, en volmaecte gherichten Sijn van boven, dalende vanden Vader der lichten.

(77)

OP een tyt sat Plato int midden synder scholen, Ende dede van seden een goet vermaen, Met desen quam Diogenes daer onverholen,

En vverp voor syn voeten eenen ongepluymden haen.

Siet daer, sprac hy, eenen Platonischen mensche gaen, Soo berispte hy den grooten meester van Athenen.

Niemant en is so vvijs oft soo constich ghedaen, Hy en faelt vvel somtijts, soot is gheschenen Aen Plato, ia Homerus is vvel somtyts verdvvenen, Een gheleerde is vvel met cleyn fauten bevaen.

(78)

[Die mensche, naer der Philosophen ghedooghen]

Die mensche, naer der Philosophen ghedooghen,

VVordt ghenaemt eenen Boom, met de vvortel om hooghe.

Matth. 3.

Alle boom die niet voort en brenght goey vruchten ghepresen Sal afgehouvven en int vier ghevvorpen vvesen.

(79)

VVat bediet desen boom met syn tacken vvtghebreyt?

Hy is opghereten, en heeft eens menschen schyn.

Die mensch is eenen verkeerden boom (soomen seyt) Met die voeten om hooch, thooft moet die vvortel syn:

Is die vvortel goet, soo is den boom fyn:

Maer heeft hy geen sap, den boom en brengt niet voort.

Is vvysheyt dan de vvortel des verstants divyn, Soo groeyt in den mensche veel deucht en accoort.

(80)

[Van Diogenes leven en vvonderlijcke seden]

Van Diogenes leven en vvonderlijcke seden, Hoe dat die vvyse met vveynich is te vreden.

Hebr. 13.

VVy hebben hier gheen blijvende stadt op eerden, Maer soecken de toecomende seer groot van vveerden.

(81)

OM dat tsmenschen leven is cort, en vvanckelbaer, En vvil Diogenes claer,, geen huys bouvven, maer In een tonne te vvoonen schept hy vreucht en iolyt.

Alle Conincklijcke eere vloot hy voorvvaer, En bleef te vreden daer,, in soberheyt eenpaer:

VVant als hem Alexander vraechde op een tyt, VVat hy van hem begheirde, antvvoorde hy met vlyt:

O Coninck gunt my toch dees bede sonder sneven, Dat ghy my de Sonne niet benemende en syt, DIe ghy my toch selve niet en cont ghegheven.

(82)

[Noch van Diogenes die niet en heeft ghesneeft]

Noch van Diogenes die niet en heeft ghesneeft, VVant rijc is den mensche die te vreden leeft.

Tim. 6.

Godtvruchticheyt dat is een goet ghevvin, Met ghenoechsaemheyt in des menschen sin.

(83)

DIogenes schappraye vvas eenen sack, en syn huys Dat vvas een tonne, soo men leeft ghemeyn:

Hy achtede den rycdom min dan cas, oft gruys.

Op een tyt vvort hy siende dat de kinders cleyn, VVt haer hant vvater droncken aen een fonteyn,

Doen sprac hy: vvaerom quell ic my dus met vvanhagen, Om by my te bevvaren desen drinckbeker onreyn?

Doen vervverp hy den beker dien hy plach te draghen, En dronck vvt syn hant voort tot allen daghen.

(84)

[Diogenes leer met een vreemt bediet]

Diogenes leer met een vreemt bediet,

Wie menschen gheheeten moghen syn, oft niet.

Psalm. 39.

Och hoe gants ydel is alle mensche, Die hier is levende naer synen vvensche.

(85)

EEns op den middach ginc Diogenes deur die stede Met licht, en met een kudse, dies elck daerom loech, En vraeghden hem vvaeromme dat hy sulcx dede.

Hy sprack ick soeck menschen, naer mijn ghevoech.

VVel (seyden sy) hier syn menschen ghenoech.

Ghylien en syt geen menschen, sprac hy overluyt, VVant soo ick aenmercken mach spaey en vroech, V beestelijck leven en ghevet niet vvt.

Die een mensch vvil ghenaemt syn, moet syn leven ruyt, Ende alle syne vvercken, ende syn manieren,

Voorsichtichlyc, met redene, tot deuchden stieren.

(86)

[Hoe Crates van Theben met vvysen ghedachte]

Hoe Crates van Theben met vvysen ghedachte Synen schat int vvater vverp, en rijcdom verachte.

Psalm. 37.

Het vveynich dat een rechtveerdich mensche heeft, Is beter dan tgroot goet, dat den Godtloosen aencleeft.

(87)

DIts Crates van Theben seer vvys bedacht, Die u leert versmaden des vveerelts goet.

Als hy lant en sandt, en al sijn have had vercocht, Soo heeft hy alle dat ghelt te samen ghebrocht, En vverpt in de zee, segghende metter spoet:

Tis beter dat ick u vvorpe in des vvaters vloet, Dan dat ghy my altoos sout ancxt aeniaghen Merct dit, die op rijcdom stelt alleen u ghemoet, En hoort toch vvat ons schriftuere gaet ghevvaghen:

Die naer ghelt en goet iaecht nachten en daghen, Valt in svyants netten, die hem syn ghespreyt, Ia tghelt sal hem ter verdoemenisse draghen, En selve daer vvt blijven, soomen ghemeynlijck seyt.

Maect dan dat u herte niet en sy gheleyt Aen dien valschen afgodt, ydel int betoonen, Maer laet Gods gheest in uvver sielen vvoonen.

(88)

[Een schoon ghelijckenisse die vreucht ontluycken,, doet]

Een schoon ghelijckenisse die vreucht ontluycken,, doet Hoe datmen den vvijn matelijck ghebruycken,, moet.

Luc 21.

Met dronckenschappe, en met brasseryen, V herten te overladen vvilt u vermyen.

(89)

DRy druyven brengt desen vvijngaert voort, Dry bekers sietmen hier ter tafelen staen.

Drymael ghedroncken is goet accoort:

Den eersten dronck is om den dorst te verslaen, Den tvveeden om droefheyt te doen vergaen, En om t'lichaem sterckheyt te gheven by desen, Den derden sy voor eenen vrient ghedaen, Daer vaste liefde by vort bevvesen.

(90)

[Vant listich dier Sphinx, een vvonderlijck bediet]

Vant listich dier Sphinx, een vvonderlijck bediet, Dvvelck die van Theben bracht in groot verdriet.

Iob 14.

Die mensche ghelijck een bloeme vvtgaet, Nemmermeer blyvende in eenen staet.

(91)

DAt listich dier Sphinx (vviens steert een Serpent,, is) En t'hooft tot den navel een Goddinne claer,

Brengt mannen en vrouvven in s'doots torment,, fris, Die niet en connen bedieden syn gheraetsel svvaer:

VVelck dier tsmorghens vier voeten heeft eenpaer, Tsnoenens tvvee, en tsavonts dry vvas syn vraghen.

Dats tsmenschelijck dier Gods schepsel voorvvaer, Dvvelck op handen en voeten cruypt in syn kintsche dagen, Int midden syns levens vvort hy op tvve ghedraghen, En in synen ouderdom (die elck treuren doet) Voert hy eenen stock, dats synen derden voet.

(92)

[Van Zoilus den berisper die eens anders quaet siet]

Van Zoilus den berisper die eens anders quaet siet, Maer sijn eyghen ghebreken en merct hy niet.

Matth. 7.

VVaerom siedy een splinter in dijns broeders ooghe claer, Ende en merct in dijns selfs ooghe niet den balcke svvaer?

(93)

EN vvilt niet berispen eens anders leven, Maer uvvs selfs ghebreken vvel gade slaet.

VVaerom is uvven aessack, soo ydel ghebleven (O Zoile) daer ghy achter op den rugghe me gaet, En die voor u hanght is vol? dats dat ghy u eyghen quaet Niet vvelen cont sien verkeert van sinne,

Maer merct altoos scherpelyc op eens anders daet, En beschimpt die-selve tot elcken beghinne.

(94)

[Den VValschen Hercules vvilt hier aenschouvven]

Den VValschen Hercules vvilt hier aenschouvven.

Hoe dat vvelsprekentheyt trect mannen en vrouvven.

1. Cor. 13.

Al spraeck ick met Enghelscher tonghen principael, Hebbick de liefde niet, ick ben als metael.

(95)

DIts den VValschen Hercules soo ghenaemt by d'oude, Aen vviens tonghe vloeyende draeykens hinghen, Die onderleyt vvaren met ketens van goude, Aen die vvelcke veel lieden ghebonden ghinghen.

Die VValen beteeckenden by dese dinghen

De gave der vvelsprekentheyt, die elcx herte can bevaen, En soetelijck den mensch tot Gods gheboden dvvinghen, Die inder eevvicheyt niet en sullen vergaen.

(96)

[De tonghe is t'beste en t'quaetste dat men vint]

De tonghe is t'beste en t'quaetste dat men vint.

Soo Bias den Coninck van Egypten ontbint.

Prov. 18.

Die doot en t'leven (dat moet ghy vveten) Sijn in die macht der tonghen gheseten.

(97)

DE Coninck van Egypten, in voorleden stonden, Vraghende vvelck t'beste vvas, en t'quaetste mede, Heeft Brutum totten Philosophe Bias ghesonden:

Bias gaf hem een tonghe. hoort vvaerom hy dat dede:

Een goede tonghe looft den Heere telcker stede, Sy vertroost den benauden, den slechten gheeft sy raet:

Een quade tonghe liecht, en verstoort den vrede, Sy beschermt den boosen, den onnoselen doet sy quaet.

Een quade tonghe is vol van onsuyver ghelaet, Sy spreect Gods laster seer stout ghesint,

Dus is een tonghe t'beste, en t'quaetste datmen vint.

(98)

[Die daet van Solon leert ons al-vooren]

Die daet van Solon leert ons al-vooren, Traech syn int spreken, ende snel int hooren.

Proverb. 16.

T'bereyden der herten comt vvt den mensche gheresen.

Maer d'antvvoorde der tonghen comt van Godt ghepresen.

(99)

HIer siedy vvt Griecken den hooghen Solon staen, Die syn tonghe is af snydende tot vvysheyt bedacht.

En als men hem daer af vraeghde, schreef hy dit vermaen:

Ick hoor dat de tonghe oyt veel quaet heeft ghedaen, En dat svvijghen noyt yemant schade en heeft ghebracht.

Natuere heeft voorsichtelijc voor die tonghe ghevvracht Tvvee bolvvercken, op dat men sou svvijghen by tyden.

Veel quaets sal hy schouvven, die vvt alle syn macht Met redene syn tonghe vvel leer besnyden.

(100)

[By schoonen bevvyse leert, en vvilt smaken]

By schoonen bevvyse leert, en vvilt smaken, Van een rechtveerdich coopman in sijn saken.

Prov. 11.

Die t'coren soldert vvort van t'volck benijt, Maer diet vercoopt sal zyn ghebenedijt.

(101)

TE Rhodes vvas eenen scherpen dieren tijt, Soo dat veel menschen van hongher bleven doot.

Ten laetsten syn daer ghecomen dry schepen subyt Met tervve gheladen, goet in sulcken noot.

Maer soo haest als den stierman op den oever schoot, Riep hy: O borghers, syt vrolyck en bly,

En dat ghy niet te veel en geeft voor dees tervve minioot, VVant ick seg u, daer comen noch schepen na my.

Aenmerct desen schipman vvie dat hy sy,

En leert oprechticheyt in uvven handel ghebruycken, En vercoopt niemant caf voor schoon tervve vry, In tyde van hongher vvilt u solders ontluycken, Den seghen des Heeren sal vervullen u cruycken.

(102)

[Leest, merct, en verstaet van eenen Rechter idoon]

Leest, merct, en verstaet van eenen Rechter idoon, Over dry ghebroeders een vonnisse schoon.

Psalm. 106.

VVel gheluckich synse die t'recht bevryden, En rechtveerdicheyt vvercken tot allen tyden.

(103)

EEn Vader had dry sonen seer stout van seden, Maer den eenen en vvas van den selven bedde niet.

Nauvvelijck en vvas die vader overleden, Dese sonen begonsten te tvvisten siet:

VVie svaders goet soude hebben in syn ghebiet:

Ende syn al kyvende tot den rechter ghegaen:

Die t'doot lichaem aen eenen boom stellen liet, Ende sprack tot haerlieden met listich vermaen, Die synen pijl naest in svaders herte sal slaen, Sal t'goet besitten tot allen daghen:

Doen begonsten die tvvee te schieten seer saen,

Maer den iongsten en heeft sulcx niet connen verdraghen.

Liever heb ick te sterven, vvas syn ghevvaghen.

Natuere toonde deur dit medelyden schoone, Dat hy vvarachtich vvas den erfelijcken soone.

(104)

[Eenen boosen kus dees moeder ontfinck]

Eenen boosen kus dees moeder ontfinck, Van haren sone, die ter doot-vvaert ghinck.

Eccl 30.

Die sijn sone lief heeft sal hem castyden, Op dat hy in sijnder outheyt mach verblyden.

(105)

HIer siedy eenen sone ter galghen vvaert leyen, Om te vvorden gehangen, deur syn quaet vermeten.

Dese vvillende syn moeder eens kussen int scheyen, Heeft haer met syn tanden den neus afghebeten.

Hoort, sprack hy, ghylieden, ick laet u vveten, Dat ick dit niet en doe sonder redene groot:

VVant in haer is d'oorsaecke meest al gheseten, Dat ick nu sterve den schandelijcken doot.

Leert hier (ghy ouders) by exempel bloot, Dat ghy u kinders niet te seer en meucht sparen, Oft ghy syt oorsaeck van haer qualijck varen.

(106)

[Hoe den stercken Hercules tot synder vromen]

Hoe den stercken Hercules tot synder vromen, Tvvee verscheyden Goddinnen tot hem sach comen.

Matth. 7

Breet is den vvech ter verdoemenisse quaet, Maer hy is seer smal die tot den leven gaet.

(107)

HErcules, op een tyt in droome gheleghen, Sach tot hem comen tvvee schoone Goddinnen, Deen vvas de deucht, d'ander vvas vvellust bedegen:

De deucht die toonde hem seer scherpe vveghen, Maer int eynde vvas rust, en solaes te vvinnen:

VVellust toonde hem eenen vvech soet int beginnen Maer d'eynde niet dan scherpe clippen en vvaren, Om den ghene dien vvandelen te brenghen int besvvaren.

(108)

[Van een nieuvv teyle een ghelijckenisse goet]

Van een nieuvv teyle een ghelijckenisse goet, En van t'sap datmen daer eerst inne doet.

Prov. 22.

Datmen een kint leert naer sijn behaghen, Sal hy onthouden in sijn oude daghen.

(109)

SVlck sap als ghy in een nieuvve teyle doet, Sal langhe tijden daer naer riecken, dats vvaer.

VVatmen oock die ionckheyt leert t'sy quaet oft goet, Sal d'outheyt langhe ghebruycken daer naer.

Daerom ghy ouders leert u kinderen eenpaer In goede consten, en seden ghepresen.

VVant een kint is als een effen tafel, daer

Die meester in drucken mach vvat hem goet dunct vvesen.

Soumen in dese tafelkens dan ondeucht lesen?

Och dat vvaer schade! vvant Christus met beschee Seyt: vvie vererghert een kint van desen,

T'vvaer beter dat hy laghe in het diepste der zee.

(110)

[Van Semiramis die Coninghinne verheven]

Van Semiramis die Coninghinne verheven, En van haer vrome daden ende leven.

Proverb. 31.

VVie sal daer vinden een cloeckmoedighe vrouvve, Sy is veel vveerdigher dan peerlen in den gouvve.

(111)

DIe schoone Semiramis, deur die vverelt vermaert,

Voert in haer hant een svveert, een vrouvvelijcke personage, Trect selve ter oorloghen met cloecker aert,

Ghelijck Penthesilea plach vol van couragie.

Babylonien vvan sy in die passagie, Die haren Coninck niet en vvas ghetrouvve.

VVildy oorloghe derven in svveerelts stagie,

Syt ghehoorsaem uvven Coninck in elcke landouvve.

(112)

[Cyrus die Coninck voor sijn hoochste lot]

Cyrus die Coninck voor sijn hoochste lot Wert van Tomiris onthooft en daer naer bespot.

Iob 15.

Die godtloose leeft altijt in besvvaren,

Oock en vveet de tyran niet t'ghetal sijnder jaren.

(113)

Cyrus plach d'aerde te beghieten met bloede, Als hy een ontallijc volc versloech in den strijt:

Maer Tomiris de Coninginne seer cloeck van moede, Sloech hem t'hooft vanden buycke met grooter vlijt, Ende vverpt in een becken met bloede vvyt, D'vvelc sy bereyden liet, ende sprac met staden, Drinct nu (o vvreede Cyrus) tot deser tyt, Die u noyt met bloet en hebt connen versaden, Dits d'eynde der tyrannen vol onghenaden.

(114)

[Vlyssis ghesellen gulsich van manieren]

Vlyssis ghesellen gulsich van manieren, VVorden verandert in onredelijcke dieren.

Prover. 9.

De ghestolen vvateren sijn soet ende claer, En t'verborghen broot is noodelijck voorvvaer.