INDISCH GENOOrrSCHAP

INDISCH GENOOrrSCHAP

VERGADERING

VAN

18 FEBRUARI 1913.

bI. 121-148.

Soemba voorheen en thans.

---

'S-GRA VENHAGE

MARTINUS NIJHOFF

1913

I

INDISCH GENOOTSCHAP.

AlgeJneene Ve · rgadering van 18 Februa1'i 1913.

Voorzitter: de heer dr. E. B. IUelstra.

Soemba voorheen en thans.

De notulen Van het verhandelde in de vOI'ige vergadering, wor- den gelezen en goedg-ekeurd.

De Voorzitter deelt mede, dat doOl' het bestuur tOot nieuwe k"Clen van het Genootschap zijTh bemo€iII1d de hc.e):en prof. rul'. D.

van Blom, hoogjeeraar aid Tech.nische Hoogeschool te De.lft en S.

P. Halm, oud-inspecteur vaiIlJ het boschwerzen in Ned.-Indië, te 's-Gra·v,en h age.

Aan de {)['de is de bell8Jndeling! vall het onderwerp: Sr 0 f'> m b (t

voorheen en thans.

De Voorzitter. Mijne Heeren! Het is nog slechts tien jaar geleden dat de heer J. K. H. de Roo van Alflerwerelt, die civiel gezaghehber op Soemba was geweest, den toe~tand op dat eiland op de volg'Bnc1e wijze schetste: "Ove'ml vindt men de overblijfse- len Vrun verwoeöte negorijen, waarvan cle bewoners zij n vermoord of ah slaven wogg·.evoerd. Varwam'loosde g'J'afsteeIlPIl, vl'lIl'JlthoonH'JI te midclen der gras-wiklernissen, verkoolde kl'ui~pilarcll, on!JCWrl'];t g.elaten rijstvelden wijzen de plaalt..·eln aan wnaJ' ce,rj;ijd~ hllwip,ndt' vestigingon hebben befltaan en waar ook t.hans cene w('harende hl'- volki ng had hrnuen wonen en de mizig'er, instcdo van g,ewtel1 te zijn temidden dm' stilte van een zandwoestijn, vroolijke kinderstem- men had kunnen hooren, indien het centraal gezag beter zijn plielrt had begrepen en aan de euveldaden van d,e radja's en hunne plun- derende Endehsehe huurling.en een eind had gemaakt."

In dezen toestand, is in de laatste zes of zeven jaren eene ge- heele ommekeer gekomen. Ds. Wielenga heeft dien in alle phasell dûorgemaakt, - in de eerste tijden, zooals hem is aan te zien, niet zond,er g'eval'en, ook voor ûjn leven. Zoo iemand, dun is hij be-

Yoe~d, eene verg[€\l,ijkingl te maken tusschen, de toestanden van voorheen - toch nog kort geleden! toen de radja's op gruwelijke wijze hun eigen bevolking mishandelden, zelfs voor "tijdverdrijf"

- en van tluLl1s, nu reeds zoo oneindig veel ten gO€de is ver- anderd.

Ik geef hem daartoe het woord.

De heel' D. K. \Vielenga; 't Eila,nd Socmba, een d,er kleine Soenda-cilandBD, is ong,eveer 200 G.M. groot, ruim oon derde, van X'edcrll1lnd. 't Is een eiland, Ll.a,t reeds valn ven'e ecn gansch aJIClel'en indruk maakt dah b.v. Flm·es of Soembawa, oiland8n, wim' vulka- nen-reeksen ons reeds g'eIlOeg zeggen, met welk soort van land wij

tP. doen hebben. .

80emba daamnteg,en rijst terrasvnrmig uit zee op; do groote kapen, ver in zee uitstekend, v,en'adon ~e]fs een leek, door ham' eigenaardige trapsgewijw verheffing, dat dit eiland van andere formatie is dan de overige Soond~-eilaJllde,n,.

Het platte tafellalld, diep ingesneden door talrijke ravijnen, de hellingen der bergen 't grootste deel van 't jaar dor en trooste- loos grauw, de boomlooze grasvlakten, savannes in uren uitge-- strektheid, zeggen den vreemdeling, bij het instoomen van d,e baai van Waingapoe, dat hij een gansch bijzondJ€r eiland voor zich heeft.

't h geen land van Oostersche weelderige plantengroei, geen zwoele nattig,e warmte, maar hier heerscllt de cactus, de plant der droogte, hier waaien de sterke droge winden, gierend over de steen- a<:!ltig,e kalkplateaux. ICmaallste,euHn en v,erdord g,ras, de soms ver- zengende droogte en alle gemis aan schaduw bij hooge tempera- tuur, latelli bij den ééh~dag-beZ()ekel' g,eeu prettigie gedacMcnl ach~

ter, maar doen hem verlangen zoo spoedig mogelijk weer aan boord te komen en dit onherbergzaam oord, gelijk hij 't noemt, te verlaten.

lHa~kt dus het lmld reeds een g.eheel typischen indruk, ook dG

menschen geven een eigenaardige impressie. Ierna,nd, die eelf1maal gezien heeft de hoog~" laIl!gweI'p~gi vierkante tOTenhuizen, vast g,eplant in steenachtigen bodem, soms als een wachttoren, eenzaam op kalen heuveltop, die gezien heeft den Soembanees, krachtig gebouwd van lichaam, flink van spieren en scherp belijnd van gelaat, in volle kleurige nationale kleederdracbt, als saamgegroeid met zijn edelen volbloed Sandelwood, za.l niet licht dit typische volk vergeten.

Hij is zooveel fm'soMr dan Slavoenees en Endenees ; hij ziet open en vrij in 't rond, als vûellde hij zich heer en meester.

Typen van 1.80 IV1. lang: zijn ge.en uitzonderiILgI. Zijn f}jnke ho u dlitng" zijn ste.vigl ontwikkellde spierbup.dels van kuit en arm, /lijn deftig si~lijke kle€ding, tOO!lleill! u een volkssoort, waar nog yolkskmcht in zit.

Ook de VJ'ouwen V~\ll! soms glfacieuse bevaJligiheid, met lichten teint, in kort elastischel1' pas loope~H:1, in :nauwsluitende zwarte sm'ong1, met den schildpadden kam in de hOOlg1 opglerolde haarwrong"

zij zijn een beeld valll eoo ras, waarin levenskracht eh levens- moed zit.

IHet meuschensoort is ook een product va:n hèt ffigenM,rdig1 karakter van het land, waarop het woont. Land- en volkenkunde 1100ren bij elkaar. De scherp belijrde, vierkante, kaJkplatealux, de, stm~g Ie for lUe op deool1 onvruchtbar€n bodem, 't nomadenleven der herdersvorsten, de sobNe e>eu,voud van voedsel en draJlk, de drog,e, waterarme grasvlakteni, hebhen een volkstype ont\vikkeld, dat niet week en verslapt maar sterk en fier gebouwd, srweekt van kracht en eenvoud. Sioemba" land en volk, VO~'m:t eeh eenheid

/100. ganseh ondersche,iden van de andere e>ilanden.

Do menschen leiden hU11 afkomst af va,l1 uit den hemeL De eerste bewoners zijn vUjn bovell ne~rg€(laa.ld, op kaap. Sasar, de noordpunt vaal het eiland. Men was reeds g(}groe~d tot een volk, toen eer per sehip eenige. mensehea1 van overzee kwamen. Hun werd }(a,mbenlJ in midden-'Sbemba\ te[' woning) aangewezen. Zoo ver de ou/de legende. Oemboe Waloe Sa&11' is de hoofd-Mampoe dcr epne glroep, terwijl Oemboo Walloe Mandükoe dit is voor de andpl'c' gl·oep. Dat cr in oude tijden, immiglratie hooft plaats gclH1.d, wordt wpl bevestigid door twee soort.e.n va{n volkstyp€u, waarvan do COH

met bijna aüstocl'aitisch gevo,rmdpu ¹¹ pus, en hoog voorhoofd en slanke gestJa.lte, zeer verschilt van. ' t andere meel' kort inoeng,e- droug,e)l gebouwde, met laag, voorhoofd ClIl stompen nClIs. DI'ze reide typen vindt men in oostCIlijk Soclllba telkens dborelknndel'

\\'onendo aan.

In West Soemba, waar 't laultl zoo gant;eh vCJ'seheiden is van het Oosten" ;o;ijn do mousc,lten, meer ld,ei!11 van stuk, met l'omk 1100fden en ve01 dOllkenler van kl('ul'. U'berlw lipt is er eeH groot verschil tusschen het oosten e'l1 hre,t weste~l. Zoo dro()g, ^{,11 üor als oostelijk Soemba, zoo frisch e'n g~·oe.n, is het west.e"'. Zuo ecl1Zanlll, troosteloos verlaten ah 't eeno, zoo rUk bevolkt is lIet allc!l'l'l' deel. Daar wonen op topIpervlakte vrw het eilalld lIIet'·r lIlell~ehl'n clan op 't ovcrig)e

t

gieJdeo]rte.

De bevolking van oostelUJ, Sloomba is dool' talrijke oOl'lngl'Jl, door sla v enhaJUclel e~l cloor ziekte vmba,zend. [lC'htoruitgegaall. Wml- nC€.r men zich daiM op reis beglooft, wonlt ml'll in dl' N'rste jlll:mt~ g,etroffen door de verlatenhcid van het land. We,lk eOIl ollller~,('II('id met andere cibnden, waaJ' de honde,rden, ja, cl uizpndi'll zieh Vl'r- c1l'ing,en op weg, ecr1 op passer. Men reist b.v. VnJl Waingnpul'. llaill' l\felo1o, ecn gpede 60 K.M. ~n komt op diell lallgen dngmnr;;l'h missc.hien 5 à 6 mensltl!,e.n teg~11 011 zeg,t ebll: "C'I' waJ'('n vn.llilnag IH'el wat menSchelll op den Wt'gl." Wout 111('(',1' dali. ('eIIs olltJlIlodh' ik l~iemalnd. Op een to(·ht van Wn/ingll\poe lLlt:lr ;\kmbol'O ongl've'l'l' ] 25 rCM. bCJ'eikt llleUl meesta 111irt lid gK\tn I 10.

Zerl' zek(lr 't oosteilUk geLJtrelte t,(']t \\",,1 rPIl hp\"olking, YHlI, Oll- g<weel' 60.000 zielcn, IIH"'H avpr wp,lk ^('\'11 0PIli'rVlnktc zijn 7,ij )lid verspl'f'i<l! ollgCYCf'1' 3/12 va,n OIlS la'lId. Tn dl' \·"l'I'~i,hilll')Hle l'iY ipr- dalen Villilt ml'll onke.]e katmpolIg(,lJllljllrXl'lI, up t1lld\'rlill;:.i·"Ji :lfHbwl V:ln lij h 16 1\:.1\'1. In dOIl l'l'gcl -! ,\ ;1 huizp.n. {-{I'uuh'r ;o;Un di' dOl'p(>,n niet. En woollllc'n, de lItell~('hen !lil nug maal'in de ^bllll- pang-, maal' zU zijn \'Cl'sjlJ'c,tÜI 1I1'C11 ^Y('I' ill hun tuilllluizell. Allpl'll

hU

ferst{\n ril vl'i'gnlleJ'ing,en komt mp,n te samen in 't familie .. dorp.

Hol' gdwcl anders is crIl rit dool' \Vr~t ::locmba. Overal ;o;id

111('n JIleuscllC'll. 11 iel' gl'L'I1::-t lnnll;;('hnp n,n 11 IfllH.l,,('l1ilp, allt'n C\'I'II

gOPtl heyolkt. He,t bl'red0 ylnkkr Ana I\alnng met dc zil'" 1I1'I'lI

YN lIit"t·l'('kke·ll~k rijHtn'IÜI'Il, mt't ;o;ijll gruote kampolIg;;;, gehou\\'il op spit~p hru\'(1ll'lIg~:WIl, stclil oprijif,f'nd lIit dl' vlaldt'.

't Vl'if'llilelijkC' Wano(' I\nkn, dat IIlPt ;r,ijn kronk,'lrncle nvJ('1' iu ï; hl'l'pdl' clal, omzoo,md doOl' talrijlw kampongs, lwselladu",l <11)01' bll'\jk,' klnptpl'l'- on piliangboomelJ. pC'n hij na, Jn.vn,tIl:;C'llen ill~lrllk

Jll:l,[t,]d yall yolkrijkhC'till en arlwiclzaamhl'id.

Het tl'ot,,·lw Lalltbojn, ge,nesteld op de llPlIillgm van cr.J! sh'il vool'gol)(,J'gtr, Illpt ;o;ijll rU sty C'llltpl'l'rt,.,s(' ^{11 ,} uitg·('Jwuwen in lIl' lwu-

vels, met zijn stoer. brutaal BOort van kerels, geeft u een indruk van mensc.hen, door d.e overal uitst€ke)llde grijze daken uit 't lichte groen.

De ovaalvormig'8 en een paar uur la,nge vlakte van Lauli, met ham kralls van heuvels, waarop en wajal'tusschen een vijftigtal kampongs zijn gelegen, zich rijend aan elkaar. De vele' karbauwen grazend in etut Mne groüte 001, zooo goed als geheel vera.n.deJ'd in een groot rijstveld, zij toonen u leven.

En dan Kooi en Wadjewa, nog strijdend wie de meeste inwo- nel'8 heeft, of el' 15 ft 20 duizend mensehe'l1 wonen, in hun groene rijke landpalen.

Een 7(), .000 mensehen won,e.rJ, in dat lang vergeten westelijk ge- deelte van het eiland.

Welk een omderscheid me.t he,t uitgestrekte, sch~arsch be,vOolkte oostelijk geJeelte, met zijn la'ng geforceerde dagmarsehen te be- reizen! Hie,r lw Ie, bra.ndend heete kalkplate{lx, met steile, ruw steenachtige ravijnen, waar men weinig' landbouw vindt en des te meer kudden paarden, die in onget€mde vrijheid loopen door de uitgestrekte Jorre prairieën.

Het binnenland van oostelijk S'oemba is bergachtig; smalle steile ravijnen" soms zwaail' beg~'oeidl, Dt;> ho\o.gste top is eehter nog ongeveer 1100 M.

Langs de Zuidkust rijst 't g,ebergte terstond steil uit zee op; hier geen terrasvormen, g'8lijk aan de Noordkust. Van dit ge- bergte, (Jat als 't ware een brenk in den aa,rdbodem vormt, alsof 't andere gedeelte zoo in zee is verzonken, ontspringen de vele rivi,el'cn, welke aan No()rd~ en OOHtkust in zee vallen. 't Zijn echter alle bergrivieren mnder diopte, welke dool' kloven en ra:vij- nen zich een weg naar zee ba.nen. Alleen enkele rivieren zijn met een niet te diep geIaden prauw binnen te loopen en dan nog alleen bij vloed. De Zuidkust en de Westkust van het eiland, zijn, dool' gemis aan goede baaien, yoor scheepvaart tamelijk orntoe- grmkc.] ijk. Alleen de stoutmoedige Boeg,inees en Savocnees, koene

zeeva~rders als ze zijn, drijven hier hun kllsthamlcl.

Daaman is 't dan ook toe ta schrijven, dat dit westelijk ge- deelte tot voor enkele jaren nog tamelijk onbekend, was, geheel lLfg'esloten als 't was van d,e buitenwereld. Oostelijk Soemba, met de groote baai van Waingapoe, leverde een goede ankerplaats voor schepen en prauwen. Hier werd dan ook de' eer~tc en meeste aan- ril king met de bewoners verkreg¹en en is men niet vrij gebleven V[Ln vreemtlen invloed. Hie,r is de bevoUcing1 stllg'gp,r, meer terug- getrokken, sluwer gewo'l'llen. Men is hiel' door allerlei invloed, gelijk meer bij oervolken, als ze met beseha vi ng in aanraking kom(,Tl, niet ruJlleen in g:eta,l'ste,rkte a<:htcrui:tgpan" maal' Illen zou hijna zeg1g,en, gaan uitste,rvcn.

De berichten uit de 1Se eenw gewag'en van een zeer diehte bevolking, zelfs te dicht om er te kunnen bestaa,n. Maar 't is zelfs niet nooelig zoovcr terug te gaan. De eerste eoutmleur van Socmha, do heer Roos, telde ormstreeks 1870 in e10 buurt van. Wi\.Ï- lIgapo(' eon dortigtall kampongis, met name genoemd. Rn nu zijn f'1'

maal' oen neg'ElJJ tal meer va,n over. Vooral oorlog en sla venhundcl zijn hiervan de oOlrzu,a,k g~weest. Soemba was van af oude tijden

heroemd om zijll slaven. Ook de Compag'nie zoeht hij voorkeur slaven vnn dit eiland. 't Was het streven der Compngnie, gnlijk men 't toen ter tUd uitdrukte : "meester t(l blijven vnn de slaveIl en sehildpadhoorn, bellalve nog 't sandelhout op dnt cilnnd vnl- lende". Ben ander opperhoofd der Compagcnie, zeteleude te' 1\:ue- pang, stelt voor "om met een formiüabcle ocxpcditie ocn eoup te

d{le.J1 en cm g~ed getal krijg,sg,evn,ngencofl, op te lichtcn, dil'> men nooit goedschiks zou kunnen. mudl tig wonlcn."

Dus niet alleen sla,Yen kqopen, neen :;laven rooyen \l'rlS 't voor- stel. Zoo dachten de Hollanders in 1157. Een paar jaar later \l'enl oen stuk gezonden aan de Hoogie, Rçg,eering', wn,n~'in deze zin:;lIcde voorkomt: "Wij verzoelwn derhnlvO' U Hoog Edele hoog' gereH- pecteerde en wijdere bevelen, naar onze gering\c gedachtelI wsti- neerende, dat door het debiet van 's Compagnie's lijmvuten en door de retouren van kapas, ebbenhout, karet en slaven, wel eenig voordeel aldaar zoude te beh3JeiJl zijn."

Al een heele verbetering in een paar jaar tUds. Vrocg,er p1oat- ste luen 00 slaven vooraan en nu al achteraan.

In 1765 eullter lH:ldrl,en do heeren te K oepa lig -tG mensehen ge- roofd ûp Soemba. Ovcr de verdccling vn,n tk,n bllit Oillt~t{)~1(1 )111, (111-

eenigtlwid met twee hoofden van Rotti ltir aan r\rzclI st1"noptocllt liaddon deolgcnomen en .nu 1/3 der sInven eischh'lI.

Te RI,tm-ia dncht men el' erllter n,ndel'f' nvvr en w('1'[1 l)(\volclI .. dl'ze IIH'n>ielwn op vrije voeten to strllml en huns wc('gs tp l<ltt'lI i'a<l,Il." 1\'1 a 01 I' PI' w(\rtl zekrr druk ovc'!' g,e('olTl'sl'0,ndpcrd, \\'[JlIt, 't vol- gend .ina~' went g.eoürürcld: .,het 't !wst- te W('7.l'lI, clat-dCZl' g'l'ronfdo

IIHIllschen slnH'11 bleven NI \-oo,r de COlllpngnil' \1'1'J'(ll-n n'lIIgc!lou- den, wijl r\t'zl'lvo mec,t,ellltlrl'h beIlHll'ht-igll \\"Llrell op vijandclijl,e lll'g'Orijr:n, die MUl de }[nknssnnJ'~hc 7.l,p,.;ehuilller;; "l'11lli I plaats ll<ld- dt'lI g,c.gev('II, mits (c.n hi('1' c.c,n tikjP' ethi';l·ll l!'lWlIl'l) dl' daaronder

t<l \wv,illcle>l1e twee bejaa,!'de' I1l0t de k1\',i'11I' ki nde["(':)1 C,II ,.uige']i ng~'n wierc\e.ll torugg,eg,evc,n , v~ 19!C,ns 't verzock va,lI dü S'lIl1l b"

regenten. "

Slaven to koopen lang.s wet.tigeu weg' d,LI~ wd gL'ool"loofd, lIIatlcl'

:;;e te g,aall 1"oovel1, lag1 mind.crin {\,e hedoclillg vall dc COnlpag'lIil'.

'IYant men was lliet afkec,l'igi van sla,vC'll, damol11 lwd ril' Hmlja

"au Mangili dü "hlÛffe,lijkhoicl' , ec:n g,""'znntsl'lInp 11lIHr KOl'pang tt' zende.n" met als g1O-'>0honk een pllHl' slavinnctje~. Heb tt'gconW','ch{\uk der CompagJUio bestond daill uit een paar vaa,tjes buskruit, uit g,l'- weerkogels en eonige Sl1aphallwn.

S\ocmha was beroemd om z.ijn. skJ'ko slnv011, en zij Wl'nl<'I1, dali ook nog g~x1urendo do heele -190, ecuw in g'rootell gekde g,C'l;X-

pürt,oord, :6elfs lIa~r 't buitcinlailld.

De eiglelllijke slavenha.lcrs wa,re'n de Mnkn,;,nJ'c\l, pn rlp End('- Hoezen. Gciclure,ndo de gcheüle 191' CCllW W:lS dit ('il,111l1 voor 11('11

('011 rijko bl'On va,n inkolllsten. Goreg,e.Jd kwamen zij iptler jnar tp- rug" da'l1 hiel' clan daal' hu,n invn.llell dOC'IJlIt!e. Mot 10, 20, ja :30 ]Ira uwon teg,euUk kwnll1c.n zij opzct-tün,.

Als een wilde horde viele'll zij in 't land. PlulI(lerCIl(l ell 01'1111-

dend t'l'okken zij rond. En met rijkeu buit be1o.1c'lI keerden zU weel er.

Men vûnd er bUna een publieke sl,wenmarkt. Dlingo Grono-

vius (1855) scbrijft: "nog slechts weinigc jaren geleden wCl'lJen dool' den radja van Parai Kamaroe, in, 't bijzijn van kapitein Denne, op een morgen 70 sla,ven aam 3 Bim"ane.esche vaa.rtuigen verkocht v 00'1', den nietigen prijs van 1 picol gedroügde oetenooten voor eIken slaaf, of 4 kop~·ren hükkors of 5 kapmessen. Dit vond plaats bij 't opemstellkm van den handel in paarden en 't zllJl niet overdreven zijp, a,ls men veronderstelt, dat te~' dier tijde en be- vorens niet minder dan een 2000 slaven van SoembllJ naar de ver- schillende opgiEmoemde plaatsen (Lombok, Bali, Bocht van Boni, Maknsser eu Bi ma) worden. vervoerd, en g.elijk op Bali en Lombok g~'etig worden verkocht voor 40 picol rijst per hoofd,. Voorbeen en wel tot in 1830, kwamen er. scbepen van. Bourbon hier een lad~ng, slaven halen. Het laatste schip met 170 slaven aan boord, is door r.en del' slaven in bran.d gestoken, wararbij de geheele lading: is o mgekOlll()in.

Baba Laja, woonachtig te Waingapoe, verhaaJde, dat bij 3 jaar geleden met een v.allJftuig, naar Semamng was gieweest en aJdaar

·,19 slaven had vcrkocht. Dezelfde Ba,ba vertelde da,t hjj in' 1844 met ecn vaartuig. naar Lombok ste·vende en dool' eel1 storm be- loa,pen werd. Bij 't biIlihenkornen van Straat Süclllda, had men 70 slaven vennoolrd en over boo-rJ geworpen uit vrees van door krui- sers achterhaaJd en opg~bra.cht te worden.

Zichtbaar is do schaarschte van bevolking op Süemba aan 't noordorstmnd. Mon mag. vrijelijk aannemen, oot zij aHeen. ver- oorzaakt is dom' een vee,lvUildig~n Ü'l1Opho-uc].elijken slavenhandel, die jaren geduurd heeft en tot heden n.og, geen, einde genomen heeft."

Zoo schre,ef men in 1854. Het oOlrdee-l van den controleur Roos in 1872 is niet veel beter. Wel is aan dep! openlijken slavenhandel langlZamerhand een einde g,ekomen, maar de zaken werden nu meer

iJl 't geheim gedmven:, .

Zeel' zeker protesteerde de Regreeril1g in de laa,tste llclft der 1ge Eleuw tegen dezen slaiVenhand01, ma~u' daal' mel1 g,een krachtige llla[atr~len nam, verMoorde de toestailld weinig. Een mooi middetl om g1O:ookoop aan deze levende koopwaar te komen, was 'il optrooen als hulptroepen., wanneor de eene Soembaneesche Radja. den anderen wilde beoorlogen. Daa~' de Sloembanees zelf laf in den strijd is en denkt dat wie 't hardst schreeuwen kan het ook moet win111en, laat hij liever een and,er VOOil' zich vechten.

De huurJxijs vwn emlJ F.illdcnetlsch soldaat was f 12.50 el1 een slaaf, behalve natuurlijk vrij buit make,n. En daail' er a,ltijd wel wat tc vechten was en zij bovendieIli meesterlijk de kunst versto(ll- den twee radja's teg~ elkaa,r op te zetten, zoo bleef de slav€lJl~

stroom steeds vloeien tot op 't eindtl der 1ge eeruw. Aan dien pu- hlieken slavenha[1del is eerst vobr g~ed een eind g~~ma:akt na 1901, tr,('n aH,n 't GOl! vernements-stoomschip de Spits opdracht werd ge- geven in deze W"atOl'Ch, te kr.uisen en aBe pl'amwen te onderzoeken,.

De uitvoer der sla,ven is echter ma,ar een zijde der za,ak. Op 't eiland zelve, door de melllschen onde,rling', wordt een leve,ndiÎg~n

handel in slaven gedreven. De slavenstailld vormcle een olf1lllisbarffil schakel iln. d..e SoembaJ maatshbhp'Pdj.

N ^Ll moet men bij 't woord slÉwel'uij zich niet toesta;nden den-

ken als die in de. Ne,gorhut besohroycn. Ovor 't aJgcmecn was 't lot van een slaaf alleszins dragelijk. Ook de Soembanoes m::wkt onderscheid tusschen slaven en slaven.

De Ata Meàma,ng cl. w. z. sla:ven va,n na,ture, zijn mee·r huis.

gOllooten en wo,r.den aJs zoodaillig1 beschouwd C11 behandeld. Zij wor- dcn nooit verkocht. Hun leven is uiterlijk in niets te Ü'nderschei- den van een vrij man.

De Ata Pag,na.ndi, d. w. z. meogebra.cht€ sla.ven, hebben ook een güed leven. Zij worden ge,bruikt bij 't g,cven van gesohenken, bij bruidsohat, bij verzoeiningsfe.esten en kunnen dus van. huis en llccr verwisse[en.

De eigenlijke .slaven worden genoemd Ata Pake, d. w. z. ge- kochtö slaven. Dit is zuiver werkmateriaal en was vroeger 't ob- ject van wreedheid en moor·dlust de'r g~'oote heeren.

Bij een beg~'afenis werden een aa,ntal van hen geslacht, om hun heer in 't do,oclenrijk to, vergezellen. BurL leycn, waren zij nooit zeker. Weg~ns een gering verg~'ijp werden zij soms vermoord.

WaJ1lllCe,r men dus van sla,ven spreekt. op' SüeJllba, moet men

"Tel tor(!ege onderscheid maken, we,lke soort men op 't oog heeft.

Bovendien is tUlifl een slaaf steeds p.ersoonlijk bezit geoorloofd gt'- weest. Wel was er risico, dat zijn ll1ep~ter zoo Jl\1 en dnn wnt V00r zich op eiseltte" maar als hij do kunst verstond in 't geheim zij n scha,t te vcrgadciw1 Clll te bewaren, dalI had hij veel kans Z~l']l bng,zame~'hancl naar boven te werkün. Jk kl'll zelfs cen Radju, wiens voorouders twee g~slaehten terug nogl slaven waren. :Men vindt anTIe vrijheeren en rijke sla.ven !

De meest invloedrijke man in ecn lamlschap is soms et'I1 .. ~aaf.

WaI1t $.11, een radja,'s zoou. wordrn 2 speei'a,le' slavcnjonge'ns gc'gC'-

VCil1, d~e hem altijd volgen en. mmr wie hij zelfs genoemd wordt b. v. de ra(1ja van Kapoendoek ,heet Oemboe 11ni Tnkoe, d. i. heer

"all Takoe. Daur deze, slavenjong,cns dezelfde o.pvoeding kl'ijg~n nIs hun jeugdig:e mecstm' (d. w. z. in 't gC<11eel geen opvoeding, wHint op So.emba he,erseht dc> madeste.it van het kind) en zij spoedig, zijn zwalkhedel1 leer en kenne11, hem in a,llo." zijn zin geven, ziet Jl1rl1

't gebeuren dat zoo'n ra,dtja gehee,l afhanke,lijk worrlt. ZOO" n sl:wf wordt zijn booze genius, die hem tot anCi hnds:tochtt"Jl aanzet, om

zoo des te moor macht OIver lletn tc ku"nnen uitoefenen.

Zoo is de weg voor een slaaf om tot hoe.rseha,ppij te kOl1lrn.

DOOI' 't cli reet optreden der Reg,eering iJll 1906 is echtcr rerds veel in deze en lle:rgelijke t00swn!den veranderd. Bet pllbl~ek rooven

"-I,n slaven, het publiek v.crkoopen van haml tot hand, het. ^!lam' willpkollJ' vormoordoll en verminke,n, heeft nu opgehouden. Dit is reeds een groote schrede vooruit.

'ValIlt. W<1mWp,f ml'tl uit '!J::;I~vetlh'v("l1 wrgt!rnld1 dnt! yrL"llIoort!(',n (',11

'\" erkwaJLselcn, da'll is 't lot va,n een shwf a,lIt'>iZiIlR dmgclijk. '1'pr- wijl de vrije kleine n1[\,11 in de,n omtr('k va.nWningHj1uc stcel],R zor- gen hreft Olll aall 't no.odigc vocdsl'lerHle noorlig\' ldceding te kom(,<1l, heeft een Si1aaf con onbpkommerd len'n. nij cd hij Zijll ]\,\'er uit den g'l'ooten pot en krijgt op zijn tijd ^('CIL nieuw of nfge,lrng('1l kleci:lingstuk.

Toen men Oemboe Kal'U<Ï v.aiIl Memboro zejrl e, dat hij :1.Ïjn slaven moest vrij laten, ailltwoorclde hij : laa,t mijn11.eer 't llUn zelf zeg-

gen en u zult zien dat niemand van mij weg wiL" Zij hadden 't el' v,eel te g~oed. Nu hun pefsom1l1jke veiligheid is gcwaaa'bo-rgd, blijft er voor hen niet veel te we,nscheu over, n.l. van uit een Soembwneesch standpunt bezien.

W'ant VOOIf 't volksbewustq;jjn, is 't bestaan van slaven heel ]]a~

tuurlijk.

"Het houden van sÜlNen is te vool ing:€'\veven in de geheele Soembaneesche huishoudingl, zooda,t eerst wanneer beschaving en welvaart t<lenemen, aan afschaffingj van slavernij za,l kunnen ge- dachii worden", zoo schreef Ro()s een 40 tal jaren. geleden. En dat is juist. :Met een pennenstreek maald men geen einde aan del'gie'lijlke maatS<Jh~ppe~ijke t<lesta:nden.

De Soembanees weet nu wel da,t de reg~ringl geen sraven er- kennen wil. Daail'{)m bij de regJistratie waren ook alle mellschen vl'ijheeren en de slaJven waren spoorloos alls van den aardbodem verdwenen.

Dat men gi<'e;n slav.en meer verkoopt of slacht is alleen. toe te schrijven aan vrees v<oor de Oompagillie. Da,t men 't. ve'rkee,rde er van inziet, is natuurllijk niet te veirwacMen. Omdat hij giehoof- zamen moet, doet hij het. En de vreemdQ handelan~h staa,n nu zoo onder controle, dat zij zich niet meer wagen aan verkoop of liÎtvocr.

N II blijft dus nog sleclüs d.e taak het vo.lk mo op te, voeden, dat 't woo,rd slaaf uit hun lev,elI1 en taal als 't ware verdwijn,t.

Ook dit is een schoone roeping der ze,ncling\, zoo'n volk te; 0<11- derw~jzen: Leer de heidene'n weten dat zij menschen z,ij n; mensch in den vollen eh rijken zin van het woonJ.

WaR 't dus meer dan tijd~ da,t de Regeering zich op dit eiland krachtig, liet gelden, om een einde te maken aan dezen publJieken sla.venhandel, er was echter nO'g1 meer oOJ'za~lk.

Soemba is stC'eds een lastig eila,nd g',eweest. Gewillig om zieh te onderwerpen aan de bC'velen of verzoeken der witte vreemde- lingen, is men nooit geweest. Daarvoor was men te vrijh€idslie- vend·. Hij leeft zich liever uit in o.nbetellgeld'e persoonlijke wille- keur. Vooral onderling was men steedl,l aan het oorlog voeren en strooptochten werden steeds g;eorganiseerd in elkaars g:ebied. Het was in ':één woord een cha,otische t,oestand, op da,t eiland. Alleen het recht vam den sterkste heersohte. Onbekend was veiligheid

\,1)')1 bezit en leveit1. Eeuwig, wantrouwen van den een tegen den

ander deed telkens weer naar cle wapens grijpen. Bloed en vuur en rookdamp werd steed8 gezien.

Geen wonder dat ane pogingen tot g;ereg'Clden handel en vreed- zaam verkeer steeds we'Cr verkeerd uitliepen. Alle verdra,gen, reeds door de Compag.nie dmld' gesloten, waren mindcr dan sehcurpapier g'C'(lcllt. Daar zorgden de vreemde handelaren wel weer voor. Ma- kassaar en Booginees, Endenees en Sa,voenees hadden meel' belang bij wanm'd(' dan bij rust en vrede. In trocbel water is het altijd goed visschen geweest.

Hoe waren hu onze bestuufsbemoeiing('n met dit eilmn(],? Te Koepang sloot Paravicini in 1756 het eefste contract met acht regenten van Soomba. Dit contract was onderteekend door den vorst van :Mangili en een tweetal vrienden van hem, als vol-

lIIug 1111'11 zeggr,n, worden g~ge,ven; zij mogrill t.evreden zijn a,Js ze met verzoeken iets van ham' krijgen kunnen, want een ieder speelt de baM: die kleeft deze partij, de andere een ander :Lan, zoola,nge het ham' goed dunkt en zij er voordeel bij zien."

Daar zij n verscheidene re~llten, die met regt anders vall al- oude tijden de regeering toekomt, wel genoodzaakt met goene oogen aan te zien, dat al van haar eigen sommigen zich tot hoofden van een partij opwerken en zich afscheuren."

Zoo heeft de radja Van MangiJi, met wien de Compagnie reeds jaren een contract heeft gesloten, niet het minste regt daartoe geha.cL. Evenmin de radja van 1I1eloJo. Deze beide zoogenaamde radja's hadcl-en zich naaJ' voren gedrongen, terwijl de andere' wet- tige vorsten zich sch uilhielden. Zij werden tot regent aangesteld door de Compagnie en in bondgenootschap opgenomen, ontJvangendo elk een vlag en rotting, terwijl zij niet anders dan vlugtelingen lIit Kambera waroo, in vJ',oeger dagen zich hier gevestigd, aanhang, gemaakt en zich tot hoofd van een bijzondere kampong hadden opgeworpen." Het zijn dus "usurpateurs" en toch "wettig" door de Compagnie erkend.

"Hoe kllnnen deze zoogenaamde regenten, die van zulke ne- gorijen alken den naalll dragen, zonder het regt dnadoe te be- zi tien, zoom i n als eenig ge~ag te hebben, verbonden me,t de Com- pag1J1ie aangaan?"

De vroegere contracten zijn dus waard~loos, daar "geen een wesrntlijk rf'gent ju per~ooll verschenen is"; men heeft ze ge- sloten met een slaaf, terwijl de radja. zelf zich schuil heeft ge- hOll(km. De enkele "usul'pateurs", makon bovendien DOg misbruik van die positie, ten nadcele van den goeden naam der Compagnie en ten yoordeele van eigen zaken. Zeor vriendelijk tegenover de Compagnie, geschenken aa,nbiedende en lief pratende. TclkellS een andere radjl1J zwart makende, een aanklager der broe{lers, (!iC' .,zijn baan in het uiterlijke 't schoonst veegt". En toch dc groote sdlllrk. Want zijn vriendschap met de èompagnie is a.lleen om ziju "eigen interest te behartigen". Dat is echter nog niet zoo erg, mam' hij dreigt ieder, die niet nmu- zijn pijpen wil dOBsen, met de straffen der Compagnie. Daardoor maakt hij die domme meB- sehen nog meer afkeel'ig van de COlllpagnie. Overal zaait hij wan- trouwen, zooda,t de Soembanees zich terugtrekt en bang wordt zieh met de Compagnie in te laten.

Zoo hundehJe de radja v~n Mangili in 1775 en evenzoo de radja van Kamoora in 19'02, eCJl Ja,nus met twee aangezieJltcn, ook ee~l

ollwettige op don troon, eiglenlijk thuis behoorende in Taboendocng.

Die zich zelf va,n zijn dorp had 10sg)€llllaakt ell zich had opgewor- I'Pll nl~ ze1f~bndig, lwofd eCller Mg01'ij, die tIc Regeering ijverig hielp in den ~trijd tegc'n Lewa, zich zplf ,'oOJ'deed als radja van TnboendJÛ.cng, WMIJ' hij lI.ie,t de minste aansjll'Hlwn o.p llad, zoo z·ieh op dt'1l voorgrond drong, du,t hij wett.ig wl'nl erkend en door de

Rn~eoring1 wen I lwn,gcsteld. Niclllmnd kon n1l Illeer tot !l0n ambte- JW:Jr kOlllcn dan door hem g,e,le~d. Hij tIc onmisbare tllssehenper- snon. En vroeger was hjj a.rm, mntltr nu ecn der rijkste vorsten van het eiland.

}\'[anr al ZUil men eontracte.n sluiten met do wettige radja's, dan

nog, was men, niet veel vel'd~': "zoolange er geen reforme is in de teg]enwoord:ige tomelooze regee<l'ing, en el' stipte subol'dinantie inge- yoocd werd, -want zooa,ls nu, d,e regenten mogel! heden in het ver- bond treden en han~ belbftfl!1J bezw€ren, zoo. zij het zelf morgen niet vocbrekelll, düem, het hare oI\(lerdaue,n en gaml haal' oude g~ng na wiHekem, zonder da,t zulke hoofdlen, de hanl~ese hebben hun' zulks te beletten."

Het voo.rste,l van, den heet' FOickens was nu, om me,j) gewe,lcl van wapenen de Soembanee,zen ten o.nder te brengen en zoo oncler ordc cn tucht te krijgen. Hij wil een, overrompeHocht me,t pramven langs cle kust, cle kampo,ng~ aam zee geaeg~ overmeesteren en plunderen. Als een sterke bende dus in, het la,n,d vallen en krach~

tig roovend optreden, want da'aruit moeten de kosten der expeditie goed g,emaakiJ wQ'fden, AJs resultaa,t stelt hij zich dan voor: "veIe zouden ontwijfel,baar zich hieraalll spieg,e,len en uit zich zeI ven pro- tectie komen biclJd,en."

Dat Soembaneezen uit het bj,n,ncnhmd zouden komen "bidden om protectie" nadat hun bmeders aan de kust door de -Compag,nic oyerrompeld en u~tgllt),luru:l.erd waren, is weil een heel naive ge.- dachte !

Wwamm de Soemball1,ees "o,vel~l'ompeld'" moet worden en uit den uuit de kosten gle-restitueerd, is wel Witt, erg; (belasting, beta,lellJ hatl lllen toon zeker nOlg', niet uitglevonden!). :Maar dit is t()ch het ware in zijn voorstel: de Soembanees moet eerst de macht van de Compagnie voelen en ondervindIen door e(m expeditie, voordat hij gehoorzamen zal. Met vriendelijke woorden alleen komt men niet veel verder.

Maa,r zijn voorstel werd afgewezen. Men zag er niet genoeg voordeel in. "De handelsvoordeelell waren zonder nauwkeurig0' spe- cificatie niet na te gaan."

En ethische poLitiek was t,oern ter tijd nog niet bekend. Dat 't bela,ng van volk en lansl zelve eischte tot krachtig ingrijpen _ het eenig afdoende motief voor een daad\\'erkelijk optreden- werd nog niet, aangenomen als regel van koloniaal bestuur.

DaaJ'om het rapport in 1775 gewezen. van (le hamd, gjng eerst in vervulling in 1906 - tocn luitenant Rynders met zijn ma,ll- schappen 't bestuur o.ver dit eiland werd t()e,vertrouwd.

Zeer ?jeker waren er reeds vro-eg'IBI' bestuursambtenaren 0.1' Socmba gCi)laatst, zij 't dan ook daartoe gcdrongen door een ander motief, Wilde lIlen vroeger niet overgaan

tot

pacificatie van het e<ÏlamL, omdat het te weinig, voordeeJ beloofde voor de schatkist on lwt eiland steeds werd beschouwd a,ls een lastpost, waUJ' men mcer last dan lust van had; me'IL was in de tweede helft del' 1ge eeuw wel verplicht eenige maaMegelen te nemen. SÜ'emha lag nog al in 't vaarwater van verscJlillencJ,e schepen, ook van anderc mogendheden.

De kust van het eiland wa" zeer onherbergzaam; el' was maar een goede haven aan de Noordkust. Door storm overvallen, strandde nog al eeus een enkel schip, als we,lkome buit voor den Soemba- nees, die danil{lbam' en gll'etligl aa!fin'am, wat de zee hem bracht. Zoo.

kwamen er telkens klachten bij de Regeering en men zag zich gedrongen dit eiland on<1er betel' opzicht te stellen en strailldrOüf moest toch voorkomen!

Zoo werden in 1867 de eerste ambtenaren naar Soemb[\, ~zon­

den. 't Was do heor Roos, later resiclent v-an Timor, bekend, ook door zijn beschrijving van 't eilaml, do boste tot dusvol' versehc- nen. :liet een ambtenaar ter beschikking, do heel' van HeukeIom, werd

hU

^daar geplaa t s t - niet om direct te besturen of in be- strwncle toestanden in te gTijpen, maal' om "kennis te verzlllnelen valL bmI en volk" - terwijl hem verboden werd daadweI'ke~ijk op to treelen.

Toen hij el' eenigien tijd was, en zag welk een treurigo toe- si-and op 't eiland heersehiJe, van' moord AA doodslagl, roof eli. plun- dering - door Endenees en Snvoences en Soembanees onder elkan- der - (teed hij aJle mogelijke moeite hierin verand,ering te bren- gell. Verschillende voorstellen van zijn hand werden del' Regeering aangeboden om kraehtig' in te grijpen. Zijn hart klopte van liefde voor c1en armen Soembanees. Een enkele politie-oppasser stond ter zijner besehikking, zoodat de kwaadwilligen hem in zijn gozioht straffeloos konden hOl1e·n. Want voür woorden alleen hooft een 800111- ban eos ,,·oinig oOl-biod. J\laeht is 't eenig'Ü wat indruk op hem maakt. En mon had al heel ,;poedig zijn Olllliacht gezie'lI 0n be- gropclI. Onder zijn eigon oogen werd rcn kampolIg' oVNvallclI, af- g'ebrnnd 1\ uitgemoord, op ongcv('('l' C<.'l1 Jlfllf 1I 11 I' van zij 11 woning vmwijdenl. Dagelijks hoorde hij of zag hij gruwelen, wanrteg'l'll- ol'cr hij J1Ial'/itcloos stond, 't Wn~ voor hrlll (,Pil moeiolijko po-;t ! To('h hoeft Ilij door Zijll optrr(\oll, vadcrIijk e\1 vriendolijk, zich con blijvcnden na:\In onder de 8oemlmllpl'/lClI vrrworVl'lI. llij j~ de erJlige ambrcnl1 .. I~' van wiclI de olldon van dag'clI nog weten te

~prekell; lima Rohi (vader Roos) is lIog b01;.011(\, terwijl alle an- dl'l'l' illl1btclIl1ren l'l'cd~ vNgeten zijn,

't, Was den amht-l',nllJ'PII verboden zieh te helllo,e'ie]\\ met ·t in.JaJld~

SI-iJ_t) zlllfb(lshlllL ]lij IIIOgt allc.ml r:uldg'L'yeJl, m[wr hnd ziell vl'rdcr

lil 1'11 11 il',t-,:; in t(l Jatl'l\. A ILo an,II,lei'd i ng_ t~lt mu,'ir'l ijkhcd(,'ll, waar- dool' liet 13\'stuur 7, Ot I kUllnn11 gl'IIIVOlIgPII IYOrd"11 lklll\hrprl(('i~ijk in In grijpen, IIlOI'~t vPl'I1wtLrll wonl("II, .llij wa,,.;' g('kOIIlI'1I O\ll lIi .. t" tt' lIor11 pn 1lI0gt ook 11 id.:,; \lolln.

Zl'lf\ dl' :-<:\ 1'(jC'IIPI '/11' 11 , kCllolI i "t-p 11 alm Ik kll~t. lIi t/lll igcrs V[HI

dn hPI'nlki-ng" stOlldcn 11 i l"t o\1dp]' "ijlL hP,.;t!llIr, JIHtaJ' bl('ven o'lldl'J'

/; 1111 l'igCIl lwofdl'll.

1'111',11 n,po" penmaa,l Il::liar J"o(',pa'lIg. fwlIl'l'cf. om i'-en paar blokkl'Jl

0111 glOY11l1g,I'II,l\n elP!> Hr1l'llts h' klilllH'l1 Op,.;llIit.t::.n, hij gf'brd;: a1~1l epn b-'l'va,lIgl'lIi,; hil'ldl'1\ z\j vl'l'blij,f ill /lij 11 voo·I'g'<llpl'ij, krppg, hij <lb 1\ 11 twool'll : ",],n.t VHn lH't- Z('IIÜI'·II yan l'l\.\l blok nipt kOIl kOll1on', l'l1 dut hon'llIlil'1l k('nni;:; \'un lalld (',11 vulk hot.l'l' zOlld('l', dan lIIet Ci'n hlok kOIl \\'ol'llel1 verkI'C~·(,ll."

(lcnll wO\J,lpl' dat dl' S'oemlmnc(',; 11111'\ lIiet yrf'l ]'rsprd kl'org' yuor LlIIZO H"g,p(,I',ing. H.ij \'\'('l'"de' v('('1 I\W.('\' YOO\' don R·n VO('110e:; r1\

1'~lIdl\IH'(I~, \\,plk" sknffl'lI11 t,('g,PlI hl'ill\ oflh'n,d('n, llon de HIIIlJtoll1\al', dii' ~d'l'c'd,.; nic'nd(',lijk s]l'l'tlk, l'01l ('nk<'1(' lIla<ll ('('liS d,l'oigdo lllaar Jlooit t.opslo('gi.

'l'twll til' amhtp'llanr tN beschikking, do liP('\' va,n ITl'ukrlolll,

\lnm ~('lo]u \I'l'l'd gl'dirigloPl'd I',n dam :l.i,,11 mOI'~t tral'htell ti"~ \'01;- tig(\lI, wprtl llij dnor ~avop,HI',p;:; l'n R:Ol'lllba.nl'(''' lwitll' J111't gewn,jlellLlp 111\1111 VC'l'ZOl'ht, zoo "po(\l,ig JIlogolijk \1'('(']' hCP1\ tc g:l[t.II. WilllC'

hij paurd,en komen j.{oopen, oom'teg,en had men geen bezwaar, mam' anders wilde men hem niet toelaten, Men wwong hem zich weel' in te schepen in zijn prauw, welke men intusschen groo1;('ndeelSi van g,oederen had beroofd.

Zoo keerde h~j smadelijk en schandelijk tffi'ug,. En dat aHes liet men ongestraft zieh wel,ge.vaJlen 1

't Leven der eerste ambten~en. was dus uiten~t moeiel~jk. Tel- kens en telkens dienden zij rapporten in, vragend om toch krach- tig op te trooen maar steeds was hOlt antwo.ord: vriendelijk trach- trn de menschen te ondeil'Wijzen, maar n~,eIt in te grijpen in de Soembruneesche huishouding: van walPOrde.· Geen wonder dat één, hunner, toen hij geen gewapende hulp kon krijgen, vroeg om dan maar een para,r zend(YIing,en te zende.n.

Zoo bleef me.n d{)org~an. De rij V8JIl, controleurs werd spoediÏg, gesloten. Men vOind 't ja:mme,r zulke krachten te verspiHen op zulk een terrein. Voor ' t vasthouden van. de N edeT lalUdsche v lag' en 't spreken van vriendelijke woorden, kon men wel met mindere amb- tenaren votstaan. Nu kwam eon rij van civiel.Jgezaghebbers en post- houders. 't Beste is ma,all' over deze pelriode van onmacht en sch~jn­

gezag te zwijgren. Was er nog, eehs elOn posthbuder die krachtigl wilde optreden in den gll'ooten AugiusstaJ, en dan een pa,u' moorde- naren oppaikte en een uitvoerigl proces-verbaal iUlUr Koe,pang zond, dan kreeg lûj als eenigl runtwooll'd: "waaI hij zich toch mee be- moeri~e - da,t waren zijn zaiken 'r4iet - de Socmbanees moest zij,n eig,en zaiken berechtel1\"

rreg,enover dit sch~jll1g',ezag, werd. de Soemhanees steeds brutaler en overmnedrig,er. Kwam el' n()g eens een Ire·sident met een witte boot V8Jn KOep8rng, Jan toonde men zich onderdanig, maar terstond daarna gdng; men weer ka,lm zijn gangl.

Hoe was 't voor den Soembanees dan ook te beg:rijp0n, dat men teljkens vermaand werd niet meel' koppen te snellen, paarden

t.() moven, 'Oorlogj te voeren, - tenvijl de ~ndenees en de Slëwoe-

nces, vreemdelinglen van nvCtrzüe, hu.n telkens daartoe aanspoorden en mede hielpen? En dat waren toch vom zijn be1wllstzijn onderda- nen van de Oompag'jruie 1

Toen de ambtenaren op Soemba dan ook g.een toestemming! kon- den krijgen, met kmcht onder de Soembaneezen op tel treden, trachten zij in elk g,evaJ dCtn invlosd der vreemde kolonisten te fnuiken, een einde te maiken aan hun talrijke strooptochten, hun g-ruwelijken slavenhandeli, en hun schandelijk terroriseere'll der be- volking te doen ophouden.

De Soembl;\Illees zelf hiel~l echter meer van die vreemdelin- grn, dilll VUJlJ de ambte.naren. Door die vreemdelingen werden zij g,estijfd in hum kwade hartstochten, naar roof en geld, nuar wa- penen en sla

voo.

Zoodat de ambtenaar die optmJ, tegen den parasi- teerenden ihV lood der vreemdelingen, zich d~aardoor bij den Soem- bJlJees niet beminnelijk maakte.

Eerst to'en Endenees en Savoeil,ees onder rechtstreeksch bestmll' lwamen, werd de toest8JUd wat beter. Maar steeds bleef 't hun belang, de bevolking zooveel mog,elijk op te zetten tegen de gpedc l,edoelingen van het Bestuur. Gelijk zij heden ten da'ge :I1Og, trach- ten te doen, a;ls zij er de gelegenheid toe hebben.

In de laatste helft der lUc en in het begin uezcr eeuw had mou dns dez' tactiek - dCJl· Socmbuuces met zachte woordcn op den goedeI1 weg, tc brengmi, cn hom het bandeloos leven onmoge- lijk te maken, door hem de hulp va,u vreemde hulpbcnden, wam·t<Jc do Endenee,zen zich st€€ds leenden, te on,tnemell. Men hccft ahoo wel een einde kunI1en maiken aan de publieke rooftochten tot hct

Yel'kl'ijg~m van sla,ven, en de uitvoer er valll, - maar de inwendige toestand bleef even ÛIllg!unstig. Men maaktc zich zelfs gehaiUt bij radja's en hoofden, wien mem een rijke bron van inkomstcn ont- nam.

Daarbij wer·cl ooik niet altijd eveJl tactisch opgetreden, zoouat cr maar weinig behoefcLo bij to komen, of dc Soembanees zou ziell openlijk verzetten teg~n de Reg,"ehng\ Aanlcülillg hie~-toe was ÜI

1801 - een pUJflr slavilhllel1 bevreesd gedood te zullen wordcn wc- gens een g.cring verg,rijp, vluchtten lIaar den eivielgezaglhebber, kapt. Dijk. De hoofden kwamen ze op.elisehen\. Hij weig,erde ze uit te l(;we~·en. Dc Soembane·es vatte 't op als een inbrellk op hun

(;ig~n huishouding en namen eoo dreigende honding! aan. )1en ver- scheen in schreeuwem],e benden voor Wa~ngapoe, de havenplaa,ts en zetel van den ambtenaar. En zoo was men wol gedwongen g1>wa- pond Ol) te treelen. De LewUJ vorsten, werden verjaag~ en vluchtten naar he,t binnenlall(l.

Spoedig was de! expedätie afgeloopen en men sloeg dcn ouden weg weer in van aJwachten en nierts düml.

Totdat eindelijk 't systeem Val1 va.n Heutsz ook in Soem ba doordrong.

Oemboo lCarai van Mcmbül'ü had weel' ceIls ecn strooptoc.ht gc- llouden, en zooveel dooden cm zoovce-l gcwolulen en sl::wen buit ge- maaJct. En nu werd Luit. R,ijndel's op dit ei18lILd gep.laatst. met ell- ]wle g~'Ü1epel1, tot. het sehepp,en van orde cm vrede. Dat de mcn- sl'hen tcrstond de nieuwe bevelen met vrcugdü zOll'lleifl g,ehoorza- mon was wol luot te verwachten. El' waren hoeI wat geliefkoosde I,czighcden, welko een Soembune,es nu mee,st va,[JJ'wel zegge~l. Hij HIOgt niot Illeer naar een naburig! landschap gaalft om koppen te

~nollcn, en die in triulllftol'ht plaatsen op den doodcn-boom in zijn kampo.ng. Hij mocst leeJ'en nie,t moel' in oorlog" maar zjj 't dan ook in mokkendelI Hoede met zijn naaste to If'Ycn.

W.a,nneer vroeg1Elll' een radja. stierf, We'lieten soms 20 à 30 men- sel:wn geslacht op zijn g~·af. Want hij kon toch niet zondm~ g'ElvoJg in het hiernamaals versehijlle,n.

Wa,n:neer men vroeger een swangi vond, bracht men hem spoe- dig tl'l' dood. - Men moest toch zijn eigen leven beschcrmen !

Wanneer een slaaf ollgellOonmam was of cen slavill wat te lustig wcrd, dali wa~ ecn martcldood de goedf! straf. Mcn moest toch orde in huis hcbben cn was toch ll1ee~tel' over zijn ]wzit om rt' na~H' willekellt' ovcr tc kunnen beschikken!

Bij o\'erspel was snel reeht de oenige oplosûng. Büillc· schlll-

tli~on w('rden gedood zondPl' vorm van prorcs.

YOOl'al d,c vorsten, kleill ell groot, de ollJwpl'rktn hcprsehers over leven en dood, JIlocston heel wat aflü('rcn: dnt de vrouw vall hlln Ilaa~te nict hun vrollw is, llat de paardelI vall hun hIlllrman

1I ict h 1I11Ue paarden zijn.

Zij moesten ook heel wat looren: dat een vorst moet zijn de vader en niet de tyran van zijn ond,erho,o,rigen, dat het wehijn van o,nderdanen e® landsbelang is, dat o,rde en rust beter Vo,o,I' een land zijn dan mo,ord en plundertochten.

In een woord, aan de mens0hen werden eensklaps hun geheel vreemde begrippen voorg.ehouoo,n, 00· o,pg,edmng,eiI1. Eern gaillsch lûeu- we ma~,tschappel\jke en zedehj}ce levensnorm werd hun opgJelegd.

Wat vroeger vo,or go,ed werd geho,uden, was nu verkeerd:, wat vro,e- ger geoorlo,o,fd, ja zelfs deugd en plicht en ro,eping was, werd nu o,ngeo,orloofd en verboden en met straffen bedreigd.

Want het animistische lev,en is een geheel; religieus en maat- schapl~'clijk is het niet te sehe.iclen. Geen, wondJer dat men nien terstond daiIJJkbaar den nieuwen gp.iI1g. V1l(n zaken aan.vaanlde, dat men zich o,penlijk verzette of l\jclelijk tegl3llwerkte. De mannen van Masso,e, het bergachtig~ biniI1ellllaiI1d, zeiden; "wij hebben u niet gel'oep€n, gaat dus heen o,f wij zullen u terug1 jag~m". Dat we,r·dJ e€'l1 o,llJC'hllijk verzet, dat alleen do,ol' de badonet kon worden bedwo,ngen.

In West-So,emba, het volkrijke achterlrutld', vo,or het eerst ont- slo,ten voor den vo,et der vreemdelingen, heeft elk landschap' op zijn beurt zich min o,f meer trachten te verzetten. Maar de wa- pens der Compagnie haddeinJ steoos de o,vel'hand. Men verg,c.te niet, dat cf,e menschen in zekeren zin in hun recht zijn zich te verr- zetten tegen de soldaten, de vreemde indTingers. En 't is niet alloon hun natio,na.le vrijheidsliBfde, die hen hiertoe dr,illgt, maar ze zijn 't ook religieus verplicht tegenover hun voorvaders.

Hlln religie is eigooJ,ijk voorvadel'endienst; de oude stam- vader is in hun practisch religieus 18'ven 't hoogste te vereeren wezen. De oLlde zeden en gewoonten, heilig als overgeleverd van hun voorvad.eren, worden nu bedreigd. 't Is een Umwertl1,ng. aJieor WmteIL. 't Nieuwe is irreligieus, in, strijd met hun godsdienstig~

heg~'ippe.n,. Zij zijn dus zed.elijk velJ'plicht zich te vetl'zetten teg,en het nieuwe, waar 't hUIL met geweld wo,relt opgedrong,en, moeten 7,U zich met ~welcL verzeJtt€jIl. MalM' hun v,oorvaderen zijn daln o,ok Vf).fpliclIt heIL te helpen in dien strjjd.

IV

e~'il5:ell.e!ll zij dl.1S in

dm

kampi V~OIl' hun oude begrippen, dan is men tegeILover de. voürvaderoo veran,twoord in 't volg,en der nieuwe bevelen, want anders hadden zij maar beter moeten hel- pen. Men onderwerpt zich dus nopdgedirongen zem' zek,er - mam' in een animistisch faltallisme., dalt alleen bUÎg,t voor een hooge re' macht.

Van e.eIIl fanatiek volksverzet is hier gJeeJl sprake, - enkc1e

indiv~duen l1itgerzonelel'd - nada,t me,u zich verzet heeft en het onderspit heeft gecLolvelll., volg,t men den nieuwen g~ng, ^VaJl zaken.

Nog, niet 00n amQife - want nimmer zullen wapenen alleen een vrol,kskarakter omzetten. Als cle wapenen eerst hebbe.n gBsprokeal kolmt nu de zedelijke o,pvoeding van het volk aan de beurt. Zelfs in het e.erste stadium van den strijd met de wrupenen, hangt zoo-

"eel af van den tact en het hart va,u de.n p3'cificator.

AUeen het waarachtig belang van het volk zelf - liefde tot den inlander - medelijden met zijn tmuri@ vo,lksbestaaéll, - te weten dat opheffiilg van het volk het einddoel van 't gewa,pend ingrijpen is, - bn en moet o,ok zijn de drijfveer ya,n diens daden.

Een streng<l haad, maar ook een vriondelijk oogl eli oon warm hart heeft don Boom baillees geleerd zieh lrungza!ffiedltmcJ, te ver- ZOffile.n met de ni mve toestailldeu,. Het eeuwig: wantrouwC'lI dat hij steeds koestoxde tegen, den witten vreemdeling, begint overwonnen te worden.

Dat men zonder eig~n belrung klt hoo komt, dat I ief(J,e tot het volk zelf h(\t motief der nieuwr reg('lingen is, we-igl'1't hij Iwtuurlijk eerst aan te nemen.

Ta; verbetering. vaJl het paardenras wrl'd.en superieurr Ara- bische heng,sten ing,evüerd, mam de radja van Rende', dc groot"tr

pa~iI'cleneig\enaa,r vail1 het eiland, g~lf in onbeg['ijpdijke altl'u.ifllllo a,al1 andere vorsten de eerste keuzc. Hij vcrtromv(le 't TI,iet goed., el' zou- den wel bijbe.cloeliIlJgül1J m.:htel' zitten! Zoo ma:u' gratis een pannl krijg,en, neen d.nt kon nooit zuiver spel zijn.

Een ander hoofd, wien gevraagd werd of hij niet gaarne ~Jl

mooicn dekhengst wilde hebbeill, ~ll1hvool"ll~le: "ik heb u hier niet in liet land g~l'oep,en en· ik heb uw paardün niet iJ.ood,ig.' ,

Er werden een paad' stel sapi's ingevoerd, maal' de een l1a den ander verontsehu,ldig~le zich: zij IUHLdoo boosteu genoeg" - 11l11l

land was Cd' niet geschikt vom', en dürg'e,üjke uitvluc.hten, meel".

Een zeide zelfs: wij zijn. pas vrienden met elkulllder gmvorde.n waarom zouden II HIl ik nu weer twist met clkam zo.eken, wa,nt wruunëer een dor beesten dood gaa,t, 1IIoet u mij straffell1 en ik in rlu gevangenis!

Er weTden pootklruppers ingcvoe,rd on gra,tis tel" beschikking.

ya,n de mensehen gesrold, maar ze mo,esten t.en slott-c bijna, md dwang opged.l·ÜjI1@OJl. worde,n; men kwam ze eelwoudig niet halen!

Achter rulle ck,u:!eu en woorden zoekt men een vallstrik. Jlpt eischt dus veel g,oould en liefde va'n een ambtena~lr om dit wall- trouwen to overwinnel1.

Het Soembavolk, waar ego,jsme kl,t re,ligje was ve:rll<}ven, moot ook opg'evoed worden. Ee,n te'rrein, wna·r zending en bestIlIlt elkmar

cte

hnnd kunnen rciken. Parallel naast elka.ndrr nrbeJdt'lII1 op dit eilnlnd, lleeft beidc\!' doel zoo veel djngen gemeen. Me,n vcrgûtc niet, da t dc rrgeering door h'Ct dandwerkclijk optredell, do me11,sche!1 niet aHeen in hurL maatsclhappf'lijk leven, maar vonrn.l in hun religieus leyCill diep heeft gcscll/)kt. I-Irt was grt'll zlIi- Yel"O perscIon lijke moru'dzucht, welke hen clI'e{'f tot kopprn ><ne11oll,

'1; was een onlosmakelijk deel van, hun religie. Hd was g~('11

hloedo.orstige wreediheid, die lleh wreef tot het slachten vun. slaveJl op het gral van een radja,. llla'1d· stond in yerba,Jlf!, met hu nl idoo van het hiernamaa,)s. W()s~ersch.e beschaving' zo.n,ler religieusel\l QIlI-

dergrcmd zall het volk 11let kunnen brengen" waa,1" men het hebbrIl wil: een kra.chtig zich zelf bewust vnIk, da,t ook in zieh ze.If d,' reden van zUn bestaaJl v.indt.

DaaJ'oJU is men op S<lembal 11,015. lang' niet waar men. W(}ZeTI! wil.

Zouden zich morgen de milita~r~n terugtrel(ke,n, al hetgee:rl. nu met moeite van jaren is verkregen, ZOt~ in kortoo tijd weer ver1oJ'en gaan en de oude barbam'sche toestanden. van vroeger zouden, tRr- stond weer terugkeereJfo. Een v.oo-ruitgaJlg die alleen voortkomt lilt an.gst en vroes, kan nooit eel1 wa~N'achtjge beseha:ving, wordml.

Soemba, het eiland VnJl bl'oed en tranen, wnar groote monsche-

lijke ellende heersch te, is in en,)mle jaren geke,erd; tot rust en, vrede, zij het ook gedwon.gen, gelijk een öng'ühoorzallm kinKJ door een streng.o vaderha'11d g~.tuchtigd,.

Op maatschappelUk gebied gaa,t het eiland een schoo.ne toe- komst tcg,eIH. N Ll veilig1heid van persoon cn bezit ifl g,cwaarborgd, zall de veestapel zich krachtig' ontwikkelen,' Oostelijk Soemba voor paa1rdcn eh scha:pentee1lt, West Soemba, voor cultures za,l wordcll een del; beste kIe,ine eiLande,n vall1 ons Indië.

Een gkootsc'ho taak ook vom dc zendin.g,. opdat die lüeuwe be- schaving, en vooruitgp.ng zich glwnde op een niouw levonsprincipe. Christendom cn cultuur zullen tezamcln een volk vormen van kracht tot lcven.

Dc heer mI', C. Th. van Deventer: Mijnheer Je Voorzitter!

Ik zou de voordracht, die de g-eachte spreker ons hedenllJvond heeft geschonken, willen verglelijkeil1 bij del1 bekenden perzik uit het ge- dich tjo van Vam. A lphen, die naar mCer smaalde.

Ik he'b, eve.nals ongetwijfeld alle aanwezigen, met buitengewono belangstelling de mededeeling1en V8Jl1 den heer Wiclenga gevolgd"

maal' j L1ist daardoor is de nieuwsgiCJI'igheid bij mij opgewekt naar de d~ngen, die de gooc-hte spreker niet heeft vertelcl. Ik vermocd echter, dat dit wellicht zijne bedoeling is g'ewcest, dat hij, met fl.ndere woorden, eens hooft willen zien of zijn hoorders er niet nog: iets meer van 2loudien willen weten. Ik be,n lh.\uJ'om ZoOi vrij ,den ~eachten inleider eenige nadere inJichtingc.n te vragen.

En d8Jl1 kom ik in de eerste plaalts tot hetgeen de heer Wie- leng'a heeft besproken in het laatste, gedeelte van zijn rede, tot de veranderingen, die in den aard der Soembaneezen gekomen zij n doordien hunne animistisÜihe lCIVensbeschouwing plaats heeft g-e- maakt voor eene andere. Ik zou willen weten hoever men daar- mede is gevor<1erd, in hloever n,1. de ze nd.ing; kallJ wijzen op reS/ul- taten en wat da,aromtrent te wac-hton is voor de toekomst.

In de tweede plaa,ts zou ik wenschen t€ weten of ^('I' reeds eenig begin is gemaakt met het geven vrun onderwijs aan de Siocm- bail1oozen, hetzij vamvege de zending, het:ûj op a.llderc wijze,

In de derde plaats zou ik gaarne vememen, hoe het bestuur thans op Soemba. is ~eregeld. Worden aan het zelfbestuur zekere reg,elen van Gouvel'll€mentswegco voorgeschreven en zoo ja, worden die regelen ook nageleefd? Gaat er van het Europeesch bestulU' zekere krac.ht uit, die direct op de Inl8Jl1dsÜihe bevolking inwerkt?

Bestaan er landl'.chapska,ssen? WIQ.l'd,t danraan door de be.volking' be- lasting {jpglebra'cht? Zoo ja, in we'lke mate en in welken vorm?

Gij ziet, :à'lijnheer de Voorzitter, ik ben zeer onbescheiden cn vraag veel, ma~H zou nog meer willen vragen. Zoo zou ik gaarne ool~ willen weten - en dit in verband met het belastingstelsel op Soemba, of er ook heerend,iensten worden verricht en zoo ja, hoe deze geregeld . zijn; hoeveel van die dlÎensten van de bevp'lking worden gevergd en waarvoor zij worden aangewend,

Is er aJ een begin g,emaakt met den aam,]eg, van wegen, CJn hoe volbrengt en beschouwt de bevolking

uoo

daarvoor gevorderden [ubeid ?

Hiermede ben ik nu voorloopig l\.!ln lIPt cinde van mijn ^Vn1-

genIU~t. lk ho0'p, dat de- geachte, inleider g00dvindt, dat ik cr nu LJiet meel' vrug'en aan toevoog; voor het oogenblik ben ik llÏtgl'- praat. Het zou echter kunnen zijn, dat, nunt' aanleiding van het- geen hij mU zal a.ntwoorden, mijne nieuwsg\ierigheirl nog meel' zal wonlen geprikkeld en dan zal ik zoo vrU zij 11 nog eenige vragell tot hem te richten.

De heel' D. K, 'Vielenga : MUnheef do Voorzitter! De hoer Van Deventer heeft mU in de eerste plaa ts gevraagü of do zen- dinlg op Sloemba reeds kan bogen op resultatejl on d\m IHlimisti- schen gedachtengang der bevolking heeft beïnvl'oed, Laat mij daar- op het yolgende mogen antwoorden.

De zending op Soemba, clie nu reeds oon uerrigtal jaren oud is, heeft zich in den aanvang niet vrijgehouden vun de fout, waa,r- in vroeger de Regeeringl was vervallen, Ook zij begon meer bij de Sav'ocneesche vreemdelingen en slOüt zirh daardoor den toegang tot de eigenlijke inheemsehe be,volkil1g af" ZU lirp in het S'avoe- Jloesehe kustland vast en kwam niet bij de bevo,lking, DO' Soom- Lances is een vUancl van al W,tt yreemdoling i~ en hij g'ing nu ook cic zending besohouwon als iets, bestemd voor clen vreemdeling en niet voor hem. De eigenlijko zen.rlings-arbeid is <1.[111 ook OOl'tit uegonuen in 1904, tocn ik op het eilancl bon gekomon, De eerste tijd ging heen met het ue!3tudee-l'en van bal, zOllen en gewoontrn cler bevolking, zoodl.d cLe a~'beid der eerste acht jaren kan worden beschouwd als zuiv'ol' pionierswerk. Thans hebben wij een kijk ge- kregen op het volkslevcn en de volksbeg-rippt>TI en k unJlen wij IlU

met \-0'11e kracht aan den aJ'beiel gaun. El' zullen nu clit jaM zijn eon viertal zencleling~:m en em), omlenvijzr-r, terwijl wij nog, lUln!'

00n dokter omzien, Van d,ill'eote,ll invlo,ed op he't al!1iltlisti~l'll 11>,\'011 i~ nog in ZOOVOl' weinig' te bespolll'en. dat de meliticht'J1 llOg1 geclJ ('!tl'isten \I'illen wonlün, lIlaar wel is dit bereikt, dut, te nv ij I VI'()('-

ger eon onoverkomo1ijkc mUlIl' on~ va,n d'e bevolking schoid.!.", de rnem'chcu thans huu wantrouwen begiJlJl('n h' vcdil'zell. Vrol'ger trachten wij zoons van hoofden cu radja's in h.uis tI' krUge'lI tl'l' opv0'oding on c1it gelukte Hooit, maal' IIU kunnen wij er mel'r krijgen dan wij kunnen opnemen.

Zoo aJ'g,cslotl'll dl' lIlensl'll{"n yrocger ",arpIl b'g'l'IL(l\'l'l' Oll~. ZO,)

\ï'i"ILIll'lijk zijn zij HU. Zij will"Jl HU 11'1,1 JI1l't OUS JlI';Jt'('ll \lV,'1' \"'1'-

sl'hillrlldp dillg{'11 en duor d('11 hdl'l'('11 kijk, dil'lI \I'ij op lid vlllks- l('\'('n ril dl' volkshcgl'iplH'n hehhrll gl,I;I'l'gl'lI, ".i.ill wij 1'1' tOl' gp- (..:01111'11 "1'11 111('11';1',11011 lJ,1't EVt1I1g'ot'lil' tI' III'I'llg('1I lIid dOOI' 1'1'11 stl'l'lIg'

"llgllltlti,W!tI' 1~I'I'dikillg, IIwar dool' tI' [l()gl'n de yulbl)('gril'[W'II In,"g- Zêlllll'rh:1i1lt1 tli ,,('ra IIU~',I'\'n:

Zij zijll IIjl't 7.()('1' gl'lll'igd ntll dil' lIil'lI\l'l' dillgl'lI t'l' dOI'II, d,i!' zij IIll iIlopkli Vl'l'l'i(,!ttl'll. lila(\)' zij \ï11g'1'1l tlH'h dikwijl~ Wn<ll'1l111 zij IIl1 il't" ;lildl'l''; IIJl)ptl'II d(Jl'Il, dat 111111 \ï'(Wgl'L' 1l1lg'1'lllll'lllOfd W;J,;,

I'~II Illik dn;II'olil i,; h,'j; ,,,,,111'1'\\ ij,; lip SlIl'll1h;J kr;I{'lttig ;1;JlIg(,y;!i;. IIp- d;lt ILl't \'olk \\'nt 1111""1' \lllh\'ikki'ld Zillt \\'ul'dl'II. \rI'lJl'gl'l' \1'<lS 1'1' 'i 11 lid ge'IICI'1 g'l''l\II Ulldl'I'\\'ij,; op SocllIhn, 1)"1Ial\'\' \'1'11 l'IIk!'ll' sclillol up "'aingnpol', l\alllba~lil'o(, ('n _\I('lllÎlll. \\'anl' g1l'l'Il :-;Û('llllJnll('ps k\l'alll, \\,,1 :-;tI\-III"'I'~,I'Il, Elldot'III'!'ZI'1I ('11 ('llilll'I'ZI'II; 1111 I.\jll 1'1' licli 7.1'1)(lillg,,~dloll''', \\'~laL'Op ullgc\'('<.'l' liOO kil1<1l'I'I'1I g<lnll, WU klllllWIl

nu overal scholen bouwen en die komen alle vol. De zending heeft hei; onderwijs zoo geregeld', dat het niet technisch volkomen ii> gemaakt in de eerste p1aiats, maar da,t het behoorlijk aa.nslllit Han het le'v,en en de menschen uit het volle zelf opv.oedt to,t Oll-

derwijzers. Het begin is veelbe'lovend g€weest.

Den zoon valnl d(}n radja van Napol, dien ik 4 jaar in huis heb gohad, hebben wij nu na~1r DjokjakaJ'ta, g~.wnden en laatst hcb ik een heel aard.igen brief van hem gekregen. Dat was nu een jongen, die 5 à 6 jaa.r geleden in de bosschen rondliep en zich over onderwijs niet bekommerde en die nu een heel flinken brief schrijft.

De Soembanees is dan ook een kandder WWT v.eel in zit, met veel gezond verstanc4 zoodat hij ontwikkeling dankbaar aanneemt.

En waarom zenden nu de Soembaneezen hun kinderen gaarne nunr school? Omdat zij daar .Maleisch leeren. Wat was vroeger het bezwaar tegen de school

r

Dat deze eigenlijk vloekt met hun volks- begri.ppen. Alles wat nieuw is, is voor den Soembanees uit den booze, daarom wil hij eigenlijk liever niets van ontwikkeling' we- ten, maM' langzamerhand komt er nu verandering om praktisclle redEinen. Zij zeggen: wij beg~'ijpen de, beve,len van Je Compaglnie Jikwijls niet, omdat wij haar taal niet kennen en als onze kinde- ren nu Maleisch leeren, kunnen zij met de ambtenaren pm.ten en zullen zij niet gestraft worden zooals wij nu.

De tweede g~'oep vam vrag~n vaJ} den heer Van Deventer bc- t.reft mecr cte besilmUJ'sreg,e,lingl.

Natuurlijk ben ik daar ook wel eenigszins van op Je hoob)'rf:.e, ma<lJ' het kan toch zijn, dalt ik claa,romtrcnt niet in, alle op~

zicht,en precies juiste inlie,htingen zal geven.

Er is thans op Soemba, een controleur met drie civiele gezag- hebbers, plus een. kapitein, met e'en Jelt.aickement troepen, als mili- taire bezetting. Overigens heeft het eilanu zelfbestuur met een landschapskas. Uit mijne mededeeling'··u VaJl straks is wel geble- ken, Jat Je Soemhaneezen zelf eigenlijk geen begrip VUJl bestuur Jt,ebben. De eerste beginselen van cen geordend bcstuur kennen zij niet. KaJlUponghoofJen waren op he,t eiland onhelwll'tl, die zijn eerst dool' het fndische Gouvernement aangesteld, want er moe~t toch een bestuur worden gevormd.

Nu is een van de eerste goede gc-volgen va.n het onderwijs geweest, dat el' tucht geleerdl is. Het op school zittcn van 9-12 uur was 001'st ru~tllur1ijk niet bekend., mMM' r('·mls dat zij Ll.it gcleenl hebben, was een begin van orde ('11 tucht.

lId zclfbcstuur moet dus llool' de' ambtenarcn wordelI opgc- l'OllWoll, wa,nt de !'ulllja.'s hebbcl1 tot nog' toc' (·igo1l1ijk a.lhwu, wat te vedellcn o'ver de sluven in hun p'igrn huis. Verdcr guat hUil

illvlol'd 11,1krl1 :r,oOVCI', Hils 7-ij lwt met ~e111'l'('l!\\'en kunnen WiIUl,(-,iIl.

1k jClbak vnn (].p ambtl'oIIaJ'l'll was lil! in dl' l'PI'~te plaat.", Ollt (k kumpollg'hoof'th',n Cll do l'il'lljll''::; te 1('l'J'('1I h('~tlll'('1! l'l! <lat ('itwht

Oll tzaglijk vcel takt.

Maal' hij l1€üft nid de minste lll\'.le'\\'crk ing, van dl' JllellstllOn zclvcll. !Jl(licn zij lllcdmverkin.gl YCJ'lCC'llull, docn zij llc,t omdat zij Cl' hun vOOl·ll.e.e1 in zicJ'l(. Zoo hW,enm zij g,unrnc aan uc troepcn, omdat zij Cl' ~e,JJ voor krijgen, . malar uit begeerte nam Ol'clc en