Jaarverslag 2018 Bibliotheek Dommeldal

(1)

1 Jaarverslag 2018 Bibliotheek Dommeldal

(2)

2 Inhoudsopgave

2018 in één oogopslag

Ter beschikking stellen van kennis en informatie.

Inzoomen op: Bibliotheek Dommeldal, de vestigingen.

Inzoomen op: Bibliotheek Dommeldal, de organisatie.

Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie.

Inzoomen op: betrouwbare informatie.

Inzoomen op: een leven lang leren.

Inzoomen op: basisvaardigheden.

Inzoomen op: bestrijding van laaggeletterdheid.

Inzoomen op: digitale geletterdheid.

Bevorderen van lezen en het laten kennis maken met literatuur.

Inzoomen op: voorschoolse leesbevordering.

Inzoomen op: leesbevordering in het basisonderwijs.

Inzoomen op: leesbevordering voor volwassenen.

Organiseren van ontmoeting en debat.

Inzoomen op: sociale contacten en lokale binding.

Laten kennis maken met kunst en cultuur.

Inzoomen op: kunst en cultuur consumeren en praktiseren.

Naschrift

Publieksbereik Geldrop.

Publieksbereik Mierlo.

Publieksbereik Nuenen.

Publieksbereik Son en Breugel.

Publieksbereik Heeze-Leende.

Publieksbereik Centrale Diensten.

(3)

3 2018 in één oogopslag.

Conform de Wet Stelsel Openbare Bibliotheekvoorzieningen (WSOB) en in opdracht en voor rekening van de vier gemeentes Geldrop-Mierlo, Nuenen, Son en Breugel en Heeze- Leende voert Bibliotheek Dommeldal de vijf algemene wettelijke functies uit. Deze zijn regionaal ingekleurd en worden door de bibliotheek vertaald naar de lokale situatie en netwerken; met de gemeentes Geldrop-Mierlo, Nuenen en Son en Breugel in de vorm van een Bestuursovereenkomst en in de gemeente Heeze-Leende door het gedelegeerd opdrachtgeverschap van de Stichting Bibliotheek Heeze-Leende (SBHL). Daarbij

functioneert een Raad van Advies waarin educatieve en maatschappelijke organisaties vertegenwoordigd zijn. Deze laatste structuur is innovatief, brengt de rol van de

bibliotheek dichter bij de wensen van de burgers, vergroot de informatievoorziening aan de gemeenteraad en werkt uitstekend.

Bibliotheek Dommeldal is, net als alle andere bibliotheken, een organisatie die zich aanpast aan ontwikkelingen in en vraag vanuit de maatschappij. Het (wettelijke) doel van de bibliotheek is en blijft “het bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het publiek” (WSOB 2015). De domeinen van de bibliotheek zijn maatschappelijk en sociaal en blijven gelijk (taal en taalvaardigheid, lezen en leesbevordering (fysiek en digitaal), mediavaardigheid en – wijsheid, een leven lang –informeel- leren). Door trends als afnemende taalvaardigheid, toenemende digitalisering, verminderde betrouwbaarheid van nieuwsvoorziening en een groter beroep op zelfredzaamheid en participatie worden maatschappelijke vraagstukken op het terrein van de domeinen van de bibliotheek prominenter en urgenter. Daarbij positioneert de bibliotheek zich als beleidsinstrument waarmee de lokale overheid een actieve invloed op de maatschappij kan uitoefenen. Daarbij wordt op de lokale

bibliotheek, vrijwel de laatst overgebleven openbaar toegankelijke instelling, een beroep gedaan als specialist, als netwerkorganisator en als ketenpartner. De manier waarop daaraan inkleuring en uitvoering wordt gegeven verschuift door de veranderende maatschappelijke behoefte. Actieve vormen van kennisdeling- en overdracht vullen daarbij de passieve rol als ontsluiter van betekenisvolle collecties en bestanden aan.

Bibliotheek Dommeldal heeft een visie ontwikkeld (Bibliotheek 2020) hoe de organisatie daarop aan te passen en voert die uit in een zorgvuldig verandertraject; zij verschuift de inzet van mensen en middelen en schoolt haar medewerkers om. Omdat de toekomst nu al begonnen is, wordt tegelijkertijd met nieuwe taken, met nieuwe werkvormen en met kleine contracten van medewerkers met nieuwe competenties geëxperimenteerd.

De vijf wettelijke taken uit de WSOB zijn hieronder gebruikt voor de indeling van dit inhoudelijk jaarverslag.

Ter beschikking stellen van kennis en informatie.

Inzoomen op: Bibliotheek Dommeldal, de vestigingen.

Om functies uit te kunnen voeren manifesteert Bibliotheek Dommeldal zich fysiek op diverse manieren op een aantal plekken in haar bedieningsgebied en is zij ook een gecertificeerde organisatie met ongeveer 36 professionele medewerkers in dienst en met ongeveer 120 vrijwilligers die haar activiteiten ondersteunen.

De maatschappelijke basis van de bibliotheek lag in 2018 onveranderd in de vijf primaire vestigingen. Van daaruit wordt de lokale gemeenschap met services bediend en daar centreren zich activiteiten en toegang tot collecties en bestanden.

In Nuenen werd deelgenomen aan de planvorming rond het revitaliseren van dorpshuis Het Klooster, met als uiteindelijk doel de bibliotheek daar te (her)vestigen. Reden is dat de huidige locatie, de vleugel van het gemeentehuis, geschikt is als klassieke bibliotheek maar niet de faciliteiten biedt om een actieve rol op de andere domeinen in te vullen;

(4)

4

bovendien ligt Het Klooster centraler in de gemeenschap. Als inspiratie voor deze doorontwikkeling werd met de kwartiermaker Paul van Oort en de verantwoordelijk wethouder Joep Pernot een bezoek gebracht aan het Storyhouse in Chester. Belangrijk voor de toekomstbestendigheid van deze ontwikkeling was dat, na de gemeenteraadsverkiezingen en een door de nieuwe coalitie georganiseerd referendum tenslotte de gemeentelijke herindeling (Nuenen naar Eindhoven) in Provinciale Staten werd afgeblazen.

De gemeenteraadsverkiezingen betekenden in Son en Breugel wederom een nieuwe wending in de al decennia slepende plannen voor herhuisvesting van de bibliotheek- vestiging in een dorpshuis in centrum Son. De plannen voor nieuwbouw van architecten- bureau Rau verdwenen van tafel omdat de nieuwe coalitie het casco van de St. Petrus Bandenkerk voor vestiging van het dorpshuis geschikt wil maken. Voor de bibliotheek betekent dat het zoveelste uitstel en waarschijnlijk verlengde huisvesting in de interim locatie achter het Vestzaktheater.

In vestiging Geldrop werden uiteindelijk de plannen voor interne verbouwing voltooid.

Begin 2019 zal de vestiging geschikt zijn voor het voldoen aan de toenemende vraag aan actieve overdracht en worden de werkplekken voor het eerst sinds de bouw (1992) aan de eisen van deze tijd aangepast.

In Heeze ging de gemeenteraad op initiatief van Stichting Bibliotheek Heeze-Leende in samenwerking met Bibliotheek Dommeldal akkoord met een subsidie voor uitvoering van plannen voor het geschikt maken van de 1^ste verdieping boven de bibliotheek in

dorpshuis Het Perron voor actieve werkvormen en het geschikt maken van de

buitenruimte op de begane grond voor speelleer situaties. Praktische uitvoering blijkt echter nog wel wat voeten in de aarde te hebben.

Omdat een bibliotheek via de haarvaten de samenleving bereiken wil, onderhoudt Bibliotheek Dommeldal twee Bibliotheken op School (dBos), verbindt vijf mediatheken van scholen aan haar collecties en organiseert vijf bibliotheekpunten in verzorgingshuizen en woonlocaties voor ouderen. In 2018 kwam daar een categorie bij; in oktober opende in Dorpshuis Valentijn het bibliotheekpunt Sterksel (gemeente Heeze-Leende), met een eigen geautomatiseerde zelfbediening en aansluiting op het bezorgsysteem van

gereserveerde boeken.

Inzoomen op: Bibliotheek Dommeldal, de organisatie.

De organisatie van Bibliotheek Dommeldal is in beweging. Vanuit de eerder geschetste maatschappelijke ontwikkelingen en een groter oog voor de buitenwereld en community vorming doorloopt zij een proces van aanpassing. Daarbij verschuift de primaire nadruk van collectie en uitlening als leidend organisatieprincipe naar een model waarbij de focus ligt op actieve vormen van overdracht, waaraan collectie en uitlening vervolgens worden gerelateerd. Dat verandert het beroep op competenties van medewerkers en de inzet van mensen en middelen.

Formatief gezien neemt de relatieve rol en omvang van traditionele functies als

medewerkers informatie, publieksservice en ondersteuning in deze transitie langzaam af.

Er ontstaan nieuwe functies, waarbij meer nadruk ligt op didactische vaardigheden (bv.

leesconsulenten, cursusdocenten, medewerkers mediawijsheid en leesbevordering) en op networking en organisatietalent (kennismakers, ook wel community librarians genoemd, taalhuiscoördinatoren, cultuurlopers). Bibliotheek Dommeldal slaagt er daarbij in om op een relatief verhitte arbeidsmarkt jonge en hoogopgeleide mensen met veelzijdige profielen te interesseren en werven.

Steeds meer moeten medewerkers in staat zijn leiding te geven aan groepen

ondersteunende vrijwilligers, waarvan het aantal én de diversiteit van verrichtte taken langzaam toeneemt. Ook daarin is dezelfde ontwikkeling zichtbaar: naast traditionele

(5)

5

rollen (bv voorlezen, boek-aan-huis diensten, begeleiden activiteiten) ontstaan nieuwe rollen (vrijwilliger dementheek, taalmaatjes, gastvrouwen en –heren).

De medewerkers voorbereiden op deze verandering en hen daarin begeleiden is hét organisatievraagstuk waar Bibliotheek Dommeldal in deze jaren veel effort in steekt.

Bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie.

Inzoomen op: betrouwbare informatie.

De bibliotheek staat vanouds garant voor het aanbieden en ontsluiten van betrouwbare informatie door middel van een collectie (en dat is breed te verstaan, van

auteursrechtelijk beschermde digitale bestanden en bronnen via e-books en geluids- en beelddragers tot fysieke boeken en actuele tijdschriften) die met het oog daarop

verzameld is. In tijden waarin fakenews en framing hoogtij vieren krijgt dat een nieuw belang en dimensie. De rol van de bibliotheek in het presenteren van informatie is uitdrukkelijk neutraal en wat geboden wordt is heterogeen maar wel door professionele collectioneurs op waarde geschat en ontsloten.

Bibliotheek Dommeldal vindt dat een bibliotheek niet alleen informatie ontsluit maar ook mag verbinden en verrijken. Met beperkte middelen voert de bibliotheek een Linked Open Data project uit met de genealogische data van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. De ontwikkelde tool gebruikt verschillende, in archieven vastgelegde, levensgebeurtenissen om personen te identificeren en in genealogieën te verbinden;

machine learning speelt daarbij een rol. De eerste resultaten zijn veelbelovend.

Bibliotheek Dommeldal heeft het collectioneren uitbesteed aan de collectioneurs van Bibliotheek Theek5 in Oosterhout. Door hen worden op basis van profielen uit het aanbod van brancheorganisatie NBD Biblion (gevestigd in het Centraal Boekhuis in Culemborg) collectie samengesteld die zijn afgestemd op de samenstelling van ledental en bevolking.

Bibliotheek Dommeldal voegt daar lokale uitgaven aan toe en koopt op basis van

geconstateerde grote vraag geregeld surplus titels in. Zelf stelt de bibliotheek wissel- en themacollecties voor scholen samen en wisselt tweemaal per jaar de collecties in de uitleenpunten in verzorgingshuizen.

Met name in Heeze werd in overleg met de opdrachtgever in 2018 geïnvesteerd in het uitbreiden van de collectie voor volwassenen. Van de Stichting Vrienden van de

Bibliotheek Heeze-Leende kreeg de bibliotheek een Heemkast cadeau, met daarin een collectie materialen over lokaal erfgoed en geschiedenis en werken van lokale auteurs.

Informatie is met de komst van internet chaotisch verspreidt geraakt. De bibliotheek wil daarom ook de informatie en ervaring die in de hoofden van mensen zit voor het

voetlicht brengen en ontsluiten.

Een methode daarvoor is het organiseren van een Pecha Kucha, waarbij mensen worden uitgedaagd om het onderwerp van hun passie of interesse te presenteren in een

samenhangende serie van 20 beelden met per beeld 20 seconden tijd voor een bijbehorend inhoudelijk verhaal. In 2018 worden Pecha Kucha’s georganiseerd in alle vestigingen, in het kader van de verkiezingen voor de gemeenteraden op 21 maart.

Inzoomen op: een leven lang leren.

Een open deur is dat met de zich in (nog steeds) hoger tempo ontwikkelende

maatschappij het niet volstaat om genoeg te hebben aan een (beroeps)opleiding aan het begin van een (arbeids)leven. Burgers moeten constant bijleren (‘een leven lang leren”) en dat kan formeel maar gaat veelal informeel en op eigen initiatief. De bibliotheek biedt passieve (collecties) en actieve (cursussen, lezingen, spreekuren) middelen waarmee burgers zelf hun opleidingsbehoefte kunnen definiëren en er vorm aan kunnen geven.

(6)

6

Juist ook voor het functioneren van onze economisch en technologisch belangrijke Brainport regio is een brede basis door inclusie van zoveel mogelijk burgers broodnodig.

Het aanbod van lezingen dat Bibliotheek Dommeldal programmeert kan geplaatst worden in het kader van een leven lang leren. Kennis opdoen door uitwisseling in een sociale setting helpt burgers vooruit. Bewust van haar plek in de Brainport regio sluit Bibliotheek Dommeldal ook altijd aan bij de Dutch Technology Week en programmeert activiteiten die (digitale) techniek en robotica voor ene breed publiek bereikbaar maken.

De bibliotheek wil beleidsmatig werk maken van haar plek als leercentrum: gelukkig wordt zij door studenten uit het VO en ZZP’ers ook steeds meer gevonden als plek om geconcentreerd huiswerk maken, te studeren of te werken.

Inzoomen op: basisvaardigheden.

Digitalisering is één van de belangrijkste maatschappelijke trends voor de rolvervulling van bibliotheken. Digitalisering is geen bedreiging voor de (functie van de) bibliotheek maar een kans om meer informatie voor de burgers beschikbaar te hebben.

Digitalisering zorgt ervoor dat netwerken van dienstverlening sterk verdunnen en vervagen: er zijn steeds minder fysieke loketten (bv banken, spoorwegen) en balies en steeds meer apparaten en websites. Ook bij de lokale overheid, die het dichtst bij de burger staat, wordt dienstverlening steeds meer georganiseerd via websites of moet digitaal een afspraak worden gemaakt.

In zo’n maatschappij, waarin burgers hun relaties met instellingen en overheden en ook met elkaar (Whatsapp, Facebook) steeds vaker via digitale weg leggen en onderhouden, is de vaardigheid om geautomatiseerde media en digitale programma’s te kennen en kunnen bedienen, kortweg de digitale geletterdheid, cruciaal. Ook eigenstandige leesvaardigheid is ronduit noodzakelijk om in deze digitaliserende wereld überhaupt te kunnen participeren; om de content van websites te kunnen begrijpen móet de burger gewoon goed kunnen lezen.

Digitalisering maakt de problemen die zich op dit terrein voordoen daarom manifester en urgenter. De markt lost dit niet op en daarom heeft de overheid de rol hier

maatschappelijk corrigerend op te treden. Voor het functioneren van de maatschappij en het participeren van alle burgers is het noodzakelijk om het opdoen van

basisvaardigheden te bevorderen. Deze basisvaardigheden bevinden zich bij uitstek in de domeinen van de bibliotheek. Dat biedt de overheid een uitgelezen kans om met subsidie als middel en de bibliotheek als beleidsinstrument de burgers de helpende hand te

bieden.

Bibliotheek Dommeldal bouwde in 2018 een doorlopende hulplijn op om burgers te helpen digitale geletterdheid te verwerven en ontwikkelen. Zij organiseerde in al haar vestigingen cursussen Klik&Tik om digibete burgers de eerste schreden in het digitale landschap te laten zetten en hielp burgers vervolgens via de cursus Digisterker om noodzakelijke websites van overheden te doorgronden en bedienen. Daarbij kwamen zaken als het aanmaken van een DigiID maar ook lokale gemeentelijke websites aan de orde. Als derde trap in deze doorlopende hulplijn organiseerde de bibliotheek in haar vestigingen in Mierlo, Nuenen en Son een reeks computercafés, waarbij actuele digitale onderwerpen (bv cybersecurity, tablets of smartphones) werden behandeld. Zelf

organiseerde de bibliotheek spreekuren en ook individuele afspraken op maat over het bedienen van e-readers en het lezen van e-books. Al deze activiteiten werden samen met partners georganiseerd, te weten de Seniorwebs van Mierlo en Nuenen en de coöperatie Thuisverbonden in Son en Breugel.

(7)

7 Inzoomen op: bestrijding van laaggeletterdheid

Toenemende digitalisering en afnemende leesvaardigheid veroorzaken steeds grotere maatschappelijke problemen. Mensen die, door wat voor oorzaak dan ook, niet goed lezen, schrijven, rekenen en media bedienen participeren slechts met grote moeite in de digitale maatschappij. Dat onderkennen en verbeteren voorkomt veel latere

maatschappelijke kosten, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. Er zijn ruwweg twee stromingen burgers met lage taalvaardigheid: burgers bij wie de taalverwerving om allerlei redenen ooit is gestokt (NT1) en nieuwe burgers die de taal nog moeten leren (NT2).

Gelukkig heeft de overheid het probleem steeds beter in beeld en spelen bibliotheken een belangrijke rol in het bestrijden ervan. Zij richten Taalhuizen in, waar taalactiviteiten en taalspreekuren plaatsvinden. Het is duidelijk geworden dat NT1 laaggeletterden alleen gevonden en geholpen kunnen worden door instellingen in ketens te organiseren.

Daartoe sluiten bibliotheken coalities met bv. welzijnsorganisaties (LEV en Cordaad), CMD’s en ROC’s. 0ok NT2 activiteiten worden in het Taalhuis ondergebracht.

Bibliotheek Dommeldal had in 2018 een functionerend Taalhuis in Geldrop en richtte tezamen met de betreffende gemeentes Taalpunten op in Heeze en in Son en Breugel. In Geldrop-Mierlo ondersteunde de arbeidsmarktregio Helmond de activiteiten van het Taalhuis vanuit de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB). Met extra middelen van deze drie gemeentes kon in elk van de drie kernen een Taalhuis coördinator worden

aangesteld, die de keten- en netwerkstructuur opzet en de opening en communicatie organiseert. In Geldrop functioneerde in samenwerking met de welzijnsorganisatie een Taalcafé met statushouders en taalmaatjes, terwijl in Heeze en Son de eerste

laaggeletterde personen werden bereikt. Het is de wens van Bibliotheek Dommeldal om ook in Mierlo en Nuenen Taalpunten in de bibliotheek te vestigen,.

Minstens zo belangrijk als het aanpakken van bestaande lage taalvaardigheid (curatie) is het voorkomen van het opnieuw ontstaan ervan (preventie). Zie daarvoor de activiteiten van de bibliotheek bij het bevorderen van het lezen.

Inzoomen op: digitale geletterdheid.

De bibliotheek en media horen bij elkaar. Vroeger alleen in de vorm van het medium boek. Maar sinds de digitalisering rekent de bibliotheek het tot haar taken om burgers te laten kennismaken met en te scholen op de andere media die ook informatie bieden en gelegenheid tot lezen bieden. Dit vanuit de taak om leesvaardigheid te bevorderen.

Bibliotheek Dommeldal werkt daarbij samen met Seniorweb. In de vestigingen Mierlo en Nuenen is een afdeling van Seniorweb gevestigd. Daar, maar ook in Son & Breugel en in Geldrop, werken beide organisaties samen in het organiseren van Computercafés: korte en laagdrempelige workshops, waarmee bezoekers zich op digitaal terrein kunnen bijscholen (inclusief ontmoeting en tips uitwisselen bij een kopje koffie).

Als gevolg van het landelijk convenant met de Belastingdienst waren de vestigingen van Bibliotheek Dommeldal in de eerste maanden van het jaar plek voor burgers om

cyberveilig en privacyproof hun digitale belastingaangifte te doen. De bibliotheek organiseerde daarbij via KBO, FNV en Seniorweb ook daadwerkelijke hulpsessies. Deze vorm van hulpverlening aan de burger zal de komende jaren in de branche met een bredere strekking worden uitgebouwd.

Mediawijsheid vindt een steeds duidelijker plaats in programma’s die de bibliotheek in het kader van leesbevordering en basisvaardigheden aan het onderwijs aanbiedt. Ook activiteiten rond programmeeronderwijs moeten in dit kader gezien worden: het leert kinderen dat zij geen speelbal van hun (digitale) omgeving zijn maar die ook bewust van risico’s, gevaren én mogelijkheden zelf kunnen beheersen en vormgeven.

(8)

8

Bevorderen van lezen en het laten kennis maken met literatuur.

Inzoomen op: voorschoolse leesbevordering

Het is bewezen dat het zo vroeg mogelijk beginnen met voorlezen aan jonge kinderen significant helpt bij de taalverwerving. Daarom voerde Bibliotheek Dommeldal standaard het programma Boekstart, voor ouders van jonge baby’s, uit. Die kunnen dan via het consultatiebureau een koffertje (starterskit) ophalen met informatie en materialen over voorlezen aan baby’s en peuters. Het programma werd in 2018 geïntensiveerd door een Boekstartcoach naar de consultatiebureaus te sturen die daar actief met ouders in gesprek ging.

Boekstart is een voorbeeld van een gezinsmatige aanpak van preventie van het ontstaan van laaggeletterdheid. In Son en Breugel is Bibliotheek Dommeldal met landelijke

subsidie met een programma voor kinderen met laagtaalvaardige ouders gestart.

In Heeze-Leende werd in 2018 het programma ‘Boekstart in de Kinderopvang’ uitgerold, waarbij peuterspeelzalen en kinderdagverblijven met een cursus voor leid(st)ers en een bijdrage voor collectie en inrichting werden gestimuleerd om voorlezen planmatig een vaste plaats in hun activiteiten te geven en de kinderen met een meetinstrument in hun vorderingen te volgen.

Voorlezen speelt overigens ook op latere leeftijd een rol in leesbevordering: vrijwilligers lezen op gezette tijden voor in vestigingen en op scholen en elk jaar worden lokaal op scholen wedstrijden georganiseerd waaruit voorleeskampioenen voortkomen.

Inzoomen op: leesbevordering in het basisonderwijs.

Het lezen en het verwerven van leesvaardigheid staat onder druk. Kinderen lezen steeds minder boeken en überhaupt minder langere teksten en de gevolgen daarvan voor concentratie, leesvaardigheid en geïnformeerdheid beginnen maatschappelijk merkbaar te worden: zo’n 18% van de leerlingen die het basisonderwijs verlaat is inmiddels feitelijk laaggeletterd. Iedereen op de arbeidsmarkt kent inmiddels het fenomeen van abominabel geformuleerde sollicitatiebrieven. Bibliotheken staan schouder aan schouder met

gemeentes en het onderwijs om dit tij te keren.

Bibliotheek Dommeldal werkt nauw samen met het basisonderwijs en ondersteunt de scholen met projecten in het lees- en taalonderwijs. De bibliotheek stelt zich, met een accountmanager in de formatie, daarin proactief en stimulerend op. Alle basisscholen in Dommeldal nemen in meerdere of mindere mate projecten leesbevordering af, uit te voeren in de bibliotheek of in de klas, en vele scholen ontvangen op verzoek thema- of wisselcollecties met boeken, voor in de klas. Professionals van de bibliotheek stellen die collecties, desgewenst op maat, samen. Bij de projecten hoort ook een ontmoeting met een echte schrijver, in de Bibliotheek, voor alle kinderen van groep 4.

Het lezen gaat nóg meer leven voor leerlingen waar een Bibliotheek op School (dBos) gevestigd is: de leerling (en hun ouders) lenen er met systemen van de bibliotheek zelf boeken uit en de leraren stellen tezamen met een leesconsulent van de bibliotheek een gezamenlijk leesplan op en voeren dat uit. De verbinding met de actuele collecties van de bibliotheek vergroot de effectiviteit daarvan enorm. Resultaten worden door de leraren bijgehouden in een meetinstrument, de leesmonitor.

De Bibliotheek smeedt al deze elementen van leesbevordering samen tot een leesbevorderingsnetwerk en voorziet dat van input door het organiseren van

inspiratiebijeenkomsten voor docenten met een actueel thema. Op deze manier bereikte de bibliotheek in 2018 een enorm aantal leerlingen.

(9)

9 Inzoomen op: leesbevordering voor volwassenen

Literatuur is een uiting van cultuur die van nature met de bibliotheek verbonden is. In de collectie van Bibliotheek Dommeldal is literatuur volop te vinden en landelijke

evenementen op het terrein van literatuur worden door middel van presentaties of communicatie in de vestigingen onder de aandacht gebracht. Te denken valt aan de Nationale Gedichten Dag in januari, het uitreiken van literaire prijzen (bv de Libris Literatuur Prijs of de NS Publieksprijs) of het overlijden van bekende auteurs (bv Renate Dorrestein).

Bibliotheek Dommeldal organiseert samen met boekhandel Van Grinsven en een aantal geïnteresseerden het Literair Café Dommeldal. Dat organiseerde in 2018 acht

ontmoetingen met schrijvers, deels in de vorm van een zomeracademie, en de

gastsprekers varieerden van BN’ers tot debutanten. Ook de Stichting Vrienden van de Bieb in Heeze-Leende nodigde in het verslagjaar twee landelijk bekende schrijvers uit. De publieke belangstelling voor deze literaire activiteiten is, mede afhankelijk van de

programmering, doorgaans groot.

Uitdrukkelijk lees- en cultuurbevorderend is ook de collectie titels (in veelvoud) waarmee Bibliotheek Dommeldal het ontstaan en functioneren van leesclubs in de provincies Noord-Brabant en Limburg stimuleert. In selectie van titels wordt samengewerkt met de meeste bibliotheken uit deze twee provincies en met de landelijke organisatie van leesclubs Senia. De clubs kunnen via de website zelf titels reserveren voor het door hen gewenste tijdstip. Niet alleen literatuur maar ook geschiedenisboeken behoren tot de collectie.

Organiseren van ontmoeting en debat.

Inzoomen op: sociale contacten en lokale binding.

Van nature is de Bibliotheek een ontmoetingsplek van mensen uit de lokale

gemeenschap. Ook als zij geen lid zijn, weten zij massaal de weg naar de leestafels, tijdschriften, spreekuren, trainingen en naar elkaar te vinden. Hoe langer de locaties van de bibliotheek open kunnen zijn, hoe beter het dan ook is. Vanuit de subsidie kunnen per vestiging 20 full service openingsuren per week bekostigd worden. Daar waar de

vestigingsomstandigheden dat mogelijk maken gaat Bibliotheek Dommeldal extra uren

‘low service’ open, met inzet van vrijwilligers. De huisvesting in MFA-achtige gebouwen (i.c. waar toezicht buiten de formatie van de bibliotheek geregeld is) maakt dat mogelijk.

In Heeze is de vestiging in Het Perron elke weekdag van ’s-ochtends 10 uur tot ’s-Avonds 20 uur open zijn, waarvan 20 uur bemenst en de rest niet bemenst; in Son en Breugel zijn extra openingsuren van 11-14 uur gerealiseerd. Ook in Geldrop is dit mogelijk gebleken omdat de Centrale Diensten van Bibliotheek Dommeldal dit gebouw feitelijk beter bezet maken. Vanaf 14.00 tot sluitingstijd zijn professionele bibliotheek

medewerkers dan weer aanwezig voor verwijzing en advies. Inmiddels wordt gezien dat zelfredzame bezoekers er niet voor schromen de bibliotheek op low service momenten voor hun leenactiviteiten te gebruiken, of voor printen, internetten, of spelen en voorlezen door ouders of grootouders met (klein)kinderen. Dit onderstreept de sociale functie die de bibliotheek in de lokale samenleving heeft.

Bibliotheek Dommeldal zorgt er bewust voor dat activiteiten, die in het kader van kennisverwerving, leesbevordering of mediavaardigheid worden georganiseerd, als groepsactiviteit vormgegeven zijn. Daarmee wordt ook ontmoeting, gesprek en discussie tussen de deelnemers gestimuleerd. Zo is er bij lezingen of het Literair Café altijd een pauze en gelegenheid tot vragen (en debat) en is overdracht van mediakennis als les of in cafévorm georganiseerd. Memorabel was de serie Pecha Kucha’s politiek die

Bibliotheek Dommeldal in 2018 als voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen

(10)

10

organiseerde: als neutrale organisatie liet zij alle politieke partijen kort en bondig aan het woord om hun programma in 20 x 20 seconden aan potentiele kiezers toe te lichten.

Lokale binding werd al geborgd door de inzet van groepen vrijwilligers onder aansturing van een professional bij activiteiten. De inzet van vrijwilligers werd in 2018 vooral meer divers. Bibliotheek Dommeldal voltooide met een landelijke innovatiesubsidie een onlinetraining voor vrijwilligers als introductie op hun taken bij de bibliotheek. Deze training wordt inmiddels in heel Nederland toegepast.

In 2017 is voor vestiging Heeze de eerste kennismaker (voorheen ‘community librarian’) aangenomen; in 2018 volgde een kennismaker voor Son en Breugel en aan het eind van het verslagjaar was het aannemen van kennismakers voor Mierlo in Geldrop in zicht. Het vooruitzicht van een kennismaker speelt een rol in het maken van plannen voor

revitalisering van Het Klooster in Nuenen. In 2018 volgde een medewerker van Bibliotheek Dommeldal de opleiding tot (digital) ’community librarian’ bij Cubiss in Tilburg. Deze nieuwe functie, nog op bescheiden schaal, is specifiek bedoeld om het netwerk rond de bibliotheek te organiseren en vergroten, activiteiten van de

gemeenschap in de vestiging te programmeren en community vorming daaromheen te stimuleren. In 2018 was merkbaar dat het activiteitenniveau in Bibliotheek Dommeldal in het algemeen en vestigingen met kennismakers in het bijzonder sterk toenam.

Laten kennis maken met kunst en cultuur.

Inzoomen op: kunst en cultuur consumeren en praktiseren.

De collectie van Bibliotheek Dommeldal is de eerste plek waar met kunst en cultuur in al zijn varianten kennis kan worden gemaakt. Maar ook een aanzienlijk deel van de

activiteiten in vestigingen heeft dat doel. In 2018 waren bv lezingen gewijd aan de spraakmakende expositie ‘High Society’ in het Rijksmuseum Amsterdam.

Vermeldenswaardig waren de exclusieve bezoeken aan de bibliotheek van Kasteel Heeze, georganiseerd door de Stichting Vrienden van de Bibliotheek Heeze-Leende.

Kennis maken met kunst is hét terrein van Kunstzaal Dommeldal in Mierlo, een prachtige plek waar deskundige vrijwilligers met een professional van de Bibliotheek exposities van lokale en regionale kunstenaars programmeert; diversiteit en verrassende combinaties worden daarbij niet geschuwd. In 2018 programmeerde de bibliotheek geregeld lezingen over landelijk spraakmakende exposities in Nederlandse musea, zoals ‘High Society’ in het Rijksmuseum Amsterdam.

Niet alleen consumeren van kunst en cultuur werd geprogrammeerd: in samenwerking met MU Eindhoven konden kinderen hun eigen kunstwerk programmeren. In Son en Breugel functioneerde binnen de formatie van Bibliotheek Dommeldal de Cultuurloper, een functie die bemiddelt in het bij elkaar brengen van het aanbod cultuureducatie en de vraag uit het onderwijs. Deze nieuwe ‘keten’ functionaris past goed in ‘Bibliotheek 2020’

visie en de educatieve functie van Bibliotheek Dommeldal.

Naschrift.

Dit jaarverslag wil in lettervorm ‘beeld’ geven van de activiteiten van Bibliotheek Dommeldal in 2018. Niet in reeksen saaie opsommingen of kale cijfers maar juist door

‘prozaïsch’ verbinding te leggen met het beleid en daarmee met de reden waarom activiteiten worden ontplooid. Deze versie van het jaarverslag heeft het karakter van verantwoording en is bestemd voor opdrachtgevers: separaat volgt een aantrekkelijk vormgegeven publieksverslag, om de maatschappelijke omgeving van Bibliotheek Dommeldal te informeren. In beide versies wil Bibliotheek Dommeldal uitstralen dat zij het bibliotheekwerk in haar regio een innovatieve richting wil geven en dat zij en haar

(11)

11

medewerkers en vrijwilligers werk en taakuitvoering met veel plezier doen; en met resultaat!

LP 310519

(12)

12 Publieksbereik Geldrop

Categorie Aantal Volume

personen gebruik

Vestiging Geldrop

Bezoekerstotaal vestiging Geldrop 60.524

Abonnementshouders jeugd (0-18) 2.505 70.504 Geleende titels Abonnementshouders volwassenen 2.354 79.926 Geleende titels Ebook accounthouders 931 6.203 Geleende Ebooks Cursisten landelijk digitaal aanbod 48 186 Gevolgde cursussen

Lezers in leesclubs 30 150 Geleende collecties

Muziekweb 265 Geleende cd's

Bezoekers activiteiten 2.292 118 Aantal activiteiten

Scholen basisonderwijs

Leerlingen die met klas vestiging bezoeken 603 23 Aantal klassen

Leerlingen die wisselcollecties gebruiken 4.620 924 Aantal titels in wisselcollecties Leerlingen in leesbevorderingsprojecten 835 27 Aantal projecten

De Bibliotheek Op School & mediatheken 10.352 Geleende titels

Bibliotheekpunt Kastanjehof

Abonnementshouders 5 250 Geleende titels

Collectie Aantal

titels

Collectie fictie jeugd 12.347

Collectie non-fictie jeugd 3.614

Collectie AV jeugd 2.306

Collectie fictie volwassenen 8.922 Collectie non-fictie volwassenen 4.866

Collectie AV volwassenen 988

Collectie Kastanjehof 113

(13)

13 Geldrop

Datum Activiteit Publieksbereik

20-jan-18 Stamboomcafe 14

20-jan-18 Dementheek: veilig bankieren 20

28-jan-18 Literair cafe: Philip Droge 70

11-mrt-18 Literair Cafe: Esther Gerritsen 100

16-mrt-18 Dementheek: samen aan de slag met de braintrainer 55 18-mrt-18 Boekenweek: bieb in het Groen, Groenrijk 75 24-mrt-18 Dementheek: Karin kanters, mantelzorgen 35

28-mrt-18 Belastingspreekuur 10

4-apr-18 Info 'Maak een gebaar; theorie en praktijk' 20 10-apr-18 Lezing 'High Society' expo Rijksmuseum, Ger Jacobs 35

14-apr-18 Stamboomcafe 14

15-apr-18 Literair cafe: Thomas Verbogt 75

24-apr-18 Schrijversbezoek Joke Hermsen 25

5-jun-18 Programmeer je Kunstwerk MU kids 10

13-jun-18 Boekstart ochtend met muziek 22

13-jun-18 Literair Cafe: Pieter Waterdrinker 75

25-jun-18 Boekpresentatie Jolanda Damsma Levend Dood 20

18-jul-18 Literair Cafe: Onno Blom 45

15-aug-18 Literair Cafe: Eva Rovers 50

15-sep-18 Stamboomcafe 14

21-sep-18 Dementheek: film The Leisure Seeker 150 26-sep-18 Dementheek: Lezing Dementie een nieuwe kijk 80 30-sep-18 Literair Cafe: Marieke Lucas Rijneveld 75

5-okt-18 Werken met de digitale overheid 5

10-okt-18 AFTh vd heijden wandeling en lezing 7

17-okt-18 Kindercollege Fossielen in Nederland 10 23-okt-18 Dementheek: rondetafelgesprek geheugenkracht 20 3-nov-18 Dementheek: Ingrid Tournoij over gedragsverandering 40 6-nov-18 Workshop Veerkrachtige Moeders Anne Parren-B 12

9-nov-18 Werken met de digitale overheid 5

12-nov-18 Pleegzorginformatieavond 15

17-nov-18 Stamboomcafe 14

25-nov-18 Literair Cafe: Martin Michael Driessen 70

11-dec-18 Dementheek: Vakantie en dementie 12

wekelijks Societeit Curiosa Dementheek (i.s.m. LEV) 630 wekelijks,

47x Taalcafe Taalhuis Geldrop (i.s.m. LEV) 258

6x Bijeenkomst over autisme (i.s.m. CMD) 90

Totaal publieksbereik 2292

(14)

14 Publieksbereik Mierlo

Vestiging Mierlo (D'n Intheek)

Bezoekerstotaal vestiging Mierlo 31.072

Leerlingen die wisselcollecties gebruiken 0 0 Aantal titels in wisselcollecties Leerlingen in leesbevorderingsprojecten 507 19 Aantal projecten

De Bibliotheek Op School & mediatheken 0 0 Geleende titels

Bibliotheekpunt Hof van Bethanien

titels

Collectie AV jeugd 342

Collectie Hof van Bethanien 251

(15)

15 Mierlo

26-jan-18 Ger Jacobs Oogappels van de Tsaren 61

jan-18 Nationale Voorleesdagen 50

9-feb-18 Lezing Het schilderen van iconen 1 14

7-mrt-18 Pecha Kucha Politiek GM 120

13-mrt-18 Natuurfotografie IVN 36

17-mrt-18 Genealogie Cafe Myerle 2

20-mrt-18 EHBO apotheek met kruiden 24

17-mei-18 4e TT van Mierlo op de fiets naar bedrijven 22

14-jun-18 Moord Soiree 15

17-sep-18 Ger Jacobs Zwelgen in schoonheid (Hermitage) 55

16-okt-18 Feiten en fabels geneeskundig gebruik planten 56

30-okt-18 Pyjama Galabal 24

31-okt-18 Kraaknacht 18

5-nov-18 1e training werken met de E-overheid 10 6-nov-18 Lezing De spoken van Visegrad Ivo van de Wijdeven 38

7-nov-18 Help de dief! 20

12-nov-18 2e training werken met de E-overheid 10

14-nov-18 5e Pecha Kucha avond 75

19-nov-18 3e training werken met de E-overheid 10 26-nov-18 4e training werken met de E-overheid 10 27-nov-18 Lezing Wie bewaart die heeft wat , C. Muusers 9 21 weken Computer Cafes (i.s.m. Seniorweb) 398 wekelijks, 47x Taalcafe Taalpunt Mierlo (i.s.m. LEV) 870 12x Genealogie Cafe Myerle 24

(16)

16 Publieksbereik Nuenen

Vestiging Nuenen (gemeentehuis)

Bezoekerstotaal vestiging Nuenen 39.741

Bezoekers activiteiten 850 6 Aantal activiteiten

De Bibliotheek Op School & mediatheken 0 2.457 Geleende titels

Bibliotheekpunt Jo van Dijkhof

Bibliotheekpunt Lenthof 150 boeken

Abonnementshouders Geleende titels

titels

Collectie Jo van Dijkhof 248

Collectie Lenthof 200

(17)

17 Nuenen

25-jan-18 Gedichtendag in Nuenen 25

6-mrt-18 Boekpresentatie Sonderkommando K4 Willem Ravest 20

12-mrt-18 Pecha Kucha Politiek 50

11-apr-18 Vakantiebanenmarkt 40

24-mei-18 Lezing Palwasha Banai Het verhaal van een vluchtelin 15

8-jun-18 Boekstart Ochtend met muziek 10

seizoen Computer Cafes 300

seizoen Helpdesk Seniorweb 200

seizoen Cursisten Seniorweb 160

seizoen Cursussen Klik & Tik 30

(18)

18 Publieksbereik Son en Breugel

Vestiging Son en Breugel (Vestzak)

Bezoekerstotaal vestiging Son en Breugel 42.689

Bezoekers activiteiten 853 22 Aantal activiteiten

De Bibliotheek Op School & mediatheken 0 0 Geleende titels

Bibliotheekpunt Berkenstaete

titels

Collectie Berkenstaete 230

(19)

19 Son en Breugel

28-2-2018 Lezing 'Ik brul dus ik ben' Peter Wierenga 18 14-mrt-18 Pecha Kucha Politiek gemeenteraadsverkiezingen 90

15-mrt-18 Belastingspreekuur 3

16-mrt-18 Onthulling bordjes Gedichten in 't Groen 35 27-mrt-18 Lezing 'Robots in de zorg' Fabrizio Greidanus 16 4-apr-18 Lezing Lamija Dzigal-Bektesevic 'mijn integratie' 27

10-apr-18 Vakantiebanenmarkt 50

16-apr-18 Lezing 'High Society' Ger Jacobs over Rijksmuseum 30 7-jun-18 Workshop Programmer kunstwerk met robot GoTo 16 7-jun-18 Workshop Boekstart ochtend met muziek 20 26 jul t/m 16 aug

2018 Cursus Digisterker werken met e-overheid 34

30-jul-18 Kinderactiviteiten BSO thema kunst 100

2-aug-18 Kinderactiviteiten BSO thema kunst 100

4-sep-18 Op Taalexpeditie, week alfabetisering 25 21-sep-18 Inloopmiddag dementie film 'A leisure seeker' 45 23-sep-18 Kraam International Food Festival Bongerd 50 week

40/41 Workshop 'veilig het internet op' docenten S&BV 15

22-okt-18 Lezing Yasmine Verschure 32

5-nov-18 Opening taalpunt Son en Breugel 50

12-nov-18 Popup Kaaswinkel Kaasplatootje 50

14-nov-18 Opening Expositie Grenzeloos Genieten 30 15-nov-18 Presentatie project kaasplatootje door leerkrachten 8 20-nov-18 Lezing en proeverij Rampspoed en Overvloed 9

(20)

20 Publieksbereik Heeze-Leende

Vestiging Heeze (Perron)

Bezoekerstotaal vestiging Heeze (Perron) 9.388

Abonnementshouders jeugd (0-18) 1.130 34.813 Geleende titels Abonnementshouders volwassenen 587 23.927 Geleende titels Ebook accounthouders 506 3.370 Geleende Ebooks Cursisten landelijk digitaal aanbod 41 120 Gevolgde cursussen

Leerlingen die met klas vestiging bezoeken 329 22 Aantal klassen Leerlingen die wisselcollecties gebruiken 0 0 Aantal wisselcollecties Leerlingen in leesbevorderingsprojecten 757 25 Aantal projecten De Bibliotheek Op School & mediatheken 2.708 Geleende titels

Bibliotheekpunt Sterksel (Valentijn) (> 27 okt 2018)

titels

Collectie fictie volwassenen 2.771 Collectie non-fictie volwassenen 811

Collectie Sterksel 540

(21)

21 Heeze-Leende

10-jan-18 Voorleesuur door voorleesteam 'winter' 6

26-jan-18 Film Dr Zhivago met inleiding 100

31-jan-18 Voorleesontbijt 30

24 t/m 31 jan 2018 Workshop Dichten in de klas (gr 7) 60

31-jan-18 Lezing Jan Toorop 50

1-feb-18 Voorleeskampioenschap 200

1-feb-18 Film A United Kingdom 100

3-feb-18 Voorleesteam: Stt de tijger slaapt 15

7-feb-18 Voorleesuur door voorleesteam 6

22-feb-18 Pecha Kucha Heeze-Leende 80

28-feb-18 Lezing Breng structuur in je leven 0

10-mrt-18 Heropening vestiging Heeze 100

12 t/m 16 mrt 2018 Bieppstore 90

13-mrt-18 Voorleesuur door voorleesteam 6

16-mrt-18 Film Sprakeloos 23

11-apr-18 Voorleesuur door voorleesteam 6

apr-18 Lezing HJ van Boxel boek De groenteboer uit DH 15 4-mei-18 Film HHH The man with the iron heart 35

9-mei-18 Voorleesuur door voorleesteam 6

15-mei-18 Lezing Manon Sikkel voor klassen 90

17-mei-18 Lezing Nasrin Hamidi 35

23-mei-18 Workshop Geheugenkracht Ank Keerewee 8

13-jun-18 Voorleesuur door voorleesteam 6

21-jun-18 Schrijversbezoek Ozcan Akyol 120

Week 29 t/m week 30 Voorleesteam voor groepen BSO 80

10-aug-18 Vakantie vereniging Venlo 30

5-sep-18 Op Taalexpeditie week Alfabetisering 30 8-sep-18 Lezing en bezoek Kasteelbibliotheek Guus Braun 20 20-sep-18 Lezing en bezoek Kasteelbibliotheek Guus Braun 10 30-sep-18 Lezing en bezoek Kasteelbibliotheek Guus Braun 10 3-okt-18 Voorleesteam Dag van het jongste kind 20

4-okt-18 Inloopspreekuur computers 5

10-okt-18 Schrijversbezoek Susan van 't Hullenaar 10 14-okt-18 Willem Wimink voor de allerkleinsten 6

14-okt-18 Eerbetoon Willem Wilmink 25

27-okt-18 Opening Bibliotheekpunt Valentijn Sterksel 75

29-okt-18 Opening Taalpunt Heeze-Leende 45

1-nov-18 Inloopspreekuur computers 5

10-nov-18 Slotakkoord Kunstsmullen 100

21-nov-18 Lezing Jeanne vd Loo; stress in relatie tot eten 15

22-nov-18 Arthur Japin 90

(22)

22

6-dec-18 Inloopspreekuur computers 5

20-dec-18 Kerstavond Vrienden van de Bibliotheek 35 20-dec-18 Info bijeenkomst leesclub geschiedenis Senia 10

Publiekbereik Centrale Diensten

Bezoeken aan website Bibliotheek

Dommeldal 362.844

Aantal Leesclubs N-Brabant & Limburg 175 966 Geleende collecties Personen in leesclubs N-Brabant & Limburg 814 5.797 Geleende titels

titels

Achtergrondcollectie fictie jeugd 2.660 Achtergrondcollectie non-fictie jeugd 2.417

Achtergrondcollectie AV jeugd 30

Achtergrondcollectie fictie volwassenen 9.366 Achtergrondcollectie non-fictie volwassenen 6.381 Achtergrondcollectie AV volwassenen 74

(23)

23