Rekenkamercommissies Coevorden, Emmen, Hoogeveen
Onderzoeksopzet “Dutch TechZone”
11-12-2020
Rekenkamercommissies Coevorden, Emmen, Hoogeveen
1 Inhoudsopgave
1. Inleiding ... 2
2. Oriënterend vooronderzoek ... 2
3. Regionaal onderzoek ... 3
4. Afbakening onderzoek ... 3
5. Aanleiding en achtergronden van de onderzoeksvraag... 4
6. Doel van het onderzoek ... 4
7. Omschrijving normenkader ... 5
8. Globale schets onderzoek: keuze van de onderzoeksinstrumenten ... 5
9. Organisatie: tijdpad, inhuur externen, expertise en kosten ... 6
10. Wijze van rapporteren ... 7
2
1. Inleiding
De rekenkamercommissies Coevorden, Emmen en Hoogeveen hebben een gezamenlijk onderzoek Dutch TechZone (DTZ) geselecteerd voor 2020. DTZ is een samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheid in de regio Coevorden, Emmen, Hardenberg en Hoogeveen. Ook het ministerie van Economische zaken en de provincie Drenthe nemen deel aan de samenwerking.
Basis voor de samenwerking vormt de samenwerkingsovereenkomst van 7 juli 2016 tussen de deelnemende gemeenten, de provincie en het ministerie van EZ.
Het doel is de structuur van de regionale economie te versterken. In 2019 heeft een naamswijziging plaatsgevonden: Vierkant voor Werk wordt “Dutch TechZone”.
In deze onderzoeksopzet wordt ingegaan op het vooronderzoek, de aanleiding en achtergronden, doel, onderzoeksvragen en opzet van het uit te voeren onderzoek.
2. Oriënterend vooronderzoek
DTZ
In het rapport “vierkant voor werk” van de commissie Vollebregt is geconcludeerd dat extra inspanning en intensieve samenwerking in de regio Zuidoost Drenthe nodig was voor een passend antwoord op de veelvuldige bedrijfssluiting en -krimp in de regio.
In het project “Dutch TechZone” werken de overheid, ondernemingen en onderwijsinstellingen in de gemeenten Coevorden, Emmen, Hardenberg en Hoogeveen samen. Het doel is om
werkgelegenheid te scheppen door de bestaande, sterke industrie te stimuleren. Opgericht in 2014 onder de naam “Vierkant voor Werk”, heet deze samenwerking sinds 1 januari 2019 “Dutch TechZone”. Omwille van de leesbaarheid wordt gesproken over Dutch TechZone, ook als het gaat over de periode onder de naam Vierkant voor Werk.
De Program Board van Dutch TechZone zet de grote lijnen uit. De board bestaat uit bestuurders van de 4 gemeenten, de provincie Drenthe, MBO- en HBO-instellingen en grote regionale bedrijven als Fokker (Hoogeveen) en Intergas (Coevorden). De uitvoering is in handen van een
Programmabureau.
Figuur 1. Governance Vierkant voor Werk, zoals beschreven in de samenwerkingsovereenkomst
Het project is voor de deelnemende gemeenten belangrijk, omdat ten eerste het de relatief hoge werkloosheid in de gemeente beoogt aan te pakken, door de sociaal-economische structuur van de regio te versterken. Ten tweede is het ook financieel een groot project. Met rijksgeld en de
bijdragen van de 4 gemeenten, komt het totale begrote budget van dit project op 15 miljoen euro over de hele looptijd (2017 tot en met 2021). Dit maakt het belangrijk om de raden inzicht te geven in de mate waarin dit project zijn doelen realiseert en de beoogde maatschappelijke effecten behaalt. Ten derde is het een bijzondere samenwerkingsvorm door de brede coalitie van
3 samenwerkingspartners, “de 3 O’s”: Overheid, Ondernemingen en Onderwijsinstellingen.
Bovendien is bijzonder dat de 4 deelnemende gemeenten afgesproken hebben om elkaar niet meer te beconcurreren, zoals zij eerder deden bij de verkoop van bedrijventerreinen.
De gezamenlijke inzet [in Dutch TechZone] is met name gericht op het versterken van het ondernemerschap, vergroting van kennis en innovatiekracht bij bedrijven – vooral in de
maakindustrie - en de beschikbaarheid van voldoende en goed opgeleid personeel. Het vergroten van de werkgelegenheid vormt een belangrijk onderdeel van de DTZ. In de praktijk betekent dit bedrijven stimuleren om onderling en met het onderwijs samen te werken, in ketens of clusters, gericht op technische en sociale innovatie en op circulaire en ‘biobased’ productieprocessen. De effecten vertalen zich in economische groei, meer stabiele werkgelegenheid en synergie voor mens en milieu.”
Figuur 2. Beknopte tijdlijn belangrijke ontwikkelingen Dutch TechZone
3. Regionaal onderzoek
De rekenkamercommissies Coevorden, Emmen en Hoogeveen doen gezamenlijk onderzoek. Het onderzoek zal worden uitgevoerd met de inzet van bureau TwijnstraGudde (TG)uit Amersfoort.
Gezien de omvang en de verwachte kosten zal dit onderzoek een doorloop kennen naar 2021. De onderzoeksvragen en het normenkader zijn op basis van het vooronderzoek en de opdracht aan TG in deze onderzoeksopzet uitgewerkt.
De volgende kerndocumenten zullen wij in ieder geval bij ons onderzoek betrekken:
• Samenwerkingsovereenkomst DTZ
• Economisch Programma 2017-2021 (commissie Vollebregt);
• bestuurlijke afspraken bedrijvenregeling;
• bestuurlijke afspraken programmabureau;
• Bedrijvenregeling Vierkant voor Werk, 28 februari 2017;
• Opdrachtverlening Evaluatie Bedrijvenregeling 2017;
• Rapportage Bedrijvenregeling Vierkant voor Werk, SNN, 15 januari 2018;
• Evaluatie Bedrijvenregeling Vierkant voor Werk, PNO, 13 februari 2018;
• Evaluatie DTZ Bureau ERAC 2020;
4. Afbakening onderzoek
Dit onderzoek zal eerder gedane evaluaties niet overdoen. Die vormen een welkome input voor het onderzoek. Wel zullen wij onderzoeken welke afspraken bij aanvang van de DTZ-samenwerking tussen de deelnemende gemeenten zijn gemaakt over de geplande tussentijdse evaluatie en in welke mate daarmee rekening is gehouden bij de hierboven genoemde evaluatierapporten. Wij hebben overigens na raadpleging van de rapportages vooralsnog de indruk dat de meest recente evaluatie DTZ van Bureau ERAC nog geen antwoord geeft op alle door ons voorlopig geformuleerde onderzoeksvragen. Dit maakt een aanvullend onderzoek zinvol.
Het onderzoek zal zoals hiervoor gemeld worden gehouden met de inzet van een extern bureau:
TG. Een belangrijk element daarbij zal zijn in welke mate de beoogde resultaten bereikt zijn op de onderdelen structuurversterking, werkgelegenheid en innovatie.
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Lobby Vierkant voor Werk
Commissie Vollebregt/Alberda van Ekenstein
geïnstalleerd Rapport commissie verschijnt
Start uitvoering Vierkant voor Werk Samenwerkings- overeenkomst getekend
Bedrijvenregeling Vierkant voor Werk van kracht
Raad Hoogeveen kritisch over getoonde resultaten
Naamswijziging Dutch TechZone, aanpassing governance
Evaluatie PNO Evaluatie ERAC
Vergaande samenwerking met Ik Ben Drents Onderneme, Regiodeal, aanpassing governance
4
5. Aanleiding en achtergronden van de onderzoeksvraag
DTZ is een samenwerkingsverband waarbij naast het onderwijs en bedrijfsleven ook de overheid is betrokken. De overheid in de vorm van vertegenwoordigers van rijk, provincie en de vier
gemeenten Emmen, Coevorden, Hardenberg en Hoogeveen. Op basis van de
samenwerkingsovereenkomst heeft het Ministerie EZ een bijdrage van € 4 miljoen beschikbaar gesteld voor een stimuleringsbudget voor bedrijfsontwikkeling in het gebied van de deelnemende gemeenten. Ook de deelnemende gemeenten hebben enkele miljoenen Euro’s beschikbaar gesteld.
Dit onderwerp komt uit het midden van de raadsfracties van de gemeenteraad van Coevorden. De gemeenteraad was nog niet erg tevreden over het inzicht dat de eerste rapportages boden over dit samenwerkingsverband.Fracties vonden de stukken erg procesmatig. Inderdaad vermeldt
bijvoorbeeld de rapportage over het eerste half jaar 2017 alleen activiteiten van dit project, maar geen behaalde resultaten in de zin van gecreëerde banen of goedgekeurde investeringsregelingen.
Overigens kwam deze kritiek ook uit de raad van Hoogeveen.1 Ook de andere
rekenkamercommissies zien een meerwaarde in het doen van (gezamenlijk) onderzoek naar DTZ.
Daarbij dient enerzijds bedacht te worden, dat deze samenwerking pas relatief kort bestaat. De bedrijvenregeling van Dutch TechZone bijvoorbeeld, waarmee bedrijven subsidie kunnen
verwerven, is pas sinds 1 maart 2017 opengesteld. De eerste bedrijven hebben inmiddels hiervan gebruik gemaakt. Anderzijds is de looptijd van Dutch TechZone beperkt tot en met 2021. In 2021 zullen de deelnemende gemeenten een besluit nemen over een verlenging van de samenwerking.
6. Doel van het onderzoek
De Rekenkamercommissies voeren dit onderzoek uit om de gemeenteraden te informeren over de mate waarin de bij aanvang van de samenwerking beoogde doestellingen zijn/worden bereikt.
Daarnaast willen de rekenkamercommissies de raden informeren over de wijze waarop en de mate waarin zij geïnformeerd zijn over DTZ en welke mogelijkheden tot kaderstelling en controle zij hebben.
Centrale vraagstelling en deelvragen
Voor het onderzoek hebben wij de volgende hoofdvragen geformuleerd:
1. Welke ambities zijn destijds (2017) vastgesteld ten aanzien van Vierkant voor Werk?
- hoe zijn deze ambities vertaald naar meetbare doelstellingen en zijn die doelstellingen in lijn met de bevindingen van de commissie Vollebregt?
- in welke mate heeft DTZ bijgedragen aan het opvolgen van deze aanbevelingen?
2. In welke mate worden deze ambities en de daaruit voortvloeiende doelstellingen gehaald?
- is er sprake van economische structuurversterking als gevolg van DTZ?
- in welke mate is de samenwerking tussen onderwijs, overheid en ondernemers gerealiseerd en welke concrete effecten heeft dit gehad?
- in welke mate realiseert het onderwijs een kennisinfrastructuur die aansluit op de kennisbehoefte van het bedrijfsleven in de regio?
- in welke mate heeft DTZ bijgedragen aan nieuwe bedrijfsvestigingen.
3. Wat is de invloed van het realiseren van ambities en doelstellingen op de werkgelegenheid?
- Welke bedrijfssectoren / bedrijven hebben het meest baat gehad bij de resultaten die zijn te herleiden tot de inzet van DTZ, bijvoorbeeld: arbeidsintensieve sectoren of
kennisintensieve sectoren; grootbedrijf of mkb; enz.?
- In welke mate is eventuele groei van de werkgelegenheid te herleiden tot de inzet van DTZ?
4. Wat zijn de resultaten van DTZ gespecificeerd naar de deelnemende gemeenten, Hoe verhoudt zich dat tot de totaalresultaten, bijv. v.w.b. de groei van de werkgelegenheid 5. In welke mate worden de financiële middelen efficiënt besteed?
1 http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/126065/Raad-Hoogeveen-Wat-leveren-miljoenen-Vierkant-voor-Werk-ons- op 21 september 2017.
5 6. Hoe hebben de bedrijven die ondersteuning via DTZ hebben aangevraagd de
subsidieregeling en de samenwerking in het kader van DTZ ervaren?
7. In welke mate hebben de raden de informatie gekregen die zij nodig hebben om te kunnen kaderstellen en controleren?
- in hoeverre hebben / hadden de gemeenteraden dezelfde informatiepositie bij aanvang en gedurende de looptijd van DTZ; zijn de raden op dezelfde wijze geïnformeerd over DTZ?
- zijn / waren er accentverschillen bij de raden m.b.t. de verwachtingen t.a.v. DTZ?
8. Op welke wijze en in welke mate hebben de raden invloed op het beleid en het uitvoeringsprogramma?
7. Omschrijving normenkader
De geformuleerde hoofd- en deelvragen zijn vertaald in een normenkader waaraan de bevindingen in dit onderzoek per gemeente getoetst kunnen worden. Op basis van de analyse met behulp van het normenkader duiden we mogelijke verbeterpunten (conclusies en aanbevelingen) en maken deze inzichtelijk.
Aspect Vraag Norm Ambities en
doelstellingen
1 De in 2017 vastgestelde ambities t.a.v. Vierkant voor Werk en later DTZ zijn concreet geformuleerd en zijn vertaald in concrete, meetbare en realistische doelstellingen 1 De vastgestelde doelstellingen zijn in lijn met de bevindingen van de commissie
Vollebregt
Doelrealisatie 2 De in 2017 vastgestelde ambities en doelstellingen zijn gerealiseerd of aannemelijk is dat de doelstellingen op koers liggen om gerealiseerd te worden
2 De samenwerking tussen overheden, ondernemers en onderwijsinstellingen heeft een constructieve bijdrage geleverd aan het behalen van de afgesproken doelstellingen 3 Het realiseren van de afgesproken doelstellingen heeft een positieve invloed op de
werkgelegenheid in de regio
4 Er is een schema voorhanden dat op een gestructureerde manier periodiek de totaalresultaten en de resultaten per gemeente registreert
6 Bedrijven die ondersteuning via DTZ hebben aangevraagd hebben de subsidieregeling en de samenwerking in het kader van DTZ als positief ervaren
Doelmatigheid 5 Vooraf is het benodigde budget voor de realisatie van de ambities en doelstellingen van DTZ duidelijk gespecificeerd.
5 Het vooraf beschikbaar gestelde budget is voldoende voor de realisatie van de ambities en doelstellingen van DTZ
Rol van de raad
7 De raad vraagt en krijgt informatie die hij nodig heeft voor het uitvoeren van zijn controlerende en kaderstellende rol.
7 De vier raden hebben dezelfde informatiepositie bij aanvang en gedurende de looptijd van DTZ gehad
8 De raad is betrokken geweest bij het opstellen, het uitvoeren en het evalueren van de ambities, doelstellingen en kaders rondom Vierkant voor Werk en later DTZ
8. Globale schets onderzoek: keuze van de onderzoeksinstrumenten
De rekenkamercommissies gebruiken als onderzoeksmethodiek ten eerste dossierstudie. Ten tweede interviews met o.a. verantwoordelijke bestuurders, ambtenaren en externe partijen, waaronder in elk geval de verantwoordelijken van Dutch TechZone (vertegenwoordigers programmabureau en program board). Daarnaast worden vertegenwoordigers van een aantal (gesubsidieerde) bedrijven geïnterviewd.
Directe inzet en indirecte effecten
Zeker bij de vestiging of het vertrek van bedrijven of uitbreiding van het aantal arbeidsplaatsen, gaat het om complexe processen die vooral beïnvloed worden door autonome
bedrijfsoverwegingen. Door de lokale overheid kan invloed worden uitgeoefend op die overwegingen. Dat kan bijvoorbeeld door:
- nauwe banden te onderhouden met potentiële nieuwe bedrijven;
- publieke en private netwerken te onderhouden (regelmatig vervullen zittende bedrijven een belangrijke rol in het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid);
6 - de regio aantrekkelijk te maken voor vestiging (en die aantrekkelijkheid zichtbaar te
maken);
- goede service bij vestiging of uitbreiding etc.
Bij het in goed beeld brengen van de bijdrage van Dutch TechZone aan de regio, is het in onze ogen van belang om duidelijk onderscheid te maken tussen wat Dutch TechZone doet en wat dat oplevert. Dat kan de raad helpen bij de invulling van zijn rol en het het medio 2021 te nemen besluit. Daarbij denken wij vanuit input, output, outcome en impact. Dit geven wij, met voorbeelden, hierna visueel weer.
Figuur 2 , input, output outcome impact
Wij willen de raad inzicht bieden in de bijdrage van Dutch TechZone op deze aspecten, aan de kant van de kaderstelling - waar stuurt de raad tot nu toe vooral op? - alsook wat betreft de
gerealiseerde bijdrage. Dit doen we door middel van het bestuderen van ter beschikking te stellen documenten. Ook willen we verdiepend inzicht in de bijdrage geven door te spreken met onder andere bedrijven en onderwijsinstellingen die geholpen zijn door Dutch TechZone. Dit zijn
bijvoorbeeld bedrijven die zich hebben gevestigd, zijn uitgebreid of zich hebben hergevestigd. Net als met bedrijven die alsnog zijn vertrokken, afgenomen zijn in omvang of zich niet hebben gevestigd. Deze zijn wellicht moeilijker te benaderen, maar toch willen we hierop inzetten. Door met hen te spreken, kunnen wij inzicht bieden in wat heeft geholpen of juist niet. En ook waarom iets goed werkte of juist niet. Het gaat hierbij om een kwalitatief inzicht. Methodologisch is causaliteit in de gegeven kaders van het onderzoek niet hard te maken. Nog los van de vraag of causaliteit überhaupt hard te maken is, omdat vele aspecten een rol spelen bij dit soort processen.
Bij het bieden van dat kwalitatief inzicht vinden wij het van belang om ook oog te hebben voor indirecte effecten. Als bijvoorbeeld een bedrijf zich met behulp van Dutch Techzone in Emmen vestigt, kan dit ertoe leiden dat inwoners van Coevorden daar hun baan vinden of dat
toeleveranciers vanuit Coevorden profiteren van het nieuwe bedrijf waardoor hun omzet en personeelsbestand kunnen groeien. Impact in Coevorden kan dan worden teruggeleid door outcome in een naburige gemeente. Datzelfde geld voor de andere deelnemende gemeenten. Het zal lastig zijn daar een volledig sluitend beeld van te geven maar het inzichtelijk maken van dit soort mechanismen en daarmee mogelijke bijdragen van Dutch TechZone, draagt bij aan de onderzoeks-doelstelling.
9. Organisatie: tijdpad, inhuur externen, expertise en kosten
Voor dit onderzoek is de voorzitter van de rekenkamercommissie Coevorden aangewezen als coördinator. Hij zal zorgdragen voor een juist verloop van het onderzoek in samenwerking met de vertegenwoordigers van de overige rekenkamercommissies. Bij de uitvoering van dit onderzoek worden (een vertegenwoordiging van) de gemeenteraden, de colleges, verantwoordelijke ambtenaren en externe partijen betrokken.
Input
• Inzet van personeel en middelen
• In kaart brengen van de regio
• Bouwen van netwerken
Output
• Gehouden evenementen
• Regelingen opgezet
• Samenwerkingen tot stand gebracht
Outcome
• Aantal banen gecreëerd
• Aantal goedgekeurde investeringsaanvragen
• Aantal gevestigde bedrijven
• Aantal uitgebreide bedrijven
Impact
• Versterking van het ondernemerschap in de regio
• Vergroting van kennis en innovatiekracht bij bedrijven
• Voldoende en goed opgeleid personeel
7 De uitvoering van het onderzoek zal plaatsvinden met inschakeling van Bureau TwijnstraGudde.
Hieronder is een globale opzet weergegeven van het tijdspad van dit onderzoek.
Figuur 3. Onderzoeksfasen en (tussen)resultaten
Kosten
De (externe ) onderzoekskosten worden begroot op € 34.000,-. Deze kosten worden gedragen door de deelnemende rekenkamercommissies. Daarvoor worden een verdeelsleutel op basis van inwonertal gehanteerd.
Gemeente Inwoners % Totale kosten
Coevorden 35483 17,90% € 6.085,11 Emmen 107113 54,03% € 18.369,21 Hoogeveen 55662 28,08% € 9.545,68 Totaal 198258 100,00% € 34.000,00
10. Wijze van rapporteren
De bevindingen, conclusies en aanbevelingen worden opgenomen in een onderzoeksrapport. Het rapport wordt op een passende wijze gepresenteerd aan de gemeenteraden.
Coevorden, 11 december 2020
Namens de rekenkamercommissies van de gemeenten Coevorden, Emmen, Hoogeveen.
De begeleidingscommissie
Roel de Boer, voorzitter rekenkamercommissie Coevorden Marcel Timmerman, voorzitter rekenkamercommissie Emmen Robert Waarsing, lid rekenkamercommissie Hoogeveen Johan Kok, secretaris rekenkamercommissie Coevorden
