University of Groningen
Renal Sympathetic Denervation
Hoogerwaard, Annemiek F.
DOI:10.33612/diss.157272672
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2021
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Hoogerwaard, A. F. (2021). Renal Sympathetic Denervation: From acute renal nerve stimulation induced hemodynamic changes to long-term clinical perspectives. University of Groningen.
https://doi.org/10.33612/diss.157272672
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
appendix
List of publications
Acknowledgments
Curriculum vitae
151
List of publications
a
list of pUBlications
Hoogerwaard AF, Adiyaman A, et al. Renal Nerve Stimulation: complete versus incomplete
renal sympathetic denervation. Submitted.
Hoogerwaard AF and Kralt P. Een vrouw met een afwijking rondom het hart. Ned Tijdschr
Geneeskd. 2020;164:D4958.
Hoogerwaard AF, Elvan A. Is renal denervation still a treatment option in cardiovascular
disease? Trends Cardiovasc Med. 2020 May;30(4):189-195.
Hoogerwaard AF, de Jong MR, et al. Renal sympathetic denervation induces changes in
heart rate variability and is associated with a lower sympathetic tone. Clin Res Cardiol. 2019
Jan;108(1):22-30.
Hoogerwaard AF, Adiyaman A, et al. Changes in arterial pressure hemodynamics in response
to renal nerve stimulation both before and after renal denervation. Clin Res Cardiol. 2018
Dec;107(12):1131-1138.
de Jong MR, Hoogerwaard AF et al. Renal nerve stimulation identifies aorticorenal
innervation and prevents inadvertent ablation of vagal nerves during renal denervation.
Blood Press. 2018 Oct;27(5):271-279.
Hoogerwaard AF, de Jong MR, Elvan A. Renal Nerve Stimulation as Procedural End Point for
Renal Sympathetic Denervation. Curr Hypertens Rep. 2018 Mar 19;20(3):24. doi: 10.1007/
s11906-018-0821-y.
de Jong MR, Hoogerwaard AF, et al. Treatment of atrial fibrillation in patients with enhanced
sympathetic tone by pulmonary vein isolation or pulmonary vein isolation and renal artery denervation: clinical background and study design: The ASAF trial: ablation of sympathetic atrial fibrillation. Clin Res Cardiol. 2018 Jul;107(7):539-547.
Hoogerwaard AF, de Jong MR, et al. Renal vascular calcification and response to renal nerve
denervation in resistant hypertension. Medicine (Baltimore). 2017 Apr;96(17):e6611.
Hoogerwaard AF, Elvan A. Novel insights into the mechanisms of renal sympathetic
denervation-induced neuromodulation in controlling atrial arrhythmias in canines.Heart
Appendix
152
de Jong MR, Hoogerwaard AF, et al. Persistent Increase in Blood Pressure After Renal Nerve
Stimulation in Accessory Renal Arteries After Sympathetic Renal Denervation. Hypertension.
155
Acknowledgements
a
acknoWledGements
Eindelijk dan het laatste hoofdstuk van dit proefschrift: het dankwoord! De totstandkoming van dit proefschrift is naast mijn eigen energie, enorm de verdienste van velen om mij heen die allen hieraan een unieke bijdrage hebben geleverd. Een aantal mensen wil ik hieronder in het bijzonder bedanken.
Geachte copromotor Dr. Elvan, beste Arif, veel dank voor jouw begeleiding de afgelopen jaren. We leerden elkaar kennen toen ik in 2014 mijn stage wetenschap startte onder jouw supervisie, wat vervolgens heeft geleid tot dit promotietraject. Ik heb je leren kennen als iemand die altijd enthousiast is, vol nieuwe (wetenschappelijke) ideeën zit en je bent in dit traject een heel stabiele begeleider geweest. Dank voor alle mogelijkheden en inzichten die je me hebt gegeven binnen het wetenschappelijk onderzoek (denk aan: je kritische feedback op papers, je openheid voor mijn ideeën, contacten, internationale congressen), dit heeft mij persoonlijk erg helpen ontwikkelen. Ik dank je ook, met name de laatste jaren, voor de betrokkenheid op mijn persoonlijke leven. Ik heb ervaren dat je voor me klaarstond als er iets was, zowel binnen als buiten het werk. Naast de wetenschappelijke aspecten heb ik ook veel van je mogen leren op het gebied van de cardiologie, waarin je een inspirerend voorbeeld bent.
Geachte promotor prof. Dr. Rienstra, beste Michiel, dank voor je enthousiaste, toegankelijke, open en kritische begeleiding de afgelopen paar jaar. Je universitaire blik heeft mijn proefschrift tot een hoger niveau getild en mijn perspectief is verruimd door de mogelijkheden die ik van je kreeg om ook onderzoek te doen binnen jullie researchafdeling. Dank voor alle tijd en energie die je in mij en dit proefschrift hebt gestoken. Ik hoop dat we zullen blijven samenwerken!
Geachte promotor prof. Dr. Van Gelder, beste Isabelle, dank voor de enthousiaste begeleiding van dit traject. Ondanks dat halverwege Michiel de hoofdtaken op zich nam, bleef je betrokken bij alles en dit heb ik erg gewaardeerd.
Geachte beoordelingscommisie, bestaande uit Prof. dr. de Boer, Prof. dr. Kjeldsen en Prof.
dr. Gansevoort dank voor jullie tijd en aandacht voor de beoordeling van mijn proefschrift.
Geachte promotiecommissie, bedankt voor jullie bereidheid met mij van gedachten te wisselen over de inhoud van dit proefschrift.
Maatschap cardiologie, bedankt voor de mogelijkheden die ik heb gekregen om dit
Appendix
156
specifieke dank aan de opleider Dr. Ramdat Misier. In 2014 heeft u mij aangenomen als semi-arts en heb ik binnen de cardiologie te Zwolle mijn geneeskunde studie af kunnen ronden. Nadien kreeg ik de mogelijkheid om als ANIOS te werken en een promotietraject te starten. Iets meer dan een jaar later startte ik aan mijn opleiding tot cardioloog, wat voor mij iets sneller was dan verwacht. Ook later in het traject bleek er soms een spanningsveld te bestaan tussen onderzoek, klinische werkzaamheden en mijn wensen. Ik dank u voor de gesprekken die we hierover hebben gehad, waarin we tot een gezamenlijk passende oplossing kwamen. Dank ook voor uw begrip dat het voor mij als cardioloog in opleiding, maar ook vrouw en moeder toch heel anders is dan voor u als mannelijke cardioloog, waarbij in uw tijd dingen toch anders gingen. Bijzonder dank voor de tijd die ik na mijn vooropleiding kreeg om mijn opleiding tijdelijk te pauzeren en dit proefschrift af te ronden, ondanks dat u het misschien niet helemaal begreep gaf u akkoord en zonder die periode was dit proefschrift nu nog lang niet klaar geweest.
Daarnaast specifieke dank aan Dr. Adiyaman, beste Ahmet, als co-auteur van bijna al mijn papers heb je een belangrijke rol gespeeld in de totstandkoming van dit proefschrift. Ik bewonder je om je kennis, nauwkeurigheid en bevlogenheid en dank dat je een deel daarvan aan mij wilde doorgeven. Dank voor alle kostbare tijd die je in mij hebt geïnvesteerd. Ik realiseer me dat ik met dit schrijven je niet genoeg waardering kan geven die wel op zijn plaats zou zijn, maar weet dat mijn dank groot is.
Ook wil ik Dr. Smit, Jaap-Jan, danken voor je betrokkenheid bij de studies, je aanwezigheid tijdens de multidisciplinaire overleggen die we aan het begin van het traject hadden en het lezen van mijn papers. Daarnaast ben je al enige tijd mijn polisupervisor. Het allereerste wat je daarover ooit tegen me zei zal ik nooit meer vergeten: “poli is vaak kiek’n wat wordt”. Deze aanpak past niet helemaal bij mijn persoonlijkheid, maar heb juist daardoor inmiddels heel wat van je kunnen leren, waarvoor dank. Ik denk ook met veel plezier terug aan de keren dat we bij jou thuis een lied oefenden voor het kerstdiner!
In het verlengde hiervan ook dank aan de vakgroep cardiologie voor de betrokken begeleiding. Tevens dank aan Dr. Heeg en de verpleegkundig specialisten van de afdeling
vasculaire geneeskunde, voor de inclusie en follow-up van diverse studie patiënten.
Beste paranimfen, Mark Roland de Jong en Esther Bouter.
Lieve Mark-Roland, je was een van de eerste mensen (en wellicht ook wel de leukste) die ik leerde kennen binnen de cardiologie. Je hebt me vol enthousiasme begeleidt tijdens mijn stage wetenschap en vervolgens hebben we veel samen gewerkt tijdens onze research periode. Ook al zijn we op allerlei vlakken behoorlijk verschillend, we hebben maar een half woord nodig om elkaar te begrijpen. We hebben heel wat hard werkende uurtjes samen doorgebracht, maar daarnaast ook al veel leuke dingen samen kunnen doen. Dank voor wie je bent!
157
Acknowledgements
a
Lieve Esther Bouter, vanaf het eerste moment dat we met elkaar spraken lijkt het alsof we elkaar al jaren kennen; het voelt alsof we zussen zijn. We hebben inmiddels heel wat mooie en minder mooie momenten in elkaars leven meegemaakt en dat heeft onze band enorm versterkt. Dank voor je luisterend oor, eerlijkheid, trouwe vriendschap en alle gezelligheid ook samen met Bart.
Lieve Vera Derks, dank voor het indienen van de verschillende papers en je ondersteuning gedurende dit traject. Door je gezondheid veranderde dat helaas de afgelopen jaren, maar desondanks bleef je betrokken en belangstellend, waarvoor grote dank. Je was altijd een fijne, stabiele en voorspelbare factor binnen de cardiologie.
Lieve Sonja Postma, dank voor jouw onuitputtelijke nauwkeurigheid, gedrevenheid en energie als projectcoördinator. Je hebt er alles voor over als het tot een beter resultaat voor de studie zal leiden. Ik dank je voor de prettige en gezellige samenwerking. In het verlengde daarvan dank ik ook Anna Castella Riera en denk ik met veel plezier terug aan de initiaties bij de Spaanse studie centra. Medewerkers van Diagram, met velen van jullie heb ik in meer of mindere mate samengewerkt en dank voor jullie inzet rondom de studies. Dank ook aan de opleiders van de vooropleiding, waarvan de afdeling nefrologie in het bijzonder. Ik heb naast alle medische kennis, bij jullie met name mogen leren en ontdekken wie en hoe ik zelf wil zijn als dokter. Een speciaal dank aan de opleider van de interne geneeskunde Hilde Peters, ik heb veel over mijzelf geleerd door de vragen die je stelde tijdens mijn voortgangsgesprekken. Nefroloog Joan Doornebal, ook bijzonder dank voor alle leerzame momenten, vertrouwen en goede raad die ik van je kreeg op zowel medisch als persoonlijk vlak.
Lieve mede-researchers. Allereerst wil ik Thomas Buist bedanken; onze wegen binnen de
cardiologie gaan een beetje samen op: we zijn ongeveer tegelijk gestart met ons laatste jaar van de opleiding geneeskunde, met onze eerste baan als dokter, het promotietraject, de opleiding (waarin in je me nu overigens al ver voor bent) en nu ronden we allebei ons promotietraject af. Ik ken je als een slimme, stabiele en betrouwbare collega en waardeer enorm het contact dat we met elkaar hebben. Daarnaast ook Daniëlle Haanschoten,
Nanette Borren, Annerieke Tavenier en Dominique van Dongen bedankt voor de (mentale)
steun en gezelligheid de we met elkaar hebben (gehad) tijdens de onderzoekprojecten op vlinder 3.2 en later bij Diagram.
Uiteindelijk heeft dit boekje ook niet tot stand kunnen komen zonder steun van familie en vrienden. Lieve Machteld Gijssen, tijdens onze studententijd in de Parelflat in Groningen hebben we heel wat samen beleefd en toen droomden we over alles wat de toekomst zou
Appendix
158
brengen. Inmiddels zijn we heel wat belangrijke life events verder, zijn we nog steeds van elkaar diepste geheimen op de hoogte en weet ik dat ik je nog steeds op ieder moment van de dag en nacht kan storen om te praten. Onze vriendschap is heel waardevol en soms wilde ik dat we nog even daar samen woonden in de Parel. Lieve Liesbeth van de Lagemaat, op de middelbare school droomden we over onze eigen praktijk genaamd Hoogerwaard en van de Lagemaat (omdat dat wel goed klinkt samen) en onze natuurkundedocent wilde hoe dan ook onze eerste patiënt zijn. Het is allemaal wat anders gelopen dan die dromen van toen, maar onze vriendschap is gebleven en als we elkaar we zien voelt het alsof we elkaar gisteren nog zagen!
Dank ook aan mijn ouders Theo en Joke, zusje Mariska en broertje Tim, jullie zijn minder nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van dit proefschrift, maar jullie zijn wel belangrijk geweest op andere vlakken. Ook al denken we verschillend over bepaalde dingen, ik weet dat jullie trots zijn op wat ik tot dusver heb bereikt.
Lieve schoonfamilie van de Kamp, schoonouders Thea en Henk inmiddels draai ik al ruim 13 jaar mee in jullie gezin en familie en in tussentijd zijn we ook nog eens buren geworden! Bedankt voor jullie steun, aanmoediging, gezelligheid en goede gesprekken die we met elkaar kunnen hebben en ook voor de keren dat jullie voor ons klaar staan en Loïse (en zelfs de hond Gaby) opvangen als de planning even wat krap is! Ook Marlies, Harmen en
Carlijn, Jefta en Julia bedankt voor de mooie familie die we samen kunnen vormen!
Lieve Paul, bijna mijn halve leven deel ik al met je en ik ben heel blij dat ik dit alles samen met jou mag doen. Dankjewel voor je steun, energie, oneindige optimisme, positiviteit, geduld en de ruimte die je me geeft om mijzelf te ontwikkelen. Dank voor je stabiele persoonlijkheid, welke een aanvulling is op die van mij. Ik ben dankbaar voor het gezin dat we samen kunnen vormen met onze dochter Loïse en het zusje dat op komst is. Rest mij niks meer dan te schrijven: soli deo Gloria.
161
Curriculum Vitae
a
cURRicUlUm vitae
Annemiek Hoogerwaard was born on May the 28th 1991 in Putten, the Netherlands. She
graduated from secondary school in 2008 at the Johannes Fontanus College in Barneveld. At the same year she went to Medical School at the University of Groningen. Her internships were performed at the University Medical Center of Groningen, Hospital Group Twente, and Ndala Hospital in Tanzania. In 2014 she finished her last year of medical school at the cardiology and thoracic surgery department of the Isala Hospital in Zwolle. Afterwards she started her cardiology career in the Isala Hospital; she worked as ANIOS and researcher with the cardiology department from 2015. She started her specialization to cardiologist in 2016 and continued meanwhile to work on her research. Annemiek performed her work as researcher and PhD training in the field of renal sympathetic denervation, which resulted in this thesis under direct supervision of Dr. A. Elvan. The data of this thesis has been presented on international conferences. The specialization will be finished in 2024. Annemiek is married with Paul van de Kamp, mother of Loïse (2018) and their second child is expected March 2021.
