it dan

HOOFSTUK VIII

DE LA REY TEHUG

rn

DIE THANSVAAL EN ONDERVIND DIE VAL VAN SY HOOF'STAD

Die _!.r_and in Christiana. en Mafeking ontset

Onderwyl

de la

Rey

op pad was na die

;

,

r

estelike

Trans

-vaal

as

Assistent

Korrimandant Generan1 van die '

r'stelike

Distrik

te,

h

e

t

daar

'n bitter

verontweurdigine

in

di

e

siel

van

sy

vroe•

.g-re

plaasvervanger, Generaal S.P.du Toit, ontvlam.

Op ontvangs

van Generaal

Both

a s

e

tele

gram

insake Generaal de la Hey se aanstellinr, en korns, hct

Generc>

.

al

du Toit daclelik op sy ar,terbene eaan staan en by

Generaal

Botha en President Kntger heftir, iv:.~s,,raar ;ic:,ngetoken teen die aanstelling

va

n

de

la

H

ey.

In sy antwoord op '3otha sc tr;lt:'['.:I'an -..,,iys du Toit daarop dat

hy,

nadat

Gencraal de la Rey

oor

ham

aangestel

is, rr1oet aanneel"'J da t hy sake 09 die Weste:rgrens gedm•endc sy tyd as hoofoffis:ler aldaar hie behoorlik 1.raarr:;encem het nie. Asp;::volr; van sy interpretas ie vnn a ie saak won hy clan ook weet ·wan.rom daar nie

voor

cle 1.n_ Hc:;y ::;e n.a.nstelling 0ers 'n behoorlikE ondersoek tngostel i..;1 nn sy 1-rerlrnaamhede as hoofoffisier op die ''cstelik0 Grens tydens de la. 'Rey se of·wesigheid nie. Indien Gcnoraal 3otha die inname van Veertienstroom aan du Toit se s•:akheid toeskryf dan was du 'I'0it t evrede, naar ·vou du Toi t dan ook weet ur:wrcl':l Gencrr:u.~.1 rL:, le ~cy do.n ook nie die vyand

te

f3randfort

en

~Hnburr, r~ekec>.r

ho

t

nie

.

Hy WJ'S G(meraal Botha verder ook daarop dat ~othn m~t de la

Rey

se

aanstelling

myne

II geheele reputasie voor

myn

persoon fm niyn nageslacht gaat

.

1)

demoriliceeren.11 _{As. gevolg van hierd le sogenaa,11c1e belediging} r,ce du ·roi

t

dan ook aan Jotha kerulis da.t hy sy bes sal doen

om

sake

te

re~l totdat de la Rey arriveer

om

dan alles

aan

de

la

Hey

oor te gee en dan

te

bedank.

Hy

verklaar ook

dat

sy bedanking s1c-'!gs sal geskiod op die voorvanrde dat die saak

aan

'n

hoe

krygs

geri

g

voorgele

word

om

te

besluit

oar

die

oneer

op du 'foi t se skouers afgelaai.

Intussen sou

hy Generaal

3otha

se telegram aan sy krygsraad

voorle,

sy eie

·••\:.:, .,

1. Dr.Preller Versameling. Genl.S.P.du Toit. Kopieboek-tel

.

"'

.

...

,

:

- . . . . \ . ... , , _ __. . . " " " ' " " " - ,.... . . . _ _ _ . . _ . . " " " ' " , _ _ _ _ .L.L._ _ _ _ _ , _ _. _ _ . . _ _ _ _ - - - -~---: -.::. ...

ha"e: .. krygsgerig en· die sa.a.k a.an sy Krygsraad

oorlaat

om self 2)

danroor tc

hesluit.

In

sy

telegram nan

P

resident Kruger

wys

du To:J,t ook

o.a. daarop dat hy venaf die begin a.an gehoorsaam was en sy

.

.

bes gedoen het, en cJat din otfisiere onder hmn al tyd onderdanig wu.s. Do lc:i ~eJ sc kori.s sou nou aan d:i..c off'isiere toon dat hy onbekwa.an1 i_;_;.

Hy

vestig

P

resident

/

ru

r:e

r

·

se

aandar,

daarop

dat

hy

nie stof wil opskop nie, maar dat

hy

tog hoop dat President

xn1ger

nie

sy

dienste sal vergeet nie en sou h:;.r hom dus

voor-3)

lopir, berus by die beslnit van Generaal Jotha.

Op ontvangs van du Tait so

telegram

het President Kruger dieselfdf:? da;; ceantwoord en du I'oit daarop ge1 .. iys dat sy hc?.lt~} telegran van eersug spreek.

Dis

President verduidelik verder r:rnn du T'o.l t dD. t (J.e:neraal de la 'iey hoof was oor die

Assistant

Generaals

in die

Vrystaat

en toe

Generaal dotha

in

diP ·,rrystaE~t kom kon de la :.\fjY

sc

dienste aldaar

gemis

\

-rord.

Di.e aanstelling was,

volgens

die President, nie gemaa.k o:mclat du Toft en :::nyman oni)ekv<:i.c::.:-1 uas

ni

.e

,

en smeek hy du 'l'oi t om

tog

nle

₁₁

puntenerig

11

_{te wees}

_nJ.e.

_Tenslotte

_vestig

_die

Prosi-dent

d

i

n

011dor de

vr:.n du Toi t daarop dat 1.aasgenoeinde by Kimberley

4)

f!.EWeg het en tor.) was hy

tevrede.

I'ie volr,ende dag }H~t Gonei"aal dotha die verwil{Jcelinge veer in besondex· telerrr1Sics aan Genere:1&cl. du Toit verduidelik. Hy i:.rys du Toit daarop dat hy

danlcbaar

i.s vlr wat du Toit reeds gedoen hot, rm de.t da.:-r gcon J:lagtG teen nor-i inr,ekorri het nie, en dat die Krygsraad ·wanrna du 'i'oit ver1,.qs dus nic byeen geroep kan \·:-ord nie.

8otha

vurduldelik ook verder aan du Tait dat Gcneraa1 c:ronj~ der;tyds ru:; hoof oor al die goneraals in die

Vosteliko ·-'ransvat.~,l a.:1ngestel is en dat ·wyle Generaal Joubert,

toe

Cronj~ van die toneel verdicr;JU

het,

vir de la

Hey

in Cronj6 se plek aangestel het. Generaal

Botha

verklaar

ook dat by nie

2. Ibid.

3.

Ibid. Telegram van Generaal du Toit dd.

9

Mei 1900 aan Pr•.,.~: ~ ... HIPA.,. _

~a~

5)

beter wis as dat du Toit Ypet hierdie feit b1:,kend

1

,,ms

nie.

In die ant'l..,,"Oord op hierdie verduideliking van Generaal )otha hot du 'T'oi t daarby volstaan dat hy terugc'estoot word

tot vep;pr;n.erru~l, c:;-1 dan.ro:m sy bcdan1dng as a.ssistent generaal van die ':Jestergrens in diem., en vra hy

11volle eerend ontslag

als Hoofd bevelvoerende of'ficier van cl<:> '.iestcrrrens".

H

y

sou

egter nic terugdeins nie, m.'lt'r sy v0p:•~enere.c.1_{.l~; ook vermaan om}

Han de la Rey dieselfdo getrouheid te vors1<T:f ns wat hullo aan ho·,, gGeee het. Hy sou ook p,een verde.re korres~!ondensic oar die saak voGr nie, en Cenern.nl Jotha sler.s kennis gee wanncer

Gener

aal 0

o

lfl

1ey

oor

g

oneem

he

t.

renslotte het du Toit in

sy telopy210₁ ::i.nn r:eneraal 3otha. vir Gencr<.'w.l de la _i1ey alle

suk-scs toerci')ens met ~;)v. <::u1n,n::~e.rdinv vz.:J1 die '10s as I!oofoffisier

0

op

die

W

estererens.

T·1e du Toit na dle verduideliking van Genc:ra.al Jotha dari.rby vol~t:J.an c1.s t hy sou '.><c:danlc sodrn d,2 la :ky arrive er, het President KrugcI' dinsel.fde da1~ (10 Mei) Han du Toi t getele-e:rnfeer dat hy ')eslis nic ~~n1 toela.at dnt du Toit sy betrekking

1 ... i d b

ncer

en e 0n

~Bar.y pevoeg: ₁

,Jfet

is eer7.f11.cht en God zal u

daar·

7)

voor ~;traff'cn. Lnat de hoop;moeo n niot i:Fvangen nomen." Du T d t het d i..r:;selfd c~

op

~)rE~sident Kruger

so

tcl

ecra_;-1

;::

'

:e

nnt

:

oord

c:::n

oniJ<:<'H1 dat hy

n.a

o

er

streef, maa:r het weer d.a.arop gewys a.at Cienerv.al de la Bc~y in cUe \rrystnat

en

hy op die Vesterfl'rens dieselfd~

rane

bek.lee het, en dat hy direk onrler die

wnnrnenenae

~(onirianda.nt

ncncr

u.a

l

EOSt:.'lan h·~,t. Gener-a.als Gronj 6, Oosthu.i'zen,

Potg:i

(:iter

en Liebenb<:}rg het

dire};:

onder hom cestaan en as

Genera.Rl

df.'~ la ·1ey, so

bew

eor

du Toi t verdei; hierdie gene:raals oornec~m

spreel\:

dit tog van self dat Generaal de la Hey sy plek innee:r;1. Veer ·vr;rs du r;'oit op die skok

wat

sy

cie roputasie en die van sy hageslag sou ontvan~ het en

5.

Leydsargiof. Genl.L.i3otha.

Kop1eboek-telegramme

(10

Nov.1899-25' Mei 1900)

bevattende telegram van Genl.llotha dd.10 Mei

1900

aan

asst.Genl.du Toit.

.

i

6.

Dr.Preller Versame11ng. Gen1.S.P.du T·dt.

Telegram-kopi•';tl

<,ti1

·Jolm.re .Jct hy ni()tC)Qnstat:mde l'sa]rn tog sal r•?f:)1ou en c:.::m Gcneraal

-de: lo. -~cy oorhandit l'm :aic vsrdm· oor die snuk sci.1 !cJrrnsp

on-deer n.i0₁ o.ungesicn die tyd aanco1_{)reek het om d:i.c 1o.nd to}

8)

verdedig tot die dood toe.

Na

'n

vcr

v

eli

gc

telozr

n

fiese

korrespondensie

tus::~en r:.:_~ncn·C'.:.~d

3oth

a en du

';',;i t hc~t

n

c

nor

a

al

mag aanvc·"'r n-1.c ~.:un.r:esicn sy dicm~::tc in dfr~ h1_Y:0den:_r,hoid as

'))

vGggcnerc.n1 nod:tr 1.:J.

t·:-·

s

tutt.

1

-

7.

i

nr

:

,

d:i t tor, ooi-:- · 1not: doen.

te 12 ·:;cr1 .. ~yl d:te vyand ender cl ir;

10)

l '-'11 ;2 onnirl1~01li!c

--Lic·,)enber:::- ~i' Li:· [~CH.::ic n·' ·;·,or''. ~.>'" '.)t=;~,; tu do en o· '. ! if': VJc:nd -i-.::: ::::cer

11)

V0')1'dn t hy :1afcki.nr: ~».inner;o.nn. Celyktydig ~·ict hlc:rd j_o instru1-c,

12)

te

:

:

;

tnur.

.,

<

· rc:-ddent 0··1. tog dadeJ.F~ ver:::;tcrking

S.

Ibid. 'I'elcgra·;n

van

du '.roit dd. Lo Mei 1900

aan

Pres.Krug~:

9.

Leydsargief. Genl.L. Jotha. Kopieboek-telegramxn.e (10 lfov~ .. '._ ;

1899 - 25

Mei

1900)

.Be

vattende telegram van

Genl.Botha

4{

¥

J

14

Mei

1900

amt

Asst.Genl.du

Toit

Schweizer Renelte

of

elc\itlj

10.Ibid

Telegl"a'!!l

tan

Genl.du Tott dd. Lo

M

ei

1900

aan

Genl.

GelyKtydlg met de la. -:i.ey se tele~rain oar1 <iu Tolt

vanaf •. re tori a het l 9.as~enoemde offi sler de la. r<..ey tele;:;r11f1ee versoeK o~ horn mee te deel waar hulle kan ontmoet,

tene1nde

sake aan (le l~. 3 .. ey oor tc: gE::e.

Vir

u.ie doel stel

Jener.qal

du Tait

~hristiana voor en wys d3~ro; dat alles ~et die meeste spoed

gereHl

m~et nord en d~t hy de la ~y du~ d1e vol;ende oggend

13)

o;., 0bristlana ver¥.at:;.

ontv~ng nie, en aeurge~t0ek na Lichtenburg. i' et sy 1qnkorr:s

o~ Lichtenburg l8qt die: 'Hlnd van 11 ?-'ei, het h.Y CB.del1k 'n telegrqffi aan J~ner~al du Tait ~Bstuur en gevra o~ sy heliogr~we. in.:.i:i.et: ';;:/ en:,~.e Y1et., J"del1k Or-· t1:; btel 1::, __:.jc- r1,;_t:ln3 V!ln

lLj )

Lt>eurw. uouat hy en Cle l ':l. :\cy ;.zo,,rr:unikasie kon kr-y. ,;ene r3.9.l

lV,ei uit ~ ret.:Jria, ontvang, en d3del1k aan Gener3.-"1l de la ~ey

telep;i:,rafeer dat hy bly is j .q_t :.}ener3'.>l Ge l !'.l .(ey nocc: betyds &al a~nkos om sa~e te re~l.

dat die vy'-lnd reedo deur Vrybtn-::· ie. en cJ'it ;:Jie besk1i<:l:r1re i{

orn-mando' s by ~raaipa.n byrrei,<.«11-:ir ~-.al r<.om orr die VY'lnd te stu1 t.

vo& wocd ~;u l '1 ~ey ln~:elig omtrent die

li

gg

in

?

V8.I1 dle ve!'skil-lende ~;oc.ce koY. "lndo' s oncer- horn • . i\orP.rnanJante de eer en V

er-te voori{.orr;.

i-retoria•kommando'b tict h.ul~elf t'lns bevinc: ltHl/.s dlE- epoor

o-~iesjeGl~agte en 3ulden :chat gekampeer was. Jeneraal

c

con je waL rr:et '6Y rr.anne 1'1n17.s die Vaa.lrivier on die pl1as E1esjesl"l8e:te

terwyl twee van sy Veldkornetaka~~e teenoor Diesjesl~ggte aan die oorkant var: d10 r1vier gestann het.

de la :\ey ook verder dan.ro:.; J'3.t die f.8ererrag op die grens ma'lr

13.

lb1d.

·

Telegram

du

To1t

dd.

10

Mei

1900 aan

Genl.de

la

Rey.

14. Ibid.

Telegram.Kop1eboek (10

April

1900 - 25

Junie 1900)

I3evattende

telegram van

·

de

la.

Rey

dd.

L1chtenburg

11

Mei,

l~)

bale swai{ was.

o~ ontvangs van du To1t ae telegram het de la

n

ey

eersgenoemde die vole5ende dag 1nstruks1e gegee om ook

Komma.n-dant Verma9.s met al die L1chtenburg burgers onm1ddell1k na. 16)

~raaipan te stuur.

l\lho~v•el du To 1 t be kon::nando' s bale ui tgedun wg,s deuifdat

hy

gedurig vcrsteck1ng5 lnngs die trelnspoor moea afstuur, h~t hy horn tog voorgeneem om elke dulm grand by Christiana te beveg, en rrebisent KruFer het in sy ~ienswyse ~e0~el. 1\o,,~ voor de

l~ ~j se ~9n~~mb o~ Lichtenburg het du Toit reec: die L8nddros

v::i.:. ~i1ci::;ti:;.na bevel ,_~ee orr· 9.111:,:, fan,ille;., uit Christi~Hi.13. asook 17)

ult die hele aistrlk te ver~yuer • Oo K i s die ;es1 dent 'J

rede-.rester v:rn Bloemhor vet'soet>: om all bei::&ikl:are ,-..g,ens n3bhcistiana

l t )

te stuur om ~iE farrilie~ te vervoer.

Oy L: Mei moc s du Toi t e?ter 8.an die i:· resident telegra• feer Qat byna al

sy

bur~tirs hui~toe 5~an met die verekonin~ dat

hulle hul families {9~.an vt::r:sorz , en vertoon die toekoms vir hom mag,r Eivart. by

a

eel c.i ie r re ::iLJen t ')Ok rr.ee da t

hy

nog net

voet-:":'

R.

n3

~r

s

by horn het :

9

}

...;y mae b,y

r

:

order-~;:.;!~7{~e

toe slegs

250

man

:;;teck. ;ene.c'-ial ~)ronje het posisie 1ngetieem .9_an beide

kante v·rn die vaalrivier te B1esjesl9a.~te en die turgero s.ld9.ar

d~ing al na vore nieteensta~nde du Toit alles in sy verrno~ doen

om hulle te oortui':'.: det d1t nie ssl hel;.:· nie a9.nges1en die vya.nd

20

hulle :ian beide kantc Vt rby p:etrek het.

16.

17.

18.

• 19.

;Jr.~ reller ·1ersaa:el 1ng: Genl. :, .i . du Toi t; Telegramkoo1ebce~ (10 i'i.e11900•17 Mei 1900) ::·evatten-~1e te,rrrr.. van du 'l'oit dd 11 I1:el 19JJ '3.a.1: .:Jenl .de l <J iey Lichtenburg. .~ien ook: !bid. bevattende tele~ram van Genl.du To1t dd. 11 ~ei 1900 a~n wd.

tl..ornmdt.de beer,-3chweizer ~enek.e 1nsake aanslu1t1na: van

Kom~dt.Verm~as

by

lommdt.de Beer. ~ien ook Ibid. felegram

van du Toit dd. 10 Mei 1900 aan A.P.:toos Klerksdorc insake Liebenberg se posis1e. J1en ook Ibid. dd. 11 Mei 1900. Tel· egram van du Tait dd. 11 Mei 1900 aan Veldk.i .Lemmer 1nsake 1nstruksie ,'3.an laasgenoemde in verba.nd met hulp vir Liebe~ Ibid. Tegrm.dd.12 Mei 1900 van du Toit 3.an de la Rey,Barbers·

-oan.

Vergelyk; Dr •. F reller Jersa.meling • .Jenl.

:.::

.f

.du Toi t. Telegram

-kopieboek

(10

M

ei

1900 -

17

M

e

1

1900) bevattende tegrarrme.va du Toi t dd. 11 Me1 1900 aan Landdros Christiana en Staats. ires .F retor1a.

Ibid. bevattende tegrm.van du To1t dd.11

Mei

1900 aan ~es1•

dent Vrederegter Bloemhof.

In dle westelike Transvaal

Nadat Mahon Vryburg sonder enlge teensta.nd oc

9

}lle1 ontset het, het hy twee da.e later berig omtrent die beweg1ng van die magte van Kolonel clumer en .Eaden-1· owell ontvang met die gevolg dat Maha~ en ~lumer die nod1ge re~11ngs getref het om hul magte te veren1g.

Jeneraal Liebenberg ~et LY 600 man (hoofaaaklik ~r1k•

walandrebelle) en een arffistrongkanon ~n een bommaks1m het tot dusver tevergeefs ~robeer om Mahon in te haal of Rf te sny. Op 15 Mei rrn.s Liebenberg egter reg voor die vycind. Vanaf ~'.

etla.g-011 van·;;aar l\1ahon o;.; 1.5 Y:ei vertrek het dri:i'3i die naaste p'ld na

f~afeklng .. eg in ',- oouttlike rie;tinF:· deur 'n neK by Koedoesrand.

In dle ko; sies aan weerskqnte van die nek het Gener~al L1ebenber

l\i'.ahon nou voorgele. .:.:le vy1rnd het egter lont !:.eruik €n met die meeste spoed o1e hoof;,eg verl·':l.at en reg noord deur die boswereld

2";ef:.e11 om sodoende ;-:.enera3.l Liebenberg te ve rmy.

meen dat hy die Eoere ontduik het word hy sk1elik naby Kraaipan van rc:<,s oeur L1ebenbecir, se bur·.:seri:> aA.n'..':'.eval. Na 'n driek~artjd

geveg en nadat Mahon

sy

k~nonne in aksie gestel het, ~as Jenera!

Liebenber~ vecr:-11~ om teru3 te val terwyl r-:.!'ihon :.<:enoodsaak was om die na6 daar te vertoef. ~ie volgende oggend het die vyqnd verder opgeruk tot by Jan :v:a.ss1b1 aan die i<a.lopo•r1 vier agti en myl ~es van Kafek1ng en aldaar veren1€ ~et ~olonel ilumer se

mag. Mahon het nou bevel oor~encerr oar die geEamentlike mag en sy troepe in tweb brlsades verdeel ondtr Kolonel Plumer en Kolonel :.dwards~ Vroeg ~ie oese~d van 16 ~e1 het Vahon verder voort8etrek en die middag 'n paar myl van~f Israel se plaas sy mag geha1

t

v1r ruEi en ete.

~a di6 botsing met Mahon het ieneraa.l Liebenberg met die meeste s;.;oed verder noord beweeg en by Kommandant Steeneka.i aangeslu1

t,

en ls Generaal Liebenberg se matr, so versterk met

21)

200 man en 'n kruppkanon.

Op Sondag 13 Mei he.t Generaal de la Hey by Generaal .,

22)

.... nyman se laer aangekom. Soos in die verledE moes de l~

Rey

nou -~eer van vrEOemde k.ommando' a gebruik ma.ak nl. va.n die va.n

Ftu st en burg en J.'.a.r1co. £;1 t was vi r de la Rey glad n1e a.a.nge• r.aa.m nie, want hy hE.:t besef d9.t die off18iere en burgers van

hi erdie komm9.ndo' s tot r1iertoe f'ei tel ik n1 e :ian ge_vegte deelge•

n6em bet nie, behal .-.e natuurl 1k skermutselim~s om r-tafeking en

23)

met Kolonel 2lumer.

~ie Masndagoggend het Jeneraal de la ;~y aan Jen~r~al

5nyman verd.uidelik dat 1ndien die trbepe op weg van Vryburg

Mafeking sou inkom, sy onsagl1ke la.er in geva~r sou wees, en

d-"larorn 3ee hy a3.n bnymar: 1nstruks1e om d.'ldel1k sy laer te

ver-sit. Na dlc f..''3.arsku'.'.ing aan "Jeneraa.l ::.nyman het de la ?..ey met

r\ustenburg- en :~ .. arico-burgers ui tgetrek o'f r·.ahon te oritmoet. 'n Uur tu ;:..E;;rd ve rby f/P..feking ontmoet je la :\ey die kon:rr1.ndo

van Generaal Liebenberg en verneem .je la :tey o. a.. e.ldaar dat

Korr,manda.nt Lemmer in die botsing met !'.ahon ew9.~r in die hoof

3ewond was.

Vroeg die volgende o~gend het de la

R

ey

'n ~atrollie

u:1 tgestuur orr! Yahon L'e rr;ag 09 te s~;oor, m.1ar c1e ;.:iatroll1e het.

onverrigters:i.ke teru5gekee !'. Jnaerwyl die patrollies ult 1t1ae

het Jeneraal .. ;nyma...YI by die korr:'1'iP.ndo' e aanp:ekom en war hy sk8.ars

daar of de la :~ey het horn gevra of hy sy laer verplaas het.

,}eneraal ~-1nyman bet kort•a.f ,,nee" gesi, wa.arop de la d.ey sy

24)

instruksie a.an 3nyman herha.al, maa.r· sender er:ie:e gevolg.

ttlerdie kop~i6heid onder dia Boere-offlsiere het ook

sy

deel ~epubl ieke.

~oen~dagoggend van 16 ~el verneem ae la ~ey dat die

vyandelike tro~pe al l angs dlb Ealooo-rivler ookom. Op

ont-vant'.:b van hierdie: inligtlr,g lr,01.t de la .\ey cadel1k opsa.al en

22. Leydsarg1e1' No.762. dd.20 Y:e1 1900 bevattende tegrm. van de

la .?.ey ~3-r. Hd • .Kornrndt. Genl • .Kopjes.

23. Jien P. V. Herinner1D£,B aa.nteken1nge Genl .de la i'ey. H1eri.

word die 14de Mei foutief aangegee a.a d1e datum van de. lll'

aey se aankome by Mafeking. Vergelyk in verband hiermee

dsargief No.

762

beva.ttend.e telegram dd. 20 Mei 1900 van

la d.ey a.an wd .Kommdt. Genl .ltopjes.

24.

Leydsar51ef

No.762

bevattende telegram dd.20 Me1 1900 v

1a. ;::>a u a~r\

·j

,.

ll"rn""A+ f'!•"""1 .W'"n~oo ·~.t.ie..,... --1,.. D 11

u--•--289.

ver-tre~ rr.et sy -.Co::~cir.do' ~ 1tl l'?.nse die Y.1loco-r1v1er qf om : . i!°'..'Jn te :;r. tmoet.

!\omm.llndant .i!otl::;. met die Y3.rico-burgers word in .:1e ~'.!lo:::o-beddins; ~e-;:19.a.B

terwyl .:a l 3. {ey self T.et ~eneraal L1etent-erc: .:n die Li~htenbur~-ers tesame ~et verskeie a.nder burgers aan die wessy van die Kitlo:.o ~os1 ;;;1e inneeu:. Die :rustenburgers onder Kom:r<mdant

~teenekam~, moes die vyar.d a.a.n die oosay van die Malo~o inwag.

Omstreeks tienuur die ogfend bet die geve3 in a.anvang geneem en di t het ook n1 e 1 !:ing 'geduur n1e

·

:or

Qeneriial Liebenberg

het van sy ka.nt.die vya.nd deur ·die riv1er ~edryf. 01e

?,;eveg

het egte c- voortgeduur totdat di t heel te:na.l donker was. '!'oe d1e

. .

vyan..:!elikhede staak het de 1a '?..ey rcet :eneraal L1ebenberg

se

kom~ando verslru1f na 'n bult ·wes v1n d1e r1vier. Verder het :!e

la ~ey nou aan al sy kommando's 1nstruks1e ge5ee om die n~~ met

teuels 1n Jie hand te sls:a;: en die vyand do:;; te hou sod3.t die e,eve3 a1c volgende oggend hervg.t ltor. word.

Ongeveer agt-uur die aand "beslu1 t de l!!. -?.ey om met' twee

kanonne en 'n ammunis1e-wa Vtn ·Qener:t"ll Liebenberg na. Komm'lndint

.:teene&:amp te vertrek om 11de t:u:-gers en o'ff1 sieren "Ian· te moed1g-en'' en OJ' r;E.t die '.canonne die o-::·gend ::ereed te veea. Toe de

la -;;..ey met sy oevolc; w;t"lror:d.er oo:.C twee va."1 sy eeuns, by die 'fW1t hu1e ~<om dw3.ar d1e V.arico-bur~crs stelllnJ;'., in~eneem het

hoo~ hulle ~eteens ~Halt \Jh~t; tr.eren~ Toe ~emerk de l~ ~ey

'

cat ay ko;t:n~ndo'·s teruc:.:~etrek het er, dqt hy horr: :nt=t sy kllllonne en arnrt.un1 s1e-11a tu~een die vyand se troe9e tev1nd. N" 1e mand b.e t

,:ean t•oord 09 \i1e ''ha.l t" n1e, ma.ar da la :~ej het ~~ :;org d~ t S;J

i!ano~:one en amm1.1n1s1e-wa. mt:it ale rateste; s;ioea re-3som keer. Die mu He voo!' die a,JLmun.f aie-11'.a en 'n ?S.ar burgers se _:erde ·is in

die ver'<llarr1no

deur

die vyand d"oodgeaiclet ~· maar C.e la ~e:Y: se

artiller1ste en ~ur₀ers #at

cy

hom •as het sesor~ dat die ~a eJl,

kanonne{veilig u_i t_&om. ~legs een van die burgers het 'n

wond

op~edoen. D1 t. was ".eeiter nie die end V!ln ·ae la R.ey Qe

ontnug-terl.no _nle~ 'foot•

:!J

vert.t'ek na dlt: wlt huis het· hy a.an ~enera.ql

L1etent:e!'~· 1nstr\.tksie gegee om hom cr:et sy burgers l'iter 1n die

nag o; dieselfde p~d te volg. Generqal Li€benber5 moet dadelik ?ewa1rsK:u ... ord, 1!!93.r n~rens ken hulle sy kommr:indo vind r.1e.

""9/

Later het de la :-:tey verneem dat ook t\.o:r::nandant _:teeneka.mp

terut, getrek het tot Ban ;jie treinspoor ten noorde van Fafek1ng.· uie optmin~: w~1t so deur die ~:a.rice- en ::t

ustenburg-~ommando'G veroorsaa~ is bet Wahon 'n ~ans ~e~ee om deur te ~lv

er; _ <lle.ki::.;z Ji(; na~ a.an ciiE: noord1-.e:::.te11k.c sy binne te p;aan.

Die Eoere mots tevrede we~b met sewe dooie en v1er-en-tw1nt1~

~ehonde Lr1tte, mg~r moes~elf ~en ~esneuwelde en twee 11~~

ewond-es, v.a~roncter v~ldkornet Cnvman, betreur. .Lie Hrj tr.e ~ewondes 25) 15 ~edurende d~e vol~~nde da~ aan die ~n~elee ambulans qf~e~ee.

:::kaars het f(ahon Yafekine: binne ;;.re~'.lan of die nodige

rellings word ~etref om

1soos de l a qey voorspel het, Generqal Vroeg die vol~ende og3end neem

di~ bomtardement dan oak in aanvang. 'n Hergkqnon van Generaal

~hyrran ~at tussen dle laer en Mafeking geEt~sioneer w~s word

deur di~ bomm~ uit ~afekln0 van Snyman se leer af~esny, en is

di t saam met 'n aanta.l obse en 'n hoe~tJelheid bomme in die h!'l.nde

van Ji~ vyand a~ter~ela~t. 'n Groot aantal waens, waaronder

ook J.it: van GenE::r,aal Snyman, i£ deur die vy9cndelike bomme stuk-itend geskiet, en iehe l.'J '.<ey se voorspellinr:: bewaarheid. Lie verlies van die rl:9.non het 3ener9al Botha so ontstel dat hy

Jac:iel1k a·n: .1eneraals de lR. ,=tey en .::;nyrrw,n in verband hiermee

'n ,:,esamentlike teletJ:C"l.m stuur met die woorde ";·;1e is schuldige?'

26)

Verl~~ volledi~e rapyort''.

Na 'n telegr~fiese ooreenkoms tu2Een Gener~al de la ;~ey en ; l-·eBiuent Krw~.er, het de la ~ey rvrn '}eneraa.1 du Toi

t

2~.Leydsarg1€f ~1.762 bevattenJe te~rQ.vqn de la ~ey dd. 20 Me1 1900 9.an .. d.i<.omrnct.3enel.;.>.o~ .. jes. Ver[.celyk ook t· V.herinner•

1n~s-a3.ntei>cen1n::-::e ;er.l .de la ~1ey. H16rin verkla.ar de la Rey

foutief' c3.t die slat: die 17de Iv:ei pla.as;~evind het. Hy

ver-kla~r ook hl~rin dat die ~3rico•burgers retireer het. Sien ;

ook in v~rband h1ermee Leydsargief No. 762 bevattende tegrm. ~

van de l ::i ::(ey .:id.17 ~·~ei 1900 'J..!ln :_'.ts ... n:;s.: ta. Hierin verlc:l de la ,'\ey dat Kommat • ....:teenekamp van Fi.ustenburg teruggetrek

be

.

Vtcrgely ~ ook Amery, J;eel IV, p. 221 en Leydsargie f No. 762 beva~ tende tele£:,ram van de la rt.ey dd. 19 1<e1 1900 a.an Sts. Pres .Pt~

26.Leydsargief No .. 762 bevattende telegram van de la Rey dd.

2Q

f.1e1 1900 a.an wd. Kommd

t.

Genl .Kopjtl s. :.:;1en ook F . V. Herimi•t'•

1ngs-aanteken1nge Genl.de la .Key en Leydsarg1ef, Genl.L.~~

Kop1eboek-telegramme

(10 Nov.1899 ... 25

Me1

1900/ bevatte

,

telegram van Genl .L.Botha dd. 19 Mei 1900 aan Genla. de l ."·'

rley

en

Snyman

Ottoaboop.

Volgens

h1erd1e dokument

het

·

Botha.

u1t

'n telegram van von

Da.lw1g

verneem van die vel"I

instruksie e:,egee om Jenera.al Fotgieter met ciie Kru;;:ersdorcers,

fotchefstromecE en Johannesburg•fo11sie met veggeneraal Cron,je

onmici.dellik na r·otchE.d':-.:.troom t~; stuur om die

ou

:ia.drif oo die

pad tu bSen Aroon~'· tad en ··o tche fr; troom te verdedig.

Generaal du 'I'oit 'idlS z)ad nie in,!enome met h1erd1e beslui t nie en het gekla d~ t hy as ~evoL-· v~rn h1 e rd ie be slui t

aleg~et tuLsen die 160 en 200 man die hele te.rrein vana.f

Chr•ibtir:tna tot aan oie i-13ctsrlvier moe~ bewa<.Jk. Nieteenstaa.nde hierdie VE:rmindering ~n sy ma;.~ bet hy aqn ~ resident Kru,-:1;er

en de la Hey getele;u•afee.r d3.t hy nie k:i.ns sien om reddelose families sonder beskermine: 3gtcr te l ri•1t nie, en dF.J.t hy beslis

weier om .. zulk een groot deel der Z..A •• L af te _e;even zonder het te bevechten. ''

aan ~ommandant de Beer bevel te ~ee om met sy D3ar burgers horn

naby Christiana te ontmoet teneince hul~:· te ve:rskaf a'ln die recdelo:.:.e families wa t du Toi t 1ntus~en voor sy DE;;rde komrT'a.ndo vooruit ti,eBtuur het. ]eneraal du Tait h~t dan ook d~delik,

na die ve rtrek van .Jener'lal Cronje, n:J,n Veggener3.al du ~: ree z 1m:.truks1e e;egEe on: mt, t sy rpanne deur dj c r1 vier te kom en in

die nabyhe1o van ~loemhof te

bly

en kommunikasie met du T0it

27) te hou.

Op dieselfde dai:. dat .Vahon Faf'eking ontset het, het

t"let~, wat V'in sy ma~te in Eoshoff en Frankfort g,ela.!lt het,

Hoopstad ingeneem en het die O.V.S. bur~ers aldaAr oorge~ee.

0nderwyl talle Boe re aan 111

:

ethaan

oorgee marstier hy langs die suici.elike oe<,er V'ifl die "/<.la.lrivier en b8reik Hothaville oc 24 Mei. 0kierlh:: •. o rd fieth(fCIJ ::.,e :nar.:::t.e na. .i\r•oonstad teruggeroep

om tioberts van a.gter te besk.errr en _aanslae op die treins:Joor te verhoed. Aa gevolg hiervan het Methttc.n vir etl 1ke weke van die w-estelike flank verdwyn.

Op

15

Mei het Generaal de la. 2..ey telegrafies sy toe-stemming gegee dat de B~er aan du To1t hulp moet verleen. Generaal du To1 t h_et egter reeds rapport ontvang van Kapte1n

27.

Dr.Preller

Veraamel1ns.Qen•raal

S.F .du To1 t .... ··

Te~egramp1

i

l

_

kopieboek (10 Mel

19QO: •

~7 Me1 1900) beva.t~_e11de tele~1

Theron dat die vyand langs die Va.a.lrivier optrek in die rie;ting

van Christiana, l~ myl van die dorp, en het du Toit nou bealu1t

om die vyand in die ay aa.n te val en met sy ma.nne en Genereal

i:'otgieter, wat noe! n1e na iotchefstroom vertrek het, na Blesbok•

2e>

fontein te vertrek.

Nada.t die Eoere by V€::ertienstroom teruggedryf is het

Hunter horn daarop toe;:i:ele om die treinsooor

te

herstel en is d1e

ou padbrug omgeskec in 'n tre1nbrug in~l~ae van die lang trein•

brug oor die V~alr1v1er wat deur die Boere verniel was. Nada.t

Hunter hierdie taak voltooi het, het

h

y

die Transvaal

binnege-trek, en Christiani op l j Mel sonder teenstand ingeneern, en so

het die eerste Transvaal se dor:_: in cie hande van die vyand

~e-val. Nadat riunter ~hrl~tiana in~eneem h~t, het hy 'n kamp te

Biesjeslaagte a5tergelaat en D9 Vryburg vertrek met die doel

om die ,spoor vandaar na ~,~afekin,~~ te hers tel. Du To1t 1i1;as nou

ver~lig om n~ ~outpa.n by die Vaalr1v1er ter~z te trek alwaar hy

van ~~lan WlJ.S mr, weerstand te bled. ,\a.n Korprr:andant Verroaas is

bevel gegee om by horn aan te sluit, ma~r die burgers was so

traa.6 d3t du Toit hulle nie tot die stryd kon aa.nmoedig n1e, en

29)

1e President Kruger telegraf1es met d1e toestand in kenn1s ~eetel

Twee dae later moes du Toit verneeIT! dat komm~mdant Verma!J.s se

burgers nou beslis weier om na du Toit te gaan. hul

belangstel-ling was geheel en al· 2;evest1g op I:,1chtenbur3 se ?,rense en het

sommige van hulle reeds hul kommando verlR.at. So het ook du

1o1t se eie rnanne een•vir•een gedurende die nag weg3eloop, en

het du Toi t verwag dat hy oor 'n ;.;<1::i.r dac c:,cen enkel man meer

30)

BOU

he

nle.

28. Ibid. Telee;ramme du Toit dd. l j Mel. 1900 van i res.Kruger en

Kommdt.de Eeer.

29. Ibid. Telee;.rarn va.n du Tolt dd l j Me1 1900 aan Fres.Kruger.

Sien ook Ibid. Telgrm•kopieboek (17 Mei 1900-2j Me1 1900)

bevattende telegram van du Toit dd. lf rt:e1 1900 a.an Kommdt.

de Beer Schweizer a.eneke; Amery Deel IV, pp.135-1:56 en pp.

223 .. 224. ttierdie skrywer beweer fou·t1ef dat die vyand op

i6

Mei Christiana in besit geneem het. Vergel7k: Dr.P reller

Versameling: Generaal

S.P.du

Toit, Telegram•kop1eboek (10

·Mei 1900 - 17 Mei 1900) be:vattende telegram van d.u To1t . .

dd~ 15 Mei 1900 aan Prea.Iruger; · I,b~4. 'Te~~gJ'ai. v-. ·du

,

To

C

dd. 17 Mei 1900 aan Kommdt.de Beer. · ' ' ·· ·,

Generaal Oosthuizen het intussen ook no~ geen 3ehoor

gegee aan du Toi t se bevel om na fotchefstroom te vertrek nie. Op 17 Xei

en

weer op lb Mei was du Toit verplig om Oosthuizen

daarop te wys dat da~1r by 'Solmaranstad geen gevaar was nie en

dat hy nie daar moet lehie, maA.r met sy hele ~orrrnando na Kornman•

do-drif moet vertrek aane:e~>ien die vyand ₁wat in die rigt1ng van

Hoopstad bewee$

1beuaald pogings sal aanwend om by Kommqndo•dr~f

31) .

deur te ~~aan. Op H r''e1 moes.dlJ. Tait selfs 1-reoident Kruger se hulp :lnroe;-· om "!'3.n Oo~thuizen inEtrukr.;:l c te tr.,ee om n9

32)

!\omruando-drif te vertrek.

Du Tait het 1ntussen meer en meer verlore en verlate

be !:1n vot::l. Boonop het die vlugtende Gr1Kwalqnd-~telleland• ,

!:iloemhof- en ,.-olmarans tad•f,g_m111es hul ~.elf nou onde r beskerming van Generg,al au lo:lt 6Gf..laas uit vrees d11t die vyr.md van die

ka.nt van Kler,rndorp sal deucbrtei\: en 'n verwoeHtlne; onder hulle

veroorsaak. Honsersnood het die fam1116s begin drelg en moes

33)

ba.ie farr:ilh.B weens armot:.de reeds a.gterbly. By dit alles het

du Tolt se burgers so uitgedun dat

hy

en Ceneraal Grabler op

17 i'':ei met sle13.s een honderd man vmaf : oesmansprui t na. Bloem•

hof vertre~ het. ui6 r~e het reeds wes~eloo~ en het du To1t

no1:1~ steedc: ui t;:;esien na ale k:.oms van r\om:N3.ri<-~ant dt- Beer, t.;R.t

met sy een honci.erd m~m no~ te Nlek.erksrust wqs. Gu 'I'oi t het

dan oak nou ~e~1n kla dat hy met slegs 200 m~n die hele

wester-.. 34)

erens

moet bewaak.

OJ,..; 18 l•.el is de .Beer ueur .Jeneraal du •roi t versoek om,; aqn~eEien hoopbta.d oorg~gee het, wet s~oed na ¥akouwekoc te ver-treK en d"l.Rr ;:osL::.ie in te 111;;:em, tecwyl du To1 t dieselfde da.g

35) ;

na .Camboess~rui t vertrek het om i:ildaar die vyand te probeer stui~

·

-1

31.lbid. Telegra.mme van du Toit dd.17 rte1 lfOO en 18 Mei 1900 •

Genl .Ooi::ithuize:n '1iolma.ransstad. Cien ook Ibid. Telegram•kopiei boek, (17 Me1 1900•25 Mel 1900) bevattende telegram van du !

Toi t dd .18 .Me1 . 900 aan Genl.Oosthui zen. ,

32. Ibid. Iele6ramrne•kop1eboek (17 Mei 1900- 22 ~~1 1900) b•!at~ tende teleP:ra.rr: va.n du Toit dd.18 Mei 1900 a.an }'res.Kruger-• . · 1

33.i~~~;r:elegram

van Genl.du To1t dd. 17 Mei 1900 aa.n P,..a'.

8 .

l·J.·.:-.· ,, 34.Ibid. Telegram van du Toit dd. 17 Mei 1900 aan Kommdt.de ··. ·

_:.-3chwe1 zer Reneke. Sien ooi<. Ibid. Telegram van du To1 t d~

~q~·.

Ook is die Landdros van v'lolma.ransstad die eel fde dag aangese ...

..or.q,

aangesien du To1t aelgs

·

100

burgers

by

hom het, alle weerbare manne in die distrik o~ te kon;mandeer en na J. du Plooy se

36)

plaas Kareepoort, aan Bamboesspruit, te stuur.

Die volgende oggend ha.d du To 1 t slegs nog net

60

Wolmaransstad-bur?.ers onder horn en moes hy \·volm::iransstad se Landdros smeek om ,1 in Gods na.arn uw u1 terste best te doen om alle

37)

weerbare maneehappeIJ zonder eenige verzu 1m hierheen te zenden. tt

Teen 21 l•lei he t du To 1 t se manskappe onder horn egter weer aangegroei tot 90 man. Hy het 1ntussen oersoonl1k in

;11olmaranstad-distrik rondgegaan om die burgers tot die stryd aan te moedig, maar was nie instaa.t om die burgers doartoe te beweeg nie. Toe S).ie burgers op 21 ~ei die berig ontvang, dat die vyand in die rigtlng van Sch¥.e1z.er :teneke opruk het hulle doodeenvoudig alles net so gelos en hul aandag aan hul trekkende

38)

families g~~n wei.

Onderwyl die

Transvaal

oor

die Vaalr1v1er bedreig

word

was Je

ls

.

~ey hard beEig om wet en orde in die westel 1ke Trans-V·'lal te hers tel. 'n Dat'; of twee na die erva.r1ng met iv,ahon het de la .~e.1 al die burger~/van Lichtenburg bymekaar

geroep.

O._. h1erd1e verga.d}'1n6 het die burgers soob een man ooreenp:ekom en besluit om hul families op hul plase te laat en eenpar1g

by

die komrnando's aq,n te sluit. Daar is ook besluit dat selfs geen voetganger sou agter bly nie. hierd1e besluit onder die leidine, van de la ~ey 1-.as waarskynlik toeval, want net no afloop

van

·jle verge3.der1ng ontvR.ng de la '3..ey 'n ooreemkomstige voorstel

De la .i.ey was ook nou sterk van mening <lat

dit ba1e veiliger was om met voetgangers te veg as met

perde-ru1

ters. 111..in:ze burgers vechten goed zoolang paarden ve111g

zyn,

maar zoodra paarden doodgeschoten worden dan ky.ken zy om naar hun paarden''. Voor h1erdie vergader1ng het reeds verskeie burgers

van

Lichtenburg-distrik veral van

wyke

36.

Ibid. Telegram van du Toit dd.

18

Mei

1900

aan Landdroa·

maranestad. Sien ook Ibid. Telegram van du Toit dd.

19

1900

aan Staats Pree.Pretoria.

~9&

:-<..ey se kom1::ando aan¢.eslu1

t.

Na die vergaderir:g het de la Rey nou 1nstruks1e e:egee om ook ln ₁₁wyken 2

en

3

alle burp:ers zonder onderscheid op te roepen en 1nJ1en zy geen gehoor geven volgene

wet te handelen." D1eselfde bevel is ook uitgeceik aan Generaal

0nyma.n se burgers 1n leerust-distrik. 'n Jroep burgers wat

gewe1er het om ~ehoor te gee i E veroordeel tot boete of ~evange-!

nestraf, m~ar nadat die klomoie t~ee dae in die tronk ~qa het bulle de l ei ~e,v beleefd versoek on:: liewerra by die kornmando' s a.an te slui

t,

en het ...:e l ei -.?.ey die versock toegeetaan. tJr1ewe 1s nou ooK Jeur de la ~ey. ondersoe~ en op verGoek van die bursers ls

'n

belangrik.t<.e ,:-i:-rlef uit die weg t:Seru1rn deur veldkornet Cronjf

as veldkornet te herstel.

Le Ll \.ey het ook nou besef dnt vee:ger..(:;raal du Tait,

vol:~ens iriform'1sie cieur du Toi t aan i.'resident Kru;;i:er ver12k:af, met die klom;,1~ burge r~i. van

2

loe

rr;

hof

en .1olmarR.nsstad 1t1at

hy

no

g

by horn had en wat in soveel kleln 1?;roep ie 9'verdeel is

en

~·edurig voor d1t; vyand moee u1tvlus, nie insta::lt ka.n wees om 0'"'

"'

'n bepaalde 9unt teenstand te bied n5e. hy ht; t daa.rom aan du To 1 t 1nstruks1 e ,~~egt~e om sy n«a~ te bymek.3.ar te brin~ soci.a t hy

1::1ter& ,:c·enosg kryn wees om ciit: vy,;nd Of; een of ander ₁₁1nloopende

3

9

)

:~·unten" te beveg. Hiero;.:; het du Toi t ::i.A-n de 19. '.{ey JJ:rn,t weet

tlat dl t sl ags in

'

n

uiters drin6ende geval moontlik sal wees om

Dloemhof- en ,.'olrn•.lran:Jstad-kommando 's te veren1~. Hy wys de ladey daarop dat die hele terre1n tot 'lan die tre1ns;..;oor oop

sou li.1nd1en hy die Bloernhofl<ommando vanaf Yakouwskoc na horn la.at lrnm. As e;evolg hiervan was du Toi t van menin,! de.t de

l a Rey liewer~ versterkin~ na horn stuur sodat die vyand wat

40) vanaf Eoshof'f die Vaalrlvier w11 deurtrek gestuit kan .,,ord.

;eneraal

OostbuiZen,

oat

met

~

.

~

400 man

o

p

ilysfont•1

39.

:ien Leyasarg1ef No.762 t.a.p. bevattende telegramme dd.

19 Mei 1900 van de lq r<ey aan Komm<:t. Verm"las Schweizer

{eneke en veggenl. du T·)l t Bamboerssprui t ."1olmaransstad. S~.,,< _, ook Ib1d beva.t tende telegram dd. 20 Mei 1900 van de la

R9.l

1"

L

.~

aan Landdros Zeerust en Ibid. bevattende telegram dd.

21

,

-1900 van de la Rey aan Veldk. Oosthu1zen Rarberspan. <.:<"'~'

40 • Dr. Prell er Ve rsamel ing. Genl • S. :: • du To 1

t.

Tel egramm••:•,,

kopieboek (17 Me1 1900 - 22 Me1 1900) bevattende telegr __ : van du Toit dd. 21 Me1 1900 a.an Genl. de la Rey Lichten_,.

I

die pl ,1as van die heer Snyders gekampeer wa.s het nle kans e:es1en! om die vyandelike oorma.3 wat op 21 Mei op1_::,eruk het na. Kommando-arif te ~eer nie. ~ie gevolg ~RB dat

hy

tesluit

het

om die Erltte

1mEJt

sy

terue~val in c.Ue dp:,tin.c~ van l\]f,rksdorp, slege

te

hinder en 1nd1en mc).)ntlik, !3.edu:>ende die n-i~ a3.n te val as die ·

vyand kampeer. 3eneraal 0osthu1zen het du Tait omtrent die toestand in~.elig en horn ook mE::egedeel dat sy burgers bale onwil ... 113 "aG en d3t ta.lle ·"orr.a.ra.nsstad•burp;ers reeds huiLtoe ;::ec:gan

41) ~

het om na hul fam111~s o~ te sien.

O~ ontvangs van josthuizen se ra~?ort het du Toit

ua0el1k met sy kommando na 3eneraal Oosthuizen vertrek en J en-eraal ~ro~j~ te ~l~r~sdorp van sy voornemens in kennis gestel.

lenec:1al Cronje ,,ord oo~ d0_{.i.'lro~ sewys dat Ju Toit 8.s 6evolg van}

~ener~al ~osthuizen 8~ terugvql met 100 man agtergelaat is.

'~angt::bien die vyand vlr du loi t l~beds dcie uur vooru1 t was en

!

m~t sµoed ocruk n9. ,,1erkedor(.., word Cronj~ersoek om j n(iien 1

moontlik, ver·;:.ter:{ln~ van V·.)Or in te sku1f.

het du Toj t ooK B'l:: Komn:a.nd~1nt de i:,cer te ~\ g.kouv1sko·1 telep:raf1es Jo::thu1 zen be ~o sl i.1 e meegedeel en hof{l vecsoek ow, .i;,rn.n:~.esien hy nou "l.f'c::i;e1;;;ny '.{:tn 1,ord, d<Jdell~ met sy komn:'l.r:do in cie rigtinp- van

.~olrr:aransljtad t& t.:: ~k.

bevel Jestuur ow d~cell~ te hal t en du l~lt te hulo te snel

42)

teneinde die vy~nd te stuit.

Op 25 Xi.el het soveel van die Bloe:mfhof- en .

olmarans-stad-bureers hul<.:toe gE:p;aan dat du 'l'oi t tevrees wae. d·Jt hy

KlGrksJor~ ni~ eers met lJJ man ui t beide diEtrikte sou bereik

nie. ~u Toi t he t :-. i erd it::l toe L tq,nd toegeskry f aan die fei t dat

die twee distrikte met Jeneraal 0osthu1zen se vertrek na Klerke-dorp ':lan hul lot oorgelr-vit is met self's _;r.E:Oen 'w9.g Of.> die grene om die f Stm111es teen die kaffe rs te be sk:erm nie. H1erd1e toe-stand

het

die burgers genoodsaak om huistoe te gaan en aan hul

43)

f'.ci.m111es hulp te ve.rleen.

41. Ibid • . Telegramme dd. 21 Mei 1900 van du Toi t a.an Staats

P~~

t-retoria.

42. Ibid. Telegram dd. 21 Mei 1900 van du Toi t aan Genl. Cro

<=V9e.

Die volgende dag het du 'bit egter met 200

.olmaran-sstadburgers op Jak:ka.lsfontein a.angekom onderwyl de Eeer met die

Bloemhofbu rget·s Of. '.:;ad d ::i.:trheen was. Vanaf J akkal sfonte1n het

cu Tait, n1eteensta:1nde hy een van de la ~i.ey sE: veggenera.als was, Jene.caal Botha versoek om horn na llerksdorp 1nstruks1e te

44)

gee wat om te doen.

Op 2~ ¥el was du Tait minaer s~artsal11f. !\ommandant ·

de feer het met 200 ~an intussen by ham qaniekom en het talle

bu rgeri::, fl!:f•j'J t hulle t_1ul farr, 11 le s vet'sore; h€

t,

die da(~ ~eer by ciu Tol t LEi .<:oi::n:e.ndo aane;eslui t. :le bure;(;;rs wet terug._i;ekeer

hbr wgs ook nou in 'n 60ele stemming en gew1111g om tot die

uiterste die etryd voort te sit. Nou het du Toit verwag dat <cy komrr.ando binne~ort ci.ie 6JO merk sou ha8.l. Du 7o1 t het

Jan oo~, n~dqt

hy

sy

v~rken~erb uit~~2tuur het OT vas te stel

of' dJ.e vy:1.nd aan sy kant van £~ler\rndor:. :)robeer opruk, ho:r.

ge-reed gumaak o~ Jeneraal ~authwalte, indlen die vyqnd w~t by d1e

sarrevloei van .i\.11t-:s;::.ruit en Ja.,9.lrlvier e;ekarnpeer W'iS by Kool-45)

mynsdr1f sou ~robeer ~eurtreK, te hulp te snel.

Om die bur6ersm'3.~:te, en Vtf'!3l d16 Lichtenbure:er·i>, in

0unt 'n 6bsamentlike weerstand gubied kan war~ . Aan13esien Ver•

maas toe not:, te Vbr van Lichtenburg verwyder was het de lq :~ey

aan Veldkornet Uosthulzen te ~arbers~an bevel gegee om Xorrmandad

Verrn~as intussen te voorslen van die nodl~~ rnielieB en hawer •

.Ce l'l .tcy hbt SJ sy i{omn::a.ndo's ~-n gereedheid gebring om, sodra

hy verneem d::i t di(; troe~;e wq t 1 an3s die tre1nspoor opkom in die

46)

na.byheid van Kunana is, hulle '13,n cie kant te probeer stuit.

---·.--...-.---

·

·-·---

·

·

-44.

46.

Ibid. Tcle;;;,ramme var. du Toit dd. 24 JVei 1901) aan Sta.a.ts Pres

Pretoria eii Kommdt.Gbnersal L.Botha fretoria of elders.

21en ook Ibid. tele;-z,ram dd .. 2S Mei 190;) van du Toi

t

a.an Genl

E:otha Veren1g1ng.

·-Ibid. Tele~ramrre dd. 2~ lde1 1900 van du To1t ~an Genl.L.

Botha

Veren1g1ng,

Genl.de la

rtey

VentGrsdorp en Staats

Prea.

t' re tori a •

.i1en Leydse.rgief No. 762 dd. 19 Mei 1900 bevattende teleg ·

van de la rtey aan Kommdt.Vermaa.s en v~gg.du To1t. Slen ·

--2'79.

L:le vrees van f resident Kruf:,er da.t t'lumer deur Rusten-burg sal ooruk was nou tydelik ui tgeska.kel, ma.ar de la ~ey het die President daaro;:; 5e~.ys dat aan~csien d1e vy9.nd die tre1n•

.

spoor vanaf Kimberley na ~afeking herstel daar binnekort ver-sterkings na Mafekin.3 vervoer S9.l 't.ord. Jo~c k::rn !<afeking per

spoor vanui t Bulawayo verstc rkinf:· G verwatS. ,.e la ;,~ey was ver-der van menln13, dat die vya.nd, sodra hy bogenoemde versterkinge ontvang bet, vanaf Vefeking met die Jameson•p!3.d na Johannesburg salooruk en daa.ro1: moee die burgermagte om hafeklng onm1ddell1k

47)

· v e cs

t

erk "o rd •

._e 111 .':ey rnoes intuu~en 'n ti.;root deel van sy an.ndag a~n sy korr~ando's se benodighede gee. Met sy ~ankoms oo Lichtenburg moee

hy

o.a. ontdek d~t cigar oo Lichtenburg drie groot wa-vr9.gte amn

11un1 sle was

W9.t as ;z:evolK vgn die gebrek aan

. 4t) -~ .,

trekdiere nie vervo0r kon word nie. ~;adat de 1 a qey die nodi13e

reelings vi2 diE: vervobr var.i. h1€rdie arnmunlsie getref bet, het

:ny dadelik .:::ie La.nadros van L..eerust telegraf1es ver·soek om qan

horn 'n o~gawe te st~ur van die ~roviand en ammunlsie aldaqr oc

hande en die Landdros gevra of

hy

die noclge trekdiere vir die

49)

vervoer van die voorrgde tot sy beski~kinE het. Die nodige

re~Hlnt:L i;, verb::rnd met voorr!3.ad is ook getref met die krye:s-kommissaris van Klerksdorp, en is laasgenoemde versoek om ~leli~ en hawer n1e V"l.nd-9.ar na Lichtenbuc;.<'. te stuur nie 11a.ngesien

-·

so)

Llchtenburg homself h1er1n kan voorslen.

:ie vle1skwess1e het homeelf in en om L1chtenturg nou

Gterk o;:; die voorgrond gedruk.

~-::

o

wac/c.aar byvoorbeeld, tussen

17 en

19

Kei slegs [ slagosse tot die besk1kkin5 van de la

Rey

se komrnando's. Die Landdros had g~en fondse meer tot sy be-sk1kking on oolt ~.6en outorisasie vir die a!J.nkoop van sla.gvee

51)

nie. liierdie

~roblerne

moes de la '?..ey d plos, maar by d1

t

all~

was

ay aandag ook beslg gehou deur moelll~ede waarln

die .

47.

Leydsargief No.762 bevattende

tegrm.dd.19

Mei

1900

van

de 1

~ey aan Gtaats-Pres.Pretor1a.

48.

Ibid bevattende gelegramme dd.20 Mei 1900 van de la

Rey un

Staats Pres.Pretoria en Kommdt.Genl.Kopjes.

49. Ibid bevattende

tegrm. van

de la Rey dd. 20 Mei 1900

aan

.

X

::~~

~

:.'achawie ... ka.fters te R1etfonte1n vc;rkeer het.

Die Machawie•kaffers te folfontein bet reeds voor de

la ..tey se aankoms te rt:afek1ng gewapende d1ens gedoen as wagte

v1r die vya.nd a9.n die een kqnt van Mafeking. 'n

.r

aar dae na

die inname va.n Mafeking mcies de la :-;.e;y van Jeneraa.l Liebenberg

verneem dat 'n ::.eker•t kaptein :essel

;

.-•a

t

saam met Ba.den-Powell

beset was

7ffiet 'n vyandel1Ke mag uitgetreK het na 'n gedeelte

van :.·:ach3.wie se onderd;me bj c\ietfontein, hulle omsin1~el het en

as Krygsgevangenes we~&evoer h~t onder toesig van 'n Engelse

afdel1ng wat 'n end daarvandaqn ~a3gehou bet. Lie

~affer-ti.a;;tein het hierop r:y de la :1..ey aangeklo) om besk:erming. De

lG "(ey het die tot;St9.nd onderaoek en a.an r;a_cha.wie voorgestel dat

hy J1e orige van sy volk as leiers en dry•,.;ers met die lRer s9.l

saamneem.

Met goedlteur1n2: vHn l: resident Kru:5er het talle va.n d1 e

~-'.achavde•kaffere

nou 3.qbeoiendee, l<.;;iers en drywers t·y de la :{ey se laers aangesluit. Om sy sake deeglik in orcie te bring wa.i:; de la r\ey ~ok ver,;:;lie om o;; 20 r<ei die nod15e ree11ngs

te tref om na Z.eerust tc f;'39L teneindf; sqke a.ldaar persoonlik

52)

te reel. Vari Ge l a tCJ· Sb beLOt:k aA.n /~eerust het e1:ter niks

::eKom nie.

1erwyl hy

nos besig ~as ow dinge te reel in

sy

konw'.j.fldo' s v<at l~ngs di<:; iValopo :'.)<::kampeer was het Lord :toberts so ;,-ewel;ji.:z voortF:eruK: dat die hulp van de la -1.ty se korrr:-9ndo's

-

-

~

j3)

skierlik elders nodis was.

Ornstreeks 22 ~e1 het Genbr~al Eotha v~naf ~retoria :ret de la >:.i..ey in Jener~1al -~nym<I.n se }?,er telefonies 1n aanra.k1n~

:~eKom. Both:t wou in die cerste plek van de 13 .1.ey weet hoe sake d•;;1r by h.Jrn sta~m, wqar die vy;Jna orql2 js, in :.-.atter

rigt1r:g die .Url tte trek er. wgt die Cngelse se sterkte

nqasteby

bedra. - Hlero;:1 het de 13. rtey p;eantwoord oat die vygnd besig 18!

om die spoor te herstel en hom;_celf' met 'n sedcelte van 2 a

jOOCJ

l

troepe in Kafekin3 bev1nd. Genera.al .botha het hierop aa,n d·•

-la l::...ey meegedeel dat d11;1 toesta.nd 1n die Vryst9.at maar benard.'.·

is en dat die vya.nd hom tans te

Heilbron bev1nd.

52. Leydsarg1ef No. 762 bevattende telegramme van de la Re7 ~.''

20 Mei 1900, konf1dene1eel a.an ;3taa ts.._.Pres .Pretoria

•a

.

.

.

.

Kommdt.Gti:nl.Kon1es. Sien onk P.V.Dnlcmnent.e nnaeih1t.eA~:·:

irystaterB het ultmekBar gespat en verspreid 9gter c.lie vyancC

C:i e :a-ckerstroomburgers was reeds terug \

,• na hul eie dibtr1~ met die ~evolg dat 3eneraal Botha ook roaar

min burt."5ecs by horn llad. Ci t waB vir G0ner9~l Botha du1del1k dat di~ orig& Vrystaters nie bereid was om sa~m met die

Trans-valers oor die Vaalrlvier terug te val nle, en vir d1e

Trans-valers by rotha

was

dit onmoontllk om die vy~nd

se

opmars

na

2retorie te ~tuit .

.. c l '3. :1.ey · ... ord ook ve rd er meee:edt el d<J t hlerdl e toe-stand }cn12r·13l Bothq genoods!lak het om ff:> 1_. r·etoci'::i te _~a~m ten•

::1

e .1'e2;er1 ng was

dan ooK n!:l die besorekin£ mi;;t go0dkeurin[-!; vqn r;enera9.l Potha. van

oordee;l en oo;{ v'ln J~·l"Hi '.)rr. de l g_ ,-c.ey met al dle .

eEter;;rrensbur-gcrs os tt;; roe0 ,,zoodat. w,y (HJ::e ma.chten orr. Johirnnesburg,

Heid-elterg en tr~torla conEeLtre~re~ kunnen zoodat ~y d9n sierk

':'.,..enoeei; zyn on• te::enstand te bieden'' . . ~iener·~al Eoth.o,. ~ys na

· Gcne:ca'.11 voGtLui zen se geva.1 \,·at weens swakhe10 van ;1olmarans• stad n;a ~lbricsdor:; rnoes terugva.l en ver!{lq.<i:C' dat ,,de wyze

wallr-o~

wy

nu met klomjes vechten en aanhoudend retireren van onze

burgers slechtE laf'a.ards ma.ken" •

. ~iadat Genera.al Botha sy ~;1enswyse en die va.n die

;_€c:1;EH'I!Jt:. "13.r. d€ l '.:i. ,:i_ey V€CdU1delik r1et, het hy la-9.sgenoemde

versoek orr sy menlnc. in verband met die s:'irr;etce~kine: by F

ret°'1-r"ia ult te spreek.. 0e le ~.ey het hicror met ,,lk ben ?ereed'' kart en saaklik ~e~ntwoord. rly wys 3£ner~al Botha egter d99r•

o~ dat, nieteenstaande Cie ~lase o~ die Irense deur die kaffers

f::iake in a.fwesigheid V'ln d.1e kom<::ando' s do;) te hou. Jene raal

""osthuizen en C.16 ·iiolmaransstad bure:.ers ka.n, a.<mgeslen ald1a.r geen ~evaar van kaffers besta~n nie, maar onmiddellik optrek

en wou de l si \ey sl€gs van Botha weet vva.nneer die burgers a.a.n

d16 :1.and moet wees om vanda'.3.r gesa.ment11k te trek na die

dediglngst)la~.ts".

ver-"

Generaal Botha was ingcnome met de la Rey se onder~j steuning en hom veraoek dadelik alle sake te

reel

wat bet•I! _. .~

·-·~-~-=-verwyder1ng

van Goevernements bea1tt1nga wat op

die

nodle;

ka.n wees.

H1erd1e goed moeG so

vet.

·

/

moontllk na.

Klerks-dor~: vervoer v.,ord en dan vandaar per spoor na r''retorla. Elke

perd ·~at 'n h~n1d Of,:5ele kari word moet saamgeneem \~Ord. Botha

versoek de Jq 1~y oak verder om alle skades deur die

kaffere

a.an huise en vee 9,angebring sekuur mc-t verK:larings op te neem,

sodat Botha met Roberts, wat

h

j

.

E:rdie

vernielinvs in sy

orokla-masie verbled het, kan korresoondeer.

Oi:. hierdle dringende versoek vrm Generna.1 Fotha het

de la f\ey :Jenera9.l Fotha as volg geantwoord:

11 I k

zal da.delyk

1nstructlee Et:ven al le coinrando' s die by E:en zyn te laten op-ruk<:en. Potchef~troorn zal bier en da~r een paar wachten ach• te r la teri orr, te ra~ :.'orteerer:i over de r1oudi IJ8 V"ln den vyand en

e:>₀edra.;~, van d1::: kleurl1ngen. lk zal zood:['"l de corr:r.,ando' s oi::rukt

vooruit komen n~ ~otchefstroom. :>oudt moed by Johannestur~ o1 ::·rc.tocia zullen wy overwlnntn met de hul;,:, des Heeren."

cierop het Jeneraal Botha nag, gese en ,:,eantwoorci dat hy dadelik na veren1g1ng vertrek en dat hy en cU e ::,E:.gerlnp: dank~

baar 1o vir de la :1ey ee kra;;;tise woorde vera1 ud:3.ar wy weten

mtu

u niet een rr<.ln van woorden m·;9r van da.den hebt getoond11 •

Ioordat de la '<E'Y VJ r ~:oneraal :::~otlv1 'n goeie na~ toewena het

hy tet'loo'.:'s ::;i.c, voli, vf:.rwys na Gener'3.al S.1· .du To~t ae optrede: ., ;_e zaak re du Tolt ls my zoo hartverskeurend dat ik hem zal

'.:)4) herbtel tot later onderzoek~.

Vanaf Kroonstad het dle vyand vir die or1ge

85

myl

van die Vryetaat geen teenstand ondervind

n1e.

Generaal L. E}otha,

o

::

sy

linl<erflani< verras deur lan

•

lam11

ton se aanirnms te

rieillro~, het reeds di~ ~1enoaterrivi~r VErl~at en 1ntyd oar

die 'Ja'1lr1 vier teruggeviil on; '.3ie vee van sy laers te red en om

die treinspoor op te blaas. 'i'o€ '.Jener9.al French van Generaal

Botha se terugva.l verneem beelu1 t hy om van By olan af te s1en

en nie na die treinspoor te swaa1 nie. In , pl a.as daarvan baas

hy horn toe in die rlgting v~n die drif oar die

Vaalr1v1er

by

l: arys. Op 24 Mei word Lickson se br'igade by Parye oor d1e

Vaalr1vier gestuur

terwyl

Porter ae afdel1ng

d1eselfde

dag

iUaerson se a.fdeling die volgende da.g Ou ViljoenBdrif hoer

O) 1n d1e r1v1er oorsteek. Dieselfde tyd n6err Ian Hamn ton

hosbanktir1f, tur~sen !"".ietscru1t en "Jerenigir.g, in bes1t, terwyl

55)

~· i'lcher die v'«:1.alrivier· by Linueouesdrif oorga.ai:i.

1Jenera91s 0oothu1 zen en du T:)i t t•et intussen by Genera.al Botha sa.n~T,edrln•:.:. om a9.n hulle te sG 'wi::lt hulle te doen

staan en of hulle :Jer.eraal 2oth8 of GeEeraril (ie l.s. t"l.ey se be-vele moet u1tvoer. Jeneraal E'otha het hh:ro~-' aan die twee gener~als ~etelegrafeer dat by eers w11 weet weqr Generaal de la ~ey ho~ tans tevind en wanneer hy o~ AlerK~dorp sou wees

'.)6)

~lvorens hy verder bevele gee. ln 'n telegram Qan Generasl 0osthu1z~m word laaEgenoemde deur- Jenera.sl Botha. dringend versoe«. om tog assebllef ·J.eneranl .:e 1 q ::<.ey se bcvele ult te

voer-. HiE:irdie·b~vele sou Dotba nag dieselfde aa.nd qan

Gen-57)

T

eraal de la \ey telegrafeer.. In die telE.:.;;:0ram aan de la ney llg Jeneraal .:::otha eerse;enoemde in omtrent Josthuizen en du T::· j t se hou dl ng. Generaal aotha het de la Rey hlerin oak verwittig van sy instruksie aan 3eneraal vosthuizen, en de la ~ey daarop gewys dat dit vol~ens sy ~ening noodsaaklik 1a dat

Generaal ~osthuizen ruoet terugval op ;oais~e8 in

Jatsrand-.:..,u~ Kerbosrand. ~ie vyand sql w~arskynli~, volgens rotha se

sienswysc, o~ru~ na Krugereaor~ en indlen hy dit doen sal hy

n1~ ~:e::;tuit ;um '-"Ord n:ie a>:1c1~:t,slen Gern;r"J.al Both9. nie burgers ·

vir die doel kon afstaao nie. Jeneraa.1 de 1 !:i '.-\ey word verder deur :.renerar:.ll Botha · daarop 3e.,.ys de t d 1 t absoluu t nood saakl1k is Jst ·~ Bterk kommando voor die vygnd u1ttrek om sodoende dit. r:::irite te beset alvorens diB vy·wd ,;r::1.a.r trnrr:. Genera.al

Botha ~e~ Jan vercier dle geda?te aen Genera~l de la ~ey v1r oorweeln::. of hy n'l::;

Ve'

~:.2.::

enerr.i.al

L.outh;...;a1 te vi. ri:.terklng sou kon

stuur n1e. 1enslotte wor>Q c.e 19. ::<ey versoek oir nog d1eeeltde

:,8)

nag 1nstruks1e 'ian Jener!lal 0osthu1zen te gee.

5::). Amery, .0eel IV,

pp.135•1J6.

.

~6. Leydsargief. Genl.L.Botha Kop1eboek-telegramme dd.

10

.

$0,,

,

lb99

tot

2:>

·

Mei

1900,

bevattende telegram dd.24 Jlle1 19(11

van Genl.Botha aa.n veggeneraala Oostbuizen en du To1t

De la

He

y

hct lcort op hierdie telegram d.ieself de dag

'n tvcede telegram van Goneraal Botha ontvang waarin hy

meege-doel word da t Veggeneraal Douthwai te meed eel da t die vyand by

Gr

obl

c

rsdrif

no

t

bokn.nt

Pn.rys

t

n

gr

o

ot

ge

talle deur

die

Vaal-rivi_er getreJ: het, en d; t Grobler die;

o

pr;

1ars

ni.e lmn stuit nie~

.,

De la

H

ey

·worcl

wem

"'

deur Generaal Botha

ve

r

soek

on Generaal

Oosth

ui

z

e

n

on"i1.lddelli

k

voor

die

v

yand i

n

te stuur

en om ander nodj.e;e maatreels te tr<::f on die vyuncl te stuit. Die ·w aarnem-ende Kormaandant Gencraal dring ook nou by de la r\.ey aan om met sy lmrrunando' s not d:Lc meeste

spoed

O"!) Pretoria terug te

val aaneesien Botha nie hu.11) kan verskaf nie en die pad voor

59

)

dio

v

y

a

nd

dan

oop sal

le.

Gene:raal 3otha vlOll scker naak do.t Oosthuizen die

instru1:.:sie van de la :{ey dadelik sal uitvoer en

daaro

m

telegra-fee1~

hy die volgende dag (25 >rei) aan

~

gg

eneraal

Oosthuizen

te Klorksdorp dat hy met die nK)este spoed, desnoods per trein,

met sy konLiando in die :c icting vo.n Gatsrand noet vertrek om

die vyand ·wat by Groblordrif oorgesteeL het voor te

sny.

IJog

cHcselfde do.i:;

ontvn.ng

Generaal Oosthuizen 'n

tweede

telegram

van Gcn0raal Botha waarin hy nE:H~eedeel word dat Generaals

Lem-mer en Groblcr met Jo Joksbu~·gcrs gcstu!J.r is om die vyand wat

vanaf PD.rys

b

y

Lindequesdr:Lf die

T

r

ans

v

aal

instroom voor te keel

en ;mrd Oosthuizen hierin weer ve::soek om net die meeste spoed

daarheen te beweeg. Generaal Botha 1rnt d:Leselfde dag met sy

60)

c

ie

}

:::o

r

x

1

1:.'l

ndo' s

teruggctrek tot

by 11oyerton;.1tasie.

Nadat de la Jey die nocl.ige in:)truksie aan sy

ofti-~

si

ore uitgor

ei

k he

t, h

et

hy

pe:r

soonlil

;:

me

t

'n l i

g

te

perdt:::kom-mando op

25

liei vanaf

Li

c

ht

enbur

g

vertrek. Dieselfde dag

waa

hy op Ventersdorp en bereik hy i?rederik:>tad op 27 Mei. Op

l"

rederikstad

ontvang de la Hey nou instruksie van

P

resident

Kruger om horn na Johannesburg te haas, en kom de

la Rey op

61) 2E: l•l,ei te Lq,nglaagte aan.

Op 2S T<'ei ht:t du !'oi t rian Gener"lal Cronje te Klerksdap

l aat weet dat hy vroeg die volgende oggend met sy 500 perde-ru1ters na izerss~ruit in die rigt1n~ van Koolmyndrif vertrek as verstbrking vir Cener~al Cronjri, en ~ord Crcnj~ versoek om

trek. Lu Toi t het intusBen ,~~ehcio~ cat hy ::e 19 :'.e,y die volgendiw

62)

e ot:::;~md op t\.le.c·ksdorp scu ont.most om al le t:.s.:.Ce Tet horn te reiH.

r·/E.t :~E.. la :.:..ey St; aankon;s op ,r;redericK:stad het du

o;:..· .J'l~.c.:::ruit aangekom het en ci3.t by die midda>! na . .i\.lerksdor~.:;

sal vEf'trek ore rnet ~!entTaar Crori

Je

d 1e ve rded 151 n.~ V9.n

Klerks-dorp te ~eEpreek. Du To1t kla oak die a~~ sy nood by ~resident

~ruser, en verklaar dat hy herh~~lde kere van ~eneraals Botha

en de la >Ley instruksie gevra het, fT19.Br d:i.t hy tot noir. toe n1ks

ontvang het n1e. Noe; diebel fee C:ai:: r~tuur du To1 t 'r. tweede

hy met sy korr:r:~rndo's o;:;, Klcrlrnciorp wa.g vlr hrntruksie. Hy wou V9.r; .~cner<i<.d de la .\ey wt::et of "hy die vyr:rnd rroes crobeer

.J~ ontv:=inss van du Toi t SE telc.i;rg,mme het de la iey

geeee a~ ~er s0oor te vertrek na Gatsrand. ~u Toit het dadel1k OtJ ontv!ingb van de la ,~,ey se bevel aan laa.r.;._.;:enoe!!'.de la.at v.eet dat dit m~~r moe111k sal gaan om per spoor ns ~~tsrgnd te reis.

iiy ~JE 3eneraal Je l a ~ey daarop dat Korr~~ndgnt V~rmaas sedert

nle -"e6 1 L nie. Lu T~:i.t ~ou dus lie•,;t:;;rs onn;iddellik na

Potch-efstroo:-n vei:"·trek om ::lan, ind1en n:o::mtlik:, vari6':l.ar :~er treln af

---

·

---61.

62.

--.~e!'g~ly:...t: i· .V .Lerinnerin!.::::713.ntekenint.:e ~ed.de __ la ::tey;

~ ./.Kw1tanGie dd. Lichten~g 24 Mei 190U vir £?0 ontvang

V'.J..r:. Je la -~ey deur .::.cnulenburc;.. H1eru1

t

blyk dat de la Rey i

o~ 24 ~el nog opLicht~nburg was; .V. Kw1t~ns1e dd. Venter~

dor~ 2) Mei 1900 vir ..;lo ontva.ng van de la d.ey vir 'n perd 1

d.eur M E .Landman; f . V. Kw 1 tana1e dd. Freder1kstad 27 M.•1 . )

190·J vir ~22 .. 4.0. ozttvang van de la R.ey_ vir voer deur

B.1.e:ul

Sien ook Bodenstein (\'las Generaal Botha"'1'1'% verra~er?) pp;.

-1

20-22. ·, . J

63)

te reis.

Die volgende oggend het du Toit egter met sy komman-do's

to

perd

vertrek

in die rig ting van Gatsra.nd en het hy

ver-

;

wag dat hy₁ indien

hy

'n b1etj1e

64)

kan aanstoot, op 29

Mei

op Stompoorsfonte1n kan wees.

Johannesburg_ en t:· retor1a deur die vyand ingeneem

Gp 2E en 29 Mei het loberts met sy magte steeds na.der,

na Johsnnestu1"e; geskuif met die reellngs ds.t French os die 11nkerflank om die noorcte van Johannesburg moE-s toetrek, terwyl I a.n Ha.mil ton direk op Florida sou toesa.k. Verder moes die 3de i\.a.valer1e-br1p:a.de op die regterfl~nk net sooe French om-trek en Jie verb1nd1n;_;i:, van G;::;rine;s na. J.:'retoria a.fsny terwyl die eentrum van ::ioberts se mag op Germiston sou afetorm.

Kliprivier-etasie is op 2f .Mei sonder en1ge teenstand deur t~oberts in besi t geneem, terwyl Gordon regs van horn verder voort geruk het. Generaal Botha het weer teru~geval en nou fina.al besluit om Johannesburg vanaf die Al1yr1v1ers•rant te verdedig. Hierd.ie stell1n6s sou voordeel trek u1 t die Klip-r1vier

wa.t

die voet van die Kli!)riviersrug volg vanaf Doornkop tot byna by die treinspoor. Dlb oorgange oor die r1v1er waa.r-van die vyand gebruik sou moe~ ma~k was die dr1f v1r die

iotchefstroorrpad bokant tl..lifr1v1ersoo3, die brug ses

myl

verder oos naby van 'i/yksrus waa.r die pad deur Ga.tsra.nd vana.f die su1de oorgaan en Jacksonadr1f naby die treinspoor op die hoofweg van•

a.f Veren1:::1r..g. Tussen die twee m€es westelike dr1wwe mae.k die rug 'n buig noordwS1.arts en v•Orci oi

t

daar deur r\11ospruit geepy : !

wat by van ,;yksrus in dit.:· f..lir;t·ivier vlae1.

Genera.al de 1 a 3.ey met 'n ;iag_r honderd Lichtenburger, en hur: t.enburgers onder ;Jener8.al s uosthui zen, Liebenberg en ~ommandant 3teenekamp, word op Doornkop en om~ewing geplaaa. Ook hE;;t Kommandant Theron met t1y korps hom aldaar by de la

a.1

se kommando.' s gevoeg. Von Dalw1g, wa.t pas

vana.f Mafek1ng

a.rri veer het, het nou

sy

kanonne langs 'n front van omtrent..-~0

7

of 8

myl oos van Doornkop geplaas.

D1e

grootate deel v , j