ad: groeien met inverdan
Z aan st ad : gr o eie n m et In ve rd an
Essay geschreven door Kees Fortuin,ter gelegenheid van zijn afscheid als sociaal supervisor Inverdan
Aangeboden door Inverdan op11december 2006tijdens de programmadagInverdan 2007, ‘De blik naar buiten’
Inleiding
Zaanstad is in 1974tot stand gekomen als een samen-voeging van zeven kernen, met een gemeentehuis inhet geografische midden. Een eenheid wilde het maarniet worden en het ontbrak de gemeente aan een cen-trum dat door iedereen als zodanig ervaren werd.
In 1997startte een intensief traject waarin de stad –de hele stad, inclusief burgers en bedrijfsleven – stil-stond bij haar toekomst. De meningsvorming mond-de uit in de strategische visie Zaankanters in 2015. Erloopt een rechte lijn van deze visie naar het Master-plan Inverdan. Daarna zijn we iets kwijtgeraakt. Erligt tussen droom en daad blijkbaar nog wel meer danwetten en praktische bezwaren. Ik wil in dit essay la-ten zien dat de sociale aanpak van Inverdan die lacunekan vullen. En ik wil laten zien hoe we met Inverdan,voortbouwend op die aanpak, de kwaliteit van destad niet alleen kunnenmaar ook moetenverbeteren.Niet in de verre toekomst, ‘als het klaar is’, maar inhet hier nu. schreven door Kees Fortuin, werkzaam bij t Verweij Jonker Instituut te Rotterdam.
tgever: gemeente Zaanstad, programma Inverdanlage: 250stuks actie: Vincent Westzaan te Haarlemrmgeving: Adriaan de Jonge te Amsterdamslag: graffitikunst door Jannes van Loon i.o.v. Inverdantografie:Anton van Daal: Drukkerij Stolwijk en Grafax te Zaandam
Verbinding
DediscussiedieleiddetotZaankantersin2015wasdeeerstesindsdetotstandkomingvanZaanstad.Erwasalleredenomelkaareensdiepindeogentekijken.Destadzagzichgesteldvooreenaantalflinkeuitda-gingen,diehaarbestaansrechtbedreigden.Deindu-striëleactiviteitnamaljarenlangaf.Deeconomischestructuurmoestdiverserensterkerworden,ermoestaansluitingmetdekenniseconomietotstandkomen.Tegelijkertijdbehoefdedesocialekwaliteitverbete-ring.Midden-enhogereinkomensmoestenaange-trokkenwordenenhunbindingaandestadmoestwordenversterkt.Dedynamiek,delevendigheidendesfeerinZaanstadkondeneenimpulsgebruiken.Almetalwaseeninhaalslagnodigophetgebiedvanwerkgelegenheid,onderwijs,wonen,winkelen en uit-gaan.De meningsvorming had een geïnspireerd verloop.Zeer veel Zaankanters waren erbij betrokken, er wer-den vernieuwende vormen van meningsvorming ont-wikkeld. Bovendien werd een aantal heikele puntenbespreekbaar gemaakt, zoals het ontbrekende Zaan-stadgevoel en het feit dat de verschillende kernen nogsteeds geen eenheid vormden. Het motto ‘de stadstadser maken, de dorpen dorps houden’ verwoordtde uiteindelijke verkozen oplossingsrichting. Er waseen sfeer van probleembewustzijn, consensus en am-
vanontwerpersenuitvoerders.Onsidioomweerspie-geltdieverschuiving.Voorheensprakenwevaneenhartvoordestad,aansluitingbijdekenniseconomie,mobiliteitsknooppunt,benuttenvandeculturelefac-tor,hogeropgeleidennaardestadlokken,binding,interactie.Nuhebbenwehetalleennogmaarovereennieuwstadhuis,eennieuwstation,woningen,kanto-ren,ontdemptegracht,vernieuwdebuitenruimte,ver-bindingoost-west.Ophetoogdezelfdeopgave, maarde bezieling lijkt eruit.
de hulk
Naar mijn mening moeten we Inverdan opnieuw ver-binden met de stad. Bij het revitaliseren van onze dro-men zullen we moeten balanceren. Aan de ene kantlopen we het gevaar buiten de realiteit terecht te ko-men; wie alles met alles tracht te verbinden, kan uit-eindelijk met lege handen komen te staan. Tegenoverhet uiterste van de zweverige idealist staat dat van deharde technocraat. Als het fysieke te zeer domineert,maken we iets waar niemand op zit te wachten, eenproduct dat geen verbinding heeft met de bestaandestad en dus geen draagvlak. Operatie geslaagd, pa-tiënt overleden. Om duidelijk te maken wat en waarom we moetenverbinden, wil ik het hebben over de Hulk. De mees-ten van ons kennen de televisieserie wel. Een geleerdeheeft door een ongeluk op zijn werk een chemischgoedje binnengekregen. Voortaan zal hij ten gevolge bitie ontstaan. Het traject had een grote invloed ophet beleid dat volgde. De neerslag ervan was de strate-gische visie Zaankanters in 2015. Het Zaanse meer-jarig ontwikkelingsplan in het kader van het Investe-ringsbudget Stedelijke Vernieuwing (isv), Z’MOP,komt daaruit voort, en ook Inverdan als deel van datplan.
de breuk
In het Masterplan Inverdan zijn de ambities terug tevinden. Inverdan moet de stad een nieuw kloppendhart geven. Het stadhuis komt in Zaandam te liggen.De ruimtelijke samenhang wordt versterkt, de socialeen economische structuur verbeterd en de gemeen-schappelijke identiteit binnen de meerkernige gemeen-te bevestigd. Een zevental ‘strategische concepten’maakt het beeld compleet. Ze richten zich op mobili-teit, cultuur, (kennis-)economie, wonen, werken, uit-gaan en winkelen. Dediscussiehadruimteopgeleverdendaadkracht.MaarindeontwikkelingvanInverdaniseenbreukwaarneembaar.Indeovergangvantheorienaarprak-tijk,vanplanvormingnaaruitvoering,vanambitienaarwerkelijkheidzijnwe‘iets’kwijtgeraakt.Dat‘iets’isdeinteractiemetdebevolking,desamenhangmetdebestaandestad,dekoppelingtussenhetkleineenhetgrote,delijnvanhetnunaardetoekomst.Onzedromenverdwenennaardeachtergrondenwerdenklussen.Deinspiratievandestadwerddeinspiratie
Sociaal kapitaal Zaanstad zal tegelijk met de wording van Inverdaneen ontwikkeling moeten doormaken. Daarvoor zalze haar sociaal kapitaal moeten vergroten. Met soci-aal kapitaal bedoel ik de krachten die ontstaan als erbruggen wordengeslagen tussen de verschillendegroepen binnen een gemeenschap, op zodanige wijzedat de actoren kennis, capaciteit en kwaliteit gaan de-len; die krachten laten vervolgens de gemeenschap alsgeheel beter functioneren.Alswekijkennaarhetdenkenoverdesocialevitali-teitvandesamenleving,danverschuiftdenadrukvansocialecohesienaarsociaalkapitaal.Bijsocialecohe-sieheeftiedereeneenbandmetiedereen.Hetbegripbrengtproblemenmetzichmee.Desamenhangtussensommigenkandeuitsluitingvananderenbetekenen.SchrijversalsPutnamhebbenduidelijkgemaaktdatnietalleendesamenhangbinnengroepen(bonding)vanbelangis,maarookenvooraldeverbindingentussen die groepen (bridging). En het is niet altijd‘meer is beter’. De verbindingen hoeven niet altijdeven sterk te zijn, om een gemeenschap goed te latenfunctioneren.Bij sociaal kapitaal gaan we ervan uit dat socialeverbanden en netwerken van grote betekenis zijn vooreen samenleving. Sociaal kapitaal betekent dat je deverbanden en netwerken benut, ‘te gelde maakt’. Juist van woedeaanvallen razendsnel groeien en boven-menselijke krachten krijgen. Hij wordt ook groentrouwens, maar wat op mij als kind het meeste indrukmaakte was dat hij uit zijn kleren barstte. Succesvollesteden groeien vaak ook zo. Ze maken een ontwikke-ling door die nopen tot een aanpassing van de stedelij-ke structuur. Ze ontwikkelen bovenmenselijke krach-ten en barsten uit hun kleren.In Inverdan doen we het andersom. We houden destad een kostuum voor dat een aantal maten te grootis en verwachten dat ze daar in zal groeien. De keuzevoor die strategie is begrijpelijk, maar we moeten onswel realiseren dat die groei niet vanzelf plaatsvindt.Wij zullen de stad moeten voeden, er hard voor moe-ten werken om de stad – als samenleving, als econo-mie, als broedplaats –een ontwikkeling te laten door-maken. Doen we dat niet, dan ziet ze er straks uit alseen ondervoede man in een veel te groot kostuum. Destad heeft een uitdaging geformuleerd, die is uitge-werkt in Inverdan. Nu plaatst Inverdan op haar beurtde stad voor de uitdaging om te groeien. Het mooie isdat de realisatie van Inverdan ons de middelen aan-reikt waarmee die groei mogelijk is. Inverdan is geenklus maar een uitdaging die de stad helpt haar krach-ten te ontwikkelen. 10
jemetorganisatie,lerendvermogen,communicatie,verbinding.Hetgaatnogverderdandat:deflexibili-teitvaneennetwerkverleenteensocialeaanpakeengrootdeelvanhaarmeerwaarde.Schematischgezegd:compartimentaliseren(opdelen)iseenfysiekestrate-gie,verbindeneensociale.Compartimentaliseerjeeensocialestrategie,danvaltzijalsloszanduitel-kaar.Indeverbindingkrijgendeverschillendeactoren–individueneninstanties–toegangtotelkaarshulp-bronnen.Daardoorkunnenzeveelzwaardere en com-plexere opgaven aan dan als ze afzonderlijk zoudenopereren. In de verbinding kan er al werkende een be-tere fit tussen Inverdan en Zaanstad ontstaan en kande stad beter profiteren van haar centrumproject. ‘zwakke banden’ zijn essentieel voor complexere net-werken. Een vitale samenleving kan heel goed meer-dere subgroepen hebben waarbinnen de onderlingeband sterk is, als er maar verbindingen bestaan tussendie subgroepen. Juist de verbindingsschakels voegenhulpbronnen toe; met hulpbronnen bedoel ik dan net-werken die de vitaliteit van die subgroepen kunnenverbeteren. Als je bijvoorbeeld een straat hebt metveel sociale samenhang, kan juist de ene bewoner dieeen beetje aan de rand staat, maar die wel de wethou-der kent, de hulpbronnen van de straat vergroten.Zoiets willen we ook met Inverdan, middengroepenbinden, met de hulpbronnen die ze meebrengen.
toegang tot hulpbronnen
OokZaanstadkanopgevatwordenalseennetwerkwaarbinnenverbandengelegdkunnenworden.Acti-viteitenenactorenopallerleischaalniveausbeïnvloe-denelkaarvoortdurend.Destadwordtbeter(vitaler,intelligenter,adaptiever)naarmatedezeactiviteitenenactoreninhetnetwerkgekoppeldraken.Endaarrakenweaaneenfundamenteelverschiltusseneenfy-siekeaanpakeneenniet-fysieke.Ineenfysiekeaanpakwordtzoveelmogelijkgeprobeerdviaeenplanmatigeaanpakenviahetafgrenzenvanopgavenenverant-woordelijkhedeneendeelopgavetevolbrengen. De fy-sieke opgave wordt los gezet van de andere opgaven.Dat kan in het fysieke domein, maar niet in het socia-le. Hoogwaardigheid in een niet-fysieke opgave maak
keergarageRustenburg.Diegebeurtenissenbiedenkansen om relaties en competenties te ontwikkelen.Laten we de ijsbaan als voorbeeld nemen. Eind 2004bepaalde de Stuurgroep Inverdan dat er op zeer kortetermijn – binnen minder dan twee maanden – een ijs-baan op een braakliggend terrein gerealiseerd moestworden. Een enorme inzet vanuit de gemeente – Pro-grammaorganisatie Inverdan, maar ook Handhavingen de Dienst Wijken – maakte dat mogelijk. Ook lo-kale ondernemers en sponsors speelden een grote rol.De ijsbaan is niet alleen maar vermaak geweest voorpakweg 30.000burgers, zij is ook voor alle betrokke-nen een leerschool geweest. Zij heeft partijen bij el-kaar gebracht en ervoor gezorgd dat zij elkaar beterweten te vinden, ook in de toekomst. En zij heeft hetnegatieve zelfbeeld van de stad gelogenstraft. Datmag je gerust een leerproces noemen. In de voorberei-ding van de Beachvolleybalschool Inverdan is regel-matig verwezen naar de ijsbaan: ‘We konden die ijs-baan organiseren, dan kunnen we dit ook.’ Sommi-gen zeggen zelfs dat de Beachvolleybalschool alleenmogelijk was dankzij de ervaringen met de ijsbaan.Bij de IJsbaan zien we dat een klein evenement eenkatalysator is voor de groei van sociaal kapitaal. Datkapitaal zit er al professioneel; in de kwaliteit van hetgemeentelijk apparaat, maar ook bij lokale onderne-mers en dienstverleners. De kunst is die afzonderlijkekwaliteiten los te maken en te koppelen.
Een evenement is dus veel meer dan een leuk momentin de ontwikkeling van Inverdan. Om het in netwerk- Genereren en renderen Sociaalkapitaalmaakjelosmetbehulpvankleinereengrotereprojectenopsociaal,economischencultu-reelniveau.Dieprojectenleverendestadmeteenalwatop,terwijlzeookvooruitlopenopdelevendig-heiddieweindetoekomstwillenhebben.Zeleggendusdirecteenlinktussenhedenentoekomst.Hetbe-langdaarvanisnietteonderschatten.BijhetopstellenvaneenplanalsInverdanisiedereenenthousiast.Detoekomstlachtonstegemoet.Alheelsnelebtdaten-thousiasmeweg.Watrestzijndeschillenendedozen,debrokstukkenvangeslooptegebouwenenhetge-ronkvanbouwverkeer.Wekunnenniettegendege-bruikersvanhetcentrumzeggen:tienjaargedulda.u.b.Alsjedatdoet,creëerjeweerstandenbeginthetcentrumprojectmeteenachterstand.Inverdanisbe-dachtomdemensenwattebieden.Nietalleenstraks,maar ook in het hier en nu.
de ijsbaan
Sociaalkapitaalmoetjegenereren,maarvaakishetmeereenkwestievanbenutten.Hetsocialekapitaaliseral,alleenweherkennenhetnietalszodanig.Hetligtbijvoorbeeldindeorganisatieenuitvoeringvaneve-nementenalsdeijsbaanofhetRequiemvoordePar- 14
dedorpeninbezittenemen,mentaalenanderszins.AlshetnieuwecentrumgaatlevenonderdeinwonersuitAssendelftofKrommenie,neemjeweerstandweg;jevoegtstedelijkheidaandestadtoeendedorpenkunnendorpsblijven.Jekuntbijvoorbeelddetrotsvandedorpenmobiliserenenvanhetcentrumeenplekmakenwaardedorpendietrotskunnenetaleren.Hetisnietmoeilijkomjeeencampagnevoortestellenwaarindatgebeurt:opgebouwdvanuitdedorpenenculminerendineenmanifestatieindestad.Daarmeebetrekjedehelesamenlevingenontwikkeltzicheengedeeldebelevingvanhetcentrumgebied.Verbinding moet je ook zoeken met het verleden.We kunnen daarbij verder weg kijken, naar de geschie-denis van de Zaanstreek, maar ook naar het recenteverleden, naar Zaankanters in 2015. Een ontwikke-lingsproces als Inverdan heeft veel te winnen bij eengeheugen,wantalsjelaatziendatjevoortbouwtopwatburgerseerderhebbeningebracht,danherkennendieburgersookbeterwaarjenumeebezigbent.Dat-zelfdegeldtuiteraardvoordetoekomst.MetdeZaan-kantersblijvennadenkenoverdetoekomst,overstra-tegischekeuzen,overrisico’smaarookoverdromenisnodig.Hetmaaktdestadintelligenter en het zorgt er-voor dat dromen gedeeld worden. Ook ambtelijk zijn er verbindingen te maken. Ervinden hoopvolle ontwikkelingen plaats in de samen-werking tussen de Dienst Stad en de Dienst Wijken.De Dienst Wijken raakt meer betrokken bij Inverdan.Dat is maar goed ook, want je werkt in dezelfde staden zelfs letterlijk op dezelfde plekken. termen te zeggen: een evenement traint het netwerk,het richt het netwerk op nieuwe taken en competen-ties. De stad ontwikkelt er haar hulpbronnen en dushaar sociaal kapitaal mee. Er is echter meer: de eneondernemer haalt meer rendement uit zijn kapitaaldan de andere. En ook daarin kan Inverdan, en methaar de stad, leren. Woekeren met je kapitaal kan ookin het sociale domein geleerd worden. Juist deze com-petentie kan ervoor zorgen dat je als stad met hetzelf-de geld meer opbrengst hebt. Je wendt als het ware jekapitaal niet consumptief aan maar je herinvesteerthet zodat het bijdraagt aan de positie van de stad oplangere termijn.
verbinden
Het steeds weer verbinden van allerlei aspecten vande stad, van groepen burgers, van instituties, van per-spectieven op de stad, is een voorwaarde voor groei:nieuwe verbindingen leveren nieuwe mogelijkhedenop. Ontmoeting en wederzijdse inspiratie kunnendaarbij onvermoede krachten losmaken, zoals we inhet voorbeeld van de ijsbaan zien.Hetisonmogelijkomeenvolledigeopsommingtegevenvandemogelijkeverbindingen,daarvoorkenteenstadteveelaspecten.Verbindingmoetjehoedanookzoekenmetderestvandestad.Socialeactivitei-tenhoevenzichniettebeperkentothetplangebied,bijvoorkeurnietzelfs.JekuntderestvanZaanstadvoortdurenduitnodigenomhetcentrumookvanuit
vol project levert een veel grotere meerwaarde op alser bekendheid aan gegeven wordt. Zo kan het dienenter inspiratie en lering van anderen.Je kunt dezelfde benadering op hogere schaalniveaustoepassen. In mijn beleving zet Inverdan zichzelf teweinig in de etalage. Zorg ervoor dat de blik van debuitenwereld op jou gericht wordt. Dat kan via werk-bezoeken, excursies, ateliers met buitenstaanders, ar-tikelen, presentaties elders, noem maar op. Daar ga jezelf beter van presteren maar je raakt ook op de hoog-te van mogelijkheden tot samenwerking. Je kunt ernieuwe hulpbronnen mee aanboren en er bestaandemee versterken.
organische groei
Gaat het genereren van sociaal kapitaal een serieuzebenadering worden? Veel van de activiteiten die iknoem beginnen op microniveau en dat is ook het ni-veau waarop je de ambities mobiliseert. Leven maakje met leven. In mijn optiek hebben we daarom de le-vende stad nodig om Inverdan tot leven te brengen.Dat is de kern van een organische ontwikkeling.Ik onderscheid zelf drie aspecten die je steeds in wis-selwerking met elkaar moet brengen. Het uitgangs-punt, de basis, de sleutel tot succes, is activiteit. Je or-ganiseert een activiteit, en al doende ontwikkelt zichhet vervolg. Het tweede aspect is het betrekken vanhulpbronnen. Je inventariseert de voorhanden hulp-bronnen – niet persé de benodigde hulpbronnen – en Enerzijndepartnersenbeleidsterreinendieeenbe-langrijkerolspelenindeinfrastructuurvandestad.Iknoemerenkeledievooralvanuitmijneigenperspec-tiefbelangrijkzijn:corporaties,welzijnswerk,veilig-heidssector, cultuur, onderwijs, arbeidsmarktbeleid,zorg, horeca, uitgaanssector, detailhandel.
communiceren
In het leggen van verbindingen speelt communicatieeen belangrijke rol. Wat zich al werkende ontwikkeltis een verhaal, het verhaal van Zaanstad en van ieder-een die er maar deel van wil uitmaken. Communicatiekan ervoor zorgen dat dat verhaal door iedereen ge-hoord wordt, dat de verschillende deelnemers aan hetproces elkaars verhalen leren kennen en leren respec-teren, en dat er verbanden tussen die verhalen wor-den gelegd. Communicatie kan er eveneens voor zor-gen dat Inverdan in de etalage staat en een gevoel vantrots losmaakt. Als Inverdan als zinvol ervaren wordten geassocieerdwordt met de Zaanstreek en metkwaliteit, wordt het eenvoudiger om alle actoren bijhet spel te betrekken en de noodzakelijke verbindin-gen te leggen.Het ontwikkelen van het verhaal van Inverdan ende stad vraagt om een communicatiestrategie waarinde stad het uitgangspunt is en de plannenmakers enuitvoerders terugpraten. Die strategie moet er uiter-aard ook voor zorgen dat kleine gebeurtenissen enontwikkelingen bekend gemaakt worden. Een succes- 18
betekentdatjehulpbronnenopbuurtniveautoene-men.Entenslottekomjetewetenwaterbijdebevol-kingleeftenjekomtmetbewonersingesprek.Iederinitiatiefvaneenbewonerzorgtvooreenleukeactivi-teit,voormeersamenhangindebuurtenvooreenleerproces.Erdienenzichtalentenaanendiekunnenontwikkeldworden.Jekuntdaarmethetvoorzienin-genaanbod(vanwelzijnswerk,maarliefstookvanan-deresectoren)opinspelen.Jevindtnieuwegespreks-partnersopbuurtniveauenerontstaatnieuweinputvoorvisieontwikkeling.Watjezietisdatdebasisligtindemicroprocessenophetniveauvandesamenle-ving.Hetisdekunsteenmaniertevindenomdielostetrekkenenvervolgensomdietelatengroeien.Daarbijziejesteedseenwisselwerkingtussenactiviteiten,ontwikkelingvanhulpbronnenenleereffecten. die zet je in. Een geslaagde activiteit kan ertoe leidendat je meer hulpbronnen krijgt, meer actieve mede-standers, tevreden sponsors bij wie je terug kunt komen, eenpositievere sfeer, enzovoort. Dat zijnhulpbronnen. En het derde aspect is het leren. Iedereactiviteit vertelt je iets over de mogelijkheden en on-mogelijkheden, over het perspectief van andere deel-nemers, over wenselijkheden. Leren bied je de moge-lijkheid om verder te groeien, om je kapitaal steeds tevergroten; leren is als ‘rente op rente’ voor het sociaalkapitaal.
Eenvoorbeeld.InKralingen-West(Rotterdam)kentmenhetprojectJaffadoffers,datdooreenwoningcor-poratiewordtgesponsord.Iederhuishoudeninhetge-biedkrijgteenspermaandeen‘cheque’van25euroindebus.Jekuntdiechequeinwisselenomietsteorga-niserenwatjealtijdalhebtwillendoen.Jehebtdaar-voornatuurlijkwel(dechequesvan)anderebewonersnodig.Metveelbewonerskunjeeengroteactiviteitorganiseren,metweinigeenkleine.Deopbrengst iseen toenemend aantal activiteiten van en voor bewo-ners. Uiteraard moet je meer doen: een projectleideraanstellen, aan de bevolking communiceren wat er al-lemaal ondernomen wordt, eens in de zoveel tijd eenactiviteitenmarkt organiseren waar iedereen zich kanpresenteren, enzovoort. Maar dit is het idee. De basisis de kleinschalige activiteit die bewoners gaan ont-plooien. Er komen bewoners in beweging die je eerderniet kende. Niet de vaste insprekers, maar de doeners.Daarmee komt ook het talent in de buurt in beeld. Dat
dan een belangrijke factor vormen. Dat geldt ookvoor de jongeren in de Kenniswijk. Om de relatie tus-sen het onderwijs en de ontwikkeling van Zaanstad teversterken is er een overeenkomst gesloten tussen degemeente en het Regiocollege. Daarin is vastgelegddat het Regiocollege in het kader van het omgevings-gericht leren leerlingen een bijdrage laat leveren aande ontwikkeling van Inverdan. Omgekeerd zal Inver-dan de leerlingen maximaal inschakelen. Zowelschool als Inverdan maakt menskracht vrij om ditmogelijk te maken.De eerste activiteit was het gebruik van een leeg-staande ruimte op de Gedempte Gracht als leerwerk-bedrijf voor een aantal leerlingen. Later deelden leer-lingen flyers uit bij werkzaamheden, namen ze enquê-tes af of assisteerden ze bij bijeenkomsten. Niet iedereactiviteit verliep soepel en succesvol, niet iedere keerbleek het onderwijs in staat de door haar zelf opgeleg-de opgave waar te kunnen maken. Juist in de misluk-kingen ligt de kracht van de samenwerking tussen In-verdan en onderwijs. Het voortgezet onderwijs is nietvanoudsheringesteldopactiviteitenindeomgeving.WilhetRegiocollegeeenbijdrageleverenaanhetcon-ceptvandeKenniswijk,danzalzedatwelmoetenle-ren.Datzalnietvanzelfgebeuren;alleeneengoedefysiekeomgevingscheppenisonvoldoende,hetonder-wijszelfzalvanbinnenuitmoetenveranderen.Desa-menwerkingmetInverdanmaaktdehiatenzichtbaar,dediscrepantietussenhetaanbodvanhetonderwijsendevraagvandesamenleving.ZolanghetRegiocol-legezichinzetomdiehiatenoptevullen,ontwikkelt Sociaal kapitaal in projectenIndevolgendedrievoorbeeldenwiliklatenzienhoemetdesocialeaanpakbinnenInverdanhetmesaanmeerderekantensnijdt.Deverbindingmetdestrategi-schevisieZaankantersin2015wordtvastgehouden,erwordenconcreteopgavenaangepaktenerwordtsociaalkapitaalgegenereerd.Deaanpak‘traint’hetZaanstadvandetoekomst.Datgebeurtopeen minder‘uitgestelde’ manier dan bij de fysieke ontwikkeling.Daar wordt het pas leuk als het klaar is, met de socialeaanpak kunnen we nu al elementen van het Zaanstadvan de toekomst laten zien.
samenwerking met het roc
Met het strategisch concept van de Kenniswijk wilZaanstad haar positie in de kenniseconomie veiligstellen. Vanuit het sociaal programma van Inverdanwordt daar op twee manieren aan gewerkt: enerzijdsde onderlinge wisselwerkingen binnen de Kenniswijkversterken, anderzijds de relatie van de Kenniswijkmet de omgeving intensiveren. In dat kader is de sa-menwerking met het Regiocollege (roc) van degrond gekomen. Het Regiocollege verzorgt op mbo-niveau onderwijs voor ongeveer 7.000leerlingen.Van meet af aan is onderkend dat jongeren in Inver- 22
zodra een knooppunt beleefd wordt als een onheils-plek, neemt het aantal overstapbewegingen af en ko-men de bestemmingen droog te liggen. Als de reisnaar een Zaans evenement je zodanig afschrikt dat jeer toch maar niet naartoe gaat, ondermijn je het effectdat dat evenement zou kunnen hebben voor Zaan-stad. Is daarentegen het klimaat prettig en inspire-rend, dan stimuleert dat het bezoek.DebenodigdesamenwerkingtussenaldiepartijendieindeKnoopopereren–gemeente,vervoerders,vastgoedeigenarenenanderegebruikers–isdermatecomplex,datjeernualmeemoetbeginnen.Datisooknoodzakelijkomdatdetransitiefaseeengeweldigbe-roepzaldoenopdeinzetenhetimprovisatievermogenvanzoweldeuitvoerdersalshetpubliek.Deopenbareruimtekomtonderdruktestaan,endaarmeeookhetdraagvlakvoorInverdan.Jekunthetpubliek niet aldiejarenlatenrondlopeninderommelenerdanmaarvanuitgaandathetnaafloopblijzalzijnmethetresul-taat.Debelevingindetoekomstwordtookbepaalddoorwatjeinhethierennudoet.Datbesefzalvoloptotuitdrukkingmoetenkomenindeinzetwaarmeehetbeheergevoerdwordt.Er zijn maatregelen genomen zijn die dit positieveklimaat moeten bevorderen. Er is een beheerplatformwaarin gemeente, marktpartijen, politie en welzijns-instellingen zitting hebben. Dit platform heeft eenwerkgroep Sociale Veiligheid opgericht. Het bureauRegioplan heeft onder auspiciën van de Werkgroepeen plan van aanpak opgesteld. Het innovatieve daar-van is dat het verder reikt dan het gebruikelijke hetonderwijszichindevoorZaanstadgewensterich-ting.Danleverendeprojecten,hoekleinzeook zijn,een bijdrage aan de opgave van de Kenniswijk.
sociale veiligheid in de knoop
Mobiliteit is van strategische betekenis voor Zaan-stad. De Knoop speelt daarin een hoofdrol. Wat gaatdaar gebeuren? Er ontstaan grotere stromen vanmensen die elkaar niet kennen en die om verschillenderedenen onderweg zijn naar verschillende bestemmin-gen. Dat gaat gepaard met anonimiteit en vluchtig-heid. De opgave hier is heel anders dan de opgave ineen woonwijk. Leefbaarheid en binding aan het ge-bied, in woongebieden een belangrijke bron van so-ciale controle, is in een stationsomgeving veel lastigerte ontwikkelen. Als sociale controle en de bescher-ming van het publiek niet vanzelfsprekend zijn, moetje ze organiseren.Daarom is een aangepaste beheer-formule een noodzaak. De hoge dichtheid van de Knoop maakt samenwer-king tussen de gebruikers nodig. Meervoudig ruimte-gebruik is prachtig, maar als je niet samenwerkt krijgje meervoudige veiligheidsregiems en meervoudigeoverlast. Iedere beveiliger is de baas over zijn eigenkleine gebiedje. De probleemmaker die daaruit wordtverwijderd, hoeft maar enkele tientallen meters doorte lopen en kan weer van voren af aan beginnen. Zokan een vervelend klimaat ontstaan dat het gunstigeeffect van het mobiliteitsknooppunt teniet doet. Want
toekomstgerichtegesprekkenwaarinzowelvisionairsalsinstellingen,bewonersenanderegebruikersaanhetwoordkomen.Viawerkateliersmetdebetrokkenpartijenwordtdevisieenhetprogrammaontwik-keld.Tussentijdsetrainingsmomentenzorgenervoordatbenodigde vaardigheden aangeleerd worden.Hetdoelisnietalleenomtoteenvisievoordeverretoekomsttekomen.Alinhethierennuwordtalshetwarevoorgesorteerd.Tijdensdetransitiefasewordtervaringopgedaanmetactiviteitendieopdetoekomstvooruitlopen.Daarinleerthetgebiedhaarhulpbron-nenkennen:welkeaanpakwerkt,welkeniet,gegevendeorganisatiesenmensenwaaroverwebeschikken.Deverbindingwordtgelegdmetdemogelijkhedenenbeperkingenvandestad.Enopbasis van bestaandemogelijkheden worden die hulpbronnen ontwikkeld.Activiteiten die ondernomen worden zijn tegelijker-tijd leermomenten en ze versterken de hulpbronnenwaarover de stad beschikt.Dat is in lijn met Zaankanters in 2015: het is de be-volking die de stad haar vitaliteit verleent. Je kunt be-woners alleen maar aan je binden als je ze opzoekt enals zij met hun energie de stad voeden. Datzelfde geldtvoor andere partijen. Trefwoorden zijn interactivi-teit, vooruitlopen op de toekomst en werkend leren.
samenvattend
Als we nu de drie voorbeelden langs lopen kunnen wede rode draad zien. In het eerste voorbeeld zagen we schoon,heelenveilig.Aanhetbevorderenvanbin-dingmeteneenpositievebelevingvanhetgebiedwordtevenzeeraandachtbesteed.Inhetkadervandatlaatstewordenactiviteitengeorganiseerddiedehui-digefunctiesvanhetgebiedbevestigenenversterken.VoorbeeldenzijnhetRequiemvoordeParkeergarageRustenburg,hetorganiserenvaneenopenluchtbio-scoopenopenluchtconcertenindezomer,endealeerdergenoemdeBeachvolleybalschoolenijsbaan.Ookhiergeldtdathetgroter,veelvuldigerenslimmermoet.Maareriseenbasisgelegdwaarop ontwikke-ling mogelijk is.
sociale visie:interactie met de wijk en de stad
InsamenwerkingmetStipoConsultwerkendecorpo-ratiesParteonenzvhendegemeentemomenteelaandeontwikkelingvaneensocialevisieensociaalpro-grammavoorInverdanWest.Hetgaatomeenuiter-mateinteressanttraject.Derelatiemetdebevolkingenmetdestadinalhaaruitingenwordtopgezocht.Devisiedieeruitroltzalgedeeldzijndoorbewonersenondernemers,instellingen,gemeenteencorpora-ties.Inditprojectkeertdestadenhetstedelijkegebiedterugalsdebasisvoordeontwikkeling.Hetzijndeburgersinhunverschillendehoedanigheden(bewo-ner,professional,ondernemer,bestuurder)diebijdra-genaandevisieontwikkelingendiegezamenlijkwer-kenaaneenstaddiehenpast.Hetbegintmeteenserie 26
Conclusie Ik kom tot een afronding. Inverdan is in mijn opvat-ting niet alleen de nieuwe ruimtelijke en fysieke omge-ving van het stadscentrum maar ook de ontwikkelingdie de stad als ‘levend organisme’ in de ontwikke-lingsfase doormaakt. Voor het succes van Inverdan ishet nodig dat de verbinding met de stad in al haarfacetten voortdurend wordt bewaakt. Dat is niet een-voudig omdat er veel vanzelfsprekendheden zijn diehet proces de andere kant op duwen. Groeiprocessenzorgen voor de veranderingen die de stad nu moetdoormaken om Inverdan na voltooiing tot haar rechtte laten komen. De sleutel daarbij is het uitvoeren vaneen veelheid aan activiteiten. Bij dit alles blijft geldendat de stad het zelf moet doen. Zij is de belangrijkstedrager van het proces. Haar hulpbronnen, kwalitei-ten, daadkracht en lerend vermogen moeten maxi-maal ontwikkeld worden om de uitdagingen van dezetijd aan te kunnen. Ik heb de strategische visie Zaan-kanters in 2015als een belangrijk oriëntatiepunt ge-presenteerd, juist omdat het daarin de stad was diezich boog over haar eigen toekomstmogelijkheden.De visie dateert van 1997. Zij is te veel in de la blijvenliggen. Niet onlogisch, want in de fysieke ontwikke-ling is zo’n visie lastig hanteerbaar. Ik beschouw hetechter als de taak van een sociaal supervisor om hemdaar steeds weer uit te halen. Misschien, zou ik Zaan- samenwerking met het Regiocollege in concrete pro-jecten. Het tweede voorbeeld liet zien hoe de organi-satorische samenwerking gestalte krijgt. In het derdevoorbeeld wordt het duidelijker dat het om planont-wikkeling, ontwikkeling van lerend vermogen en omontwikkeling van hulpbronnen gaat, maar dan in éénbeweging. In het hier en nu worden activiteiten georganiseerd.We leren er de stad mee kennen, haar mogelijkhedenen haar beperkingen, haar inspiratiebronnen, haartoekomstdromen, haar verhaal. En die activiteiten le-veren niet alleen maar directe meerwaarde, maar ookindirecte. De indirecte effecten zijn ontwikkeling vanhulpbronnen en leereffecten en dus van sociaal kapi-taal. Sociaal kapitaal dat we nodig hebben om Zaan-stad klaar te stomen voor de toekomst, opdat zij str-aks past in het kostuum dat Inverdan heet. activiteithulpbronnenleren
samenwerking relatie knelpuntenrocgemeente-roconderwijs
beheer Knooprelatie markt-samenwerking entijdens trans-partijen-gemeentebeheerformatie
sociale visie alle partijen/een visie die geworteldInverdanWest‘de hele stad’is in bestaande moge-lijkheden en ambities
Referenties Asbeek-Brusse, Wendy; Van Dalen, H.; Wissink, B.(2000) geworteld, Stad en land in een nieuwe geo-grafie. Maatschappelijke veranderingen en ruimte-lijke dynamiek. Den Haag: Sdu Uitgevers.Duyvendak, J.W.; M. Hurenkamp (2004), Kiezenvoor de kudde. Lichte gemeenschappen en de nieu-we meerderheid. Amsterdam: Van Gennep.Gemeente Zaanstad (1997), Zaankanters in 2015.Gemeente Zaanstad.Gemeente Zaanstad (1999), Plannen met Zaanstad.Gemeente Zaanstad. Gemeente Zaanstad (2004a)Speerpunten Zaanse Koers. Gemeente Zaanstad.Gemeente Zaanstad (2004b), Z’MOP. Zaans meer-jarig Ontwikkelingsprogramma 2005-2000. Gemeente Zaanstad.Hall, Peter (1998), Cities in civilization. London:Phoenix.Hall, Peter (2002), ‘The creativity of cities: An ideawhose time has come’. In: Generating culture.Roots and fruits. Z.p.: Deltametropool/vrom,2002, pp. 30-45.Jane Jacobs (2000), The Nature of Economies. NewYork: The Modern Library.Kleinhans, Reinout (2006), ‘De kracht van kortston-dige sociale interacties in geherstructureerde buur-ten. Herstructurering en sociaal kapitaal’. In: Tijd- stad willen aanbevelen, is dit een goed moment omdat te doen en opnieuw de stad met haar dromen enambities op te zoeken.
30
schrift voor de Volkshuisvesting, 2006/4, pp. 42-47.Meere, F. de, P. van der Graaf & K. Fortuin (2005),‘Branding: Wijkidentiteit als aangrijpingspuntvoor stedelijke vernieuwing’. In SocialeInterventie, jrg. 14, nr. 2, 31-38.Vreeman, R. (met M. Pellanders) (2004), Dansen ophet veen. Gemeente Zaanstad. vrom-raad (2006), Stad en stijging. Sociale stijgingals leidraad voor stedelijke vernieuwing. DenHaag: vrom-raad.Weick, Karl E.; Karlene H. Roberts (2001), ‘Collecti-ve Mind in Organizations: Heedful Interrelating onFlight Decks’. In: Karl E. Weick (ed.), 2001. Ma-king Sense of the Organization. Malden, Oxford,Carlton: Blackwell. 259-283.
