Hoo.fstuk VI
L A E-R ONDERWYS
A. Doelstellings met laer onderwys 1. Die algemene vorming van die kind
Die laerskool is in die gelukkige posisie dat d~t
die kind nog in sy mees ontvanklike stadium onder sy sorg neem. Die kind onderwerp hom nog onvoorwaar=
delik aan sy onderwysers en is uiters lojaal aan sy skool en alles wat dit vir hom inhou. Die inwerking van sy omgewing en van medemenslike omgang kon nog geen blywende invloed uitoe.fen nie en _hy staan'noa onbevoor=
. oordeeld omdat hy nog geen ander lcri teria in sy lewe.
opgebou.het nie. Hy· is gereed om. gevorm te word aan
. 1)
die hand van sy ouers en .sy onderwysers~ . in die lig hiervan, plaas dit •n g:eweldige ver:ant=
woordelikheid op.die skool en die onder'Wyse~s.
Eerste i.ndrukke is gewoonlik blywend en daarom kan die noodsaaklikheid van versigtige en verantwoordelike op=
voedlcundige optrede nooit 'oorbeklemtoon word nie. Die laerskool moe.t die kind aanvaar as ·n onvolwasse wese wat bygestaan moet word in.s.y gang na volwassenheid en:na die nastrewing van kwaliteite wat as Io.fwaardig by die val=
wassene beslcou kan word., Benewens die ouerhuis,.is die laerskool dan in die bevoorregte posisie' om die eerste· doelgerigte paging aan te wend om •n stewige grondslag te le vir die verdere ontwikkeling van die kind in die middelbare skoo1.2) ·
Die benadering is kindgerig en dit beoog die om=
1) Koen, A.J.
tin, 10,1:
2) Loc.cit.
Geleentheldstoespraak (In Onderwysbulle- p.454.
vattende opvoeding van die kind in totaliteit, d.w.s.
ten opsigte van die verstande1ike, 1iggaam1ike, este=
tiese, godsdienstige, sosia1e en emosione1e vorming.
Die 1eerplan vir die laerskool moet dus so ingerig wees- dat dit die kind in a1 sy vermoens betrek maar met be=
sondere k1em op karaktervorming en persoonlikheidsont=
wikkeling. 1)
2. Voorbereiding van die kind
Die kind moet.voorb~rei word vir sy verdere onder=
wys en opvoeding deur middel van die aan1eer en bemees=
tering van die kernvakke, rrl. (a) sy hu±staal en die tweede taa1 te praat,.lees en s~ryf en (b} goed te kan reken.
Met die oorp1asing van a1le standerd sesse na die hoerslcool en a1ie Ieeriinge_op- ouderdom 13+, het die Iaerslcool ·n funksieverandering ondergaan wat dus ook die doelste1ling met 1aer onderwys fundamenteel ver=·
ander het. Die 1aerslcool hoe£ nau nie meer. in te·staan vir die wel en wee. van enige leerling wat die slcool vir . goed verlaat nie·omdat daar streng·gesproke nie-meer
sulke leer1inge bestaan nie; dit het nou die aileen=
verantwoordelikheid van die hoerskool geword. Die·
laerslcoo1 het . dus nou. •n b-asisskool geword: di t moet fundamentele kennis verska£ en die fondament le vir al1e vorms van middelbare onderwys hetsy akademies, teg=
nies, kommersieel, beroepskundig o£ huishoudkundig van aard. Oor hierdie diversiteit hoe£ die 1aerskool met sy fundamentele opset hom ook nog nie te kwe1 nie; hy 1) T.O~D. Vers1ag van die Komi tee insake krediet en ek=
samenstelsels aan die onderwyskolleges, p.25-31.
Vgl. ook N.A.O. bylaes by die verslag van die Onder=
komitee oor die opleiding van en serti£ikaatuitrei=
king van onderwysers, p.35-37.
is hom bewus van sekere ta1ente en vermoens van sy 1eer.1inge maar die ui teensp1i tsing in be1angste11ings vind eers op die midde1bare v1ak p1aas.1
)
Hierdie voorbereidende aard van 1aer onderwys ont=
hef dit egter nie van die verantwoorde1ikheid om in pas te bly met nuwere ontwikke1inge en nuwere 1ewen~=
eise nie;. So het die inste11ing van gedifferensieerde midde1bare onderwys ook veranderde eise aan 1aer onder=
wys geste1 ep moet die voorbereiding van die 1eer1inge so wees dat'die oorskake1ing met die minste inspanning en frustrasie kan p1aasvirid. 2)
B. Die toe1ating van vyfjariges
Een van die voorbereidende stappe v?-r die ui tvoering van die nuwe be1eid na 1950, was die vergunde toelating
Van _vjf jariges aan die 1c:ters.ko1e Om scidoende 'll mate van ba1ans te ha17-dhaaf na die oorplasing van die st.
VI-1eer1inge na die hoersko1e. In 1948 was die pa=·
·sisie nog so dat kinders wat jonger as ses jaar was, nie tot die laerskool toege1aat is nie. 3) In 1951· . word hulle onder die
volg~nde voor~aardes t~ege1aat:
4)
1. p1aasruimte ·en onderwyspersoneel moet beskikbaar wees;
2. toelating kan slegs gedurende die eerste tien dae van die skooljaar geskied vir kinders wat voor junie 6 jaar oud word~
1) Groenewa1d, A.J. Die 1aerskoo1 in perspektief in die Westerse were1d (In Onderwysbu11eti-n, 11,2: p.61).
2 3
)- Groenewa1d, op.cit7, p.66. . ) T.O.D. Handboek van instruksies aan hoofde; 1948,
p.52. Vg1. ook T.O.D.-verslag, 1950, p.15.
4) T~O.D. Handboek van instruksies, 1956/57, p.46; Vg1.
ook T.O.D. Handboek van onderwysregu1asies, 1959, p.
100. Ordonnansie nr. 29 van 1953, art. 100.
Administrateurskennisgewing nr. 105 van 9 Febr. 1955.
T.O.D.-omsendbrief nr. 79 van 1951.
3.
4.
indien daar nie plaasruimte vir alle vyfjariges is nie, moet die oudstes van hulle voorlceur geniet;
toelating mag nie geslcied ten koste van skoolplig=
tige leerlinge nie en daarom moet falctore soos doer~
matige huisvesting, bevoegdheid van personeel en goeie organisasie deeglilc in aanmerlcing geneem word.
Die toelating van vyfjariges.was toelaatbaar maar nie verpligtend nie. · Hoofde het die reg om toelating van leerlinge wat onder die ouderdom van die onderste grens van verpligte skoolbesoelc is, te weier al is akkommodasie beskikbaar. Hoofde word daarop_gewys dat hulle sover moontlilc-moet voorlcom dat gradeklasse bui=
tengewoon groot word. ·n Verbetering van die pers.o=
neelposisie het weer •n verslapping meegebring sodat in
".1952 vyf"jariges. wat in die loop. van die j aar 6 j aar word, toegelaat is mits akkommodasie heskikbaar was. 1 )
I. Skoolrypheid van vyfjarige leerlinge
In 1956 het. die Onderwys.buro •n intensiewe onder=
soek na skoolrypheid van die.vyfjarige ingestel. Die saak is ondersoek t.o.v. die skolastiese peil, -emosio=
nele aanpassing, slcoolbesoelc, vordering en vatbaarheid vir·siektes. Die Buro wys daarop dat die sosiale, fisiese,_ int~llektuele en emosionele ontwikkeling van die kind sowel as sy sosio-ekonomiese agtergrond
·n geweldige invloed uitoefen op sy vordering en tog is die enigste maatstaf vir toelating die kind se chrono=
logiese ouderdom. 2) .
1) T.O.D. Handboelc van instrulcsies 1956/57, p.46. Vgl.
oolc. T.O.D.-omsendbrie£ nr. 3 van 1952.
2) T.O.D. Onderwysburo, Werlcstulc 47. Slcoolrypheid van vyfjarige leerlinge, p .. l .
Al die inwerkende faktore kan saamgevat word onder die enkele begrip nl. skoolrypheid en· omdat dit·baie moeilik is om op die .:oog a£' vas te stel; het di t ge=
woonlik geen rol by sy toelating·gespeel nie. Vir die werkende moeder was. hierdie departementele ver=
gunning •n uitkoms en vir die skoolhoof het hierdie
stroom val?- vyfjariges die geleentheid gebied om sy skoal te laat opgraqeer of om sy gradering te beh9u nadat dit deur die bepaling dat alle leerlinge op l3+ ouderdom hoerskool toe moet gaan, in gevaar gestel isL
In a1 die ander provinsies en in suidwes-Afrika word kinders wat noS): nie 6 jaar ~s nie; tcregelaat.
Die voorwaardes verskil egter onderiing. · In die· bui=
teland·is dit net die Verenigde Koninkryk wat vyfjari=
ges toelaat en daar is dit die onderste grens van ver=
pligte skoolbesoek. · Hierdie feit geld oolc vir Ceylon,.
Israel en Nieu-Seeland..1 } ·
Daar moet veral met drie prosesse in die ont=
wikkelin~ van die kind rekening gehou word, nl.:die groei:t:?ro.ses ,_die rypwordingsproses en d_ie leerproses:
a. Die·groeiproses.
Dit is hoofsaaklik fisiologies;·die kind groei en word langer en swaarder en terselfdertyd ontwild<:el sy versicillende vermoens:
(1) Gesigsvermoe wat ~ belangrike rol speel by lees, skryf en reken. As die vyfjarige se oogfokus nog.
nie reg is nie, lean dit ernstige letsels veroorsaak as hy te vroeg verplig word
6m
te lees. 2) · ·1)
Onderwysburo, Werkstuknr.
47, pp.2-7.2) Id. , p • 16 •
204
(2) Gehoorvermoe Gehoor speel···n groot rol in die leerproses. Die kind se ore moet ·dus··deeglik ingestem wees om te onderskei tussen verskillende klanke. Medici beweer dat vyfjariges selde in staat is om klanke suiwer te onderskei. Dit veroorsaak dat hulle nie
~oed
lean vorder met formele onderrig nie.1)(3) Motoriese vaardigheid Om doeltreffend te lean leer, moet beginners voldoende kinestetiese ko- ordinasie he om die aktiWiteit uit te voer wat nodig is om te leer lees. Die oog moet behoorlik ingestel wees om woorde en reels :te volg en die mondbewegings moet met die oog gekoordineer wees en die voetbewegings moet behoorlik deur die brein beheer word. Sommige navorsers beweer dat die vyfjariges nag nie oar die motoriese vaardigheid beskik om behoorlik te lean leer
~ie.2)
(4) Spraak Korrel<te spraak is veral belang=
rile by die doeltreffende aanleer van lees. As daar vyfjariges is wat nog babataal praat, moet hulle oefe=
ninge lery om dit te ontgroei alvorens hulle gel~er·
word om te lees. 3 )
(5) Gesondheid Blaleende gesondheid is nood=
saaklile vir goeie vor4ering op skool~ Sieklilee begin=
ners moet onmiddellik mediese aandag geniet.4 ) b. Die rypwordingsproses
Die fisiologiese ontwilel<eling kan nie hiervan los=
gemaak word nie en gaan op sy beurt.hand aan hand met die sielkundige on.twilekeling van die kind. Die siel=
2
1) Id., p.17.
) Id., p.l8.
3) Id., p.l9.
4) Loc. cit.
Icundige ontwikkeling word bepaal deur:
(1) Emosionele rypheid Beginners lean hoof=
saakli.k in twee groep verdeel word naamlik die wat tuis _geleentheid gehad het om selfstandig op te tree en ge=
volglik emosioneel ryp geword het. Hulle is vrymoe=
dig en gretig om kennis te maak met nuwe situasies.
Die tweede groep is die wat tuis gedomineer is en in=
kennig geword het. ·Hulle is sku om deel te neem aan klaswerk en sons selfs aan speletjies. Hierdie groep moet met spesiale sorg en liefde behandel word om. hulle
tuis te maalc in die skool: Vyfjariges is oor die al=
gemeen op emosionele gebied minder skoolgereed as ses=
jariges. l)
(2) Verstandsouderdom Dit is vasgestel deur Gates2 ) dat •n verstandsouderdom van
6i-
jaar ·nodig is om •n kind doel treffend te leer lees. As die kind sev.o. 6t
jaar is en hy nog nie emosioneel skoolryp is·nie, moet versigtig opgetree word.
(3) Agtergrond en ervaring Beginners ver=
skil geweldig t.o.v. lewenservaring en woordeskat.
Alvorens daar gelyke vorderihg kan wees, .moet die wat •n agterstand het eers hulle agterstand inhaal;
Daarom is •n geheel-informele benadering nodig en mag beginners nie volstoom aangedryf word nie. Die beste
Id., p. 20.
Gates, A.I. New methods in primary teaching.
Aangehaal in Werkstuk 47, p.23. ·
Vgl. ook Hildreth, G. Reading programs in the early primary period.· National Society for the studying of Education. Yearbook XLVIII Part II, 1949, p.s9.
tyd vir •n kind om met formele slcoolwerlc te begin, is wanneer hy gereed is om in alle opsigte en op alle ge=
biede voordeel te trek uit die leerwerlc waarvoor hy te staan kom. •n Kind is gereed wanneer hy maklilc, doeltreffend en sonder emosione~e steuring formele on=
derri'g lean benU:t • l) c. Die leerproses
Ui t voorgaande blylc di t dat baie fal<tore ·meewerk om tot uiteindelike skoolrypheid te lei. Die verant=
woordelike en ingeligte ouer moet deur noukeurige waar=
neming vasstel o£ die kind werl<lik gereed is om skool=
toe te gaan. Die onderwyseres moet op haar reur.t vasstel of die kind tot sekere dinge in staat is en in=
dien wel, lean die leerproses in daardie rigtings aan die. gang gesi t. word. Die ontluiking van die l<leuter en oolc van vyf j ariges moet ges timule.er en nie geforseer word nie. Deur dit te forseer, word dikwels skade aan=
gerig wat blywende emosionele steurings lean bewerk=
. 2) stelllg. . . .
N.a die ontleding van ·die vraagstuk het die Buro tot die volgende bevindings gekom: })
1. die geta~ leerlinge onder die ouderdom van 5~ iaar wat onryp is vir die slcool, ·is so groot dat ·leer=
1) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 47, p.24.
2) Id., p.12.
Vgl. ook Stretch, L.B. Guiding child develop=
ment in the elementary school, p~34.
·3) T.O.D. Onderwysburo, Werkstulc 47, p.96.
linge uit die ouderdomsgroep
s-st
jaar nie tot die skole toegelaat moet word nie;2.·die getal leerlinge in die ouderdomsgroep
st-6
jaar wat onryp is vir.toelating tot die skole is nog so groat dat die ouderdomst·-6
jaar as•n gevaarstreek beskou moet word. . )3. daar is voldoende aanduidings in die resultate om .aan te toon dat dit veral die ~ypheidspeil van seun=
-f:jies is wat die ouderdomspan
st-6
j aar ·n gevaar=streek maak.
Dit bring jie Buro tot die slotsom dat kinders wat 6 jaar oud i~ so min onrypes bev~t dat 6 jaar veilig as die onderste grens vir verpl.igte o£ toelaatbare skoal=
ouderdom aanvaar lean word, maar dit is nog raadsaam dat gedurende die aanvangs-j aar slegs •n aanpassingsprogram gevoig moet word om dan die v~lgende jaar met formele werk in graad (i) te begin. l) . . .
2. Departementele benadering tot die vraagstuk·
Die Departerr,ent het voor die probleem te staan ge==
kom dat geskikte werksaamhede gedurende die eerste half=
j
a~
vir dievyf
j :J.riges bep1an moes word.: 2 ). Pamf.let=te ~et di~ nodige wenke is in 19Sl en in 19SS aan die sko=
1e gestu~.3) · Die·wenke van 19Sl wa~ meer a1gemeen van aard terwy1 die vqn 19SS volledig gemotiveerd en beter toegelig is. Die wenke het gedui op·die benadering van die Departement en was kort1iks as vo1g:4)
1 2
) Loc.cit. _
) T.O.D.-verslag, 19Sl, ·p.21.
3) T.O.D.-oms.endbrie£ nr. 28, 19S1 en nr. 6, 19SS.
4) T.O.D. Die onderrig van beginners, Jan. 19S1 en T.O.D. Wenke oor die onderrig van beginners, Jan.
19SS.
a~ gedurende die eerste drie maande van die jaar moet alle beginners net met voorbereidende werk besig ge=
hou word;:
b~ die lesperiodes mag nie lang·er as 20 min. wees nie;
- -
c~ omdat huiie nie ewe skoolryp is. nie, moet hulle vroegtydig- in bekwaamheidsgroepe ing:edeel word;
: d ~ die grade en st- I moet as •n eenheid beskou word sodat- leerlinge t-e enigep- tyd in die loop van die drie -j-aar van die een k1as na die ander·oorgeplaas kan word;
e. indien nodig moet lee~li~ge vier jaar in hierdie - groep- bly; .
.f.- daar moet van g:enoegsame- hulpmiddels gebruik gemaak word om die vyfjariges te onderrig> ·
-·g • .fasilitei te vir rus en oritspanning moet voldoende wees;_-
h. die beginners moetvryiik kan beweeg, sit, staan o.f le, namate hulle behoe.fte daaraan het;
i . ritmiese bewegings van die hand moet uitgevoer word omvoldoende oe.fening van die spiere wat by skry.f betrokke-is, te verseker;
j. vooroe.feninge moet verska.f word vir gereedmaking vir die onderrig van Rekene.
Die Departement waarsku voorts dat indien ~ kind nog onryp vir .formele onderrig is, hy nie daarin gedwing moet word nie; daar moet van Ieersame .speletjies ge=
bruik gemaak word sodat die kind speel-speel ·n posi tie=
we houding teenoor die sJcool l<an ontwikl<el.
3. Standpunte van die georganiseerde pro.fessie Die Direl<teur rapporteer aan die einde van 19 51:
11In die onderwysers se tydsl<ri.fte is die sluise van
die kritiek geopen en •n vloedgolf van kritiek wat ten dele· openlilc afbre.Jcend was, het ui tgevloei." 1 ) Di t het nie net betrekking gehad op die toelating van vyf=
jariges nie, dog op die nuwe onderwysbeleid in die ge=
heel.
Wat vyfjariges betref, het die T·.o. daarop gewys dat daart~en g~waak moes word dat die lcind nie in •n si tuasie ingeforseer word waar:voor hy fi'sies ··en psigies nie.ryp is nie; dit.kan later die teelaarde van leer=
probleme en
·~edragsafwykinge
word .. 2 ) .Daar word voorts op g~wys dat leerlinge met •n chro=
nologiese ?uderdomsverskil van twee jaar in di~selfde
klas kan beland. Daarom het die T.O. voorgestel dat slegs· leerlinge wat gedurende die eerste halfjaar 6 jaar·oud word, toeg~laat mo~t word. 3) .In die klei=
ner 1aersko1e was dit prakties onmoontlik om die vyf=
j ariges in. •n aparte lelas te groepeer omdat die getal1e dit nie geregverdig het nie en dan was dit onmoontlik om hulle eers
~peel-s
peel te orienteer. 4 ) . ·Die algemene gevoel was dat 1eerlinge.op vyfjari=
ge ieeftyd nog nie skoolryp was nie maar dat hulle op so •n oorgangstadium verkeer· het dat selfs ses maande •n groot verskil gemaak het; vandaar die mening dat hulle wel ingeskryf kon word, .mits hulle voor Junie reeds ses jaar oud word. Die Departement het egter vanaf 1952 daarby volstaan dat hulle toegelaat kon word mits hulle in die loop van die jaar 6 jaar word. 5)
1~ T.O.D.-verslag, 1951, ·p.20. · 2 T.O. Onderwysblad, 1 Febr. 1952, pp.l5-18.
3 rd., 1 okt. 1950, p.9.
4) Id., 1 Febr. 1951, p. 5.
5),T.O.D.-omsendbrief nr. 3 van 1952.
c.
st. VI ·aan die laer- of hoerskool?Die huidige gebruik dat st. VI aan die hoerskool tuishoort en dat die laerskoolkursus by st. V eindig, sprui t voort ui t •n babelse verwarring in die verlede.
Uit jaarverslae van Sir John Adamson wat van 1911 af dateer, blyk di t dat terwyl daar laerslcole was wat. klas=
se van die.benede-stand~rds tot st. VII en selfs hoer gehad het, daar hoerskole was wat by st. IV begin en opgelei het tot matriek. · In die hoerskole is die lclasse Vorms genoem en het gestrelc van Vorm I (st. VI) tot vorm V (st. X).· Leerlinge wat st. VI in •n laer=
slcool slaag, sluit dan by Vorm II by die hoerslcool aan - gewoonlilc met •n ag.terstand in Latyn, Wiskunde en Wetenskap waarmee aan die hoerskool begin is •1 )
Hiervan lean afgelei word dat dit al in die vroeg=
ste jare beleid in Transvaal was om. sodra •n groot_ slcool in ·n hoer- en •n laerskool verdeel word, ·n v.oorberei=
dingslmrsus of Vorm I-kursus aan die hoerskool in te stel waartoe leerlinge wat st. V geslaag het; toegelaat word. Indertyd .was daar dan ook •n openbare st .. v- eksamen. Daar was ook die ongerymdheid dat op die=
selfde dorp die laerskool •n st. VI-lclas en die lroer=·
' '
si<Ool •n Vorm I-lclas gehad het wat dan· aan die einde van die j aar dieselfde publieice eksamen moes slcryf. z)-
Sir John Adamson het reeds so vrE.Jeg soos 1915 aan=
gedring o-p sentralisasie van middelbare onderwys toe hy hom uitgespreek het teen die saambestaan van ·n st.
VI en •n vorm I aan die twee skole en die bestaan van 1) Verslag van die Direlcteur van Onderwys,
48-49. Vgl. oolc Coetzee, .J. Chr. e.a.
in suid-Afrilca 1652-1956, p.294. · 2) Verslag van die Direlcteur, 1915, p.l31.
1911, pp.
Onderwys
st. VII aan laerskole. Hy-beveel aan dat die leer=
Iinge Iiewer met beu:J:;'se na ·n hoersl<aol gestuur moes word. I) Hy was ook •n voorstander daarvan dat leer=
Iinge vyf j aar aan •n hoerslcool moes vertoef·en dat st.
VI dus ·by die hoerskool
ingE~skakel
moes. word. 2 )Hierdie toestand het·tot i950 voortgeduur. Dit het daarop_neergekom_dat st. VI 6£ aan die laerskool 6£ aan die hoerskool.was en het van omstandighede af=
gehang. In -1950. word egteJ~ bepaal dat ·aile leerlinge aan die einde van die jaar waarin hulle 13 geword het, oorgeplaas moes word na •n hoerskool- · 6£ in st. VI 6£
in •n aanpassingsklas na gelang van omstandighede. 3 ) · Die boonst·e grens van die laerslcool was dus nou vasge=
stel op st. V. In Ordonnansie nr; 29 van 1953 word dit voorts vasgele dat laeronderwys bestem is vir leer=
Iinge tussen die ouderdomme van 5+ en 13+ en die on=
derrig moet s trek tot en. met st. V. 4) .
Benewens die feit dat dit nou die gebied van die Iaerskool afgebaken het, he·t di t oolc aangeslui t by die verlclaarde b.eleid van gedl.fferensieerde middelbare ond.erwys wat. Q.ie kind vir minstens drie j"aar aan •n hoerskool·wou he. Die laerskool sou nou die kind vir.
sewe tot agt jaar tot sy beskikking he. Om st. V te bereik, mag die kind wat op 6-7 jaar toegelaat is, nie druip nie en die ·5-6 jarige het slegs. een jaar om te d.ruip. Om hieraan te voldoen sou ·n hoe graad van doe I tref fendheid van die laerskool verg. · 5) ·
1) Id., pp.IO-ll.
2) Id., 1916, p.l5. . . .
3) T.O.D.-verslag, 1950, p.l5.
4) Ordonnansie nr. 29 van 1953, art. 3.
5)·. Venter, I.J. Aspekte van gedifferensieerde onder=
wys in die laerskool. Onderwysblad, 1 Junie 1965,
·P•76.
D. Differensiasie aan die laerskool
Differensiasie soortgelyk aan die van die hoerskool is uit die aard van die saak onmoontlik in die laer=
slcool. Van vakdifferensiasie kan daar in die laer=
skool, wat by uitnemendheid nog volkskool is, waar die grondliggende vaardighede.en gesindhede soos lees, skry£ en reken en die religieuse en die sosiale respektiewelik aangekweek en ontwikkel .moet word, weinig sprake wees. · •n Vakkeuse met die oog op •n be=
roep is nog buite die kwessie en alle leerlinge volg dieselfde leerplan. ·1 ) . ·
Die onderwyser in die hoerskool was in die posi=
sie dat hy na 1950 moes meedoen aan •n bepiande en uitgewerkte program van gedifferensieerde middelbare onderwys.
Sy
kollega in die laerskool het dit ewen=eens as opvoedkundige beginsel erke.n· en ui tgevoer dog op ·n wyse wat by die aard van laer onderwys moes aanpas. Behalwe vir ·n toevoeging aan die begin (vyfjariges) en •n afkapping aan die end (st.· VI) het sy skooltipe geen verandering ondergaan nie.
Gedifferensieerde laer onderwys kom basies neer op •n erkenning dat die laerskool in sy vormingstaalc voorsiening moet maak vir die individuele verskille wat tussen leerlinge op hierdie onderwysvlak bestaan.
Di t geld indi viduele verski lle t. o. v. ontwiklcelings=
aspekte soos verstandelike vermoe, aanleg, belangstel=
ling, persoonlikheid, sosiale aanpassing en skolastiese vordering. 2)
1) Id. , p. 77. .
2) T.O.D. Onderwysburo, Werkstkuk 139. Gedifferen=
sieerde laer onderwys, Des. 1967, p.14.
Gedifferensieerde 1aer onderwys word bewerkste1=
1ig deur die organisasie van die skoo1, si11abusse, metodiek, eva1uering en onderwysersop1eiding.
·1. Organisasie van die 1aerskoo1 a. Vertika1e organisasie
Di t ?ehe1s die breere ops_et van die skoo1organisa=
sie soos toe1ating, duur van die ·1aerskoo1kursus, bevordering, toe1ating tot midde1bare skoo1 en pogings tot vernuwing.
(1) Toe1ating tot die 1aerskoo1
Verpligte skoo1besoek betrelc die kind wet1ik van=
af die eerste· kwartaa1 van die die j aar waarin hy 7 word. 1) Vergunnende toelating geskied vanaf 5- jarige ouderdom. 2 ) Hierd:ie spe1ing in toe1atings=
ouderdom is a],reeds ·n erlcenning van indiwidue1e ver=
ski1le in die skoolgereedheid van jong.ki~ders. A1=
vorens aanspra~c gemaak lean word op hierdie differeh=
siasie-aspek, moet die toe1ating egter onderh~wig wees aan skoo1gereedheidstoetse en aan die begin was su1ke toetse nag nie gestandaardiseer nie. 3 ) · Hierdie toe1ating·van 5-jariges lean· ook verto1k word as •n ·toe=- passing van die beginse1 van versne1ling. Die
vroegryp kind word die ge1eentheid gegun om van die begin af sander onnodige vertraging deur die verski1=
1ende skoo1vakke te vorder·. 4)
.1)
~~
2)Ordonnansie nr. 29 van 1953, art. 96.
T.O.D.-omsendbrief nr. 3 van 1952.
T.O.D. Die onderrig van beginners, Jan. 1951.
T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 139, p.53 •
(2) Duur van die laerskoo1kursus.
Teenoor die normale sewe jaar wat die 1aerskoo1=
kursus duur, het die 1eer1ing wat toege1aat is in die jaar waarin hy ses jaar word, agt jaar tot sy beskik=
king. Hy geniet dus in •n mate die voordee1 van dif=
ferensiasie in tempo van vordering. 1 ).
(3) Bevordering van 1eer1inge
Geen 1eer1ing-inag meer as twee jaar in diese1fde standerd b1y nie, beha1we in die geva1 yan 1eer1inge wat in graad (i) baie laat on.tluilc het. en in ander ui tsonder1ilce gevalle .. 2) Binne die perke van
b~=
paa1de ouderdomsgrense moet ·leer1inge op prestasie van standerd na. stariderd bevorder word. Die vo1gende 'tabel
·.toon hierdie ouderdomsgrense aan:
Tabe1 · i2_ 3) .
Ouderdomspanne vir norma1e bevordering en vir vroeere of later ont1UllGng
A B
Standerd waarin die Norma1e ouder= Ouderdomspan 1eer1ing vir die domspan op 31 Des.met betrokke jaar was op 31 De,sember inagneming van
vroeer of 1a=
ter ont1uikinq
Graad ~i) 6;- 7+ 6- 8+
Graad ii). 7- 8+ 6- 9+
Standerd I 8- 9+ 7-10+
Standerd II 9-10+ 8-11+
Standerd III 10-11+ 9-12+
Standerd IV 11-12+ 10-13+
Standerd V 12-13+ 1·1-oorp1 asing
Id·., p.54.
1) '2)'
3)
Loc.cit. Vg1. ook T.O.D. Handboek van instruksies 1956/57, p.49 en T.O.D.-omsendbrief nr. 6 van 1963.
T.O.D. Handboek van instruksies, 1956/57, p.48.
In hierdie ouderdom-cum-presta~ie _tabel word dus duidelik voorsiening gemaak vir versne~ling deur die standerds heen sodat •n leerling op elfj arige ouder=
dom reeds na die hoerskool kan gaan. Die leerling wat, ten spyte van-alle voorsorgmaatreels, slcolasties ver=
traag word, word_ a~ die. begin van die jaar waarin ~y
veertien_word, na die middelbare slcool oorgeploas waar hy indiwiduele remedierende aand·ag in ··n aanpassingslclas
- 1) -
ontvang. :. - _
Vroeg-rype en begaafde leerlinge moet addisionele werlc verrig en nie te -gou ·n standerd oorslaan nie.- Indien hy met behulp van hierdie v~rryking bewys gele=
wer het dat hy die werk van die besondere standerd be=
meester het, moet die hoof so ·n leer ling dadelilc oor.=
plaas na die volgende standerd. 2)
Hierdie addisionele werlc moet nie slegs ·n vermeer=
dering op dieselfde vlak wees nie, dit koin vir die be=
gaafde leerling neer op strafwerk. Verrylcing ten op=
sigte van leergange beteken nie ·n blote vermeerderin9' in die hoeveelheid werk wat in ·n besondere vale gedoen, moet word nie_. Di t is eerder. •n verhoging 'in die kwali=
tei t of peil van di.e werk wat verwag word. Di t moet die leerling dus voor nuwe uitdagings st.el. 3 )
(4) Toelating tot die middelbare skool
Die bepaling in verband- met die verpligte oorpla=
sing na die hperslcool op die ouderdom-van 13+ staan in die telc~n van erlcenning van indiwiduele verslcille en
~
3
~ Id., · Loc.cit. Steyn, G.H.A. p.si. Verrylcing as •n metode om vir die on=derwys van begaafde leerlinge voorsiening te maalc (In Onderwysbulletin, 6,2: p.95). Vgl. ook Gallagher, . .r::J. The gifted child in the elementary school,p.2l.
van versnelling, eg. omdat geen minimum ouderdom vasge=
s tel is nie .en lg. omdat •n maksimvm ouderdom wel vas=
. 1) gestel ls.
(5) Pogings tot vernuwing
In 1955 is •n poging aangewend om minstens die aan=
vangsonderwys vanaf graad (i) tot st. I ongegradeerd te maak. Leerlinge kon te eniger tyd in die loop van die drie jaar van die een klas na die ander oorgeplaas · word. 2 ) Di t was egter nie ·n sukses nie en in .1963 . word bepaal . dat sl~gs P.ie grade as •n eenheid beskou l)'loet
word.~)
Die Inspektettrs van Onderwys het gevoel dat so •n s telsel van nie-gradering eers aan ·n verteenwoor=digende groep van skole uitgetoets moes word alvorens
"dit algemene beleid kon word. In 1964 word die ou be=
vorderingsbeleid wat op
:n
st:reng jaarstelsel gebaseer. . 4) .
Is, weer lngevoer.
b. Horisontale organisasie van die laerskool
·Dit behels die onderskeidende indeling·van leer=
linge in dieselfde skool (bekwaamheidsgroepering), aan=
passingsklasse in die laerskool self en spesiale klasse en skole vir afwykende kinders•
(1) Die klassifikasie van leerlinge by toetrede Vanwee ouderdom- en skoolrypheidsverskille by be=
ginners, word amptelilc aanbeveel dat leerlinge so gou moontlik in belcwaamheidsgroepe i'ngedee.l word en dat elke groep, sover moontlik, volgens sy eie tempo werk .en ontwikkel. 5 ) Hier geld die beginsels van bekwaam=
1) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 139, p.53.
2) T.O.D. ·Wenke oor die onderrig van beginners, 1955.
3) T.O.D.-omsendbrief nr. 6 van 1963.
4) Id., nr. 86 van 1964.
5) T.O.D. Wenke oor die onderrig van beginners, 1955.
heidsgroepering en di££erensiasie in tempo.
(2) Homogene groepering
Die Departement onderskry£ Romogene groepering in
· diesel.£ de kla:S in die geval van •n klein skool tj ie, en in aparte klasse waar die getalle per standerd dit toelaat.
Net soos in die middelbare ·skool, behoort voor=
siening gemaak te word vir drie bane en. die indeling moet hoo£saaklik berus op skoolprestasie, waarby ook die resul tate van die rypheidstoetse en • skolastiese.
toetse in aanmerking geneem moet word en daar moet ge=
poog WOrd· Om die OUderdomspan t~t 2 jaar te beperk. l) (3) Aanpassingsklasse aan die laerskool sel£
Indien dit nodig mag blyk, lean aanpassingsklasse oolc in die laerskool ingeruim word. Hierdie klasse moet Icleiner as die norma:Le lclasse wees en moet onder beheer van •n knap onderwyser geplaas word. Hier moet
•n tydelik-ingekorte leerplan en leergange gevolg word om sodoende·meer toe te spits·op die instrumentele vale=
. .
Ice. Waar a£sonderlilce lc1as·se in die kleirier laerskole nie moontlik is nie, moet die onderwyser hierdie leer=
linge in die gewone klas op ·n i:ngelcorte remedierende leerplan plaas. 2 )
T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 139, p.56.
T.O.D. Handboek van instruksies, 1956/57, p.50.
Vgl. ook T.O.D. Onderv~sburo. Sekere aspekte van
•n vo()rgestelde program· vir remedierende onderwys in Transvaal. (In Onderwysbulletin, 5·, 2: · ·
p.l23). --
(4) Spesiale klasse en skole vir a.fwylcende leerllnge
Kinders wat verstandelilc a.fwykend is, woPd na uit=
kenning en serti.fisering in spesiale klasse o.f skole geplaas. Diesel.fde geld vir dowes, swalcsigtiges, ens. wat na spesiale skole van die D.O.K.W. oorgeplaas word. Gedragsa.fwykendes word, indien nodig, na die klinielcslcool by Loopspruit oorgepiaas. l)
2. Leergange
Anders as vir gedi.f.ferensieerde middelbare onder=
wys bestaan daar nie a.fsonderlike leergange vir die A, B en c~prestasiegroepe nie, maar dit word verwag 0at die leergange by die onderslceie groepe aangepas meet word. Die voorgeskrewe leergange word deur die B-
·groep gevolg terwyl dit vir die A- en C-groepe onder=
slceidelik verrylc en verdun word·. Die mate van verry=
king en verdunning meet in die werlcslcemas aangetoon word. Die Departement sel.f vobrsien wenlce hieroor in die leergange van valcke soos Rekenlcunde, die tale en die sosiale·
wetenslcap~e.
2)
Die tydelik-verkorte leerplan vir laerskoolaanpas=
singslclasse meet deur die lcringinspelcteur goedgelceur word. 3 ) · .
3. Metodielc
Vir die swakker leerlinge word ·n meer aanslcoulike onderwys met die klem op die inoe.fening en lcernleersto.f en basiese vaardighede en meer indiwiduele aandag in
T.O.D. Handboelc van instrulcsies, 1956/57, p.64.
T.O.D. Onderwysburo, Werkstulc 139, p.57.
T.O.D. Handboelc van instrulcsies, 1956/57, p.so.
kleiner klasse ·aanbeveel.
· Naas verrykte ~nhoud, moet die begaafde leerlirtg ook grater selfstandigheid.aangeleer word deur spesiale . opdragte ui t te voer; biblioteekintegrasie moet ·n groat_
rol hierin speel. Naas individuele opdragte, kan oak van die projekmetode gebruik gemaak word waar •n groep leerlinge saam aan ·n opdrag werk. Klaskamerpraktyk verskil oak hemelsbreed tussen begaafde en.minderbe=
gaafde leerlinge, l).
Die onderwyser moet in sy besondere metode teen=
oar die begaafde leerlinge oak vasstel wat die kon=
sentrasievermoe yan elkeen is· omdat dit van kind tot kind versicil. 2) Hy moet oak vasstel of hy met •n
algemeen-begaafde kind te doeri het en of die kind slegs ·
•n begaafdheid in •n besondere rigting openbaar en ori=
gens eintlik heel gemiddeld is. Dit sal bepaald die aard van spesiale opdragte bepaa1. 3)
4. Evaluering
Die Departement beveel die gebruik van rypheids=
toetse aan om die oordeel van die onderwyser aan te vul by plasing in
bekwaam]:l~idsgroepe
in graad ( i). 4 ) .Di.e Departement voorsien gestanciaardiseerde· sko=
lastiese toetse as hulpmiddel by die ·bepaling van in=
dividuele onderrigbehoeftes van leerlinge in die ver=
skillende standerds vanaf st·. II. Hierdie skolastiese toetse is nie bedoel om vas te stel of •n kind slaag of . druip nie, maar om problerne bloat te le en vorderings=
Steyn, G.H.A. Op.cit._, p.96.
Witty, P. Helping the gifted child, p.28.
Duminy, P.A. Begaafdheid, p.59,
T.O.D. Wenke oar die onderrig van beginners, 1955.
tempo te bepaal met die oog op verbetering. Dit is spesifiek gestandaardiseer vir gebruik deur die hoof en die klasonderwyser ten einde agterlikheid, druiping en vertraging te bekamp. l) Origens is evaluering die verantwoordelikheid van die klasonderwyser wat hoof=
saaklik van selfontwerpte klastoetse gebruik maak.
Bevorderingsbesluite word deur die hoof en klason=
derwyser geneem en vir goedkeuring voorgele aan die kringinspekteur. 2 )
5. Opleiding van onderwysers
Onderwysers word spesifiek opgelei vir die laer=
skoal en lean ook in sewe besondere rigtings kwalifi=
seer, t.w •. 3)'
. a. •n tweejarige algemene professionele kursus;
b. •n tweejarige professionele lcursus vir die junior=
skoal;
c. •n driejarige gelcombineerde akademiese en algemene en professionele kursus;
d. •n driejarige algemene kursus met spesialisering in:
(1) juniorwerlc;
(2) onderwys vir afwykende kinders;
(3) senior primere werk;
( 4) kunsvlyt.
Alle onderwysers word ingelig in verband met die beginsel en algemene praktyk van gedifferensieerde on=
derwys, terwyl daar ook in die. onderskeie. vakmetodieke 1) Van Wyk, A.H. du P. Skolastiese toetse (In
Onderwysbulletin, 4,2: p.82).
2) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 139, p.58.
3) T.O.D.-verslag, 1960~ p.41.
daaraan aan.dag gegee
word~
1)E.
Sosiale studies ·Die vak·is gedurende 1960 proefondervindelik in
·alle Transvaalse laerskole ingestel. Reeds in 1956 het die Onderwysburo ondersoek ingestel na die.bewering dat die leerplan vir die.laerskool te oorlaai is en·
dat die onderrig van die moedertpal daardeur skade ly.
Een van die oplossings wat toe aan die hand gedoen is, is dat Sosiale studies as ·n enkel vak die plek kon in=
neem van die inhoudsvakke.en die tyd wat op die wy.se gewen word, kon dan aangewend word vir die instrumen=
tele vakke maar in .besonder vir ·die
moedert~al.
2) In 1956 word die eerste leergang vir Sosia·le Studies .gepubliseer en in verskeie proefskole eksperimenteelin werking gestel om da~ in 1960 in alle skole in swang te kom dog steeds met die voorbehoud dat dit by wyse van proefneming sou geskied. 3 )
1. Doelstelling met Sosiale Studies
Grondliggend vir die invoering van die vak, was die hedendaagse kindgerig'te onderwysfilosof'ie waar die kind die uitgangspunt in die onderwys moet wees e~
nie die vak nie. Daar word weg~eswaai van die water=
dig'te kompartementering van vakke sodat die klem mee.r val op die bruikbaarheid ·van die vak in die opvoedihg van die kind as op die vak en sy spesifieke inhoud
3)
Werkstuk 139, p.58.
T.O.D. Onderwysburo. · The alleged overcrowding of the primary curriculum (In Onderwysbulletin,
1,2: p.70). -
T.O.D.-verslag, 1960, p.21.
sel£. 1 )
Samevattend kan die doelstellings as volg weer=
gegee word: 2 )
a. Doelstellings wat hoofsaaklik daarop gemik is om kennis en inligting oor te dra in verband met:
(1) kultuurgoedere; . (2) geskiedkundige feite;
(3) beg'rippe van ruimte en tyd; geskiedkundige ontwikkeling in oorsaaklike verband. . .
b. Doelstellings wat hoofsaaklik met intellektueie vaardighede te doen het soos vaardigheid in die gebruik van:
(1) biblioteke; (2) naslaanwerke, boeke, tydskri£=
te, ens.; sifting en keuring van feite; (4) af=
leidings; (5) waarneming; (6) mededelingsmiddele:
die geskrewe woord, gesproke woord, notas afneem, luister, .lees; (7) kaarte en grafieke; (8) d,ie wetenskaplike metode.
c. Doelstellings wat te doen het met houdings en ge=
sindhede soos netheid, ywer, samewerking, ekonomie=.
se tydsbesteding, waardering, selfrespek, geloo£, verantwoordelikheidsin, hulpvaardigheid, patriotis=
me, verdraagsaamheid, regverdigheid, deursettings=
vermoe, moed en inisiatief.
Ten spyte van die konserwatie£-behoudende ken=
merk van die onderwys, moet dit tred hou met die ont=
wikkeling en prestasies van die beskawing. Die leer=
plan moet die behoeftes van, en omstandighe·de waarin 1) Van der Walt, N. Meting en evaluering in Sosiale
Studies (In Ond.erwysbulletin, 6, 2: p .107) •
2) Id.; p.lOE7 Vgl. ook T.O.D. Leergang vir Sosiale Studies, 1956, pp.7-12.
.die kind lewe, weerspieel; dit moet die sosiale, humanistiese en opvaedkundige aspekte weer benadruk.
Die leergang vir Sosiale Studies is dan opgestel om ook aandeel te he in hierdie breere doelstellings van die leerplan. 1 )
Die leerling moet deur die ville tot selfillctiwi=.
tei t aangespoor word en u.i tgeru.lc word ui t •n bestaande passiewe gees van toeskou.er te wees by alles wat vir
. 2T
hom gedoen word deu.r sy ouers en die onderwysers. . Daarom laat die leergang baie beweegruimte aan die on=
derwyser toe sodat hy .sy program so kan beplan dat die leerlinge algaande meer doen en hy self minder.
·Om di t te · bereik, moet hy daarin lean slaag om •n erva=
ringsveld vir die leerlinge te sleep waarin hulle self die ontdekkers word. Dit was dus vir die ervare on=
derW:yser •n stryd om self eers ontslae te raak van vas=
gegroeide o~vattings i.v.m. klaskamerpraktyk en or=
. • 3) .
ganlsasle.
2. Die leergang
Die leergang is gebaseer op die bestaande leerstof soos omvat in die inhoudsvillclce Geskiedenis, Aardrykskun=
de, Natuurstudie en Gesondheidsleer. Vir die grade is al vier in die program vir Sosiale Studies gekorre=
leer en vir die standerds hoofsaaklilc Geslciedenis en Aardrylcskunde. Dit was nie slegs die vorige vaklce saamgegooi in diesel·fde leergang nie, maar eerder die korrelering van die inhoud om •n vale te vorm wat die 1) Groenewald, A.J. Leergangbeplannlng vlr Saslale
Studies (In Onderwysbulletin 4,2: p.91).
2) T.O.D. Leergang vir Sosiale Studies, 1959, p.lO.
3) Id., p.l6.
mens, sy wereld en sy aktiwiteite as grondslag sou neem. Dit was hoofsaaklik begrens deur twee begin=
sels nl. eerstens die terrein waarop die mens lewe en werk en tweedens die mens en sy geskiedenis en aktiwi=
teite.1)
Die inhoud van die· leerg<:mg is minder voorskrif=
telik en meer buigsaam as die leergange van die afson=
derlike inhoudsvakke en het swaar geleun op die inisia=
tie£ van die onderwyser.'omdat hy die ewewig moes. bewaar tussen feitekennis en die vaardighede en gesindhede wat die vak beoog het. · Hierdie 11Vloeibaarheid" het erns=
tige probleme met die evaluering van die vak teweegge=
bring. 2 ) . · ·
Daar is •n minimumtyd van 100 minute per week vir
·die vak vasgestel. Vir die grade moes 20 min. per dag daaraan bestee word, st·. I en II moes di t in drie lesperiodes ontvang terwyl vir st. III-V twee periodes van 50 min. elk aanbeveel is. 3)
3. Die inslag van die vak
Nadat die vak •n valle jaar in al die laerskole in Transvaal in swang was, rapporteer die Direkteur aan die einde van 1960 dat die sukses gewissel het van skoal tot slcool volgens die geesdrif en belcwaamheid waarmee dit aangepalc is. In sommige skole het dit ontaard in die samestelling van prente-albums, terwyl ander werlclike nuwe hoogtes daarmee bereilc het. In die junior groepe het die historiese verhale nie tot hulle reg gelcom nie en in die senior standerds was die 1~~ Groenewald, op.cit., p.93.
Vander Walt, op.cit., p.ll3.
T.O.D. Leergang vir Sosiale Studies, 1959, p.20.
. werk onsamehangend en verwarrend en het die chronolo=
giese aspek daarvan·. skade gely. Prenteversamelings h'et •n stokperdjie geword sonder dat daar enige waarde geheg is aan die inhoud en betekenis daarvan. Die
meti~) van die' val< het ook algemeen probleme opgele=
.wer. · .
Die· gevoel was vry algemeen dat Geskiedenis nie tot sy reg gekom het in die wyse waarop Sosiale Studies aangebied word nie. Indieri dit net van Afrikaanse · kant gekom het, Icon die a-rgwaan van·chauvinisme of van oordrewe pieteit afdoen aan die argumente. Ons haal dus van Engelse kant aan: .,What are now called the cultural subjects supply the real stuff and marrow of _education and in my bias I think that History with its
treatment of man as a spiritual, artistic, social, political·and economic being is the most comprehensive=
ly educational of all subjects. Consequently, I do not want to see it washed away or watered down with geography, arts and crafts, and general milling around. 112 )
Die Aardrykskunde-onderwyser tree ook.in die are=
na vir sy vale: .,I maintain· that History and Geography must be equal partners in an intimate relationship the one with the other, that they are fundamentally and inseparably complementary~ each completing the other •.• ; it is an essential study fitting into the whole fabric
1) T.O.D.-verslag, 1960, p.21.
2) Mayne, F. History or Social Studies.
Transvaal Educational News, Oct., 1957, The p.l9.
of his (the child's) education as a uniquely shaped stone into the wall of a building."l)
•n Verteenwoordigende onderkomi tee van die T.O.
het ook die voorgestelde leergang vir Sosiale Studies bestudeer en tot die gevolgtrekking gekom dat Geskie=
d enls as vac nle daarln tot.sy reg om nle. . 1 . ' . k . 2 )
Prof. Chris Coetzee spreek hom ook uit teen So=
siale Studies op grond daarvan dat dit teenstrydig is met die empiriese (feitlike) belangstelling van die.
kind in die laerskool wat •n behoefte het aan lwnkrete feite en vaardighede .eerder as vir die wye omvattend=
heid van Sosiale Studies wat,buite sy ervaringsveld li~. 3)
In •n ondersoek wat aan die einde van 1960 deur die Onderwysburo ingestel is, het geblyk dat die eks=
periment •n sukses was dog dat die vale bepe:dc was· deur gebrek aan onderwysers met ervaring, voldoende naslaan=
werke en fasiliteite in die klaskamers. Ten spyte hiervan, het die meerderheid gevoel dat die vale bydraend is tot die omvattende opvoeding van die kind en dat dit behoue moet -bly.4 )
In 1963 is •n soortgelyke ondersoek deur die Buro ingestel, veral na aanleiding van klagtes dat die
1~~ Good, A.G., op.cit., p.23.
T.O. Onderwysblad, Mei 1958, Coetzee, J. Chr. •n Beswaar Onderwysblad, 1 Apri. 1961.
4) T.O.D. Onderwysburo,·Werkstuk bulletin, 6,1: p.lO).
p. 77.
teen Sosiale Studies.
65 (In Onderwys=
· Sosiale Studies daartoe hydra dat leerlinge geen respe1c . meer het vir die geskrewe woord nie en waardevolle
publikasies geskend word in die jag na illustrasies.
_Die skaal het nou teen die vak geswaai. Beide die in=
spekteurs en die personeel· van skole het hulle uitge=
spreek teen die behoud van die:valc en vir die herstel van Geslciedenis en Aardrykskunde as afsonderlike va1dce. 1 )
Sosiale studies is aan die einde van 1965 gesta~c
en vanaf Januarie 1966 is_Geskiedenis en Aardrykskunde weer as afsonderlike vakke erken vanaf st. I-V. Die grade het die sg. Omgewingsleer behou.2)
F. Juniorskole
Hierdie skole word deur die Departement gewoonweg beskou as primere ·skole en word dienooreenkomstig ge=
gradeer. voor 1950 reeds het die Departement huiwerig geraak om nuwe skole te stig en na 1950 het dit beleid geword om liewer laerskole vanaf graad
(i}
tot. st. V te voorsien. In 1952 word neergele dat juniorskole' . ' .
voorta,an net gestig mag ,cword as die bestaande laerskool as gevolg van gebrek aan grond nie verder uitgebrei lean WOrd nie Of as TI VOlwaardige tweede laerskool nog nie geregverdig is nie. 3) Di t
m~et
.dan as ·n tussen=tydse_ maatreel beskou word.
Hierdie beslui t is deur· veranderde omstandighede.
teweeggebring. Toe dit na 1950 algemene beleid geword l) Batty, G.M. Investigation into the subject of Social
Studies in the primary school (In Onderwysbulletin,
9,3: p.345). -
2) T.O.D.-omsendbrief nr. 54 van 1965.
3) T.O.D.-omsendbrief nr. 1 van 1952.
het dat geen laerskool meer vir st. VI sou voorsien nie, kon bestaande laerskole nie so •n afstigting van •n ju=
niorskool meer bekostig nie. Met die afbakening van voedingsgebiede het di t ook daarop neer~ekom dat so •n juniorskool sy kinders uit meer as een voedingsgebied sou moes trek om as •n ekonomiese skooleenheid te l<an bestaan. Dit was onprakties. omdat dit daarop neerge=
kom het dat die kleiner kinders, wat gerieflikheids=
halwe onder die sorg van die groter kinders geplaas word, nou na •n afl'3onderlike skool verder as die ouer
. 1)
·kinders moet gaan . .
Waar daar in 1940 nog 40 juniorskole bestaan het, I
het sommige uitgegroei na volwaardi~e laerskole sodat
. 2)
daar in 1957 nog slegs 36 oor was. Tabel 13 toon . 'die verspreiding oor die provinsie.
Tabei 13 3 )
Getal leerlinge in juniorskole in Transvaal, 1957 Witwa= Witwa= Witwa=
Klas tersrand tersrand tersrand Platte= Totaal Sent:raal Oos· Wes land
Grd. i 1154 1166 115 llOO 3935
Grd. i i 1424 1068 119 1070 3681
St. I 1313 973 89 1045 3420
St. I I 244 335
-
'· 12 591St. III 36
- - - -
Spesiale
klasse
-
27- - -
Totaal 4571 3569 323 3227 11690
1) T.O~D. Onderwysburo. The Junior School in the edu=
c~t~onal system of the Transvaal (In Onderwysbulle=
tln, 3 , l : . p. 7 3 ) • 2
3
) Id., p.66. .
) T.O.D. Onderwysbulletin, 3,1: p.66.
Hierdie 11 690 leerlinge verteenwoordig 12,1 per=
sent van die laerskoolbevolking. 9 van die skole het oor st. II-klasse beskik en slegs een, nL Bel=
gravia Junior _gaan tot st. III. Die spesiale klasse is aan.die·Alf-a Juniorskool gekoppel. 18.van die 36 skole is aan die Wi twatersrandsentraal gelee met •n totaal van 4 571 leerlinge. 9 skole is op die plat=
telandse dorpe, 8 aan die Oosrand en slegs ·een aan die
. 1) .
Wesrand. . · · ..
Van hierdie 36 skole is 17 Afrikaans-, 12 Enge~s=
en 7 parallelmedium; lg. is almal op die plattelandse dorpe.
Die jongste toevoegings is Die Kleine Fleur en Willem Grobler Junior - albei in 1951 en Rewlatch Ju=
nior in 1953. In 1957 het Germiston Junior en Kemp=
tonpark Junior
ont~ikkel
tot gewone laerskole.2) In •n vraelys aan hoofde van junior- en laerskole het die meerderheid hoofde die volgende standpunte gestel:3 ).1. ·daar best·aan minder vervoerprobleme wanneer leer=
linge slegs •n gewone laerskool besoek;
2. die juniorafdeling lean •n aparte eenheid op dieselfde terrein vorm;
3. di t is opvoedkundig •n ~1esonder beleid om slegs een laerskool te h~. Om van· skole te verwissel bly vir
•n kind •n probleem;
4. bestaande juniorskole moet slegs tot en met st. I gaan; ·
1
2) Id., p.67.
) Loc.cit.
3) Id., p. 70.
gaan;
5. die organisasie en administrasie word vergemaklik
·indien daar slegs •n enkele laerskool vanaf grd.
(i) tot ·st. V bestaan.
Met die huidige beleid van gebiedsafbakening het juniorslcole •n kunsmatige bestaan begin voer; veral daar dit beleid geword het om volwaardige laerskole
te stig. Die Departement is daarom nie meer bereid om nuwe juniorskole te·stig nie en beoog om bestaande ju=
niorskole mettertyd te amalgameer met laerskole in die omgewing of om hulle uit te bou tot volwaardige laer=
slcole. Dit is vasgestel.dat die koste per leerling veel laer is in die grater skoal. Die nodige bevor=
deringsgeleenthede kan ook vir dames in die juniorafde=
}jng van die laerskole geskep word.1) G. Transvaalse skole buite.sy grense
1. Alcasiaparkse Laerskool te Kaapstad
·n Goeie voorbeeld van waartoe verdeelde .beheer reeds gelei het, is die stigting van •n Transvaalse pri=
mere skoal te Sassar (suid-Afrikaanse Spoorwee -·South African Railways) in Kaapstad in· 1950. Hierdie skoal is. bedoel vir die jonger kinders van staatsamptenare en Volksraadslede.wat gedurende die parlementere sittings elke jaar noodgedwonge'na Kaapstad moet verhuis. Die leergange van die Kaapse provinsiale skole het saver afgewyk van die van Transvaal dat dit leerlinge van Transvaal benadeel het om jaarliks daar vir ses maande op skoal te wees en daarna weer hier in
Trans~aal.
2)
1) Id.,, p. 74.
2) T.O.D.-verslag 1950, p.31. . Vgl. oak T.O.D. Leeraf=
deling statistiek, Akasiaparkskool, 1950/31.
Gedagtig aan die intrinsieke aard van primere on=
derw:Ys wat in wese '11 ·integrerende nasionale diens be=
hoort te wees, is dit haas onbegryplik dat dit so kon vervorm dat dit eiesoortig aan •n bepaalde provinsie geword het. Die Transvaalse skooltjie in Kaapstad is in die geval die reductio·ad absurdum van verdeelde
1) .
beheer.
Die slcool het irt Januarie 19 51 '11 aanvang geneem met 74 leerlinge en 4 onderwysers en klasse van graad
(i) tot st.
vr.
2 )Vanaf 1954 bel<lee die hoof '11 permanente pas. Ty=
dens die reses bel<lee hy ·n pas in gesekondeerde hoeda=
nigheid aan '11 laerskool in Transvaal. Sy personeel word-uit di~ Departement se personeel aangevul na ge=
lang die getal leerlinge assistentsposte regverdig. 3 ) In ooreenstemming met die verskuiwing van staats=
amptenare wissel die leerlinge baie van die eerste na die tweede kwartaal. '11 Skerp daling vind gewoonlik in die tweede kwartaal plaas• Die volgende tabel skets die· toedrag vir die laaste vyf jaar van die.onderhawige tydperk: .
1) T.O.D.-verslag 195o, p.35.
Vgl. oak T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk nr. 11.
'11 Ontleding van die Suid-Afrikaanse onderwysstel=
sel met verwysing na die gebrek aan '11 nasionale
stelsel en die verdeelde beheer van middelbare onder=
wys, 1953, p.l.
2) T.O.D.-verslag, 1951, p.35.
3) T.O.D,.-verslag, 1954., p.22.
Tabel 141 )
Getal leerlin~e en onderwysers in die Akasiaparkse
Laerskool l n l e eerste en tweede kWartale van 1959-1963
Eerste lcwartaal Tweede lcwartaal Jaar Leer= Onderwy= Leer= onderwy=
linge sers linge sers
1959 102 4 77 4
60 93 6 67 5
61 95 5 31 5
62 123 "6 20 2
63 135 6 5 1
Gemiddeld 109 5,4" 40- 3,4
Teenoor die bestaande leerling-onderwyserverhouding van 1:30,62) vir laerskole lcom dit yir die eerste lcwartaal hier te staan op 1:20,4 en vir die tweede lcwartaal op 1:11,7. Dit is dus baie duidelilc dat die hele onder=
neming vir die T.O.D. uiters onekonomies is.· Met die stelsel van.groeEonderwys waartoe die skooltjie ge=
noodsaalc is, is dit oolc vanselfsprelcend dat die peil van die onderwys daaronder sal ly. Die jaarlikse ver=
wisseling van slcole is oolc uiters nadelig vir die leer=
linge en selfs al sou· daar •n nasionale onderwyss telsel met enerse leerplanne en leergange vir die provinsies wees, sou dit die nadele nog nie uitskakel nie. Die oplossing le grootliks in die beeindiging van die dubbele hoofstadstelsel met die jaariilcse uittog van staatsamptenare wat dit meebring.
1) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 112, p.626.
2) T.O.D.-verslag, 1963, p.Sl.
2. Die Glenmore Skool (Natal)
·Hierdie skool aah die Natalse Suidkus het sy ont=
staan te danke aan die inisiatief van Die Vaderland se strandfonds. Hierdie Strandfonds is gebore ui t •n behoefte wat die volk spontaan aangevoel het - die noodsaaklikheid om iets vir die .minderbevoorregte lcind te doen. · Die eerste skenkings is reeds met Kersfees 1936. aan Die Vaderland gestuur en in 1942 is 60 akker grond by Glenmore aangekoop. 1 ) · ·
Die eerste groep leerlinge is in Oktober 1942 ge=
stuur en in gehuurde huise aldaar gevestig. Daar is onverwyld met die bouprogram begin en in 1944 is •n eet=
· saal vir 300 en woongeriewe vir 120 leerlinge teen •n
kost~· ·van R40
ooo
voltooi. In 1946 is •n skoolgebou van vier klaskamers beskikbaar gestel wat deur die De=partement gemeubileer en van aile skoolbenodigdhede . . 2}
voorslen ls·.
Die uitbreidings het daartoe gelei dat die Departe=
ment-toegestem het dat leerlinge.ook gedurende skool=
lcwar.tale na die- strandoord lean gaan. Groepe van 30, 60, ~0 of ~20 kon gestuur word. Vier skole het ge=·
woonlik elk 30 .leerlinge tussen st. II en V gestuur met
•n onderwyser .vir elle. groep. Die. D'ep_artement het een van die onderwysers as waarnemende noof aangewys. Hy moes in samewerking met sy·dr~e assistente. ~ verslag aan die.einde van. die kwartaal indien. 3)
1) Departementele Leer~ E 79/50. Vgl. oak
Handboek van instruksies, 1956/57, p.l39 en.Afrikaan=
se Pers Bplc . • . . . . En vir die kind •n strandoord, p.l.
2) •... En vir die kind •n strandoord, p. 3.
3) T.O.D.-verslag, 1950, p.30. Vgl. oak Handboek van instruksies, 1956/57, p.l39.
Die Departement het ruim bygedra vir hierdie lof=
waardige saalc.· Van R4 000 p.j. is dit in i945 verhoog tot R8 000 en in 19'51-het.dit reeds Rl2 OOO.bedra. Na gelang die waarde v·an ·geld ve'rminder ·het·, is die by=
drae.verhoog sodat dit in-1959 reeds _op Rl7 000 te staan gelcom het. l) . - . ·
Die verslae·van die waarnemende hoofde was so guns=
tig da:t die Adviserende Komitee·wat benoem is' om oor
. . .
die Departem'ent se· belange te waak, reeds in 1953 aan=
"
beveel -het dat •n permanente hoof· aangestei moes. word om sodoende. die nodig·e.
kontinuft~it
te verkry~
2)
Daartoe is in 1956 .oorgegaan '·en skol.e kon grbe.pe. van· 40 leer=linge stuur. Die Adviserende Komitee het tweemaal per ·' j aar vergader en die kwartaallilcse verslae van die hoof in oenskou geneem. Op die wyse is- gewaak oor die ge=
halte van die· onderwys en algemene toestande by die strandoord. 3 ) Weens die .haaigevaar is ook by .Glen=
more in 1958 haainette aangebring.4 )
Die leerlinge wat die strandoord.besoek, ·bly by hulle eie skole. ingeslcryf en ·n weeklikse bywoniY).gsver=
slag word vir registerdoeleindes aan d:ie betrokke skole·
gestuur. 5 ) . . · · : · · · · · ·
·n Spesia],e leerp:t_an is. opgestel· waarin die instru=
mentele vaklce belclemtoon word en genoeg aandag ·aan die- · inhoudsvakke gegee word sodat die leerlinge nie mag ag=
terraak by"hulle maats tuis·nie.?)_. · 1
2
) T.O.D.-verslae, 1945-1959.
) Id., 1953, p.29.
3) T.O~D.-verslag,· 1956, p.i4.
4) Id., 1958, p.23. .
6
5) T·.O.D. Handboek van instruksies·, 1956/57·, p.l40. · ) T.O.D. Verslag van die Adviserende Komitee vir Glen=
more Strandslcool - Voorsi tter dr; G.P.· vEm Rooyen, E 70/50.
Die· Glenmore Strandskool- was to.t 1955. ingeskal{el
. . . .
by die Skoolraad van. &tanderton en ·me ins:peksielq>ing..
van Witwatersrand Sen t:r.aa:t. dog is- hierna ingeskakel_
by · ·
d:le Skoolraad en
i~speksiekring :~an Witwat~rsrand~w~%~ lf-.
!)~a;,
moetm{nsteri:~
·nkwcn'ta~l-
voordi~'
ty(i .<;lcansoek.·. - . . ~
g_edoen word indien skole ·groe.pe na die ~trandoQPd wii . .. . stuur~ · : ···n Vol.ledige naaritiys moet
.
die aansoek verge.se:l:: ' - . . .·en die. ouepS_ se s.-I<ri.ftel.i"lcE~ toestemming moet by die.
skoal.
b~waar-
wo;d o . Die.hc)of
maet oak·~ ve:ddari~~:J:
saamstuur t .. o~v. die oehoePtigheid van die kinders en ..
. die naam van die' onderwysei: wat in samewerking met die.
Insp~kteu~ van On·d~wys benoem
i."s:
om die kinders te ver=L 2-) • . . . :
geselo . . .··
· Na die- gesondheid van die kinders word omgesien deur die RooH:ruisvereniging wat ·n hospi:taaltjie ·met.
agt ·b~dens en •n. ·ge:k\tfal.ifi~;eerde verpleegster vol tyd.s- by Glemnore beskikbaar stel. J) . . ·· · ·. · .. · ·
·- '•
Vana.f ·1960 is die Departementele Adviserende Komi=
tee vervang deur nDie Adviserende Komitee insake Her=
stellingsoorde" o In 'dieselfde jaar is· ·die akkommoda=
sie te Glenniore ook so. uitg:ebrei dat die besoekerstal opgeskuif kon word van480 leerlinge na 720: per.
j~ar.
4)
Teen 1960 was hierQ.ie onderneming reeds op ·n vas=
te grond~lag en die toenemende·gebruik wat. daarvan ge""
maak word, is die bes te bewys van die behoef·te wa t daar""
voor bestaano Ui t versiae van die hoof en.. die Advi=
serende Komitee blyk dit oak dat die leerlinge wat in die T.O .. D.-verslag, 1955,. p.23.
ToOoD. Handboek van instruksies, 1956/57, p.l40o Vgl. ook •• o • • En· vir die kind •n strandoord ,. p. 6.
o • • o En vir die kind ·n s trandoord_, p. 3.
'J;'.OoDo-verslag, ·1960, po8o.
geleentheid gestel word om die strandoord te be?oek, daar baie baat by gevind het.1
)
1) Loc.cit.
