Ook conservatieven denken na
Cliteur, P.B.
Citation
Cliteur, P. B. (2004). Ook conservatieven denken na. Vrij Nederland, 17 Januari, 58-59.
Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/19955
Version:
Not Applicable (or Unknown)
License:
Leiden University Non-exclusive license
Downloaded from:
https://hdl.handle.net/1887/19955
Politiek
Voer voor iibertariërs
ok conservatieven denken
Het hedendaagse Nederlandse volkskarakter zou dwangmatig
progressief zijn. Is dat nog altijd zo? Of is er sprake van een
renaissance van conseroatieve krachten?Door
PaUI Cliteur, illustratie Peter VosH
eel voorzichtig lijkt er een ze-kere belangstelling te ont-staan voor beschouwingen met een conservatieve signatuur. Ge-meten aan bepaalde criteria zoumen het werk van Gerard Reve conserva-tief kunnen noemen {verdediging van burgerlijkheid tegenover de bohème van een Simon Vinkenoog), of Willem Frederik Hennans {rechts in een tijd dat iedereenlinks was) of Karel van het Reve {afwijzing van marxisme en andere modieuzelink-sigheid). Maar typerend voor de Ne-derlandse schrijvers en publieke in-tellectuelen is toch doorgaans dat men zichzelf niet expliciet indeelt bij het conservatisme als politieke tradi-tie.
De enige uitzondering op die regel vormt de NEGcolumnist
f.L
Hel-dring. Zijn bemoeienis met het con-servatisme begon in 1974- Toen schreef hij op verzoek in het tijd-schrift Liberaal Reveil een bijdrage onder de titel 'Lof van het conserva-tisme'. Sindsdien stond Heldring be-kend als ~conservatief. Onlangs werd dit opstel opnieuwuitgegeven in een boekje met lezingen die zijn uitge-sproken op eefl bijeenkomst ter vie-ring van de viifentachtigste verjaar-dag van Heldring). Het boek bevat twee interviews met Hel dring, enkele bijdragen over zijn betekenis voor het conservatisme en twee stukken vanHeldring zelf.Heldrings positiebepaling zou in het Verenigd Koninkrijk of in de Ver-enigde Staten niets bijzonders zijn ge-weest Maar Nederland heeft sinds de jaren z-eStig een vreemde tic dat het
al-leen maar als progressiefbekend wil staan. De Amerikaans-Nederlandse historicus ]ames Kennedy heeft in zijn boeken Nieuw Babylon in aan-bouw (1995) en Een weloverwogen dood Euthanasie in Nederland (2002) dat dwangmatige progressivisme als hedendaags Nederlands volkskarak-ter beschreveiL Niemand wil zich hier als conservatief afficheren. Hel· dring ging daar dus een beetje tegen in-= 'een beetje', omdathij datmet zo-! VRIJ NEDERLAND- 17 JANUARI2004
veel omzichtigheid en nuanceringen deed, dat áls men het al conservatis-me zou willeÎinoeconservatis-menhetereen van een zeer ongevaarlijk soort was. Con-servatisme dat wel gromt, maar nooit bijt. Het lijkt op de afstandelijk-acade-mische belangstellingvoor dit onder-werp die je ook bij historici als EH. Kossmann. H. W. von der Dunk en
J.C.
Boogman aantreft. Het conserva-tisme van Heldring was ook niet een bewuste keuze voor een eigenstandi-ge politieke ideologie, maar meer een stem ten gunstevan een vergeten po-litieke ideologie om tegenwicht te bieden aan een overaccentuering van het progressieve denken. Niemand behoeft zich te schamen om zijn con-servatieve leyenshouding, zei Hel-dring in 197 4: 'Zij vervult een onmis-bare functie in het spel der politieke krachten, zoals op haar manier de vooruitstrevende levenshouding dat doet. Samen zorgen zij, historisch ge-zien, voor de spanning-in-evenwicht zonder wellee geen samenleving le-vend blijft.'Hieruit lijkt men te kunnen opma-ken dat Heldring he~ conservatisme verdedigde, omdat zijn tijd nu toeval-lig progressief was. Was het omge-keerde het geval geweest, dan had hij volgens de hierbove'n uiteengezette redenering een 'Lof van het progressi-visme' geschreveiL Is dat wel consis-tent? Of behoeft een scepticus zich daarover niet te.bekreunen? Een ander punt waarop ik geneigd ben met Heldring van mening te ver-schillen, is de vraag of moraal op reli-gie gebaseerd moet ;zijn. Heldring
de-nkt~ in navolgingyariKqlak.owskî
~van weL Ik denkvan niet. Heldring schrijft daar in een nawoord bij het boek het volgende over: 'Waardering van de godsdienst is geen bewijs van eigen godsdienstigheid. Ik weet het: er is een luchtje aan iemand die, zelf ongodsdienstig, de godsdieD;St (bij an-deren) aanprijst. ( ... ) Ik voel me dan ook niet erg gemakkelijk wanneer ik de godsdienst aanprijs, maar dat is
een morele gêne, geen argument.' Ik vind dit moeilijk te. volgen.
Waar-om zou je een standpunt innemen waarbij je je niet gemakkelijk voelt? Waarom iets verdedigen waarvan je zelf aanvoelt dat er een luchtje aan zit?
HetAmerikaanse neoconservatisme wordt door dit soortvoorzichtigheid niet geplaagd. Men is niet conserva-tief om een soort evenwicht te vesti-gen tussen progressieve en conserva-tieve krachten, maar uit eigen over-tuiging. Aan het Amerikaanse con-servatisme is het boek gewijd van de amerikanisten Hans Veldman en Theo Pa.I;levliel Ik vind het jammer dat zij met de titel van hun boek Spierballentaal & cowboylaarzen in-spelen op de vooroordelen van de modale Nederlandse intellectueel over hetAmerilcaanse conservatisme (zelfs als je het ironisch opvat). Het is ookjammerdatzevoor hun boekeen inleider hebben aangezocht, de
ame-rik.anist Rob Kroes, die geheel in de ban is van deze vooroordelen. Kroes schrijft: 'Reagan en Bush jr. zijn( ... ) voorbe'lnden van conservatieven in
Heldrings conservatisme
gromt wel, maar bijt niet
de lacherige zin van het woord. Bei-den grepen of grijpen ze terug op een wereld van gisteren als programma voor de toekomst, op meer dan één terrein. Zo zijn beider programma's gericht op terugdringing van de over-heid uit het maatschappelijk leven. Hétvrijburgeriniti.atiefmoetweerta-ken gaan :vervullen die de staat had overgenomeiL'Watzo lacherig is (be-doelt de schrijver misschien 'lach-wekkend'?) aan dat programma van Reagan en Bush sChijnt voor de we-tenschapper
zo
vanzelf te spreken dat Kroes zich niet geroepen voelt daar-voor ook maai enig argument aan te dragen. In een saloon ga je nooit met je rug naar de klapdeurtjes zitten, zegt Kroes. Een moderne variant van Alleingang is unilateralisme, meent hij. Verderneemthij als vanzelfspre-kend aan dat conservatisme 'hard-vochtig', racistisch en onwetenschap-pelijk is.Na zo'n tendentieuze inleidingzou je
het boek van Veldman en Parlevliet eigenlijk weg moeten leggen, want als Kroes ge1ijk heeft is het conserva-tieve gedachtegoed intellectueel infe-rieur en oninteressant Laten we ho-pen dat de lezer dat niet doet, zodat hij kennis kan nemen van de renais-sance van het conservatieve denken in de Verenigde Staten, die grofiveg tussen 1945 en 1970 heeft plaatsge--vonden. Daaraan zijn namen verbon-den als Russell Kirk, Richard W eaver, Robert Nisbet, Thomas Molnar, Frank Meyer, ~ohn Lukacs, Eric Voe-gelin, Leo Strauss, William Buckley en vele anderen. Veldman en Parle-vliet laken dat deze denkers en hun ideeën weinig serieuze aandacht heb-ben getrokken. Dat had te makenmet het 'arrogante dédain waarmee onze progressieve smaakmakers uit de we-reld van pers, politielc, cabaret en on-derwijs rechtse Amerikaanse politici steevast hebben neergezet als dom-me, racistische en onontwikkelde hil-lbillies.'
V
eldman en Parlevliet onderschei-den drie groepen conservatie-ven. Als eerste Thomas Molnar, LBrent Bozell en anderen die de chris-telijke orthodoxie tot richtsnoer ne-meiL Als tweede Eric Voegelin, john Halloweil en Leo Strauss die een te-rugkeer bepleiten naar de klassieke politieke filosofie. En Russell Kirk, Peter Viereek en Robert Nisbet. die vooral wortelen in het negentiende-eeuwse conservatisme.
Het boekis overwegend beschrijvend van aard, maar gezien de enorme on-bekendheid van het conservatisme in Nederland zal voorvelen dit boek als een eye-opener kunnen gelden. Den-ken conservatieven überhaupt na? ra-zeker, zo blijkt uit Parlevliet en Veld-maiL Zij schreven ook een voor Ne-derlandse begTippen ongekend neu-traal hoofdstuk over Ronald Reagan (die natuurlijk doorgaans als een hal-ve idioot wordt neergezet). In hun bi-bliografie verwijzen ze lovend naar Dinesh D'Souza's biografie van Rea-gan.
links verleden. Hij kwam geleidelijk onder de indruk van de kracht en su-perioriteit van de Amerikaanse rul-tuur, die hij vervolgens gingverdedi-gen tegingverdedi-genhaarvele critici (vooral, zo-als bekend, in de Verenigde Staten· zelf). Daarbij typeert hij zichzelf als een conservatief die het ware ofklass-sieke liberalisme in ere wil herstel-len. What has happened to libera-lism?', vraagt D'Souza. 'Wbere did it go wrong?'
H
ij wijst erop dat de term 'liberal' verwijst naar de vrije burger. Dit hadden de Amerikaanse foundingfa-thers op het oog toen ze zich opwier-pen als verdedigers van de drie tyopwier-pen van vrijheid: economische vrijheid, politiekevrijheiden vrijheid van me-ningsuiting en religie. 'In theirclassi-calliberal view, freedom meant limi-ting the power of government, thus increasing the scope for indîvidual and private action,' schrijft D'Souzain Letters to a Young Conservattve. D'Souza wil het klassieke liberalisme weer in ere te herstellen en daaraan heeft hij een aantal belangwekkende boeken gewijd. Zo schreefhij een ver-dediging van het Amerikaanse poli-tieke systeem in What's So Great About America. Hij presenteerde een beknópte samenvatting van de con-servatieve uitgangspunten in Lettb-s
to a Young Conseroative. Hij heeft zich uitvoerig beziggehouden met multiculturalisme in The End ofRa-dsm evenals in Illiberal Education waarin de effecten van hetmulticul-turalisme op de inrichting van het universitaire curriculum worden be-sproken. De hoofdtrekken van het
'li-beraal neoconservatisme' of'neocon-servatiefliberalisme' waarvan D'Sau-za een representant is, zou men ku-nen schetsen aan de hand van een
kri-tiek op twee revoluties die hebben plaatsgevonden in de twintigste eeuw: de culturele revolutie van de
ja-ren zestig en de sociaal-economische revolutie uit de jaren veertig. De eerste revolutie stimuleerde een narcistischê preoccupatie ~et het ei-gen welzijn
à
la RousseatL De sodaal-economische revolutie betekende een socialistische interpretatie van de Amerikaanse constitutie onder lei-dingvanF.D.Rooseveltmetzijn 'Four Freedoms'. D'Souza meent dat we over die twee revoluties heen moeten teruggrijpen op het oorSpronkelijke liberalegedachtegoeddat de kern van de Amerikaanse cultuur uitmaakt Van alle boeken die ik recentelijk over het conservatisme heb gelezen is What's So GreatAbout America zon-dertwijfel het meest krachtige, goedbeargument~erd en- wat mooi mee-genomen is- nog humoristisch ook. Hetzoueen prachtige bron van inspi-ratie kunnen zijn voor onze jonge ge-neratie van de Edmund Burke Stich-ting en de Bastiat StichStich-ting. De eerste kan zich richten op het ongedaan
ma-Lett'ë'Fë'ü
ken van de effecten van de culturele revolutie van de jaren zestig. De liber-tariërs van de Bastiat Stichting kun-nen zich bezighouden met de socia-listische revolutie van Roosevelt die de Verenigde Staten en Europa lange .. tijd in haar greep heeft gehad. Veel van wat we bij D'Souza tegenkomen, zien we ook terug in een Conservatief Manifest dat de Edmund Burke Stich-ting ~angs heeft gepubliceerd.
D
e verdedigers van het culturele ancien régime lijken al aardig nerveus te worden. Kees Schuyt noemde onlangs in de Volkskrant het ConservatiefManifest van Spruyt en Visser 'geschiedvervalsing'. 'Het zet groepen in Nederland op onbehoor-lijke manier tegen elkaar op. Meneer Heldring heeft fatsoenlijker, eerlijke-re en meer erudiete volgelingen ver-diend dan deze twee haatbrengers.' Theatrale apenkool als je het mij vraagt Schuyt heeft in opdracht van de regering een WRR-rapport ge-maakt over waarden en normen. Maar de waarden en normen van de generatie-Schuyt zijn allang niet meer de waarden van mijn studen-ten. De oudere generatie moet leren wat zakelijker te argumenteren en inte gaan op de argumenten van de nieuwe conservatieven. De boeken van Heldring waardeer ik vooral als een Opstapje voor een wat voortva-render conservatisme. Het boek van Parlevliet en Veldman is een nuttige eerste inleiding in het Amerikaanse conservatisme. Maar de boeken van D'Souza zijn pas echt inspirerend voor een nieuwe generatie. ~
J.L Heldring e.a. De conservatieve uitdaging. De scep5is van
J.L.
Heldring, Prometheus!NRC Handelsblad, € r 2,95J.L Heldring, Heel ons jUndament kraakt en andere kanttekeningen; Van Oorschot,€
rg,-Hans Veldman en Theo Parlevliet, Spierballentaal Er cowboylaarzen. Reagan, Bush I en Bush I1 in de context van het Amerikaanse conser-vatisme, Aspekt,€ r7,50
Dinesh D'Souza, i.Vhat's So Great AboutAmerica, Regnery Publishing,
€ 27,95
Dinesh D'Souza, Letterstoa Young Conservative, Basic Books, € 22,25
