ZUID AFRIKA

(1)

-

~: 0 ^{ct~ ~}

s-

·a-

J9 an ds

$6

ijn

;ie an

)1

lei ni-

~e-

)6 an

, maandblad v

: ~etenscha ^{an .. het}

. lnstituut ppelljk

I voor het cda

1189

~ ~ Van Loghum Sl aterus

(2)

Christen Democrat:sche Verkenn:ngen is het maandblad van het Wetenschappei:Jk lnstituut voor het CD A.

Het is de voortzett:ng van Ant:-Revolut:onaire Staatkunde.

Christelijk H:stor:sch TiJdschnft en Polit:ek Perspect:ef

Redactie

drs. Th.B.F.M. Bnnkel (secretans) drs. H. EversdiJk

mr. J.JAM. van Genn:p drs. J. Gnn

dr. K.J. Hahn mr. A.K Huibers drs. C.J. Klop

ir. W.C.M. van Lieshout (voorz:tter) drs. M.J.T. Martens

prof dr. C.J. Rijnvos dr. H. van Ruller

drs. T.L.E. Strop von Meyenfeldt prof dr H.E.S. Woldnng mr. L.B.M. Wust

Redactie-adres

Wetenschappei:Jk lnst:tuut voor het CDA. Dr. Kuy perstraat 5. 2514 BA Den Haag. tel. 070-92 40 21 t.av drs. Th. B.F.M. Brinkel.

Secretaresse H.G M. Vennga-Loomans.

De redact:e stelt er priJS op art:kelen (tot max:maal 4000 woorden) te ontvangen die passen :n de opzet van Christen Democrat:sche Verkenn:ngen Boeken ter recens:e kan men zenden aan de redac- t:e van Chnsten Democratische Verkenningen terre- cens:e gezonden boeken kunnen niet worden gere- tourneerd.

Chnsten Democratische Verkenningen wil een ge- wetensfunctie vervullen b:nnen de christen-demo- cratie; verkennend. grenzen aftastend, op:n:erend, zowel h:storisch-analyt:sch als toekomstgencht en :n- ternat:onaal geonenteerd

Het doet dit vanu:t een kntisch-solidaire en onafhankelijke opstelling ten opzichte van het CDA.

Het schnJft over en vanu:t het spann:ngsveld tussen geloof en pol:tiek

Het vraagt de aandacht voor de betekenis van chnsten-democratische u:tgangspunten voor pol:tieke en maatschappelijke vraagstukken.

Christen Democrat:sche Verkenningen richt zich op de trend in het pol:tieke en maatschappelijke gebeu- ren ook in de politieke actualite:t van de dag.

Uitgever

Van Loghum Slaterus bv post bus 23. 7 400 GA Deventer telefoon 05700-1 OS 11

Abonnementen

De abonnementspnJS bedraagt

f 60.- per Jaar :ncl. btw en verzendkosten Studenten CDJA-Ieden f 37.50

Losse nummers f 6.50

Abonnementsadm:n:strat:e. L:bresso (D:stnbutie van vakinformat:e) post bus 23 7 400 GA Deventer.

telefoon 05700-3 31 55

Beeindigtng abonnement

Abonnementen kunnen schr:ftei:Jk tot uiteri:Jk 1 december van het lopende abonnements1aar worden opgezegd. 811 n:et t:jd:ge opzegg:ng wordt het abonnement automatisch voor een 1aar verlengd

Adreswt;zigtngen

B:J WIJZ:ging van naam en/of adres verzoeken WIJ u een gew:Jz:gd adresbandJe toe te zenden aan L:- bresso bv. post bus 23. 7 400 GA Deventer.

Betaltngen

Gebruik voor uw betal:ngen b'J voorkeur de te ontvangen stort:ngsacceptg:rokaarten: d:t vergemak- kelijkt de adm:n:strat:eve verwerk:ng

Advertenties

Opgave van advertent:es aan de u:tgever telefoon 03051 12 74

ISSN 0037 8135

(3)

Column

Drs. M.JT Martens

Omgaan met ouderen

Een bekende van mij bezoekt regelmatig met zijn kinderen het graf van opa en om a.

'lk vind het belangrijk dat mijn kinderen weten dat ze een voorgeslacht hebben', zo zegt hij. Is het niet opvallend dat deze bekende, om zijn kinderen het gevoel bij te brengen dat ze Ieven vanuit een verleden, naar de doden gaat en niet naar de levenden van een oudere generatie? En dat juist in een samenleving waarin er meer ouderen zijn dan ooit en juist in een tijd dat de oudere generatie v1taler is dan ooit.

Hoe gaan wij als samenleving om met ouderen? Uiteraard is er de intentie om goed voor hen te zorgen. Er worden volop cursussen voor ouderen georganiseerd;

gerontologie is een nieuwe studierichting, er is een AOW, er zijn verzorgingstehuizen en verpleegtehuizen. Allerlei soorten zorgstructuren zijn in het Ieven geroepen.

Nergens ter wereld bestaat er een groter netwerk aan instituten op dit gebied dan in Nederland. Daartegenover staat dat mensen vanaf hun vijfenvijftigste, vijfen- zestigste levensJaar maatschappelijk gezien systematisch naar de zijlijn worden gemanoeuvreerd. Hun wordt dringend verzocht respectievelijk zij worden ver- plicht met de VUT of met pensioen te gaan.

In de volksvertegenwoordiging zijn de ouderen - toch een groep Nederlandse burgers van niet geringe omvang - niet of

Chnsten Democrat1sche Verkenn1ngen 11/89

nauwelijks meer vertegenwoordigd.

Argumenten die daarvoor aangedra- gen worden lijken redelijk. In het be- drijfsleven gaan de ontwikkelingen zo snel en ligt het tempo zo hoog dat het voor veel ouderen nauwelijks meer bij te houden is.

Er zijn mensen die blij zijn dat ze het op een gegeven moment wat rustiger aan kunnen doen. Er lijkt ook iets redelijks te zitten in de vraag aan ouderen die al ge- ruime tijd in het arbeidsproces hebben kunnen meedraaien, een plaats vrij te maken voor mensen van een jongere generatie, die er niet in geslaagd zijn werk te vin- den.

Waardering

In onze samenleving is de waardering voor mensen echter in hoge mate gekoppeld aan de mate waarin zij produktief zijn.

Mensen die geen baan hebben, ervaren dat ze minder meetellen. Maatschappelijk gezien heeft hun Ievens- en/of werkerva- ring nauwelijks meer betekenis. Zij voelen zich veelal aangetast in hun eigenwaarde.

Als voor een groeiend aantal mensen de nu vigerende idealen niet meer haalbaar zijn, moeten we - zonder te vervallen in fatalisme - leren Ieven met onvolkomen- heden en beperkingen. Als een volledige gezondheid voor een toenemend aantal mensen niet haalbaar is, moeten we ons afvragen of volledige gezondheid wei een

461

(4)

reeel doel is en in het verlengde daarvan, als de mogelijkheden in de gezondheids- zorg aangewend worden tot een niveau waarop men zich kan afvragen of het nog wei heilzaam is voor mensen, wordt het tijd de doelstellingen van de gezondheids- zorg bij te stellen. Als er in onze samenleving een toenemend aantal ouderen is, stelt dat de vraag naar de waarde van het verleden en van levenservaring.

Doet de samenleving zichzelf niet tekort door aan de waarde van zoveel mensen voorbij te gaan? Het is niet goed voor de samenleving dat ze op zo'n hoge produk- tiviteit gericht is dat het werktempo aileen nog maar bij te houden is als je jong en ge- zond bent. Het is niet goed wanneer domi- nerende idealen als gezondheid, jong- zijn, maatschappelijk succes, materiele welstand, door een toenemend aantal mensen (ouderen en jongeren) niet meer haalbaar zijn. Het is niet goed voor een samenleving als basisvorming maatschappelijk niet wordt gewaardeerd en dus nauwelijks aandacht heeft.

Levenservaring heeft een waarde dwars door aile culturen en tijden heen. lk heb gemerkt dat een oudere vrouw uit een dorpje in Kameroen mij wellicht niet veel kan leren over de praktische organisatie van een industrieel bedrijf. Maar als ik haar iets vertel over de familieverhoudin- gen, het wonen in een stad en problemen in onze samenleving, blijkt zij mij inzichten aan te kunnen reiken die niet aileen voor mij persoonlijk van waarde zijn, maar die ook een verhelderend Iicht werpen op de

462

Column

organisatie en inrichting van onze samenleving.

Om de samenleving economisch en qua welzijn op peil te houden, zijn er verschillende capaciteiten nodig, sommige daarvan zijn persoonsgebonden, andere leeftijdsgebonden. In onze samenleving worden kennis en ervaring die van belang zijn in verband met het welbevinden van mensen maatschappelijk lager gewaardeerd dan kennis en ervaring met betrek- king tot de economische organisatie van de samenleving. Dit mage bijvoorbeeld blijken uit de wijze waarop wij als samenleving omgaan met mensen die niet (meer) in het arbeidsproces staan als ook uit de wijze waarop in onze samenleving gedacht wordt over mensen uit een cultuur die qua economische en technologische ontwikkeling afwijkt van de onze.

Een samenleving die sterk gedomi- neerd wordt door een economische ratio- naliteit, een samenleving die mensen uit- schakelt aileen omdat ze oud zijn, verarmt zichzelf. In die zin is het waardevol om contact te onderhouden met mensen uit een andere cultuur en is het hoopvol dat de huidige generatie ouderen vitaal en zelfbewust is en van zich laat horen.

Wellicht dat zij ons nog eens wakker schudden ten aanzien van de immateriele aspecten van de inrichting van de zorg- zame en verantwoordelijke samenleving.

Christen Democrat1sche Verkenn1ngen 11/89

(5)

Nederlandse Ant1llen en Aruba

Prof. mr. E.M.H. Hirsch Ball1n

Het Koninkrijk in de Caribische Zee

Afrekening met het koloniale verleden leidt niet vanzelf tot meer vrijheid en stabiliteit in de Nederlandse Antillen en Aruba.

Oat heeft het voorbeeld van Suriname Ia- ten zien. Nederland zou moeten aanslui- ten bij de opties ontleend aan de concrete behoeften in de betrokken gemeenschappen. Zo'n opstelling draagt bij aan betere onderlinge verhoudingen tussen de eilanden.

Dutch Caribbean: zo worden in de toe- ristenwerving de Nederlandse Antillen en Aruba genoemd. Het zijn niet aileen de pit- toreske huizen met Amsterdamse gevel- tjes in Caribische pastelkleuren (waarvan het aantal met behulp van moderne bouw- technieken rap wordt uitgebreid) die de Nederlandse Antillen en Aruba van hun omgeving onderscheiden. Ook de kwaliteit van de infrastructuur en het niveau van de staatszorg voor rechtspleging en open- bare veiligheid dragen veel bij tot de repu- tatie van de eilanden bij toeristen en onder- nemers. Oat zich - ondanks ontwikkelingen die een aanrnerkelijke versterking van het economisch potentieel Iaten zien - nog ernstige werkgelegenheidsproble- men voordoen en onevenwichtigheden in de opbouw van de publieke en de private sector bestaan, is bekend. Die problemen zijn echter niet rechtstreeks het onderwerp van deze bijdrage. Hier gaat het om

de aard van de toekomstige betrekkingen tussen de Nederlandse Anti lien, Aruba en Nederland. Deze problematiek omvat meer dan de tech niek van het op de ene of de andere wijze regelen van de verhoudingen. Het gaat er immers om, op welke wijze in de publiekrechtelijke verhoudingen verder gestalte kan worden gegeven aan de eigen verantwoordelijkheid van de Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse gemeenschappen, en vooral ook wat dit betekent voor de gemeenschappelijke verantwoordelijkheden van Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba die nu op grand van het Statuut voor het Konink- rijk der Nederlanden bestaan.

Huidige status

Maar weinigen in de - voornamelijk Ame- rikaanse - doelgroep van de leus Dutch Caribbean zullen bij het lezen ervan beset- fen dat de status van deze eilanden princi- pieel van andere aard is dan die van een kolonie of van de volledig aan departementen in Europa gelijkgestelde Franse departementen in het Caribisch gebied (waaronder het andere deel van St. Maar-

Prof mr. E.M H. H~rsch Ball1n (1950) hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Kathol1eke Un1vers1te1t Brabant en re- genngscommissaris voor de toets1ng van wetgevmgsproJec- ten; voowtter van het sectoroverlegorgaan Justitle en Bln- nenlands Bestuur van het WetenschappeiiJk lnstituut voor hetCDA

463

(6)

ten). Maar ook in Nederland realiseert men zich maar zelden dat ons land een van drie Ianden (deelstaten) in een federaal staatsverband is. Dit is tot op zekere hoogte begrijpelijk, want het is een merk- waardige, wat hinkende federale structuur die tussen Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba bestaat. Elk van de drie Ianden van het Koninkrijk heeft zijn eigen volksvertegenwoordiging, regering en rechterlijke organisatie, evenals zijn eigen regeringsadviesraad¹en andere staatsor- ganen. De Koningin, in de Nederlandse Antillen en in Aruba vertegenwoordigd door een Gouverneur, is Staatshoofd van elk der Ianden van het Koninkrijk, en van het Koninkrijk als geheel. Het is de samen- stelling van de organen van het Koninkrijk die aan het federale staatsverband het al gesignaleerde hinkende karakter geeft:

het zijn in het algemeen de Nederlandse organen, aangevuld met een kleine Antilli- aanse en Arubaanse vertegenwoordi- ging. Gezien de grote verschillen in omvang, bevolking en financieel-economisch potentieel is een zekere asymmetrie in de federale structuur ook moeilijk te vermijden. De eigenaardige federale structuur roept in de praktijk geen problemen op, aangezien situaties waarin organen van het Koninkrijk maatregelen nemen die zouden kunnen conflicteren met het beleid van een der Ianden, vrijwel ontbreken.

Toekomstige verhoudingen

Zou het enige probleem van de federale staatsopbouw van het Koninkrijk der Ne- derlanden haar onbekendheid zijn, dan zou er weinig red en bestaan om juist daaraan in dit op fundamentele beleidsvraag- stukken gerichte tijdschrift aandacht te besteden. Er is echter meer aan de hand.

Ontw1kkelingen in de in de Caribische Zee gelegen delen van het Koninkrijk en in de verhouding met Nederland hebben in ieder geval daar de 'staatskundige her- structurering' tot een permanent punt van aandacht op de politieke agenda gemaakt. Nadat in 1975 de statutaire band

464

Nederlandse Antill en en Aruba

met Suriname was beeindigd, leefde in Nederland bij vele politici de overtuiging, dat op afzienbare termijn de Nederlandse Antillen zouden moeten volgen. De Ne- derlandse Antillen omvatten destijds vier eilandgebieden - vergelijkbaar met onze gemeenten -, te weten Cura<;:ao, Aruba, Bonaire en de Bovenwindse Eilanden. Op de Nederlandse Anti lien was echter niet of nauwelljks aandrang in die richting. De Antilliaanse regering stelde zich op het standpunt dat volkenrechtelijke onafhankelijkheid niets voorstelt zonder een pas- sende mate van economische, sociale en culturele ontwikkeling. Vooraleer volkenrechtelijke onafhankelijkheid weer op de agenda zou kunnen komen, zouden Ne- derland en de Nederlandse Antillen zich eerst op verbetering van die factoren moeten richten. Het kabinet-Den Uyl stemde daarmee in.2

Ontwikkelingen binnen de Nederlandse Antillen verstoorden deze behoedzame aanpak. De toenmalige eilandsraad van het eilandgebied Aruba streefde een sta- tus aparte na, waardoor Aruba niet Ianger deel zou uitmaken van een staatsverband samen met Cura<;:ao, Bonaire en de Bo- venwindse Eilanden. Nederland heeft aan het verkrijgen van deze status aparte me- dewerking verleend op een wijze die verder ging dan wat men van Arubaanse zijde verlangde: met ingang van 1 januari 1986 kreeg Aruba de staatsrechtelijke positie van land binnen het verband van het Koninkrijk, onder het beding dat het per 1 januari 1996 buiten het Koninkrijk komt te staan. Onafhankelijkheid was echter niet wat Aruba voor ogen stond; eerder zal men gedacht hebben aan een dominium- positie, een associatie vergelijkbaar met die van de tot het staatsverband van de Verenigde Staten behorende Estado Li- bre Asociado Puerto Rico. Artikel 62, eer-

In Nederland de Raad van State. in de Nederlandse An·

til len en evenzo in Aruba de Raad van Advres 2 Zre W F. de Gaay Fortman. 'Laat de Antillen met rust'

Chnsten Democratische Verkenningen, 1985, nr 12.

553554.

Chrrsten Democratrsche Verkennrngen 11/89

(7)

ste lid, van het Statuut bepaalt nu echter laconiek: 'Ten aanzien van Aruba eindigt de rechtsorde neergelegd in het Statuut, met 1ngang van 1 januari 1996.' Het zal duidelijk zijn dat met deze enkele bepaling nog lang niet voorzien is in een regeling van dat wat nodig 1s om onafhankelijkheid, met alles wat daarbij behoort (zoals toe- scheiding naar nationaliteit, overgang van

- onder meer - volkenrechtelijke rechten en verpl1chtingen) te effectueren.

De discussie over de 'staatkundige her- structurenng' wordt sindsdien beheerst door twee thema's: enerz1jds de aard van de verhoudingen tussen Aruba, de Ne- derlandse Antillen en Nederland, ander- ziJdS de Interne staatsrechtelijke structuur van de Nederlandse Antillen, sinds de in 1983 doorgevoerde splitsing van de Bo- venwlndse Eilanden in drie eilandgebieden (St. Maarten, St. Eustatius en Saba) de 'Anti lien van de v1jf'.

Het l1jdt geen twijfel dat deze d1scuss1e wordt gevoed door het bestaan van se- rieuze problemen. Tussen de eilanden van de Nederlandse Antill en doet zich een ernst1g gebrek aan coherentie voor. De op z1chzelf duidelijk aanwezige gemeen- schapszln betreft meer het eigen eiland dan hetland. Na de afsplitsing van Aruba ervaren vele verantwoordelljken op Cura-

~ao de verplichtingen ten opzichte van de kleinere eilanden als een op hen onver- diend gelegde last. De bereidheid van het door de toeristen1ndustrie sterk opge- bloelde St. Maarten, meer Antilliaanse lasten op zich te nemen, is gering. Soms wordt zelfs de gedachte van een afsplitsing van dit eiland naar Arubaans voorbeeld naar voren gebracht.

Onder deze omstand1gheden werken Nederlandse wensen, de in het Statuut voorziene Arubaanse onafhankelijkheid te doen volgen door onafhankelijkheid van de Ant1llen van de v1jf, vergaand verlam- mend. Pogingen tot versterkmg van het bestuuriiJk functloneren, hard nodig inver- band met de aanzienl1jke econom1sche problemen waarvoor de eilanden zich

Chr1sten Democrat sche Verkenn1ngen 11189

zien geplaatst, worden opgehouden door de verwachting dat de staatkundige structuur ten grande ter discussie zal komen.

Dit geld! bij voorbeeld voor het bestaan van twee bestuurslagen op Cura~ao -het landsbestuur en het bestuur van het eilandgebied-, die tot een vaak zinloze du- plicering van bestuurslast leidt. Cura~ao neemt immers binnen het staatsverband van de Nederlandse Antillen een veel meer dommante positie in dan welke pro- vincle ook binnen het staatsverband van Nederland.

Daarnaast doen zich soms problemen voor in de externe verhoudingen. De Ne- derlandse Antillen en Aruba worden niet steeds geaccepteerd als volwaardige par- ticipanten in de samenwerking tussen de Car1bische c.q. de Midden- en Zuidameri- kaanse staten. Oat de Nederlandse Antil- len en Aruba geen kolonien meer zijn, ter- Wijl toch een staatsverband met de naam 'KoninkriJk der Nederlanden' als ver- dragspartner optreedt, is begrijpelijkerwijs enigszins onbegnjpelijk.

Koloniaal verleden

Van Nederlandse zijde heeft tegenzin om gemoeid te blijven in de onderlinge en mogelijk ook interne tegenstellingen 1n de Ne- derlandse Antillen en Aruba vooral in de jaren zeventig b1j velen de gedachte doen postvatten, dat het beter is af te rekenen met het koloniale verleden. Zoals in het geval van Sunname is gedaan, zou deze afrekening de vorm moeten aannemen van onafhankelijkheld met als eindafreke- nmg een gouden handdruk. De geschiedenis van Suriname sindsdien heeft even- wei Iaten zien dat ook zo'n afrekening Ne- derland niet kan bevrijden van de last van het verleden, en dat niet elke onafhankelijkheid een samenleving meer vrijhe1d verschaft. Zou deze laatste overweging slechts een uitmg van Nederlands pater- nalisme ziJn, dan zou ze snel terzijde mo- gen worden geschoven. Nederland zou Z1ch dan, net als ten opzichte van andere Midden- en Zuidamerikaanse staten niet

465

(8)

meer dan marginaal om het welzijn en vrijheid van de mensen hoeven te bekomme- ren. Het is, zo zou de redenering dan zijn, de eigen verantwoordelijkheid van onafhankelijke staten, daarvoor zorg te dragen en dat lot moeten ook Aruba en de Neder- landse Antillen aanvaarden. Maar wie zo redeneert gaat eraan voorbij dat onafhankelijkheid - tenzij puur formeel gedefi- nieerd - zeer betrekkelijk is. Een machts- vacuum dat het gevolg zou kunnen zijn van het beeindigen van de koninkrijks- banden met de Nederlandse Antillen of Aruba zou intern of extern worden opge- vuld (waarbij bovendien geldt dat de drei- ging van het een tot het ander kan leiden).

De Nederlandse Anti lien en Aruba ontzeggen Nederland het alleenrecht om de datum van hun onafhankelijkheid te be pal en.

Het is dan ook begrijpel1jk en leg1tiem dat van Nederlands-Antilliaanse en Arubaan- se kant Nederland het alleenrecht wordt ontzegd, te besl1ssen over de beeind1ging van de staatsrechtelijke verbanden tussen deze drie Ianden. Het IS een dubieuze vorm van erkenning van de e1gen verantwoordelijkheid van de Nederlands-Antil- liaanse en Arubaanse gemeenschappen, wanneer die gestalte moet knjgen in een afschrijven van de - beperkte maar daarom nog n1et onbelangrijke mede-verantwoordelijkheid van Neder- land als land van het Kon1nknjk.

Opvattingen in de Nederlandse politiek In dit tiJdschrift heeft de oud-min1ster voor Nederlands-Antilliaanse Zaken W F. de

466

Nederlandse Antillen en Aruba

Gaay Fortman in 1985 bepleit, de Anti lien en Aruba de rust te gunnen om al hun aandacht te geven aan de oplossing van hun interne problemen. In verband daarmee plaatste hij kritische kanttekeningen bij de aan Aruba opgedrongen onafhankelijkheid op termijn. Vander Grinten sloot zich

- ook in dit tijdschrift - onder condities bij het stand punt aan, dat Nederland geen onafhankelijkheid zou moeten opdringen.

Tach is in de Nederlandse politiek het onderwerp van de aan Aruba en de Antillen te geven onafhankelijkheid een rol blijven spelen. Hoewel minister De Koning, thans belast met de Nederlands-Antilliaanse en Arubaanse Zaken, in mei 1989 althans voor de Nederlandse Antillen de concep- tie van de opgedrongen onafhankelijkheid verwierp,³ gaat ons CDA-verkiezingsprogramma nog wei van onafhankelijkheid uit 'Nederland ziet zijn verhouding met Aruba in het perspectief van de onafhankelijkheid in 1996. Ook van de Neder- landse Antillen voorziet Nederland - op termijn - onafhankelijkheid'.

In het verkiezingsprogramma van de Partij van de Arbeid wordt gesteld: 'De banden met de Antillen en Aruba worden voortgezet, maar in overleg met hen op een n1euwe leest geschoeid.' Het VVD- programma vermeldt hierover: 'In het be- sef dat een grotere zekerheid over de staatkundige toekomst van de eilanden het investeringsklimaat gunstig kan beln- vloeden, moet Nederland de riJksdelen bijstaan bij het bestuderen en bespreken van de mogelijkheden ter zake.' Het uit- voerigst 1s het verkiezingsprogramma van D'66: 'D'66 ziet de keuze voor onafhankelijkheid als een recht van de eertijds geko- lonlseerde, niet als een plicht die door het '·moederland" kan worden afgedwon- gen. De Nederlandse Antillen en Aruba moeten zelf bepalen in welke verhouding z1j ten opzichte van Nederland willen staan. Nederland zal daarbij wei steeds de randvoorwaarden moeten aangeven, bij-

3 z,e NRC .·-!anaelsblad van 8 me1 1989

Chnsten Democrat sche Verkenn1nger1 11189

(9)

voorbeeld ten aanzien van Nederlandse hulp bij de begroting of voor investerin- gen. - D'66 stelt groat belang in het voor- nemen van de betrokken regeringen om in de Anti lien en in Aruba referenda te houden over de kwestie van de onafhankelijkheid. D'66 staat daarbij niet op voorhand negatief tegenover een wijziging van het Statuut, waardoor Aruba de ruimte wordt gelaten om zelf een datum voor onafhankelijkheid te kiezen dan wei in het Konink- rijk te blijven. - D'66 staat positief ten opzichte van het streven binnen de Neder- landse Anti lien en Aruba om regionale samenwerking aan te gaan. De Europese Gemeenschap zou hierin een rol kunnen spelen, door een gezamenlijk kader te scheppen voor de Franse, Britse en Ne- derlandse banden met de verschillende eilanden. Oak hierdoor zou de onderlinge regionale betrokkenheid kunnen toene- men.' SGP en GPV willen de Nederlandse Antillen en Aruba geen onafhankelijkhe1d opdringen, terwijl de RPF van oordeel is dat 'het streven naar een "gemenebestverhouding" Nederlandse Antillen Aruba - Nederland nadrukkelijk aandacht' verdient. Groen Links erkent 'het recht van de Nederlandse Antillen en Aruba zelf over hun toekomst te beslissen', maar ziet de ontwikkelingssteun wei 'in het perspectief van hun onafhankelijkheid.'

De tekst van de programma's wekt de indruk dat het CDA als een van de weinige politieke krachten in Nederland erop uit zou zijn, Aruba en de Nederlandse Antil- len, oak wanneer zij dit niet (meer) wensen, de status van onafhankelijke staten te verschaffen. In het CDA-programma wordt intussen wei uitdrukkelijk de bereidheid uitgesproken 'tot gesprekken met de Nederlandse Antillen en Aruba over een gemenebestverhouding. Daarin kunnen belangrijke elementen van de huidige band met Nederland een plaats krijgen.' Deze uitspraak betekent kennelijk dat - ondanks het vooropgestelde 'perspectief' van onafhankelijkheid - een 'Surinaamse'

Chr~sten Democrat1sche Verkennmgen 11/89

oplossing niet dat is wat wordt nage- streefd.

Antilliaanse en Arubaanse belangen Bij deze stand van zaken willen wij hier een paging ondernemen, uitgangspunten te formuleren voor een vormgeving aan de toekomstige verhoudingen tussen Ne- derland, Aruba en de Nederlandse Antil- len, die in aile drie de Ianden op voldoende politieke consensus kan rekenen.

Daarin valt in het bijzonder oak te !etten op de politieke verhoudingen in Aruba, waar de (thans) grootste politieke partij, de MEP, in 1985 de door haar gewenste status aparte weliswaar met inbegrip van onafhankelijkheid op termijn heeft aanvaard, maar er begrijpelijkerwijs naar streeft de riskante kanten van die onafhankelijkheid te vermijden door toe te werken naar een 'zwaar' gemenebest.⁴ De op een na grootste partij op Aruba, de AVP, is daar- entegen nimmer voor onafhankelijkheid geporteerd geweest, en wenst oak na 1996 de statutaire band te handhaven.

Beide partijen pleiten voor een referen- dum over de toekomstige verhoudingen.

In de eerder geciteerde uitspraak in het CDA-programma waarin wordt gesteld dat in een gemenebestverhouding belangrijke elementen van de huidige band met Nederland een plaats kunnen krijgen, wordt er blijk van gegeven dater legitieme belangen van de Nederlandse Antillen en Aruba zijn die in de vormgeving van de toekomstige verhoudingen gerespec- teerd dienen te worden. Daarvan uit- gaande moet het mogelijk zijn, op een andere manier in te gaan op de toekomstige verhoudingen tussen Nederland, de Ne- derlandse Anti lien en Aruba dan op grand van een vooropgezet 'staatsrechtelijk', 'Gemenebest-' of 'volkenrechtelijk' mo- del.

De in artikel 36 van het Statuut veran- kerde verplichtingen tot hulp en bijstand,

4 Z1e over de gedachte van een 'gemenebest su1 genens·

W de Kwaadsten1et 1n Chnsten Democrattsche Verken- mngen 1989. afl.9. 404-409

467

(10)

de in artikel 43 neergelegde garanties van het Koninkrijk voor fundamentele menselijke rechten en vrijheden, rechtszekerheid en deugdelijkheid van het bestuur, en de kwalificatie van defensie, buitenlandse betrekkingen en nationaliteit als aangelegenheden van het Koninkrijk worden in de Ne- derlandse Antillen en Aruba gezien als een uitermate belangrijke bron van interne en externe stabiliteit. Zowel voor het toch al emotioneel tamelijk zwaar belaste interne politieke klimaat als voor het investeringsklimaat is deze stabiliteit van groot nut. Zoals voor de Antillen ook gebleken is uit sociaal-wetenschappelijk onderzoek, 5

wenst de bevolking van de betrokken eilanden met het oog op deze en andere waarborgen vrij algemeen voortzetting van de samenwerking in het Koninkrijk, of minstens een speciale relatie die veel van de daaraan uit Nederlands-Antilliaans of Arubaans standpunt verbonden zijn, be- waard.

Voor een uitwerking van mogelijkheden voor toekomstige verhoudingen met en binnen de Nederlandse Anti lien en Aruba verdient het aanbeveling niet - zoals wel- licht te vaak is geschied - top-down te re- deneren vanuit het 'wezen' van een staatsrechtelijke of een volkenrechtelijke verhouding (welke redeneringen in feite blijken neer te komen op een verabsolute- ring van een bepaalde historische vorm daarvan) maar door nate gaan welke mogelijkheden voor juridische vormgevrng kunnen worden gevonden voor opties, ontleend aan de concrete behoeften van de betrokken gemeenschappen. Zo men wil, kan men daarin tegelijk de vereiste uitwerking zien van de gemenebestconcep- tie, die immers juridisch nag veel precise- ring behoeft.

De gewenste interne en externe stabiliteit van de samenlevingen van de Neder- landse Anti lien en Aruba vereist een organisatie van het staatsbestel die rekening houdt met de insulaire sociale cultuur, die duurzame rechtsstatelijkheid verzekert en rekening houdt met de internationale ver-

468

Nederlandse Antlilen en Aruba

houdingen. Bij het laatste gaat het zowel om de vereisten van het zelfbeschikkings- recht der naties als om de precaire positie van Ianden van de grootte van de Neder- landse Antillen en Aruba ten opzichte van sterkere staten.

Toekomstige regeling

Hiervoor werd al gewezen op het feit dat de interne staatsopbouw van de Neder- landse Antillen een zekere ondoelmatig- heid vertoont. Op het grootste en volk- rijkste eiland, Curagao, fungeren het landsbestuur en het eilandsbestuur als twee op elkaar inwerkende bestuurslagen, terwijl (zoals op Aruba blijkt) een bestuurslaag zonder meer voldoende zou zijn Alhoewel St. Maarten economisch aanzienliJk aan economische kracht heeft gewonnen en de omvang van de bevolking door de vestiging van veel gastarbei- ders sterk is gegroeid (voor het eiland als geheel nu zo'n 60.000 personen), ligt binnen het Antilliaanse staatsverband het zwaartepunt - zowel bestuurlijk als financieel-economisch - nag steeds in hoge mate bij Curagao. Als gevolg daarvan is, afgezien van deze verdubbeling van bestuurslagen ten opzichte van Curagao, de voornaamste functie van het Neder- lands-Antilliaanse staatsverband er een ten dienste van de vier andere eilanden.

Van een politieke wilsvorming op Neder- lands-Antilliaans landsniveau is echter vrijwel geen sprake, reeds daardoor niet, doordat de (partij)politieke strijd zich pri- mair in de gemeenschap van elk der eilanden afspeelt. Dit legt een druk op de bereidheid van Curagao, te blijven participe- ren in de bestaande intern-Antilliaanse staatsvorm. Nadal jarenlang de verdeeld- heid tussen de Curagaose politieke partijen aan een gezamenlijk standpunt omtrent de toekomstige verhoudingen in de

5 Zre W Koot C Tempei-Schoorl en V. Marcha. Aileen of samen. Wat w1/ ons volk?. GezamenlrJke publrkatre van het ISOR. Rrjksunrversrtert Utrecht. de Unrversrtert van de Nederlandse Antill en en de Kamara Srndrkal te Cura-

~ao december 1988

Chrrsten Democratrsche Verkennrngen 11/89

(11)

Nederlandse Antillen en Aruba

weg had gestaan, vormt zich daar een consensus over de wenselijkheid van een grotere Cura<;:aose zorg voor een eigen, zelfstand1ge positie in verhouding tot de kle1ne eilanden6

Zowel de toenemende neiging op Cura-

<;:ao, zich t1jdig los te maken van be- lastende verplichtingen jegens de andere vier eilanden van de Nederlandse Antil- len, als het onvermogen om in onderling overleg tussen de politieke krachten van de viJf Nederlands-Antilliaanse eilanden te komen tot andere, vooral ook organisato- risch eenvoudigere interne verhoudingen worden in de hand gewerkt door onzeker- heid over de toekomst van de Neder- landse Antillen (en Aruba). De mogelijkheid dat Nederland de handen van de eilanden aftrekt, stimuleert op het punt van de onderlinge structuren een risico's (en onderlinge verantwoordelijkheden) ver-

Als Nederland de onafhankelijkheid niet opdringt kunnen de eilan- den ook onderling beter samenwerken.

mijdende opstelling. Ook al zouden de problem en daardoor niet als Nederlandse sneeuw voor de Caribische zon verdwij- nen, een belangrijke stagnerende factor kan in elk geval worden weggenomen wanneer van Nederlandse zijde duidelijk wordt uitgesproken, dat onafhankelijkheid niet zal worden opgedrongen. Ook voor mogelijkheden voor Arubaanse participa- tie aan vormen van samenwerking zou Nederlandse bereidheid voor de verhoudingen na 1996 alternatieven voor onafhankelijkheid te overwegen, een gunstige

factor zijn. De belangrijkste reden waarom van Nederlandse zijde de Arubaanse sta- tus aparte en onafhankelijkheid aan elkaar waren gekoppeld, was immers een ten- dens tot versplintering van de Antillen af te remmen. Nu lijkt er echter meer reden om de samenhang in omgekeerde richting te zien: wanneer Nederland geen onafhan- kelljkheid opdringt, zal men eerder ge- neigd zijn, blijvende samenwerking tussen de eilanden te aanvaarden.

Daarvoor is intussen wei nodig dat de interne verhoudingen niet teveel als een last worden ervaren. Na de totstandko- ming van een volwaardig parlementair stelsel op de Nederlandse Anti lien zijn pogingen ondernomen tot nationale partij- vorming. Deze zijn op een mislukking uit- gelopen. Het werkel1jke politieke aggrega- tieniveau is niet hetland, maar elk van de eilanden. Dit hangt samen met de insulaire sociale structuur van de Caribische eilanden. De vraag zal daarom onder ogen moeten worden gezien of de interne structuur hiermee niet meer in over- eenstemming kan worden gebracht.

Een mogelijkheid daartoe zou zijn, de politieke bevoegdheden op eilandsniveau voorop te stellen. Reeds thans heeft, naast de Staatsregeling als constitutie van de Nederlandse Antillen, de Eilandenrege- ling Nederlandse Antillen (ERNA) semi- constitutionele rang (artikel 88, eerste lid, Staatsregeling). De artikelen 2 en 2a ERNA geven een limitatieve opsomming van de aangelegenheden die niet tot de zorg van de eilandgebieden behoren.

Voor het inkorten van deze lijst geldt inge- volge artikel88, tweede lid, Staatsregeling een eenvoudiger procedure dan voor het uitbreiden ervan. Naar mate het primaat van regeling en bestuur duidelijker op het niveau van de eilandgebieden komt te lig- gen, zal men eerder ertoe kunnen over- gaan de politieke bevoegdheden op

6 Z1e de mededel1ngen over de werkzaamheden van een stuurgroep u1t de Cura~aose parliJen 1n de dagbladen Am1goe van 26 JUII 1989 en Beurs- en N!euwsbenchten van 27 JUII 1989

469

(12)

landsniveau als secundair te organiseren, eventueel zelfs door de volksvertegenwoordiging op landsniveau via getrapte verkiezingen samen te stellen, en door naast een beperkt aantal originaire lands- competenties de figuur van gemeenschappelijke regelingen tussen twee of meer eilanden een belangrijke plaats te geven. Een moeilijkheid daarbij zal echter blijven dat Bonaire en - meer nog - St.

Eustatius en Saba het potentieel missen om buiten arrangementen met Curac;;ao c.q. St. Maarten veel meer bestuurlijke ta- ken te vervullen dan thans. Men zal dan ook, indien veranderingen als de zojuist geschetste worden voltrokken, de vraag moeten stellen of de in 1983 doorgevoerde opsplitsing van de Bovenwindse Eilanden in drie eilandgebieden ten dele ongedaan kan worden gemaakt.

Denkbaar is echter ook dat een verder- gaande verandering wordt overwogen, die rekening houdt met de aanzienlijke at- stand - niet aileen geografisch, maar ook cultureel en bestuurlijk - tussen de Bo- venwindse Eilanden en de Beneden- windse Eilanden. Wanneer de behoeften en mogelijkheden op het niveau van de gemeenschappen van de eilanden als uit- gangspunt worden genomen, zou er veel voor te zeggen zijn om de politieke organisatie aldus op te bouwen dat enerzijds Cu- rac;;ao en Bonaire als een eenheid worden beschouwd, en anderzijds de Boven- windse Eilanden. Decentralisatie binnen deze eenheden kan dan de eenvoudige vorm aannemen van lokale autonomie voor Bonaire respectievelijk voor Saba en St. Eustatius ten opzichte van het in begin- sel tot een laag beperkt overheidsbestuur.

In de staatsrechtelijke opbouw van het Ko- ninkrijk zouden deze beide eenheden naast Aruba een plaats kunnen krijgen als drie Ianden die onderling samenwerkings- regelingen treffen, naast de bestaande gemeenschappelijke voorzieningen van de Nederlandse Antillen en Aruba. Men zou zich kunnen voorstellen dat het klimaat voor samenwerking met en van

470

Aruba verbetert wanneer de problematiek van het vijf-eilanden-staatsverband Ne- derlandse Antillen tot een oplossing is ge- komen.

Hoe men het ook wendt of keert, de aard van de verhouding met Nederland zal een cruciaal punt blijven. De behoefte aan garanties in Koninkrijksverband richt zich vooral op het belang van stabiliteit van en vertrouwen op het recht. Daarbij is drieerlei aan de orde. Allereerst gaat het hierbij om fundamentele vereisten van het rechtsstelsel. Artikel 43 van het Statuut merkt de zorg voor de verwezenlijking van de fundamentele menselijke rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur aan als aangelegenheden van elk der Ianden, maar het waarborgen daarvan als aangelegen- heid van het Koninkrijk.

Hoewel deze bepaling blijkens de toe- lichting zo nodig tot enigerlei vorm van ingrijpen kan leiden, behoeft - zoals de praktijk van de afgelopen 35 jaren heeft Ia- ten zien - dit artikel niet meer dan een reservefunctie te vervullen. Een vrij politiek en maatschappelijk klimaat en toegang tot onafhankelijke rechtspraak die voldoet aan het (ook voor de Nederlandse Anti lien en Aruba geldende) artikel6 van het Euro- pese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden zijn betere waarborgen dan een intensieve bemoeienis met interne aangelegenheden vanuit Europa. Met name wordt in de Nederlandse Antillen en Aruba veel waarde gehecht aan de cassa- tierechtspraak van de Hoge Raad, die blijkbaar zowel binnenslands als jegens buitenlandse investeerders veel vertrouwen inboezemt.

Degenen die denken in termen van volkenrechtelijke onafhankelijkheid van de Nederlandse Antillen en Aruba merken - op zichzelf niet ten onrechte - op dat een eventueel als gemenebestverdrag aan te duiden volkenrechtelijke overeen- komst dergelijke voorzieningen omtrent fundamentele menselijke rechten en vrij-

Christen Democratische Verkennrngen 11/89

(13)

heden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur zou kunnen bevatten.

Ook behoeft onafhankelijkheid er niet aan in de weg te staan, cassatieberoep op de Hoge Raad der Nederlanden te handhaven; de Britse Privy Council vervult tot op de dag van vandaag rechtsprekende ta- ken ten opzichte van een aantal onafhankelijke staten die vroeger Britse kolonien waren, waaronder Australie, Maleisie en Trinidad en Tobago.? Aan de andere kant zal men zich moeten realiseren dat aan waarborgen voor fundamentele rechten en vriJheden in verdragen geen gebrek bestaat; het lnternationale Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten bijvoorbeeld overspant een groot deel van de wereld. Oat zulke verdragsbepalingen in veel Ianden toch ineffectief blijven, is niet een gevolg van gebrek aan juridische duidelijkheid, maar aan een voldoende machtsbasis voor de aanvaarding van rechtsstatelijke principes. De vraag blijft dan ook of een verankering in een verdrag tussen staten die volkenrechtelijk zich eenzijdig van elkaar kunnen losmaken, het gewenste vertrouwen op recht en rechtsstatelijkheid kan verschaffen, ook wanneer de feitelijke machtsverhoudin- gen in de onafhankelijk geworden staten daaraan in de weg zouden staan. Er bestaat dus een samenhang tussen de aanvaarding van rechtsstatelijke principes en toegang tot de Hoge Raad aan de ene kant, en een reservefunctie van het Ko- ninkrijk ter waarborging hiervan aan de andere kant. Dit zou een reden moeten zijn om aan een waar nodig herzien Sta- tuut als Iicht federaal 'gemenebest' de voorkeur te geven boven een volkenrechtelijk 'gemenebest', waarvan betwijfeld moet worden of het effectief is in situaties waarin waarborgen het meest van node zijne

Soms wordt de gedachte geopperd dat ook na onafhankelijkheid als extra waar- borg tegen extern veroorzaakte destabili- sering of bedreiging (en wei Iicht ook tegen interne ontwrichting) de presentie van de Koninklijke Marine in de Nederlandse An-

tillen en Aruba zou kunnen worden ge- handhaafd. De voorwaarden waaronder de Arubaanse regering onafhankelijkheid zou willen aanvaarden omvatten naast de toegang tot de Hoge Raad ook deze militaire presentie. Hier geldt in nog sterkere mate dat de hanteerbaarheid van een dergelijke constructie in een verhouding tussen onafhankelijke staten om moeilijkhe- den vraagt. In het geval waarin het erop aankomt zal de commandant ter plaatse ofwel van de onafhankelijke Arubaanse c.q. Antilliaanse regering, ofwel van de Nederlandse regering de doorslagge- vende instructies moeten krijgen; van twee tegelijk gaat niet. De bezwaren van elk van beide mogelijkheden zijn zo evi- dent dat ze hier geen nadere discussie be- hoeven. Zander een overkoepelende regering - dus zoiets als de huidige Konink- rijksregering - die over het inzetten van de krijgsmacht kan beslissen, is effectieve Nederlandse militaire presentie niet han- teerbaar.

Conclusie

De verhoudingen tussen Nederland, de Nederlandse Anti lien en Aruba zijn ermee gediend wanneer men zich in Nederland losmaakt van een vooropgezette keuze voor een vervanging van het Statuut door betrekkingen van volkenrechtelijke aard.

Wanneer de Nederlandse bereidheid vaststaat om mee te werken aan een herziening van het Statuut zal daardoor en door een herziening van de Staatsregelin- gen van de Nederlandse Antillen en Aruba een begaanbare weg kunnen worden gevonden voor een sanering van de interne verhoudingen tussen de eilanden van de Nederlandse Antillen en voor een oplossing van de externe behoeften van de Nederlandse Antillen en Aruba.

7 Z1e E.C.S. Wade en A.W. Bradley, Constitutional and Adm1mstrat1ve Law. 1 Oe druk (London 1985) 429.

8 Zie voor voorstellen daartoe C. Borman, Na Grondwets- herzlening ook Statuutsherziening?, 1n: Gegeven de Grondwet. Bundel ter gelegenhe1d van het 25-Jang be- staan van de Stafafdeling Constitut1onele Zaken en Wet- gevlng van het M1n1stene van B1nnenlandse Zaken (De- venter 1988) 3-18

471

(14)

Dr. mr. J.G.W. Simons*

Milieu, verkeer en

vervoer goed te zamen;

dat is de kunst!

Milieu en verkeer moeten nu aangepakt worden. Enerz1jds om ergere vervuiling te voorkomen, anderz~jds om de Neder- landse positie als vervoersland te behou- den. Er zljn mogelijkheden om de keuze van vervoerswijze marktconform te bein- vloeden, opdat de uitkomst een milieu- vriendelljk gedrag is.

Goed rentmeesterschap vereist zorg voor het leetmilieu. De aandacht hiervoor is weer terug van weggeweest. Speelde het milieu in de jaren zeventig een voor- aanstaande rol, toen is echter de tout gemaakt geen rekening te houden met de onderlinge samenhang van aile maatschappelijke tactoren en actoren. 'Eenzij- digheid schaadt' is een stelregel, d1e de natuur zeit ons alleert. Andere priorite1ten vroegen nodig de aandacht. Een ervan kwam voort uit het beset dat tinanciele middelen nodig zijn om een goed beleid, ook voor het milieu, te voeren; derhalve eerst tinanciele sanering en versteviging van de tinanciele bronnen. Anno 1989 li1kt het erop dat dit vraagstuk - zo al niet op- gelost - dan toch onder de knie 1s. Er schijnt weer ruimte te komen om te kunnen werken aan een goed milieu: maar dan wei zonder de Iauten van het verleden. Het kernbegrip rentmeesterschap is in de eerste zin reeds aan de orde gesteld Getracht zal worden ook aan de andere

472

christen-democratische kernbegrippen (verantwoordelijke samenleving, solidari- teit en gerechtigheid) 1nhoud te geven in hun relatie tot milieu, verkeer en vervoer.

In dit artlkel, dat slechts schetsmatlg kan zijn. zal uiteengezet worden dat nu juist de combinatie van de del en van de titel - na- melljk een goed leefmilieu maar ook een goed verkeer en vervoer - een kwalitatiet hoogstaand positiet resultaat kan opleve- ren. Allereerst zal een omschriJving c.q. de plaats van de atzonderlijke elementen milieu alsmede verkeer en vervoer in de Ne- derlandse samenleving gegeven c.q. be- schreven worden. Vervolgens komen de onderlinge verbanden die deze elementen bezitten aan bod, waarna tenslotte ge- zocht wordt naar een optimale m1x van de elementen waarmee de Nederlandse samenleving ook op de langere termiJn uit de voeten kan.

Afzonderlijke elementen

In de inleiding is sprake van 'het leetmilieu'. We zullen ons hier - in relatie met verkeer en vervoer - echter en1gszins moeten beperken. Van de vele milieupro- blemen op verschillende schaalniveaus en de vele bronnen als oorzaak van milieu-

Dr mr J G W S1mons ( 1941) •s secre1ar:s var1 ae Kamer van Koophandel en Fabneken voor Rotterdam en de Ber1eder1·

Maas en van l1et Nederlands Vervoersoverleg (NVO)

• Op persoorli•Jke t1tel geschreven

Chnsten Democrat1sche Verkenn1ngen 11189

(15)

Milteubeletd

problemen zullen we ons voornamelijk concentreren op de milieu-onderwerpen in engere zin namelijk de kwaliteit van water, Iucht en bodem. Zo kan uiteraard niet als Irrelevant beschouwd worden de in- vloed op de leefomgeving, van de voor het verkeer en vervoer benodigde infrastructuur - bijvoorbeeld een autosnel- weg - maar in dit artikel zal nauwelijks op deze aspecten van meer ruimtelijk orde- nende aard worden ingegaan.

Afgezien van het feit dat - naast de christen-democratische plicht van goed rentmeesterschap - de bescherming en verbetering van het 'leefmilieu' ook een grondwettelijke zorg voor de overheid is, is een goede leefomgeving voor de wer- kende mens, ook in het verkeer en vervoer, een sllmulerende factor. Wei is enige terughoudendheid hter op zijn plaats omdat de hoogte van de kwaliteit van de Iucht-, water- en bodemgesteldheid voor de mens een andere is dan de benodigde kwalttett voor de desbetreffende ver- keersmiddelen. Zo vaart een binnenvaart- schip nog alttjd op een chemisch veront- reinigde Rijn maar doet de mens er beter aan zich daarin niet als zwemmend of drij- vend object te manifesteren.

Nogal vaak worden de begrippen 'verkeer' en 'vervoer' door elkaar gebrutkt.

Het is evenwel goed om deze begnppen te onderscheiden, zeker in de Neder- landse taal. 'Verkeer' staat voor de geleide beweging van verplaatsingsmidde- len langs verkeersinfrastructuur; dit nu kan met of zonder ladtng (goederen of personen). Is deze geleide beweging van verplaatsmgsmiddelen langs verkeersinfrastructuur met lading of ten behoeve van lading (bijvoorbeeld lege terugritten) dan is 'vervoer' aan de orde. Met deze om- schnJvtngen komt dutdeliJk naar voren dat vervoer altijd verkeer met ztch meebrengt doch het omgekeerde hoeft geenszins het geval te ziJn. Maar tndien we de forenzen, die - ·s morgens en's avonds - van huts naar werk en omgekeerd gebrutk maken van hun personenauto zien als het vervoe-

Chr~ster' Democrat sche Verkermtngerl 11 '89

ren van persoonlijkheden (sic') dan komt 'verkeer' als zodanig slechts sporadisch voor: TT- of autoraces zijn dan de slechts schaarse voorbeelden; er wordt verkeer geproduceerd om het 'verkeren' en dat is qua omvang tn relatie tot ons onderwerp verwaarloosbaar. Omgekeerd is ingrijpen in het verkeer dan wei rechtstreeks van in- v\oed op nagenoeg het gehele vervoer.

Het belang van het vervoer

Vervoer is essentieel, zeker voor de Ne- derlandse samenleving. Niet aileen van het maatschappelijke, en dan in het bijzonder het economische, proces (dit geldt immers voor iedere samenleving) maar ook als specialiteit. Nederland is van ouds- her een land van vervoerders. 'Nederland Distributieland' kent ook zonder organisatie al een lange geschiedenis.

Het belang van de vervoerssector is in Nederland veel grater dan in veel andere Ianden. De volgende cijfers maken dit dui- deltjk: Normaal gesproken is het aandeel van het bruto nationaal produkt (BNP) van een land in het totale BNP van bijvoorbeeld Europa, in evenwtcht met het aandeel van dat land in de (bijvoorbeeld Euro- pese) transportmarkt. In de Nederlandse situatie is van dit evenwicht geen sprake, het transportbelang van Nederland in de Europese markt is ruim 5 keer zo groot ons land heeft een aandeel van 7% in het BNP van de EG terwijl wij 37% (!)van de Europese transportmarkt in handen hebben. Rotterdam verscheept meer goederen naar en van West Duitsland dan de viJf Westduitse zeehavens (Hamburg, Bre- men, Willemshaven, Kiel en Lubeck) samen; 43% van de voor Europa bestemde verschepingen uit de Verenigde Staten en 34% van die uit Japan gaan vta Rotter- dam. Onze nationale beroepsvervoerders nemen 7% van het Nederlandse nationaal inkomen voor hun rekening, dat is zo'n 23 miljard gulden per jaar. Als de bijdragen van beroepsvervoer, eigen vervoer door bedrijven, het parttculiere personenver- voer en de overheidsbijdrage in het open-

473

ZUID AFRIKA

~: 0 ct~ ~

~: 0 ^{ct~ ~}