Spieghel der sonden

(1)

editie J. Verdam

bron

Spieghel der sonden. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_spi002jver01_01/colofon.php

© 2012 dbnl

i.s.m.

(2)

[I. Van der Gulsichede.]

...

Spieghel der sonden

(3)

1a

Dronkenschap is, diet merct wel, Een sachte ende smekende duvel,

Een zuete venijn binnen smenschen monde, Ene sachte, nochtan sware sonde.

Gulsicheit heft vijf specien die Sinte Gregorius bescrijft. [VIII].

5 Ander V manieren heft gulsheit, Nadat sinte Gregorius seit.

Deerste is dat men niet ontliden Mach geordineerde maeltiden.

Dusdane moghen dat woort wel vresen, 10 Dat wi in Ecclesiasten lesen:

"Wee di, land, daer coninc is kint!"

Ooc mede, so scrifture ontbint:

"Wies princhen dat bi tide eten".

Biden lande, so moetstu weten, 15 Is verstaen dat vleyschlike diet,

Want wi zijn eerde ende anders niet.

Onsen vryen wille dats die coninc, Die te bewaerne heft die hoghe dinc, Dats die ziele, na Godes gebeelde 20 Gemaect, ende erve der hoger weelde.

Princhen, die dit land heft binnen, Dat sijn die V verstandele sinnen.

Als dese coninc is dan kijnt, Met rechte is dat land gepijnt.

25 Gelike dieghene, die Gode minnen, Den dach altijd willen beginnen Gode te oefenen ende hem te eerne, Also pleghen si hem te keerne Ter spisen eerst vor alle saken, 30 Die haren god van haren buke maken.

Spieghel der sonden

(4)

1b

Dusdane soeken haer Godes rike, Dats dranc ende spise leckerlike.

Die ander maniere is dat riesen Leckerlike dinc verkiesen, 35 Also die bible orcont wel

Vanden kinderen van Israhel,

Die van den hemele manna ontfingen, Dat smake gaf van allen dinghen, Daer se den smaec of hebben wouden:

40 Nochtan en wouden si hem niet houden Daer mede vernoeghet; al hare eysch Was daer boven omme vleysch.

Sinte Lucas woorden vertrecken Ooc mede van den riken vrecken, 45 Dat hi gerichten uutvercoren

Altijd hem brenghen dede voren.

Contrarie deser leckerheden So leert Seneca ons leden:

"Hongher moete braden nopen 50 Niet op die lecker spise hopen":

Dus mach elken vroeden af grisen Te verkiesene die lecker spisen.

Gulsighen souden schuwen leckere spise om drie saken. [IX]

Omme drie redenen so souden Die menschen met rechte houden 55 Hem van allen leckernyen.

Die eerste redene om dat wi sien Die nature van den vate,

Daer wi die spise in sinken laten;

Bi dien wat daer binnen wort 60 Besteet, et tebrect ende vort.

Spieghel der sonden

(5)

1c

Elc mach sien bi geliken dit:

Hadde yemant een vat besmit Ende daer in dede zuvren wijn Hi soude hem dunken verloren sijn.

65 Die ander redene, om dat leckerhede Vander spise die is mede

Hulpe den vleesche, ja alremeest, Te contrarien den gheest.

Dus vecht haerre twe teghen eenen, 70 Die verwonnen moet sijn alteenen,

Dats die geest; hier af verclaert In een bewijs Sinte Bernaerd:

"Elke spise die moet di Genoeghen die goet te etene si, 75 ..."

Die derde redene is, twivelt niet dies, Als die mensche van jonghen dagen Der weelde plach, hi en cant gedragen, Dat wi daer na ontvlien souden, 80 Hi en wilt over eenen zede houden.

Hier up seghede die wise Salomoen:

"Die wech dien dat jonge kint heeft geploen, Dien wilt gherne in zijn ouder gaen".

Die derde maniere is, wilt verstaen, 85 Als men der spisen te vele eet,

Waer af sinte Gregorius seet:

"Rein, sachte vallende, is zere goet, Ende bi mate, is al dat land gevoet;

Mer vele reyns ende vallende zere 90 Quetst die vrucht no min no mere".

Te vele spisen, grote swaerheit.

Die vierde maniere der gulsicheit Is dat misselike bewisen

Spieghel der sonden

(6)

1d

Van den bereedene der spisen, 95 Die si te versierne plien.

Ysidorius secht ooc dus van dien:

"Si edreken inder manieren Hare spise gelike stommen dieren, Die visieren ende reeden so vele, 100 Om des avonts te vulne haer kele;

Mer edreken van dien ende van desen Mach in also vele verscheden wesen:

Die diere edreken anevaen Als haer eten is gedaen,

105 Mer dusdaene edreken vor dat eten".

Die vijfte maniere leere weten,

Dats gulsichlic ende heet an spise te vane.

Van dusdaene gulsheit af te staene Troost ons Ecclesiasticus bewisen:

110 "Loopt niet ongemaniert ter spisen;

En stoert den licham niet daer boven".

Wel mach heten die gulse verscroven, Die hem niet anders besich en maect Dan hi met moede altijd haect 115 Op dat mael, datter volghet an,

Ende als hijt gecrigen kan, Schiet hi daer an so bernendelike.

Dese verberntheit is claerlike Int sniden ende int kouwen verclaert.

120 Hier op scrivet sinte Bernaerd:

"Ooc om des lichamen gesondicheit Somen meer met gemake eit Ende die spise kouwet meer, So si verteert wert lichte te eer".

125 Dusdaene haesticheit brect,

Spieghel der sonden

(7)

2a

Daer men over tafelen sprect Ende die spise coelen laet, Die den mensche heet doen quaet.

Andere manieren heft se noch viere, 130 Die gulsicheit ongehiere,

Ende dese spreken van overmaten, Die vele liede qualike laten.

Die eerste is als men etet dicken, Daer gemeente weynich up micken.

135 Den gesonden wel bedarf Hem te bedraghene met tweewarf Des daghes te houdene maeltiden, Wille hi van gesonden verbliden.

Vake eten brect vele gesonden;

140 De arsten van medicinen orconden Dat gheen dinc en is so quaet, Ende dat den licham meer verslaet, Dan men te etene begheert

Vor de spise is verteert.

145 Als rauwe spise op rauwe valt, Also die medicine ons wel calt, Sone is natuerlike hitte

Niet mechtich te doen smelten ditte.

Dan volghet die loon gulshede, 150 Dats corts of ander siechede,

Vake ooc der zielen quale.

Die ander maniere mach ooc zijn wale, Als die mensche te vele manieren Van gerichten doet visieren, 155 Genoech te zine der gulsicheit.

Die wise Seneca hier up seit, Up dit onnatuerlic haken:

Spieghel der sonden

(8)

2b

"Die maghe haect omme vele smaken, Die welke hoe dat se vele begheert, 160 So si meer nemet, soet haer meer deert.

Vele dinghen gelieven alleene, Die deeren, al sin se gemeene, Ende dus der kelen vele begheren Brengt weder der maghen vele deren;

165 Also die spise doer haer doet jaghen, Die nature en cans niet verdraghen, Si en moet daer af quellen lanc termijn".

Die derde maniere die so moet sijn, Als wi nieuwe gerichten doen 170 Maken, die men niet heft geploen.

Die vierde specie is die maniere Van enyghen, als spise is zere diere, Up dat si mede yet leckerlic si, Dan trecken si hem lieden bi 175 Ende copense om haer eerlichede:

Dus vorderen si hoverdichede.

Hoverde doet vake vele verteren ende al sonder noot. [X]

Der gulse manieren oversien;

Nu verstaet ende leert van dien Quade gesinden viere, die mede 180 Altijd wonen inder gulsichede.

Die eerste is hoverdicheit, Van welker die wise dus seit:

"Die hongher ons lieden niet doet In spisen verteren so groet goet, 185 Mer hoverde die wi begheeren

Doet ons dat meeste deel verteeren.

Wi reden uut onser hoverdichede

Spieghel der sonden

(9)

2c

Der liede oghen te vulne mede, Daer om dat ons die liede ansien.

190 Wi souden der costen die wi plien Vander meester helft ontberen, So vele doet hoverde verteren In spise, in cledren, in messenieden".

Die ander drie gesinden bedieden 195 Der spisen grote leckerhede

In drien manieren, so ic sede.

Deerste is begheerte van meniger spise;

Dander is dat diversch bewisen Tgherichte dus of dus bereet.

200 Dat derde is, also ict weet, Dat men der spisen begheert so vele, Dat si wederstaet ter kele.

Gulsicheit sonde heft achte remedien die getoghet zijn. [XI]

Laet ons sien VIII remeden Teghen sonden der gulsheden.

205 Die eerste dar bi si wert verloren, Dats gheerne Gods wort horen.

God selve leerde ons die remede Teghen temptacie der gulshede,

Doe die duvel sprac, dat hi te zijnre noot 210 Vanden stenen dede werden broot,

Want daer sprac Jhesus van Nazarene:

"Die mensche en leeft niet allene Bi den brode, mer bi der woord Die uten mond Gods comet voort".

215 Ende dus, die vake te sermoene gaet, Somwile hi geestlic voetsel ontfaet, Mids den welken wert gevoet sijn zin,

Spieghel der sonden

(10)

2d

Dat hi der spisen sal achten te min.

Wie is die dese remedie soect 220 Of die enichs predikens roect,

Sonder dat enich ertsch wasdom dreget?

Wie comt nu daermen tword Gods seghet?

Arme wiveken ende daer toe mans Staen daer van verren bi als quans:

225 "Secht die priester dat my dunct gaende Met my, so sal ic bliven staende":

Anders sullen si onlanghe wesen.

Die ander remedie is te desen Van redeliken dinghen belemmerthede.

230 Die wise leerde hier up ende sede:

"Die vele begheerten verslaen den traghen:

Sine hande en connen gheen werc gedraghen".

Van ledighen menschen is hier getoghet [XII]

Die ledich is, vele dinghen beghert, Altijd hem drievout hongher deert;

235 Sine oren doghen hongher sware Altijd om te hoerne nyemare;

Sine oghen sijn altijd hongerich mede Om te siene ydele werlichede, Ende zine kele blijft onversaet, 240 Hoe vele spisen daer dore gaet.

Belemmerthede verslaet dese drie, Up dat gemaniert si die.

Die derde remedie is hier toe Dat hem die mensche also verre doe, 245 Als hi vereyscht, van elker stede

Daermen oeffent die gulsichede.

Hier toe mach tword wel gesecht wesen,

Spieghel der sonden

(11)

3a

Dat wi in Ecclesiaste lesen:

"Du moets di pinen sonde te vliene, 250 Als dat serpent, dat verslaet met siene".

Hoe dat dit voren is geseit

Up elke sonde ende up elke quaetheit, Die den mensche moghen geschien, Proper macht behoren te dien, 255 Die tempteren van sotheden:

Die volghen meest der slanghen seden, Dat in den boom eerst bedroech Even, Dat alle menschen ooc beseven, Also die bible doet gewach.

260 Twijf dat tfroyt goet te etene sach, Schone in den oghen, bequame int sien, Si pluctet ende at van dien.

Sinte Gregorius ons dus bediet:

"Te schouwene is georloft niet 265 Dat niet en is georloft te begheerne.

Hebstu dan, mensche, herte tontbeerne, Der gulsen tafelen moetstu vlien, Daer du maechts vele gerichten sien".

Yzaias gheeft aldus uut:

270 "Doe Eva hadde geschouwet tfruut, Also saen als sijt in die hande nam, Verswalch sijt, dat ons zere misquam".

Hier omme ist niet seker ansien Bequame dinc die men wille vlien.

275 Die vierde remedie is, daer wi Gulsheit moghen weren bi, Dat wi met ernstichede groet Merken hoe dat na onser doot Onse menschelike vleysch sal wesen.

Spieghel der sonden

(12)

3b

280 Sinte Gregorius scrijft van desen:

Niet en is beter omme daer mede Te temmene des vleyschs begerlichede, Dan te voerdenkene die vuulheit groet Van onsen vleysche na onser doot".

285 Die vijfte remedie is deser sonde, Dat wi souden in allen stonden Om dat ewighe werschap denken, hoe Wi alle zijn genoet daer toe.

Ten anderen ist al claer ende bloet, 290 Dat die teghen den avent is genoet

Ter feesten, sal min ter maeltijd eten Dan die hem ongenoet sal weten;

Hi sal ter maeltijd houden pael Om te houdene dat avontmael, 295 Mer vele liever die wel moghen

Wesen geliket der soghen, Die hem met drave hier so vullen, Dat si hem niet rekenen sullen Ten aventmaeltijd voer genoet, 300 Daer die vulmaectheit es so groet,

Dat se die hongher salich maect.

Here God, also gi selve spraect,

"Salich zijn die hongherighe ende mede Die dorstende zijn na die gerechtichede".

305 Of te derre feesten wel geraect Hongher den mensche salich maect, Te so hogher weelde wert hi geresen, Die daer sullen versaet wesen:

Nemmer en comt hem hongher ane.

310 Die seste remedie, na mynen verstane, Teghen die gulsichede, die es

Spieghel der sonden

(13)

3c

Te merkene, dat die exces

Van gulsheit inbrenct swaerheit groet, Want si inbrenct drievout doet:

315 Doet der misdaet, doet der naturen Ende doet der hellen, in menigher uren, Also ic vor vander gulsheit sede.

Sunte Augustijn scrivet oec mede:

"Also wi medicine nemen 320 Bi maten, mochten wi so getemen

Voetsel te nemene in eniger stonde, Wi souden leven in vulre sonde".

Christus armoede gedenken is grote remedie theghen gulsichede. [XIII]

Ter sevenste remedie der gulshede:

Is dat wi merken Christus lede

325 Met luttel weelden, met vele armoeden, Wi sullen ons de sachter hoeden Teghen dese sonde, ende daer bi Staet gescreven in Treni:

"Gedenct mijnre armoeden alle:

330 Gedenct der alssene ende der galle".

Die armoede van Christum den here Soude met rechte die riken zere Van hare werschepe leeren ontspoen, Die si in overdaden doen.

335 Si sien ende vinden in allen steden Genoech armen vor hem leden,

Ende qualebedde comen hem ooc te voren, Mer si en willen daer nyet na horen;

Gheven om Gode II of III miten, 340 Hem dunct dat si hare sonden quiten.

Wonder groet ist dat die rike

Spieghel der sonden

(14)

3d

Niet hebben vor oghen eenparlike Der consciencien begrijp, Alse die armen maken sulc gepijp 345 Vor hem luden van groter berste.

Si en gheven niet om die mynne van Kerste, Neense, mer dat si souden deelen

Gheven si ydelen gespelen:

Des duvels wichten so voeden zi, 350 Ende die armen gaen te quiste daer bi.

Die VIII

^ste

ende die leste remede, Die is teghen die gulshede,

Dats die zoete gracie ons heren.

Die ter gulshede hem toekeren, 355 Si souden altijd zijn in bedinghen,

Dat se die here moste bringhen In gracien, daer si mochten mede Die hette lesschen der gulsichede Ende van sonden hem wachten dan.

360 Van deser gracien scrijft sinte Jan:

"Die des waters drinct dat ic hem sal geven, Nemmermeer dorstem in zijn leven".

Sinte Pauwel ons te kennen doet:

"Hets den mensche harde goet, 365 Dat hi zijn herte in alre wise

Met gracien voede, ende niet met spise, Want als na spisen haect die sin, So ne comt Godes gracie niet daer in".

Hier of heft Seneca gescreven:

370 "Die wille in ewighe weelde leven, Sal hem na ertscher weelde niet stellen, Mer hi moet aftrecken ende vellen Alle begherte diet vleysch aensiet".

Begherte af te doene is anders niet 375 Dan gracie wesen in dien gescrueert:

So wel hem dient also gebuert, Dat hem Godes gracie is mede.

Hier endet tractaet vander gulsichede.

[II. Van der luxuren.]

Spieghel der sonden

(15)

4a

Omme dat die sonde der luxuren 380 Geboren is te menigher uren

Ute der gulsheit ende gevoet, So dunket in manieren goet, Dat ic ter luxurien ga

Ende doense gulsheit volghen na, 385 Daer si af heft meest geschienesse.

Dese wert in partien sesse Gedeelt: binnen elken van desen Sullen vele capittulen wesen, In die eene meer, in die ander min.

390 Die eerste partie sal houden in Vele leringhen ons te baten Om luxurie te doene haten.

Die ander sal die manieren orconden, Die onder luxurie zijn vonden.

395 Die derde sal maken mencioen Der dinghen die gheven occusoen Ter luxurie hem die daer in sneven.

Binnen der vierder werden bescreven Remedien achte, bi wien

400 Luxurie men sal moghen vlien.

Die vijfte sal toghen al bloot Om wat saken dattet God verboot, Simplex keefsdoom, allen lieden.

Die seste partie sal bedieden

Spieghel der sonden

(16)

4b

405 Vanden ghenen die seggen ende toghen, Dat sijs hem niet onthouden moghen.

Luxurie is ene vule sonde ende sware. [I]

Om luxurie te verduwene

Ende haren swaren brant te schuwene, Mogestu leeren hoe in hare

410 Altijd schulen vijf dinghen sware.

Die eerste is anxt, ende aldus Scrijft van deser Jheronimus:

"Luste van der onsuverhede Is al anxt ende swarhede".

415 Niet is anxt te elker uren En is allene in luxuren, Mer vele swarhede ende toorne

Comt daeraf, dat God selve heet doorne, Want bi Ozeas prophecien

420 Zeghet onse here te dien:

"Met doornen vertuendic dine weghe".

Die doornen die bedieden pleghen Wake, vrese ende vele cost mede Ende eene sondighe ernstichede, 425 Die welke men om luxurie drivet.

Hier af sinte Bernard scrivet:

"Hoe langhe wake, hoe langhe wene, Ende blijsschape hoe overclene Ter onsuverheiden behoren!

430 Hoe vele wakens gaet daer voren, Hoe clene feeste comt daer nare!

Sulc waket die stonde van eenen jare, Dat hem nauwe daer na gebuert Feeste die eene wile geduert".

Spieghel der sonden

(17)

4c

435 Der luxurieuser verwoetheit Is sulc, als scrifture seit,

Dat si doer doornen ende haghen In die doot hem selven draghen, Ende met groter kostelicheden 440 Soo bereeden om hem leden

Den rasschen wech ter hellen wert.

Dat ander dat in luxurie vert Dat is leetschap, ende hier van Scrijft in proverbien die wise man:

445 "Vanden bedriegeliken wive, Die ic die eerste weelde scrive"

Ende dus geseit van Salomoene:

"Dat laetste is van haren doene Gelike der alsene bitterheit".

450 Hier up staet in scrifture geseit Van eenen die hem dede so leet, Dat hi hem selven die tonghe afsneet Om der temptacien bitterhede

Te tempteerne bi der wonden serichede.

455 Die coepman mach wel heeten onvroet, Die sulke comenscepe doet,

Van welker hi te voren kent Dat hem berouwen sal inden ent.

Exempel van eenre maghet, 460 Daer scrifture af gewaghet,

Dat si luxurie waende wel Grote dinc wesen of priselic spel;

Ute dat ment ooc haer behiet, Gevelt dat hare onsuverheit liet, 465 Ende doe si wart bemerkende dat,

Dat si so groten schat

Spieghel der sonden

(18)

4d

Hadde verloren in alsulker wijs Om so onwerdighen prijs, Woude si haer selven verslaen, 470 Omme dat haer over was gegaen.

Dat derde van .V. quade dinghen Is menichte van schofiringhen;

Ende dese sijn getoghet claer:

Die se pleghet, met wien of waer, 475 Hi dectet ende en wil niet sijn gesien.

Wel is ooc openbaer bi dien Der sonden onbetamelicheit, Na dat men se dect, so et is geseit.

Dan kent hi int hantieren der aert 480 Dat werc vuul wesen, ende openbaert

Schofierlijc ooc vor den lieden.

Dat vierde quaet mach di bedieden Een stanc in man van brande,

Daer geestlike menschen menigerhande 485 Vule porringhe of ontfaen,

Die si bi gracien wederstaen.

Up desen stanc Seneca dus bediet:

"Die eerste weelde en is al niet, Dat wal riect"; ooc secht scrifture, 490 Dat si onnatuerlic maect nature

Ende te Gode onbequamelic;

Luxurien brant is properlic Des lichamen sware smitte.

Sinte Pauwel secht up ditte 495 "Sonder deser, alre sonden blame

So is buten den lichame", Ende die glose hier up seit:

"Alle andere sonden ende quaetheit

Spieghel der sonden

(19)

5a

Besmitten die ziele alleene:

500 Onsuverhede bevuult gemeene Den licham ende die ziele mede:

Dat en doet gheen ander quaethede".

Luxurie rooft den mensche zinen goeden name. [II]

Dat vijfte quaet is onbequame, Dat is tferlies vanden goeden name.

505 Dus heet die sonde der glorien smitte.

Ecclesiasticus seit openbare up ditte:

"Du boghes neder dine knyen Ten wyve, ende achter dien

Ghevestu in blischepen smitte". Dus 510 Scrivet hier up Sinte Jheronimus:

"Metter luxurien besmit ic las Dat inden mensche eersaems was, Dat is die goede name ende niet el".

Hier up so secht die wise man wel 515 In Proverbien: "die onkuussche man

Gadert hem selven vuulheit an, Ende die pine diene hier wert taent, Wert nemmermeer van hem geplaent:

Na dat die pine wert ongehier, 520 Sine pine, int ewelike vier".

Van desen Ecclesiasticus sede:

"In die straten van der stede Wert hi genodicht ende geplaecht, Ende als een cachtel dat men jaecht 525 Salmenne gelauwen daer,

Daer hijs niet sal nemen waer".

Dan wert hem laster emmermere, Want hi die vrese van onsen Here Ghene tijden in hem heeft.

530 Die mensche die in luxurien leeft,

Spieghel der sonden

(20)

5b

Heft hier gelike van zijnre hellen:

Na der heilighen vertellen, So draghet die onkuussche dat vier Vander begheerten ongehier.

535 Die prophete Ozee secht van dien:

"Alle die der onkuuscheit plien Sijn gelike den brande ontsteken".

Die stanc, daer wi hier af spreken Ende des goeden namen verlies 540 Die worm is, niement twivelt dies,

Conscienselic wroegen inden gront, Dwelk den mensche in alre stond Send godlike ter misdaet:

Die se niet en volghen, si doen quaet.

Luxurie verhaten leeren ons vijf schone redenen. [III]

545 Omme te verhatene luxure Bewiset ons die heilighe scrifture In vijf redenen, daer wi

Luxurie moghen verhaten bi.

Die eerste redene is dat soe 550 Den Enghel deert emmer toe.

Waer of in Vitas Patrum wel Georcond staet van eenen enghel, Dat hi zine nese stopte als hi Quam eenen onkuusschen bi.

555 In scrifture staet dus bediet, Dat Godes engel van hem schiet, Dat hi zijns wachtens soude pleghen.

Oft een broeder zijn suster saghe sneven, Die hi te waerne hadde, in keefsdomme, 560 Soude hi niet zere droeven daer omme?

Dus mach den enghel zere miscomen Als hi te wachtene heft genomen

Spieghel der sonden

(21)

5c

Des koninghes dochter van hemelrike, Die hem bevolen is so hogelike, 565 Als hi se in onkuuscheit vallen siet.

Hier up sinte Bernard bediet:

"In elken hoec, in elke stede, Waer du zijs, hebbe weerdichede Ten enghel, die di te wachtene pliet;

570 Ende en wes so koene niet, Datstu te doene bestaes vor dien Twelke du niet en souts doen vor mien".

Luxurie becomt wel den duvel, dats getoghet bi vele redenen. [IIII]

Die ander redene hier toe genoomt, Is dat si den viant wel becoomt;

575 Dats in V redenen getoghet waer.

Die eerste toghet die glose claer In dat boeck van Levitici,

Hoe dat die duvel verblidende zi In die sonden al gemene, 580 Nochtan verblijt hi alleene

Meer in onkuuscheit ende afgoderien, Want die duvel hout bi dien

Beide ziele ende lijf gevaen.

Dat ander dat hier bi mach gaen, 585 Is dat die duvel willen sal

Bi den onkuusschen mensche al Ten ordele hem selven sal goet maken;

Omdat dese onreyne saken In den duvel nye vonden en waren, 590 Des sal hi se daer bi verswaren.

Dat derde daer by dat scijnt wel Dat onkuusscheit wel becomt den duvel, Want hi eenparlike wacht

Om te temptierne inder nacht

Spieghel der sonden

(22)

5d

595 Ter genoechten van desen sonden.

Een vierde is wel daeruut torconden:

Die duvel, die ghene materie en heft, Der sonde vake materie gheft, Also et vake gescreven si 600 Van geesten, die heeten incubi,

Dat si hebben ontsuvert wiven Ende bevrucht ooc gadaen bliven.

Omme tvijfte verbliden si noch me, Want si met deser sonden twe 605 Menschen altijd te gader winnen.

Luxurieuse doen Gode onwertschepe in zes saken. [V]

Die derde redene wille beginnen, Dat in onkuuscheit vulbringhen Gode gedaen zijn zes schofiringhen.

Die eerste sien wi claer bi gelike 610 An die eersamen van ertrike,

Die trecken hem in alsulke schamen, Alse haer dochteren vallen in blamen:

Wat schande so doen die dochteren sheeren Dien, als si ten keefsdomme keren!

615 Een ander lelicheit is die ghone:

Nadat een werltlic brudegome Sulke begherte heft inden moet Als sine bruut overspel doet, So mach claer wel zijn verstaen, 620 Dattet grote lelicheit is gedaen

Gode, als zine vercorne bruut Haer selven werpt zijnre gracien uut Bi onsuverheden. Hier van

Secht in proverbien die wise man:

625 "Des mans verwoetheit sal God niet sparen, Als die dach van wraken sal varen,

Spieghel der sonden

(23)

6a

Hi ne sal niet gaeuwen der bede van lieden, Noch hi ne sal ontfanghen miede

Van yemene te zijnre verlosinghen".

630 Gheestlike so machmen dit toebringhen Den brudegom van ertrike.

Eene derde lelicheit is properlike, Dat si besmitten den tempel ons heeren.

Sinte Pauwel scrijft ...

... een andre lere:

635 "Met groten prise du zijt gekocht;

Weset Gode te lovene bedocht, Ende draghet in juwen lichame dien".

Teghen der onkuuscheit plien Mach die psalm zijn gelecht, 640 Dien David in den souter secht:

"O God, et quam bynnen dijnre erve Volc te hare onbederve

Ende besmittede den tempel dijn".

Eene vierde lelicheit so mach zijn, 645 Dat die luxurie mach zijn ghemanteniert

Onversaets die dinc hantiert, Die Gode meest onwertschap toghet.

Dus schijnt wel dat die mensche niet poget Weelde te soekene met deser sonde, 650 Mer Gode te vertornene in allen stonden.

Sinte Jheronimus ons dus vort brochte Dat des menschen onsuver gedochte Achtervolghet dat oneerlic zi.

Ooc trect si haer die dinghen bi 655 Oversoets die ongeorloft staen.

Dat vijfte dat hier toe mach gaen Is dat dese vuule sonde

Oefenen als een ambacht vonden,

Spieghel der sonden

(24)

6b

Gelikerwijs dat woekeren schijnt;

660 Ende hier bi eyst dat haer bewint Die heilighe kerke soude nemmee Te berichtene van desen sonden twe:

Die doet men daghen ende verwaten, Om dat si tambacht souden laten.

665 Die seste lelicheit is: dese misdaet Meer om die genoechte staet Der leden, die vuul zijn ende onwert, Dan die so hogher dinck begheert, Die die salighen in Gode ontfaen.

670 Dits Gode grote onwertheit gedaen, Datmen misoefent enich let Ende Gode daer bi achterset.

Die vierde redene daer men mede Verhaten mach onsuverhede, 675 Is dat claer bewijst sal zijn,

Dat si doet den evenkerstijn Onrecht groet, ende dat in drien.

Dat eerste onrecht is van dien:

Si ne set niet des evenkerstijns richede 680 Alleene, mer hem selven daer mede.

Hier up Sinte Pauwel seit:

"Die achtervolghet onsuverheit, Verliest zine siele daer ynne."

Dat ander onrecht, so ict bekynne, 685 Dats dat hi nyemande trouwe hout,

In wien onkuuscheit heft gewout.

Proeve staet van desen dinghen Inden anderen boec der Konynghen, Dat David dede te eenre stonde 690 Om te achtervolghene van deser sonde

Spieghel der sonden

(25)

6c

Eenen ridder roven des lives Om te gebrukene zijns wives.

Men vint van Amonne mede, Dat hi met zijnre suster misdede.

695 Een derde onrecht dat si doet Is dat si eenen ontrect zijn goet, So sunte Lucas vanden gulsen sone Scrijft, dat hi was gewone

Te levene in groter onsuverhede 700 Ende also al dat zijn verdede.

Luxurie quetst ende pijnt haren draghere. [VI]

Die seste redene ooc daer bi Onkuuscheit te verhatene si, Dats dat si zere quetst ende plaghet, Ende rooft zijns selves hem die se draget;

705 Sijn ghelt si hem quisten doet;

Lichamelic ende gheestlic goet Rooft si hem ende hem selven mede.

Vanden goede die wise man sede:

"Die die onsuverhede voet, 710 Verliest hem ende quist zijn goet".

Onkuuscheit is gecompareert Den viere, omme dat si destrueert So vele groter dinghen hier.

Ooc secht Job: "een vreselic vier 715 Is onkuuscheit, want alle dinc soe

Verswelgt ende verteert daer toe".

Van desen viere secht aldus Mijn here sinte Jheronimus;

"Met vlammighen viere sere stijf 720 Verslaet die consciencie dat wijf".

Ooc mede rooft hem onsuverheit

Spieghel der sonden

(26)

6d

Den licham, also Ozee seit:

"Keefsdom, dronkenschap ende wijn Ontrect den mensche therte sijn", 725 Want wie dat der mynnen pliet,

Besit zijns selves rike niet.

Indat boeck der Koninghen so staet Orconde, dat si den licham verslaet:

Amon was daer bi versleghen, 730 Dat hi zijnre suster woude pleghen.

Des menschen eere is vake mede Verloren bider onsuverhede.

Also die bible wel doet horen Van Jacobs sone eerstgeboren, 735 Rubin; dit siewi alle claerlike

Vake geschien in ertrike,

Dat den menighen sijn ere ontvliet Bi dat hi der luxurien pliet,

Ende verliest hem selven daermede, 740 Also die gulse sone eerst dede,

Daer die ewangelie bediet van:

Wijs is hi diere hem af wachten can!

Luxurie hout den mensche in sware vangnisse. [VII]

Noch volghen hier na ander saken, Die luxurie souden maken

745 Met rechte van ons lieden gehaet.

Eene sake wel verstaet, Dat dese sonde so machtich si Den mensche te vanghene daer bi.

Hier up so seit Sinte Augustijn:

750 "Dat starcste lijm dat mach zijn, Dats twijf, om zielen te vane", Die bible ghevet ons te verstane,

Spieghel der sonden

(27)

7a

Dat dese sonde Balaam Vercoes ende an hem nam, 755 Want hi daer mede waende wel

Die kinderen vellen van Israhel, Ende vallen doen in sonden sware.

Onkuuscheit vanghet, dats openbare, Edele, onedele, ghecke ende vroede, 760 Starke ende ooc kranke van moede.

Dat si den vroeden verwint, Doet sinte Jheronimus bekint.

Vroeder dan Salomon was niet, Nochtan so is hi ghec bediet:

765 Dat heft wyves minne gedaen.

Dat si edele can gevaen Ende onedele, scrijft aldus Al claer Sinte Jheronimus:

Noch die konynghe die purper draghen, 770 Noch die noot moeten beiaghen

So en veronwert luxure.

Abacuc secht in zijnre scrifture:

"Luxurie trect te haer wert al;

An haer hangt groet ende smal 775 Ende in haer net vergadert soet".

Scrifture ons des bekennen doet, Dat des duvels hinghen ende net Dats dat schone wijf met toomsel omset, Want si trecken met snelre vaert

780 Den mensche ter dieper hellen waert.

Scrifture ons toghet menichvout, Dat luxurie den mensche vaste hout, Die si eerst heft gevaen,

Also gi voren hebt verstaen.

785 Hier up die wise man orcont:

Spieghel der sonden

(28)

7b

"Een diepe putte is der hellen gront;

Dien so sal God stieren in desen, Up wien hi vergrammet sal wesen".

Wi sien ooc bi naturen ditte:

790 Wie dat valt in eenen diepen pitte, Hi ne mach niet uut lichtelike.

Aldus eyst ooc gheestelike, Dat hi niet lichtelike te hant Mach ontgaen den viant,

795 Wie dat schoenheid bant van wyven.

Hier omme ist dat die heilighen scriven:

"Des wives mond is een diepe pit, Want boven allen leden so dit Let vanghet den mensche meest 800 Ende hout neder sonder horreest,

Want wie daer af is verblent, Slacht hem die Gode niet en kent, Want hi ne hevet mogenthede Te denkene te zijnre salichede:

805 Godes gedenken si noch myn no mee".

Hier of leest men in Ozee:

"Hare gepense sullen si niet Te Gode wert bekeren yet,

Want die gheest van onkuuscheden 810 Is inden middel van hem leden,

Ende Gode so en kennen si niet".

Daniel ooc wel bediet,

Hoe die ouden in Susannen misdaden, Mids der vuulre luxurien raden.

Luxurie hout den mensche in groter schalkernyen ende in keytivicheden.

[VIII]

815 Luxurie hout den mensche mede In vele groter keytivicheden Niet alleene in den gheest, Die edelst is ende meest Boven den lichame dient dien, 820 Mer omme der schalkernyen,

Die dat wijf drijft up den man.

Mester Tulius segt hier van:

"Ic en sal den man vry noemen nyet, Wien een wijf heet ende gebiet:

825 Roept si hem, hi comt tot hare, Heet sine wech gaen, hi vliet van hare;

Keytivich schalc noemten Tulius, Hem wien twijf mach gebieden dus.

Sinte Jheronimus sprect te desen:

830 "Niet en mach onweerder wesen

Dan vanden vleessche te zine verwonnen, Ende niet is edelre dan connen

Verwinnen tvleysch ende sijn becuren.

Spieghel der sonden

(29)

Men vint ooc wel in scrifturen, 835 Dat enyghe vianden uut edelheden

Tempteren niet ter onsuverheden, Want si hem lieden is onmare Omme die vuulheide van hare.

Luxurie heft vijf specien die dochteren heeten. [VIIII]

Die ander partie deser sonde 840 Bewijst die manieren ontbonden

Vander onkuuscheit tote viven.

Die eerste wi simplex keefsdom scriven;

Die ander, te ontsuverne eene maget;

Die derde, na dat scrifture gewaget, 845 Is hoerdom; die vierde is als een man

Met wive misdoet, die hem gaet an;

Spieghel der sonden

(30)

7d

Die vijfte, onkuussche misdaet, Die teghen der naturen gaet, Dat mans of wijfs te gader driven.

850 Van deser sonde sal ic voren scriven Een luttel; der sonden name

Is vuul den hoerne ende onbequame;

Daer na sal ic ten anderen gaen, Verkeert na dat si te voren staen.

Buggernye is eene vule sonde, walgelic vor Gode, vor enghelen ende vor menschen. [X]

855 Die groetheit van deser sonde Boven der naturen is bevonden Claer getoghet bi vele saken.

Eerst bi drie sware wraken, Die God daer omme heft gesent.

860 Die eerste wrake is bekent Bider diluvien ganc,

Daer alle die werelt bi verdranc, Want die sake was dese misdaet.

Die ander plaghe was, wel verstaet, 865 Doe verdronken die vijf steden,

Dat die dode zee heet heden, Ende haer is dode name gegeven Om dat daer gheen dier in mach leven, Vogel no visch te enigher stont.

870 Hier of die bible dus orcont:

God die deet reghenen up die steden Van Dasma ende van Gomorra mede Vanden hemel swevel ende vier.

Die derde wrake is ongehier, 875 Van Cornan, also die bible seit

Spieghel der sonden

(31)

8a

Dat hi dede zine onreynicheit

In die eerde, daer hem God om sloech.

Proeven staen vele ende genoech Vander groetheit deser sonde 880 Wilen eer in vorledenen stonden.

Om deser sonde occusoen Eest quaet enych hoerdom doen.

Van wiven tontsuverne is grote misdaet.

Also claer in die bible staet, 885 Dat Loth ten Sodomiten sede:

"Broeders, ne doet niet dese quaethede;

Ic hebbe twe dochteren, schone wiven, Wilt daer mede u genoechte driven:

Ic lene se u sonder langher beiden".

890 Daer die goede Loth dus seide, Ende zine twe dochteren boot Te sulker sonde doer die noot,

Toghede hi wel die overgrote quaetheit Vander vuulre sonden vorseit.

895 Vele vindic daer af gescreven, Dat ic te kennene niet wil gheven;

Een word over al secht dus Een lerer, heet Symacus:

So vuul is si ende so onmare,

900 Dat gheen mensche schuldich en ware Van haer te willen spreken yet:

Des en wert niet meer van my bediet.

Luxurie te hantierne met die van zibbe angaen is grote sonde. [XI]

Die ander specie der luxure Is dat werc te hantierne van naturen 905 Met hem die van zibben angaen,

Spieghel der sonden

(32)

8b

Verkeert gerekent van dat si staen

Int eerste moste elc hilicken in zijn geslachte:

Nu doet men daer af grote wachte, Dat nyemant te zijnre zibben gaet, 910 Ende et is nu grote misdaet.

Also claer in die bible staet:

Eerst so was Gods gebod gegeven Te onderhiliken nichten ende neven, Om dat so soude vanden beginne 915 Onder die sibbe wassen mynne,

Want bi den werke van naturen Onderwast mynne in creaturen.

Sint als die hoefden der heiligher Kerken Bevoelden in hem selven vroeder werken, 920 Dat uut der versaminghen virtuut

Minne onder sibbe was gespruut, Doe ordinierde onder die vroeden, Dat nyemant vortan die hem bestoeden Nemen en soude, ende in ene

925 Minne te makene onder tghemene, Vremde: dus was geboden doe, Ende noch houtment emmertoe, Mer somwile bi gedoghe, Om te bevelne grote orloghe 930 Van princhen, wi dickent sien

Onder sibben hilic geschien;

Die paeus dispensiert daermede:

Hets wel in zine mogenthede;

Ongeorloft, ist sonde swaer, 935 So die bible toghet claer,

Dat Amon die woude pleghen

Sijnre suster, daer omme was verslegen

Spieghel der sonden

(33)

8c

Van Absolon den broeder zijn.

Manslacht ende daertoe ander venijn 940 Geschiet daer ute te meniger stonde.

Des pleghen ooc gelijc die honde, Want die honde in sulcdaen werc Ne onder sibben ghene merc, Mer dat doen peerde te allen uren, 945 Dat segghen boeken van naturen.

Hoerdom is grote sonde, dats getoghet claer. [XII]

Eene derde specie deser misdaet, Hoerdom in dietsche genoemt staet, Dit soude elken hebben onmaer Bi redenen die hier volghen naer.

950 Hoerdom heet als een keytijf Misdoet met een ander wijf.

Die eerste redene is claer bekent.

Si doen teghen dat heilighe sacrament Van echtschap, dat God visierde, 955 Doe hi Adam ende Even bestierde

Int paradijs van groter weelden, Daer God hem lieden beveelde Wassen ende menichvouden, Dats te segghene, echtschap houden.

960 Eene ander redene is daer bi, Dat hoerdom te verhatene si:

Teghen natuerlic recht et gaet.

Inden geboden gescreven so staet:

Doet dat eenen anderen niet, 965 Dattu niet en wils dat dy geschiet.

Hets openbaer claer vor oghen, Dat enich man soude node gedoghen,

Spieghel der sonden

(34)

8d

Dat ander man an zijn wijf misdade.

Men vint der vele die eer schade 970 Haers lyves verlies souden genieten,

Dan si haer wijfs misdoen lieten Ende hem lieden doen overspel.

Scrifture ghift ooc te kennene wel, Dat hoerdom boven alle dieften gaet;

975 Redene waromme wel verstaet:

Dusdane menschen stelen Dat te prisene is in velen, Boven alder werelde rijcheit.

In die bible is ooc geseit, 980 Dat was eene gemene wet

In die eerste wet geset:

Wie misdede met anders wyve, Men dede se beyde vanden lyve,

Die hoerdom wilden te samen vulbringen.

985 In den boec staet der Konynghen, Doe dat David hadde gedaen Hoerdom, God seghede te hem saen:

"Mijn sweert sal niet scheiden van di, Om dattu hebs veronwert my 990 Ende Urien zijn wijf genomen".

Uut deser sonde is vake komen Manslacht, ia ooc by onser tijd.

Die bible ons orcont, alse David Dat vornoemde hadde gedaen, 995 Dede hi Urien doot slaen.

Uut deser sonde mach ooc gescien, Dat si te onderhilikene plien Die van sibbe gaen zere nare, Datwelke verbiet die wet clare.

Spieghel der sonden

(35)

9a

1000 Hoerdom dicwile doet Dat die mensche niet en vroet Wie sijn vader of zijn broeder si, Ende vake onderhiliken daer bi.

Bi den prophete Ezechiel 1005 Vintmen te deser sonde wel

Beheeten wrake, ia ende grote, Hem die ontrouwe zijn haren ghenote.

Die grote wrake deser sonden Is wel stommen dieren ontbonden, 1010 Want vanden storke men vint,

Als haer een vremede heft bekint, Dan gaet si haer wasschen daer nare, Anders wordes haer genoot geware.

Mer comt vor dat wasschen haer genoot, 1015 Hi kent haeste die loesheit groet,

Ende dan so moet haer costen tleven;

Daer en volghet gheen vergheven.

Gheestelike te verstane, Is der zielen noot van dwane 1020 In tranen van berouwenisse,

Anders mach si wel vruchten tvonnisse.

Dus is hoerdom eene sonde quaet So et voren wel geproevet staet.

Eene maghet te ontsuverne is grote sonde ende sware. [XIII]

Die vierde maniere, die hier toe draget, 1025 Der luxurien, is eene maget

Te ontsuverne; dits eene sonde quaet Ende wel schuldich te wesene gehaet.

Vander onsuverheden van desen Machmen in die bible lesen:

1030 Die van Syten, die Amors sone was,

Spieghel der sonden

(36)

9b

Omdat hi hem onderwant das, Van Jacobs dochter, hiet Dinam, Om dat hi hare suverhede nam,

Hi wart versleghen ende zijn vader mede 1035 Ende al dat volc van sijnre stede.

Scrifture is wel orconde dies Dat et is een overswaer verlies, Tverlies vander suverheit, Want also scrifture seit:

1040 Die maghet ontfanget C cronen, Daer XXX den gehilicten lonen, Den weduen vierwerf vijfthiene.

Dus so ist claer genoech te siene, Dat die magheden vele verliesen.

1045 Hebt vor oghen, gi dulle riesen!

Want also scrifture openbaert:

Die schoert den tuen vanden wijngaert Is van allen groet occusoen,

Die na hem schade sullen doen.

1050 Ende des gelike is die keytijf, Die ontsuvert enich wijf, Occusoen gemaect daer mede Van alrehande onsuverhede, Die haer namaels geschiet:

1055 Menich achtes lettel of yet.

Suverheit is een goet genomen,

Des nemmermeer men mach verkomen, Ende daer omme souden met crachten Die magheden hare suverhede wachten.

Keefsdom is verboden, dats getoget claer. [XIIII]

1060 Die vijfte specie, wilt verstaen, Dat heet simplex keefsdom gedaen.

Spieghel der sonden

(37)

9c

Dat God deser sonden is wreet, Toghet die bible claer bescheet.

In Numeri ons is wel bediet, 1065 Doe den kindren was geschiet

Van Ysrahel dat si keefsdom daden Met Moabs dochteren, sonder genaden Beval God also boude

Datmen al des princhen volc hanghen soude 1070 An galghen, der sonnen yeghen.

Om dese sonde worden versleghen Vier ende twintich dusent lieden.

Na der bible waer bedieden Perhimes gaf den dootslach 1075 Sambri, den man, daer hi lach

Bi Madicianen, des hi hadde verdient Dat hi daer omme was Gods vrient, Daer hine pape dede werden Ende zijn volc woude beverden 1080 Vander gramschapen onses heren.

Luxurie gedaen met weduwen of met amyen of met gemene wijfs dats grote sonde. [XV]

Keefsdom na der scrifture leeren Heet luxurie die die menschen driven Anders dan met gemelde wiven, Ende sonderlinghe so eyst verstaen 1085 Met weduen of met amyen gedaen, Ofte met ledighe wijfs int gemene;

Die sonde en is niet clene:

Lichte si hevet eenen man,

Ende dus so doet hi hoerdom daer an;

1090 Of lichte si is die nichte dijn;

Spieghel der sonden

(38)

9d

Dijn oom of neve heft daer an gezijn:

Dus salmen die gemenen vlien.

Die die sonden met weduen plien Misdoen swaerlike ende zeere, 1095 Want si hem lieden roven haer eere,

Dat si nemmermeer verwinnen.

Met slaeplieve, diemen heet vriendinnen, Moet ooc sware sonde zijn,

Want hi zijnen evenkerstijn 1100 In openbare schofiringhen

Hout bi der oefenynghen.

Eene seste maniere mach zijn voert, Die ter onkuuscheit behoert, Die giericheit vake doet toedriven, 1105 Dats dat ontvoeren van wiven.

Dese sonde is harde quaet Ende daer grote wrake an staet.

Luxurie ontfaet occusoen ute achte saken.[XV]

Dese derde partije der luxure Toghet die dinghen claer ter cure, 1110 Die die luxurie wassen doen,

Ende daer toe gheven occusoen, Van welker wi vinden tote VIII:

Leerse hier, die hem wille wachten.

Ledicheit is eene sake voren, 1115 Daer luxurie uut is geboren.

Die ander is overmate van spisen, Die luxurie vake doet risen.

Dat derde is der ouder wiven Beleet, die liede te samen driven.

1120 Dat vierde is dat exempel quaet

Spieghel der sonden

(39)

10a

Daer die duvel an nemet raet.

Dat vijfte is schone wijfs anschijn Datwelke zeere roert dat venijn.

Dat seste is vele ieghen wijfs spreken, 1125 Dat doet dat vier van luxurien ontsteken.

Dat sevenste is rollen oft liedekine Te hoerne, die ghewagen der mynne, Want si den brant roeren vast.

Dat achtste ende tlaetste is als men tast 1130 Menschen onbetamelike

Dit so moet men schuwen namelike, Die luxurie wille vlien,

Want alre naest volgt si dien.

Ledicheit geeft occusoen ter groter onkuuscheit. [XVI]

Teerste dat ter onsuverhede 1135 Gheeft sake is die ledichede.

Hier of scrivet Ovidius In der remedien der mynne aldus:

"Sie dattu af does ledichede, Luxurie die misvaert daer mede:

1140 Begin is ledicheit alre quaetheit".

Hier up sinte Bernard seit:

"Al heet ledicheit occusoen Alre sonden die wi doen,

Ende moeder, gerekent int generael, 1145 Emmer so is si speciael

Occusoen van onsuverheden, Van loghene ende hoverdicheden".

Dit was in David vonden waer, Als scrifture scrivet al claer 1150 Ende ic in dietsche sal gheven,

Spieghel der sonden

(40)

10b

Dat vander traecheit wert bescreven, Dat so wert int vijfte tractaet, Na dat voer getafelt staet.

Luxurie ontfaet occusoen van overmate van spisen. [XVII]

Dander daer wi uut sien risen 1155 Luxurie, is overmate van spisen.

Hier af claer genoech ic sede Int tractaet vander gulsichede, Mer om beter verclaer secht dus Mijn heere Sinte Jheronimus:

1160 "Suverheit is te houdene swaer Onder vele gerichten vor waer".

Sinte Bernard scrijft ooc mede:

"In weelden misvaert suverhede".

Die dan sal luxurie vlien, 1165 Hi so moet sober te levene plien.

Makeligghen sijn vake occusoen te groter luxurien. [XVIII]

Dat derde dat gheft occusoen Der luxurien misdoen,

Dat zijn makeligghen, bi wien Men vake luxurie siet geschien.

1170 Dat dit is oversware misdaet, Bi vele redenen getoghet staet.

Eerst so mach zijn getoghet wel Dat dat werc is vanden duvel:

Des duvels werc is subtijlheit 1175 Te ghevene te enygher quaetheit.

Dus doen makeligghen altoes:

Si sweren dat si ...

...

... kennen boes

Om te doen sneven dat magedekijn.

Spieghel der sonden

(41)

10c

Somwile drinken si daer up wijn, 1180 Ende dats haer loon. Hier af secht wel

Die prophete, genaemt Johel:

"Om wijn vercochte die quene oude Dat maghedeken, dat si drinken soude, Ende si ne haddes ghene ander hure".

1185 Ooc so seght ons wel scrifture:

Die groetheit deser sonde is bekent Bi der plaghe, die eer tserpent Ontfinc om dat eerst Even bedroech.

Na dat ons Beda doet betoech, 1190 So hadde tserpent wijfs ansichte,

Daert Even bi bedroech so lichte.

Dus moghen wel geheten zijn Die makeligghen, want wijfs anschijn Hebben si, ende myds der eenshede 1195 Brenghen si anderen ter onkuuschede;

Dat een duvel noch een man Niet vulbrengen en mach no en can, Dat doen die makeliggen lichte Mids der eensheit der ansichte.

1200 Dat dese harde vele besuren, Is getoghet bi scrifturen:

Doet serpent hadde bedreven

Ende toegebracht des menschen sneven, Warp hem God drie plaghen an, 1205 Twe den wyve ende een den man.

Om dat die man bi der gulsheit Allene misdede, so was hem geseit:

In dat zweet dijns aenschijn Saltu nutten dat broet dijn.

1210 Dat wijf omdat si haer verhief Boven haren man, ontfenc si grief, Dat se God velde, ende sede:

Du werdes onder des mans mogenthede.

Ende om dat si die diere vrucht 1215 Voren plucte sonder ducht,

Wart si swaerlike teblouwen.

God sprac te haer: "du suls baersen in rouwen".

Dat serpent, omme dat neder warp Den mensche, ontfinc plaghe scharp, 1220 Want God seide te dien daerbi:

Up dine borste salmen treden di".

Om dat lueghene hadde in den mond, So heft hem God ter selver stond In den mond geset venijn;

1225 Om dat bi der quaetheit sijn

Den mensche met spisen heft verdult, Was hem toegesecht: "gi sult

Eerde eten al dijn lijf;

Om dattu verduldes dat wijf", 1230 Sprac die heere, diet woude quellen:

"Ic so sal vyantschap stellen Tusschen den wyve ende dy";

Daer na staet daer vaste bi:

"Ende up dijn hooft sal si di terden":

Spieghel der sonden

(42)

1235 Dus moet tserpent geplaecht werden.

Makeligghen werden geplaget gelike den serpente. [XVIIII]

Bi der plaghe die tserpent Ontfinc, doet ons scrifture bekent, Dat dusdaene wiven ten laetsten daghe Werden geplaecht met swaerre plaghe, 1240 Want bi der lueghene, die si vort stellen,

Spieghel der sonden

(43)

11a

Daer si die onnosele mede quellen, Wert hem geghoten in venijn, Dat nemmermeer geheelt mach zijn.

Hem wert gesecht int jugement:

1245 Gi ne sult niet eerde eten als tserpent:

Bernende onlesschelike colen Wert haer spise, wat sout verholen?

Om dat si brucghen zijn talre tijd, Daer die duvel over lijt

1250 Om te genakene den wyve, Dat hi se te onkuuschede drive, Sullen die horribele beesten terden Up hem lieden, wes brucge si werden, Also Job seghede, die heilighe man.

1255 Ecclesiastes, die ooc mede van Makeligghen scrijft, so wi lesen, Heet hi se die derde tonghe wesen Vander werlt; aldus hi scelt:

"Die derde tonghe heft gevelt 1260 Starke wiven, ja die binnen muren

Besloten waren", secht die scrifture,

"Die derde tonghe heft vake geschent";

Dan volgt er: "der hellen torment Is nutter dan die derde tonghe:

1265 Dat helsche vier hout nyemand bed wonghen Dan die der hellen heft verdient;

Die derde tonghe haren na vrient Onderwilen verdriet beraet

Ende sulken die haer nye dede quaet, 1270 Want sterflic venijn uut haer gaet:

Het soude heeten quaetheit groet, Brachte een zinen gebuer ter doet

Spieghel der sonden

(44)

11b

Om twe schele of om drie.

Met rechte so is wel schandelic die, 1275 Die so lichte andere wiven verraet,

Dat men se gheestelike verslaet, Ja etende, drinkende met hem leden;

In kerken ende in gewieden steden Si sijn quaet te bedrivene so wackere, 1280 Alse si zijn ter straten of tackere

Ende vake up die hope van eenen male.

Den duvel bid ic dat hi alsulke hale, Want so si hier langher leven, So meer menschen bi hem sneven.

Luxurie ontfaet occusoen met quaden exemple. [XX]

1285 Dat vierde is exempel quaet Daer menich bi luxurie anvaet.

Hoe dat quade exemplen doen Te elker sonde groet occusoen, Si spoeden hem ter luxurien bet, 1290 Want dat menschelike let

Des lichte beroert wert ende gepijnt, Alset quade exemplen vint:

Bi dien het soude selden geschien, Dat hi eenen onkuuschen soude ansien, 1295 Hi ne souder getempteert bi wesen.

Ecclesiast scrijft van desen:

"Die hem voeghet an die ghone Die der onkuuscheit zijn gewone, Dat hi quaet wert ende onwert".

1300 Paulus in eene epistole leert:

"Een weynich cornes verdervet wel In eenen graenre; wat soudet el?"

Spieghel der sonden

(45)

11c

Seneca die wise secht ooc mede:

"Hem die houden wille zuverhede 1305 Is niet seker wonen beneven

Den ghenen, die in echtschap leven.

Dus brenghen vake exemple quaet Ander menschen ter misdaet.

Ansien wives met genoechten is vake occusoen ter luxurien. [XXI]

Dat vijfste dat luxurie lichte 1310 Roeren doet, dats wijfs ansichte.

Dat dit is te ontsiene zeere Is ons bediet van meniger leere Bi menighe schone autoriteit.

Mijn heere Sinte Gregorius seit:

1315 "Dat gene te siene salmen ontberen, Datmen niet en moet begheren".

Sinte Gregorius secht ooc meere:

"Hets wel te denkene, hoe over zeere Wi dwinghen moeten onse sien, 1320 Dat wi starkelike moeten vlien,

Want het venijn gaet doer die oghen

Ende comt ter herten, des ontfaet et doghen".

Ecclesiasticus secht ten man:

"En schouwe niet die maghet an, 1325 Dattu niet becoert werdes dare

Al om der schoenheit van hare".

Bi exemplen macht ooc wesen Vake, want wi inder bibele lesen:

"Die vrouwe liet hare oghen gaen 1330 Up Josepe, ende also saen

Sprac si te hem: "comt, slaept bi mi"".

Ooc inder Konynghe boeke wi

Spieghel der sonden

(46)

11d

Vinden bescreven dat Davit Die vrouwe Barsabee sach ter tijd 1335 Up eenen solre, daer si haer dwoech,

Die der schoenheit hadde genoech.

Dan secht die bible vort dar nare Dat hi boden sende daer om hare.

Exemple mede van Juditte, 1340 Daer mede wel getoghet is ditte,

Bi dien haer schoenheit groet Sloech Olifernus ter doet.

Wives ansichte is zeere tontsiene omme drie redenen [XXII]

Vele redenen so moghen zijn Dat zeere tontsiene is wijfs anschijn.

1345 Bi drie redenen so mach ic nomen Die van des wives weghen comen.

Die eerste, dat wijf ne hevet let, Het en is als een stric geset Om des mans oghen te vane,

1350 Die lichte houden hem altoes daer ane.

Van elken lede ooc sonderlinghe Soudic exemple wel toebringhen, Ende wonder groet is dat die wiven So grote erensticheit driven 1355 Met sierene na der uterlichede

Om ziele te verslaene daer mede.

Claer so mach elc merken dit:

Makede yemant eenen pit Ende met stroe decte dien, 1360 Lichte soude daer af geschien,

Datter yemant in soude vallen.

Na des wise Salemons callen ...

...

Spieghel der sonden

(47)

12a

Doe zijn vrouwe te hem seghede twoort:

"Slaept bi my", hi vlo rechte voort 1365 Ende leet daer mede dat si ne helt.

Dit is die brant eerst gevelt;

Ende sal remedie ooc geschien Van luxurien, men moet se zeere vlien.

Luxurie moet zijn vervochten vliende omme drie saken. [XXIII]

1370 Bi drie redenen vinden wi lesen Dat vliende moet gevochten wesen Jeghen die vuule onsuverhede.

Die eerste redene is, so ic eerst sede, 1375 Dat luxurie is een vier,

Ende die mensche ter werlt hier Is stro of stoppe, dat lichte ontstect.

Die prophete Ysaias so sprect:

"Al vleysch mach hoy heten wesen".

1380 In Ecclesiaste wi ooc lesen,

"Der sonder sinagogen is niet Dan stoppe, diemen vergadert siet".

Elc weet dat ghene sekerhede Ne hevet hoy no stoppe mede 1385 Bi viere, het ne sal quaet doen.

Dus so moet luxurie zijn gevloen.

Eene ander redene is daer bi, Dat luxurie vule sonde si, Want gelijc dat een man, 1390 Die nieuwe cledere hadde an,

Node worstelinghe ane name Theghen die uut den drecke quame:

Al mocht hi en of konden tonder driven, Emmer soude hi besmit blyven:

Spieghel der sonden

(48)

12b

1395 Dus ist met haer niet worstelen goet, Die so lichte besmit den moet.

Ende up dese worstelinghe so es, Dat seghet Ecclesiastes:

"Die dat pec handelt, sal van dien 1400 Bliven besmit, als hi waent vlien".

Die der luxurie wil wesen vri, Ne moet comen niet daer bi.

De derde redene wil ic toghen, Waer si niet siende bi vechten moghen 1405 Up luxurie, want, als wi lesen,

Het moet van na quaet vechten wesen Theghen den viant, wiens mogenthede Altoes wast uter erenstichede.

Dusdaen een viant is luxure, 1410 Vechtende up die creature;

Ende onse licham, die ooc mede Was in groter vredelichede Metter zielen, is worden zint Viant, die se dickent pijnt;

1415 Ende daer omme inder manieren, Princhen, die orloghe hantieren:

Dien verraders sijn also zeere ontsien Dat zi node vechten met dien, Want bi hem lieden haer viant

1420 Soudem doen moghen den meesten pant, Vanghen ofte jaghen buten den rike.

Dus so moet die mensche geestlike Vorsien zijn vor onsuverhede, Want onse licham is ons leden 1425 Gelike oft een verrader ware.

Int vechten theghen luxurie sware

Spieghel der sonden

(49)

12c

Bi den vorsegheden redenen drien Sal die mensche vechtende vlien:

Bi siende is si te weerne swaer, 1430 Als hier vor getoghet is claer.

Wijfs hebben hem selven niet te betruwene up gheene heilichede. [XXIIII]

Die luxurie wille vertien Moet alrehande wive vlien, Want bi drie dinghen wert die sin Dicwile bedroghen hier in, 1435 Dats eens wives helichede.

Hier af sinte Jheronimus sede:

"Eest dattu suverhede verkies, Mynne twijf, die du ansies, Met gedachten, niet lichamelike:

1440 Is si simpel of uterlike

Gecleet, daer up saltu niet micken".

Dat ander dat se bedriecht dicken, Dats dat si hem selven te wel betrouwen.

Hier uut so vallen si vake in rouwen.

1445 Van desen betrouwene secht aldus Mijn here sinte Jheronimus:

"Besie vor di ende niet en blive Alleene onder een dac met wive, Betrouwende up dine sekerhede 1450 Van der vorledener suverhede.

Ende wilt niet dencken dat gi sijt Heiligher dan so was David No wiser dan was Salomon No starker dan was Sampson.

1455 Wie is up zijn betrouwen so moy,

Dat hi niet en waent wesen stoppe no hoy,

Spieghel der sonden

(50)

12d

Mer yser, ende dat hi waent bliven Suver, die vast wandelt by wiven?"

Wi sien dat yser bi den viere 1460 Werd gesmeed menygertiere.

Also kan die luxurie blaken:

Yserne liede can si moru maken, Dan staet in vresen die suverheit.

Sinte Jheronimus die seit:

1465 "Yseren gedachte temt luxure;

Uut tween steenen, hart van naturen, Sien wi dat vier ute gaet,

Als men se vaste te gader slaet.

Dus mochte tusschen twe harde herten 1470 Lichte vier risen dat soude smerten;

Al verbernt si desen no dien, Also wi vander maysieren sien:

Vestmen eene keerse daer an, Hoedat si niet verbernen can, 1475 Doch maect si die vuul ende swert.

Aldus al is die mensche also hert, Dat hem zijn vleesch niet en beduedert, Een deel blijft hi nochtan besmuedert.

Dat derde daer si hem stout up draghen, 1480 Dat is dat si zijn gemaghen.

Hier toe moestu hebben vor oghen, Hoe Thamar dat wijf wart bedroghen, Van haren vleeschliken broeder bekent;

Bi dat daer nyemand en was omtrent, 1485 Bedroech hare haer betrouwen aldus.

Hier omme so secht sinte Jheronimus:

Met eenen wive ne zijt alleene niet In steden, die secreet is bediet,

Spieghel der sonden

(51)

13a

Of daer en zijn meer lieden bi, 1490 Dat niet dat vier en werke in di.

Dus ist sekerst wijfs gevloen, Wilmen luxurie tonder doen.

Traetsen ende dansen is grote sonde, toghet scrifture. [XXV]

Ghelike dat hi moet schuwen wiven, Die suver wille van herten bliven, 1495 Also moet hi schuwen mede

Alle weghen ende alle stede, Daer hi wiven vint of vinden waent.

Hier ons Salomon dus toe vermaent In Ecclesiaste hi dus bediet:

1500 "Ne kike in elke strate niet, Alstu wandelst in die stede, Ganc neder siende up die hede, Ende keer af, ofstu wils suver bliven, Dyne oghen vanden getoemden wiven".

1505 Omdat ic vander wandelinghen Nu sprac, so wil ic hier toe bringhen Scrifture daer toe getoghet is bi, Hoe quaet traetsen ende dansen si.

Ooc sal ic swaere misvalle bedieden, 1510 Die wilen uten dansene geschieden.

Tote die daer mede besich zijn, Scrijft aldus sinte Augustijn:

"Up heilighe daghe ware beter vele Heryen ende sayen dan gaen ten spele, 1515 Daermen dansen of traetsen leet".

Eene ander orconde so steet, Dat dansen grote sonde zi, Geproeft by Moyses, want doe hi

Spieghel der sonden

(52)

13b

Van Gode die tafele hadde ontfaen 1520 Ende vanden berghe quam gegaen,

Sach hi omtrent een calf een dans geschoren, War af hi hadde so groten toren

Dat hi die tafele ontwe smeet.

Daerna nam hi wel gereet 1525 Van den kinderen van Levi,

Lieden drie dusentich versloech hi Doot in die verstormtheit.

Een ander lesse die seit:

Moyses versloech er XXIII dusant 1530 Die hi omtrent dat calf dansende vant.

Eene derde orconde vinden wi van Den heilighen dopere, Baptiste Johan, Dattene die ballerigghe rovede Met haren springhene vanden hovede.

1535 Eene vierde redene so mach sijn Een word, seghede sinte Augustijn:

"Ongeordineerde spronghen talre stont Is inder dieper hellen gront".

Eene vijfte scrivet aldus 1540 In eene dialoge Gregorius:

"Eene dochter, die gherne te dansene plach, Eens nachts si in visioene sach

Die moeder Gods met magheden vele Met witten cledren verchiert wele.

1545 Die dochter hadde gherne gebeden Gemeene te zine met hem leden, Mer si en dorstet niet bestaen.

Der vrouwen stemme sprac te haer zaen, Of zi zijn woude met hem leden

1550 Ende ooc haer te dienne met werdicheden?

Spieghel der sonden

(53)

13c

Soe die daer lach antwordde: ja.

Dat schone geselschap scheidde daer na Ende si ontwiec na deser dinc.

In haer si een gebod ontfinc, 1555 Dat si vort an nemmermere

Kintscheit en dede in ghenen keere:

Si woude laten alrehande spel.

Die schone vrouwe besiec haer wel, Dat si, eer leden XXX daghen,

1560 Metten magheden crone soude draghen, Ende in sulker verchierheit leven.

So simpel, so vroet is zi sint bleven

Dat vader ende moeder te wonder an saghen Ende begonden der dochter te vraghen, 1565 Waer af zi so zeere bekeert ware.

Doe seghede die dochter openbare, Hoe haer die moeder hadde vertoghet Van wien die Gods sone was gesoget, Dat si laten soude dit leven

1570 Ende ten XXXsten daghe zijn verheven Haer te dienene in ewicheden.

Het quam so haer die vrouwe sede, Want ten XXXsten daghe so quam Een overgroet corts diese nam.

1575 Daer sach si echt comen tot hare Die vrouwe metter saligher schare Ende met haer voer si van dane".

Hier by is goet te verstane, Dat die hantieren die danserien 1580 Ende der ydelre spele plien,

Dat hem zeere noch sal rouwen,

Want vander processien vander vrouwen

Spieghel der sonden