Een nieuw station, 1956 : wederopbouw en hoogspoor

Een nieuw station, 1956 : wederopbouw en hoogspoor

Citation for published version (APA):

Schippers, J. L. (2009). Een nieuw station, 1956 : wederopbouw en hoogspoor. In H. W. Lintsen, & P. Thoben

(editors), De canon van Eindhoven (blz. 155-162). Heinen.

Document status and date:

Gepubliceerd: 01/01/2009

Document Version:

Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be

important differences between the submitted version and the official published version of record. People

interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the

DOI to the publisher's website.

• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.

• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page

numbers.

Link to publication

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:

www.tue.nl/taverne Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl

providing details and we will investigate your claim.

» PERIODE 1920-1970: DE'COMPANY TOWN' I COON EEN NIEUW STATION, 956 ~ Fl\e_Spoor.Eindhoven

EEN NIEUW STATION,

1956

WEDEROPBOUW EN HOOGSPOOR p.155 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 ~ ~ g ~ ~ ~

R

~ ~ g ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ N N • I. 1111111 .1. I 111111 I 1 ••• •• I I I I I '· · · I ,,J, ~ I I I I I I I J,,,,, ~ 1 I I J,,,,,, I ,,J,,,,

.·

.I ..

J • • •• ~ •••• •• , ~i .... ~.· Jj I I

u

p.156

ALLURE

HOOGSPOOR

PHILIPS

DEMER

VERLOREN

ONTWERP

CENTRUM

ST

ADSCENTRUM

BESCHADIGD~!~~CHT

EMM

AS

I

NGEL

VIELEN

EINDHOVENAREN

AANLEG

BOMBARDEMENT

SEPTEMBERPLEIN

TUNNELS

S

TATION

_AANVA

_L

_RELI~F Vee! mensen den ken dat de fat;ade van

het Eindhovense station is gelnspireerd door een oude Philips radio. Oat is niet zo. Philipstoestellen met zo'n model waren er begin jaren vijftig niet. Archi-tect Koen van der Gaast had het station tussen 1953 en 1956 ontworpen als een symbool van de nieuwe opvatting van rei zen. Het gebouw met een uitnodigend

open front moest dee! uitmaken van het stedelijke landschap. 'Doorgang, afscheid en ontmoeting' luidde het op

-schrift hoven de ingang. Onder gewone Eindhovenaren kwam echter na enige tijd de benaming De Radio in zwang

en zo wordt bet station dan ook vaak genoemd.

WERKEN VOOR DE VIJAND

Het nieuwe station maakte dee! uit van de naoorlogse reconstructie van het

Eind-hovense stadscentrum. Dit was tijdens

de oorlog ernstig beschadigd bij drie

bombardementen. Eindhoven behoorde

in Nederland. De eerste luchtaanval vond plaats op 6 december 1942 en werd uitgevoerd door de Britse luchtmacht. Het bombardement was in hoofdzaak gericht op de radiobuizenfabrieken van Philips aan de Emmasingel en op Strijp-S.

De aanval kwam niet onverwacht. In de loop van 1942 waarschuwde de Nederlandse regering vanuit Landen dat bombardementen te verwachten waren op bedrijven die een belangrijk aandeel hadden in de Duitse oorlogsinspanning. Bij Philips ging het daarbij in de eerste plaats om radiolampen, die het bedrijf aan de Duitsers moest leveren. De lam pen werden gebruikt in de belangrijke verbindings- en radarapparatuur. In Landen was men hier-van goed op de hoogte. Vanaf het voorjaar van 1942 werd dan ook een aanval voor-bereid. De Britten handelden hierbij zo zorgvuldig mogelijk. Onder meer mochten aanvallen slechts plaatsvinden bij goed zicht en werden ervaren bemanningen ingezet.

Begin november 1942 kreeg een een-heid bommenwerpers de opdracht te gaan oefenen om de Philipsfabrieken overdag en laagvliegend aan te vallen. Zo kon nauw-keuriger worden gebombardeerd. De keus voor zondag 6 december werd bepaald door het feit dat op die dag vrijwel niemand werkte.

Het bombardement veranderde het centrum van Eindhoven in een inferno. Door de gevolgde aanvalsmethode kwam weliswaar ongeveer 80% van de bommen in het doelgebied terecht, maar de 20% afzwaaiers zaaiden dood en vernieling in de stad. De aanval bij daglicht had tot gevolg dat er vee! treffers waren door lucht-afweer; 14 van de 93 deelnemende vliegtui-gen keerden niet terug op hun basis.

Bij Philips was de schade aanzienlijk. Ongeveer 20% van de gebouwen werd verwoest. Vrijwel aile fabrieken waren beschadigd. Daarnaast liepen het sta-tion, het Binnenziekenhuis en de Sint-Catharinakerk ernstige schade op. Ook ongeveer 200 woonhuizen gingen verloren. Onder de burgerbevolking vielen 129 doden en honderden gewonden. Ook zeven Duitse militairen verloren het Ieven.

NOG TWEE LUCHTAANVALLEN

Later in de oorlog vonden nog twee grate bombardementen op Eindhoven plaats.

Op 30 maart 1943 vielen negen Iichte bommenwerpers opnieuw de radiobuizen-fabriek aan de Emmasingel aan. De schade was nu vee! geringer. In en random de fabrieken vielen toch nog 23 doden.

Op 19 september, een dag na de be-vrijding, bombardeerde de Duitse Iucht-macht de stad. Eindhoven lag op de weg naar Arnhem, de eindbestemming van de Operatie Market Garden. Voorkomen dat de geallieerden die stad bereikten werd het belangrijkste Duitse doe!. In het bevrijdde Eindhoven bevond zich op 19 september een grate geallieerde troepenmacht. Die uit te schakelen was de opzet van het Duitse bombardement met 75 vliegtuigen dat op die avond plaatsvond.

Militairen noch Eindhovenaren hadden hierop gerekend. Van luchtalarm of -afweer was geen sprake. De Duitse vliegtuigen konden ongehinderd hun bommen af

-werpen op het centrum en de stadsdelen Stratum en Woensel. Getroffen werden onder meer militaire vrachtauto's met benzine en munitie, die ontploften waarbij branden ontstonden. 227 Eindhovenaren veri oren het Ieven en er waren 800 ge-wonden. Ongeveer 225 huizen werden verwoest, 1100 zwaar beschadigd. EINDELIJK HOOGSPOOR EN TUNNELS Direct na het Britse bombardement van december 1942 werd een begin gemaakt met plannen om de schade te herstellen. De Leidse architectj.A. van der Laan, die in Eindhoven goed bekend was vanwege zijn on twerp voor een nieuw stadhuis, kreeg de opdracht. In zijn Wederopbouw

-plan stonden twee zaken centraal. In de eerste plaats het scheppen van een stads-centrum van allure dat paste bij de zeer snel groeiende stad. Daarnaast ging het om de aanleg van een hoogspoor, dat de overlast van de door de stad lopende spoorlijn ongedaan moest maken.

In 1946 werd het Wederopbouwplan door de gemeenteraad aanvaard. De 'noodlottige bombardementen' baden de kans om Eindhoven een grootstedelijk en

p15/ Alb. p. 155 Hetdoorbom bardementen geteisterd centrum gal een 1mpuls aan de aanleg van heta Ianger gewenste hoog spoor. Maar daarvoor moest wei nog hee wat meer wijken Een deel van Woense'

werd opgeofferd.

De zandbaan voor het spoor JQI h er a k aar. maar het wegverkeer moel 1n 1952 nog

gewoon wachten voor het bestaand spoor, b' 1 de be· ruchte Woense se overweg

:

op

de voorgrond Pas e'nd 1953 konden de hoogspoorfeesten gehouden rden

p 158

aantrek.kelijk aanzien te geven, schreef het Eindhovens Dagblad. Een mening die waarschijnlijk door velen werd gedeeld.

Eerste punt op de reconstructieagenda

was de aanleg van een hoogspoor. Eind

1947 werd een begin gemaakt met de

aanleg van een hulpspoor voor de omlei-ding van het treinverkeer. Hierna volgde de bouw van de verhoogde baan met zeven daarbij horende tunnels. Te beginnen met de tunnel naar de Emmasingel kwamen die in periode van mei 1950 tot medio 1953 gereed. Het hoogspoor, dat wat noordelijker

lag dan de oude spoorbaan, kon in

novem-ber 1953 in gebruik worden genomen.

DeNS gaven in 1949 aan de Utrechtse beeldhouwer Joop Hekman de opdracht om

voor de drie in het centrum gelegen

tun-nels acht beelden te maken, die de opbloei

van het Eindhovense bedrijfsleven moesten

symboliseren. De beelden met namen als

de textiel, de tabak, het geluid en de handel

werden in de periode 1950-1953 boven de

tunnels geplaatst en bleven staan tot 1991.

Toen waren zij door luchtvervu.iling en

trillingen van de treinen zo aangetast dat

zij een gevaar voor de omgeving en het

ver-keer vormden. De NS liet van zes beelden

kunststofreplica's maken. Zij herkregen na enkele jaren hun oude plaats. De 'kapotte' originelen kwamen in het Utrechtse Spoorwegmuseum.

EEN VERNIEUWD STADSCENTRUM

Bij het ontwerp van zijn station was Van der Gaast uitgegaan van het feit dat het gebouw dee! uitmaakte van de

centrum-bebouwing. Om die reden moest het

duidelijk aanwezig zijn om niet weg te

vallen bij de omringende bebouwing. De stedelijke ruimte was ook bepalend voor de maat van zijn on twerp, vandaar dus de aandacht trek.kende voorzijde. In het station bevinden zich verschillende kunst-werken, zoals een relief van de in oorsprong uit Eindhoven afkomstige beeldhouwer

Willy Mignot en enkele glasdecoraties en

afbeeldingen in drie ronde vensters door

Lex Horn.

Naast het station verrees het nieuwe

Postkantoor, dat was ontworpen door de gebroeders G.J. en A.j. Langhout. Het werd

3. Op 6 december 1942 voerde de RAF een groot bombardement ult op de Philips· fabrleken, die ingeschakeld waren voor de Duitse oorlogs· industria. Hoewel op deze zondag niet gewerkt werd, vielen er in de omgeving loch een 150 slachtof· fers. De productie blj Philips lag pas zes maanden later weer op het oude nlveeu.

2. De recon· structie van de binnenstad duurde jaren. Twaalf jaar na de bevrijding toonde het Statlonsplein met de Vestdijk nog de sporen van een niet voltoolde wederopbouw. Schilderlj Kees Bol, 1956. 4. De komst van de Technische Hogeschool (nu technische Universote t) bete· kende een belang· r jke mpuls VOOt de naoorlogse

Wederopbouw

Naast de bouwers hadden ook slopers hler nog

werkaan. De Woenselse watermolen moest, met later

nog de Brug

street, wljken voor

de nleuwbouw. hier in de vorm ven het hoofd· gebouw van de

TH, circa 1965.

p16

in 1961 in gebruik genomen, waarbij vooral s

het grote en kleurige muurrel ief van de

Rotterdamse kunstenaar Wally Elenbaas boven de ingang de aandacht trok. Dit

reliefwerd uitgezonderd van de recente

sloopplannen.

AI begin jaren vijftig was aan de andere

zijde van het centrum de wederopbouw

van de Derner voltooid. Dit was een moei-lijke en tijdrovende klus, omdat het hierbij om particuliere eigenaren ging. die ieder hun eigen wensen hadden wat betreft de herbouw. Parallel aan de Derner kwam de

Hermanus Boexstraat, een nieuwbouw

\vinkelstraat. Aan de noordelijke kop

van de Derner verrezen de grote

winkel-panden van C&A en Lodewijks (de huidige

McDonald's). Op het 18 Septemberplein

kwamen eind jaren zestig nog een mooi

filiaal van de Bijenkorf en de Piazzagalerie. Op papier en ook in realiteit een

aan-trekkelijk geheel, waaraan echter naar

veler getuigenis de allure en vooral sfeer

van een meer organisch gegroeid centrum

ontbraken. Pas aan het begin van de

een-ennvintigste eeuw ontstonden onder meer

door de reconstructie van de Witte Dame,

de vernieuwing van het 18 Septemberplein

en de hoogbouw in de binnenstad

steden-bouwkundige elementen met

grootstede-lijke allure. De sfeer komt nu wellicht ook

nog wei. Hans Schippers 6. De naoorlogse stadsuitbreidin· gen betekenden dat agrarlsche gebieden In

korte tijd veran· derd warden In woonwljken. De boerderij van De Haas te Woensel word! hier al bedrelgd, 1961.

p161

5. Een grote ver·

keersrotonde nabij

he! nieuwe station

vormt een schakel tussen binnenstad en de nteuwe

tunnel onder he!

hoogspoor. He!

nieuwe, moderne Eindhoven loon!

haar gelaat: he!

nteuwe station en postkantoor ZiJn klaar. 1964

p.162

File_Station.Eindhoven

VERWIJZINGEN Te bezoeken:

» Stationsplein, station en plein

»Centrum van Eindhoven, Derner, 18 Septemberplein

» Beelden op de spoor-wegviaducten

Literatuur:

» Piet Beekman, Eindhoven stadsontwikkeling 1900-1960 (Mierlo 1982)

» I.J. Blanken, Geschiedenis van Philips Electronics, dl. 4, Onder Duits beheer. (Zaltbommel1997) >• Tijs van den Boomen, De vierkante meter. Een Eindhovense geschiedenis 1939-1954 (over de Derner) (Amsterdam 2004) Ad Hermens, Luchtaanvallen op Eindhoven en Philips, 1940-1945, dl. I en II (Geldrop 2002) Websites: » Stations Eindhoven www.stationsweb. nl zoek: Eindhoven