vo:,~1ber 1964~

HOOFSTUK VI

SAI'IEVATTING EN SLOT.

A. RESULTATE VAN DIE STRYD.

'n Evaluering van die hele po sie moet noodwendig drie duidel stadia onderskei naamlik die periode voor die Eer-

ste W@reldoorlog, die periode tussen die Eerste en Tweede

W@reldoorlo~ en die periode na die Tweede W@reldo •rlog.

(a) PERIODE VOOR DIE EERSTE W@RELDOORLOG.

Gedurende die eerste periode het dit vir die Duitse Owerheid oorsee gegaan om die behoud van sy koloniste as Duitsers. Dit was 'n stryd teen vcrvreemding, teen al slapperwordende bcnde, teen wegdrywing₁ teen beinvloeding deur ander elemente soos die Afrikaners veral in die Suid- ooste van SuidvJes-Afri of denasionalisering as gevolg van afgesonderdheid. In plaas van die Duitse set in Suidwes-Afrika prys te e, is hulle gebruik as instruments om die nasionale te versprei, oor te dra, om die Hollands- Afrikaanse invloed te neutraliseer en uiteindelik die

anderstali koloniste in die "Deutschtum" op te neem.. In hierdie proses is die onderwys gebruik as 'n invloedsfeer vanwaar doelgerigte verduitsingsbeleid tgestraal is oor die hele land. Ouers is as vennote in die stelsel betrek deurdat hulle vcrantwoordelikheid aanvaar hot vir die op- rigting, instandhouding en bestuur van opvoedkundige

rigtingsp maar die str::.at kon deur die regte onderwysers te voorsien die jeug sodanig lei dat die bnnde met die vader- land verstewig is en die skole 'n bolwerk vEm Dui tse na-

sionalisme bly. Hierdie stelsel was egter skaars in redeJik georganiseerde vorm van toepassing of die Eerste W~reld­

oorlog h5t daaraan ⁹n einde gemaak.

- 105 '-

Eerstc W&re lcloorlo c hot Dui ts ln.ncl Suichves-Afrikn as kolonic verloor. Gcdurcncle Mnndaattydperk word deur die Staat voorbercidscls tref vir die alGehclo oornauc van die ondorwys in d ln.ncl. datun vr;.n oornane bepaal op l April 1920. Gedurendc die dan.ropvolr;ende vier jnar sou Duits as no ertaal in d skole eele lik uitgesknkel word

sodnt eli t v~:m 1 April 1924 nog slogs as 'n vre~.;nde tanl plek die opvoedingsprou;ran sou cr,cmiot.

Die armvaarding vcm die konditSdc s lse ¹ sou die totc.le onderr;ane; van d Dui tse skoolwesu bete ken hot. (l) Dnc.rteen hot Duitse bevolkinc hulle al toelaatbo.re,

en lo.ter, ontoolao.tbare niddele verset. Hul het privaat- skole oral in die lnnd stig en hullc op reg soos van toepassing op nindorhec1e in Mnnda.at{~;ebiodc beroep. Motter- tyd is toc:Jewings verkry vm t by nadere beskouing fei tli k nl die fnsi cite blyk te woes waarvoor clio Duitsers geagiteer

t, nc.anlik noedertanlond tot St .10, il..bi tur soos van

toep;~ssin~; Duitslnnd, Stantsubsidie ann Duitse privaat- skole en Duitse onderVJysers op lei en gcworf in Duitsland.

Intussc:m hot Duitsors o..l bedrywi[!;er in die li tiek gevmrd, totdat skolc kweekplekke vcm onnal-Sosialisne r in- vlo van Duitslcnd was en sokere elenentc openlik die terug- r;r:.we va.n Suidvios-Afrikn. gepropa.e;eer het. Vir 'n tvveo keor eL;tor het die oorlog tussonbyo gokon en 'n einde gennak ann

'n bloeiande ste el in staat- en privno.tsko vro.nrin die Duitser honse kon uitleef.

(1) Loonor:

C.J.c.,

Onc1erwys in Suidwes-Afrikn, p.130, 13l.

Na vredesluiting al voorre van die Duitssprek- endes hu1le ontneem die k1amasie van Ordonncmsie Nr.36 vo..n 1945. er hot die opc1rnnn(J_e stryd b • ^Geluk-

het d Dui tsspre s SlJ te ^C1.-:Jen

•

kry mc;t 'n simpatieke ov,rerheid wnt vo.,n 1950 t:Jt op c1atum bere wns om b die rke van die ktiese en met inagneming van opvoecl-

kum1ic;e bec;inse , nnn Duitsers ilite te voorsien W2.t natuurlike ro vc"n ouer is.

vo..n ¹n be ke beleidsvernnd _• Voor ie dntum wns opvo e;cbaseer op !Slie onc1erriG van e tvlOe cmpte- like e as grondpilo..re van die oncterwysstruktuur.

Dnarna worc1 (Lit vervc,nc; ur 'n nuwe benadering te wete di~

van moedertunlonderric, (1

)wat vori~e stelsel ~P en clit verruim weens nksentverskuiwing.

1n Nuwe deur het vir (;_ie Dui tsers oopge waarc1eur lle rri{; dour .ium van Dui ts staatsko1e ver- kry. Die de,t c1anr tans nece Dui tsaediumafd.elings acm stet:J.tslo.ersko bes in vercelykinc met voor 1946.

hierdie afd Swnkopr;mnd, inc1h-:)ek (Orban), ·,ralvis- beto.i, Omaru.ru, Oto. vi, Gr:__, lt in, OkolJ.o.nc~ja, Gob:J.bis en Keotmmwho , worz~- clio und rri~_:; .::ic moec1ert~-:to.1 dwars ur

c skoo1loopbaan gehc.mclhnc .. f ₁ behnlwe wao..r om pro.ktiese recles in Sts.4 en 5 Ges slecr en Aarclryks e cleur medium van Afrikaans of s e ^wu::;_~d. Di6 afw7kinr· hot ten u ·~.)

cl om Duitsc ki::1d meer vortr;mc1 to maak met <.lie :J.mpte-

(1)

de gclewer die o.npteli Otj

mnr ... H. clu Plessis, L.U.K., tydens openinc ^Vt:ln c1ie Duitse Lo_ers ol,

op 19 Au~ustus 1966, p.2.

- 107 -

l i l':e to.nl vm t in die oiddelbaro skoal ns nodiun gobruik.

Beho..1we hie afc'to '.gs dnnr oak reeds twee ts- oediun Staats1aarskole Ts ur.1e b en Ot j iwnrongo vm t as

nparte eenhede funksioneer. Dit is wnt laerskole botref 'n nuwe ontvri k ko line;, ¹ n vol1_; vcm clio stryd on lykbcrog- tieing, ^{1 n} cl.ire c;evo vnn be vnn noodertna1-

orrig en 'n ontecmsc(;likc bevzys vo.n die oprogtho vo.,n die on van die Duitsers to weerhou wat hy be- reid is on can nnderto.ligcs to skenk nie. Dit is 'n ny1- pa::.:.1 in c1 ges edenis vc~n die stryc1 au die bohoud vcm die eie em verg clQ.itron ncv.1ere bookoui:1c;.

to s:'s o ₁₁ G 1lic k-Auf-Schulc:^{11 , (} 1 ) is in Januc:.rio 196tlr goopen net 'n inskr;ywing v2.n 171 r1ingo on nnr. E.O. Peter ^ClS oersto hoof. Roods in 1962 hot e

vergnd -vvc.t c:eur c~ostydse Krincinspo Gur van Oncler- wys, • P.S. I'.Inlnn, bole

'

bosluit dat hullo guns to is

'n

vo.,n afst ing v:::.n ^rl_ie bostnc..nde .. t .. friknc..nse rskoo1 net inskrywinr; vrm cor d 800 lec;r1ince. DiG nnptelike open-

nuwe sl;:ool hot p1n:::tsc;cvinl1 op 14 N

vo:,~1ber 1964~

²

)

By

cue

leontheid hot clie orc;c;ns to or cmdoro d

volcendo perscne incesl die Duitse Konsul, tmr.

F.

Strusch, clr. W. itzel, voorsittor ^v:::.r~ die De.: che L.rbei ts in-

schaft in Suidwes kn on dr. J.V. Brandt, L.U.K., as

(1) Brief vCoL. nnr. I.:,;.O. Peter, Skoolhoof, Gluck-Auf-Schu1c, Tsuneb, 15 Oktober 1966. 11G-1Uck-l:,ufil is c1io aupte- like et ^VC'.n io Dui tso :r:wnvwrkcrs diens vo.n die Tsuneb-korporasio.

(2) Ibid.

vcrteenvmurdiger van die Adninistrnsie. Dit is nie toe- vnllic; nie. Die dcelnane v2.n hierdic pcrsone nan die fees- tali lecnthcic1 is 'n bolnn[;riko ontLwetinc; en siDbo lies vnn vers llende lic;gccno w<-~-t dour Clio jure elk op e ter- rein 'n fnktor was vorbr.nc1 uot die stryd vnn clie Dui tser on die behoud en uitbou vc,n wnt vir diorbanr vms.

Mnr. Strusch is die verteomvoorclic;er vn:n die Hes-Dui tse re- c;ering :nooit die belo.ngstellinc in Duitssprekencle in Suidvres-Afrikc. V8rloor hot nio; w2.t by wyse van ruin by-

s krisistye clio privauts vc.n ondorrs:~mg bewao.r en in voorspo or jc.re hulle in sto.c,t stcl het on geboue- konplo kse op te rit::; wo.ccrop clie Dui tsers voorwo_nr trots ken wees; wat stce dac:.rop stold is dat die kultuurbcnde not c1 c;chandhcLaf rvord en 'n f ke bran bly wacr- uit die privnat- en staatskole pcrsoneel vir vckatures lmn werf.

In sy booc1skap hot nnr. Strusch Suiclwes-Adninistro.- sie geloof dat die Duitssprokon~e burgers nie net toegelaat worc1 , nn::1r o o k gehvlp word on dio oplei vcm hu 1

kinclers in hul noodertanl tu

t.

het ns 'n voor- rc bostenpel in 'n wf!Jrc ,,,cnr nie net clio totali tere stnte daarop bedac is on die vcrs id e wctt in die noderne p luralistiese [;em cons ko.ppe bostac.n t8 ni vel leer nio, nao.r oo k dono krnt so state o..an c c;elyk:r:mkingsproscs necclocn, c1eur die jcuc; Gners (,₁oinhoitlichn) te wil opvocd, dour 'n eenkcnanlstelscl. Suiclwes-Afriket h,:mdh:--cetf c1ac.rintccn 'n bcsonderc be el, die bec;insel vc.n noodcrtm~lonclcrr • Vlilhe ln von Huubold t hot ecDnc.o.l gcso ~ "Die vrnhro Heirao. t ist eicentlich die Sprnche. Sic bc.:stiErrJt cine S ueht

dannch und die Entfrer.ldunc; vor.1 He hen geht inner durch die Spro.che an schnellsten und 1eichtesten, wenn nuch nn le ten vor sich. ¹¹ Met die woord innt" word hier

e soseer die land bedoel nie as innerlike kern, die ui tsrmgspunt, c1 siel. Do..o..ron sal die opvoeding waar- van inhoud dour e Staat bopaal word, nanr d vorrJ en uitdrukking (in hi ic geval Duits as naodertaal) by die natuurli nard van die aanpas, blywender woes D.s di~

wat van 'n vrecnde of dwonge vorm gebruik mnak. Danrin 18 vir hon e belangrikhe van die eerste Duitse Staats- lo.ersko

(1)

•

Dr.

vr.

zel, voorsitter van die De~tscho Arbeits- inschaft, Suidwes-Afrika, uoct ion vJo GS Cle ^{l •} Ver- teemvoordiger

vcu1

die Dui tssprc 8 c;cmocnsknp vrm e die wil, durf en dnndkrag uitgegaan hot on stry vir c1io be- houd van d oie. Die stryc1 is dour die private sko

onder noei1ike onsto..ndi voortgosit en noet altyd gesien wor(1 as die; stryd vc..n Schulvereine, die Arbc sgenein- schaft, Duitse genoensknp in die bre~ en e 'n croepie onderwysers en 'n pnar sko lkomiteelede nie. Tianron is dr. zel so teonwoordighcid betekenisvol, want ook die lyn wat hy verteenwoordic staan hier afsydig nie, nnar

knn net wnardering getuig van wat reeds deur die StaD.t vir die Duitssprekende gedoen is en e noontlik:hede d.ie Glue k-i~.uf-Schule r:.s ¹ n selfstrmr1ii :e s kool net 'n e ie Dui tse hoof bi • Hy octer, dagtig nan die stryd on die eie, die leontheid verby ou te pleit nie dat in

--'"·----·--- --- ---·---

^--~---

---

( 1) Recle deur mnr. 1!'. Strusch, gu lower tydens aupte like opening v2.n die Gluck-Auf-Schule, Tsuneb, op

14 Novoubcr 1964, p.2.

die lc..erskoolkursus nfc;esien noet word vnn c1ie prnktyk Oil

een vc.k in St.4 (Gcsonc1heic1slcer) en twco vo.kke in St.5 (Gesondhoidsleor en Ao.rdrykskunclc) dour 'n vreende nediun to lnnt ondcrrig. Sy bcste wensc vereesel die leorlingc

VD.:!:l clio nuwe skool. Die hoop word gokoost,~r do.t hulle tot eerlike en opre e staatsburgers op vced snl word.(l)

Dr. J.VI. Brandt hot boklentoon dat clit die Stnc:.t erns is on sy be leid van noedel"tc.alonderrig to hanc_hanf, Die opening van die eerste Duitse Stactslnerskool is 'n verdere bewys vo..n die prnktiese uitvoerine:; van hiordio boleid wo.nr.

dit noontlik is. Dit 'n eland wo.t spreek vc;.n goloof in d vvc.nrc1o van die noedert~-...nl as nidcle 1 orJ c1ie orfonis vcm

'n volk vcm slag tot gosln:_; oor te clrc., no.ar ook vo.n geloof dat llnardeur karnktervnste porsoonlikhcde kweck sal word vir clio we lsyn van die land in S~'-novwrkin:; Det anderstnlices wie se voolens on boskouincs gerospekteer moot nord. Hy hot gos~ dat hy no,::.; van nicw::.nd wcot wt::tt as held vorhoerlik is oudnt hy sy oie verlocn hot nio en hy weot ook van nionand v1c~t sy eie kul tuur opreg liof,:._;ehad het, wat not haat teenoor 'n ander kultuur vervul was nioo

D~.1o.ror1 is Glue k-Auf-Schule 'n nonuncmt vir die huidige en tookonst slngte waar die jeug, dis kosbaarste be- sitting vo.n 'n vo.ll(, ceestelik toe knn word on hulle- self to handhaaf in ¹n onstuinige wOrold net 'n onsokere too- km:1s. Op die .Afrikn::;,nse kontinent skyn of clio su.ide- likste c.1eel vcm die vastolr.nu clio onicstc;; toovlugsoord is wo.nr Afrikn2ns, Enzels en Duits as kultuurtnle behoue bly

(l) Verslo.c dour Lmr.

E.O.

Peter, Skoolho.::>f,-Gluck- Auf-Schule, Tsuueb, v.::m c1r. W. 'Ieitzel Sl: t espraak by

c~o lecntheid vo.n clio oJJpto like DpcminG vetn e s kool op

14

Eovenbc;;r

1964,

p.l.

111 -

tot wedersydse nut en s

(1)

Die Glue lr-..i:cuf-Schule wns die eerste n::nr die enigste Duitsnediuolaerskool nie. Toe dn~r sprako was van 'n tweede laerskool Otj het die Dui e ouers van die distrik in 1962 Deutsche :Sltcrnschaft gest OL1

hul.le tc bey\:ver vir die stict van 'n suiwer Duitsnediun skoo1o Bulle noeite is bekroon e so 'n skoal op 25 Jnnuarie 1966 bec;in en op 19 Augustus 1966 deur rmr. A.H.

du Plessis ^n~lptclik gcopen word. Intcressant t dnt die Deutsche Elternsch~ft in Junie 1966 ontbind, 'n getuie- nis dnt hy sy tank as nfgehnndel beskou, nangesien die

belange van die skoal daarnn deur die Skoolkonitee behartig v10rd. ( 2 )

By hierdie feestelike leenthei~ is nnr. F. Strusch, Duitse Konsul en dr.

W.

Weitzel weer teenwoordig, sodn.t 'n herbevcsti plao.svinc. van c1 s vc~n snnes;yn enkele jnre gelede te Tsuoeb. Dit is oak 'n erkenning van

neensknplike besit ₁ want t duidelik dnt die Duitse kind nie die ver~nt<.voorde khoid vc:.n die s-Duitse regering is nie, ook nie ui tslui tlike belanr: van e Deutsche Schul- verein nie, r.1etar da t hy/ sy doel vc.n c1ic lcmd Suidww-Afrilret

, net wie so opvoeding die Sta.at wel de k id Daaron vrys nnr.

A.H.

du Pless openingsre dnarop do.t in di6 Duitsnediun rskool (so s in cnige ander skoal) die krn.c; van 'n volk versterk verbreek ;;:an word.

(1) Redo van dro J .W. Brcmdt, L.U.K., by geleentJ:Bicl van die Anptelike opening, Gluck-l',_uf-Schule, TEUmeb,

14 November 1964, p.l - 4.

(2) Brief dour nnr. R. Pechter, Hoof vc:.n die Dui"Se Lner- skool, Otjiwnronco, gedateer Oktober 196.

Dit is bolnnerik unt nc_n leorlinge nie net l~ennis van lees, skryf en rekene bygebrh1c; woru nie, rmo,r c'o.t ric;lyne aanc:;edui en knrnt::ters vorn sn l vnrd. Die snnewerking van die ouers is in di6 proses onontbeerlikr wnnt eo erdheid sonder die besef vo.n ver2..ntwoordoli ke burt;;ersknp k~;,n baio gevnnr k v1ees.

Dacr is volle leentheic1 vir c1ie c;ebruik va.n die Dui tse tao.l, sowol c,s die wanrclering en ui tbouinc; van die Dui tse lwl tuur, no.ctr hy het e;evm2.,rs ko da.t im1ien die Dui tsspro kenL.es verplig

voel on die lojnliteit nan Suid-Afrika ondergeskik to stel aan diG van 'n nnc1er land, eli t nllee~l onberekenbare skade en leed in die ceneenskap ko.n veroorso.ak.

Vertro.uen der Adninistration in ihrer Lo.ndespolitik seinen Nie:-:lersehlag gefunc1en in der Annn.lme, s die Deutschspr~-

chigon fur Recht, hier - in sudlichon Afrika - leben zu konnen einen zu hohen 1)rE::is bezcLlll t he. ben, nls s dies Vertro.uen j niss--braucht wircl.¹¹ (l)

Mnro du Plessis het vervo die sleutel o.o.n die l10 r.mr. H. F·echter,oorhandie en die wens uitgespreotc <le1t hy en sy lcollc; en c~ie wnt hulle sal opvo , diG skool steeds sal sien ~s ¹n sleutel t die toekons. lviag die werlc wu t c1anrin vorric; word VlG crklcmk vincl on tot ee r van

<~ie enskup strek. Die lc;use vccn c¹_ie s kool is: 11Buuet

C'..YJ Erbe". ₁₁Hior snl c~ebou worc1 ...

u

snl bou op aie vor- lc;(1e en u sal bou nan :.ms Christe like denkwysc. ^'Nlng ons bestG verwo..t;tinc;e vcm die stru\ctuur vm t vu hi-erdie begrippe so.l verrys, ons hoocste verwo.ctinge

verwe~enlik",

(1) Rede c1eur r.mr. A.B. tlu Plessis, L.U.K., golewor tydens die o.nptelike oponinc vun c1io Duitsc Luorskool te Otjiwo.rongo, 19 Ilut_;ustus 1966, p.5, 6.

aldus

1~mr.

du Plessis6 ( 1 )

D is inclerdand so wc,t hier bere is 'n sleutel tot die toekons vir die Duitssprekende geneenskap e

trasio is vcrder bere ^OD dicse1fde s van ver- troue voort to c;2.an sode1t Cia cleur oopgcmank is, as

verantwo eli toogcmgspoort· kan cl:i_en vir vrugbare snne- werkin(:; en iensbCLDrhcid ann land en volk. By noncle van

e 1 Uitvoercnde Kouitec las OnclcrvrJs,

rrrnr. }l..H. P ssis, is 1966 tytlens ¹ n kongres van G

Nas Y!indhoe k e Aclrainis

sic oorwet:sinc; skenk an.n die opr van nog twee Duits- nediun staats con in Windhoek en eon in Swakopnund.

Hy hot vo en cJie ui tors bclangri\ce nedede ge- doen die Staat aandac skenk aan no l i id on noedertnalondcrric dour ne van Duits in staatskole ook uit brei tot st.s t vnsgestcl is dat kinders wat noed rrig c1eur nediun ^Vf:1ll lvS ^'-l- vcmg tot St.8,

opt:sewasse is on te vo en ann die vera tes wat ten op- si e van clio vir toe ing tot universi- teite ^rl~ Republ k van Su ⁽²⁾

Enke ^t cUe tvoeronde Konitee dan

ook ^{SODS VO}

bcsluit~(3)

(i)

Dat diunonderrig in sto.o.tskolc St.8 ui tgobrei worrl.

(1) Ibid., p.,l3.

(2) Die Suiclwester, Novenber 1966.

(3) lVIinute 605: Onderwys: v:::m its as ned

van onclcrri vir Duitsspr.~ioi:kende lcer1ingo tot on net St. VIII. :S.l/78 cb.teer 4 ,Julie 1967.

(ii) Dat wanneer die tyd daarvoor lee is Duitsmedium- onderrig in St.6 by die Swakopmundse Hoerskool ingevoer word.

(iii) Dat die Onderwysordonnansie 1962 gewysig word om vir die nuwe beleid voorsiening te maak&

(iv) Dat die subsidie wat aan private sko e onder-

Hi ing.

rig in sekondere skole deur medium van Duits be- taal word, er heroorweeg sal word die lig van die Administrasie se vermoe om Duitssprekende kinders te akkommodeer.

besl impl eer 'n belangri beleidsverander- Vir die Duitssprekendes word tot datum moedertaal- onderrig in laerskole, deur Staat beheer,

Omdat die voorreg e middelbare sko bestaan nie~ sub- sidieer d Staat p vaatskole waarin Duits as moedertaal tot St.B gebruik word. u word er in die vooruitsig

st die skepping vm~ onderwysgeriewe Swakopmund om d ook cl_o.ar 'rloontlik te m:u:tk~ "~Nanneer di t eendag gebeur sal d

stryd wat die staatskool betref eindpunt bc~eik het. Dit treffend dat die geskiedenis homse hier herhaaL, Tot aan die einde van 1945 vvas e middelbare staatskool Swa_

kopmund bekend as utsche H011ere Schule. Di t het in 1930 ontstaan en moedertaalonderrig tot StolO verskafo

Hierdie vergunning sal e er nie weer kan plaasvind nie, al- vorens die vrystellingsvereistes van die Gemeenskaplike Iviatri- kulasieraad 'n wysiging ondergaan, want vir die staat gaan

di t nie net om die verlening vc:m ¹ n voorreg nie, maar om die verkryging van 'n sertifikaat wat toegang verdere op- lei verleen aan kaanse universiteite of kolle

- 115 -

of indien skoliere na Matriek in die arbeidsgemeenskap wens opgeneem te vvord, om te kan toe tree tot die vers keidenheid

van ambagte en beroepe il1 die Hepu b lie k elJ. Suidwes-Afri ka.

Dit bly egter interessant dat die gedeelte1ike herste1 van moedertaalvoorregte, vir saver dit tans deur die staat prak-

ties moontlik is, beoog word op dieselfde p1ek waar die eorste en onigste Duitse Staatshoerskool voor 1946 bestaan het.

Dit moet opval dat die gees van die stryd in die jare na die Tweede W~reldoorlog radikanl verskil van di6 gedurende die Mandaattydperk. Aanvo.nklik is in 1920 gepleit en die

versekering gegee dat die Duitsers geen politieke bedoe1- ings met hulle v2rsoeke om moedertaalonderrig het nie.

Later is eise gestel en eventueel is onder invloed vas vyan- diggesinde clemente van Duitsland ondergravvingswerk binne en buite die skole gedoen. Di6 provokasie sou weer lei tot skerp optrede deur die staat wanneer .alle taalvoorregte sum-

mier weggcneem word in 1945. Wam1ecr dao.r -vveer pogings tot herstel van die taalvoorrec:;te gecloen word~ is die oorlogs-

tyase regcring nie meer aan bewind nie. Die weg van onder- handeling met die nuwc Owerheid word gevolg, dwo..rsdeur ge-

kerunerk deur 'n gees van welwillendheid omdat die Nasionale Party ₁₁nie aan andere doen vrat hy nie aan homself gedoen wi1

h~ nie~(

¹

)

Ten einde tot die beste op1ossings te ge- raak v10rd Dui tssprekendes in Korrrrnissies vc.:.n Ondersoek op- goneem sodat hulle wense en aclvies so.am met die opinies

(1) Die Suill·,:~estGr,21 Mo.art 1953.

van andere kan kristalliseer in die daarstel van fasili- teite wat prakties uitvoerbaar is, nie indruis teen die nasionale belang nie en tog ook die kulturele en historiese ontwikkelinge vru1 die land en sy drie taalgroepe in ag

neem.(l) Daarom kry die Duitsers soms meer as wat hulle gevra het.

Die verhouding van die blanke bevolkingsgroepe Suid- wes-Afrika is Afrikaans

66.3%;

Duits

23.9%;

Engels

8.3%;

Andertali s( 2 )

1.5%.

Die lssprekendes is dus ook TI

minderheidsgro , nog kleiner as die Du ssprekendes. In Desember

1966

het hulle wat staatskole bet een aparte En-

lsmedium hoerskool, Centaurus te Windhoek

(263

leerlinge) en een Engelsmediumaf ling aan die Swakopmundse Hoerskool

(166

leerlinge) gehad. laersko beskik die volgende

kke in dieselfde jaar oor Engelsmediumaf'delings: Grootfon- tein (Wilhelm Nortier):

19;

Keetmanshoop (Daan Viljoen): 24;

Ltideritz (Helene van Rhyn):

50;

Swakopmund:

38;

Windhoek (Emma Hoogenhout):

3;

sbaai (Hoogenhout):

102;

Wal- visbaai (Junior Laerskool):

109.

Laasgenoemde twee sko het sedert die begin van 67 geamalgameer tot ·n aparte En-

lsmediumlaerskool (Dune de) terwyl Tsumeb (:F¹rancis Galton) ree vanaf' 64 ·n e Engelsr.aediumlaerskool is met ·n er- lingtal van

130

aan die einde van

1966. (3)

Daar is reeds ken- nis gegee dat Emma Hoogenhout laerskool in Windhoek vanaf

1968

gelei lik sal oorskakel tot •n suiwer

Engelsrnediumskob1~

(l) Die Suidwester,

7

September

57.

( 2)

( 3) Onderhoud Direkteur van Onderwys₁

18

Januarie

1968.

(4) The Windho Advertiser,

13

Oktober 67.

- 117 -

Wat die Duitssprekendes betref, bestaan daar op die oomblik twee Duitsmedium 1aerskole, een te Tsumeb en een te Otjiwarongo met die vooruitsig van nag twee in Windhoek en Swakopmund later. Binne afsienbare tyd sal in Swakopmund Duitsmediumonderrig tot St.8 aangebicd word. Behalwe hier- die fasilitcite is daar nege Duitsmediumafdelings verbonde aan verskillende laerskole in die land. Aan een van die 1aerskole te Windhoek is selfs 'n geleentheidsklas vir Duits- sprekende leerlinge geskep. Die volgende gegewens gee 'n baie duidelike beeld van die stand van sake met betrekking tot die aard van die fasiliteit, plek van aanbieding en ins krywing

~

^{( 1 )}

l . Dl!.i_t§_]l_ediuJl!~S_taa_ts~aers ko le:

Tsumeb (Gluck-Auf-Schule) Otjiwo.,rongo

Swakopmund

v~Tindhoe k (Orban) Walvisbaai

Omaruru Otavi

Grootfontein Okahandja Gobabis

Kcetmanshoop

Windhoek (Orban)

Totnal

180 131

330 210 91 51 86 115

97

20 30

---11.

1,354

(l) Die Deutsche Hohere Pri vatschule VIindboe k, Heft 8, Marz 1966, p.l5.

Vir ^c ooree:nstemmende pcriode ^vms die inskrywines in d drie Duitse privaatskole soos volge:( 1 )

HBhere Privatschule Windhoek Deutsche Schule Llideritz Privatschule Karibib

·:rotaal

744 194

293 1.231

Hierui t b1yk da t one;c veer 52. 47~ van die to

kinders wat in Duitsmcdiurnafdelings onde g ontvang aan staatskole verbondc is, vir die huidige nag net laerskole, In Desember 1923, twee jaar nadat die staat die onderwys van Duitssprckende ki:nders oorgeneem het, is 385 uit 'n

totaal van 9 in regeringskole of te wel 52%. Nadat sub- sidies toe staan is, lyk e prentjie in 1 heebvo.t anders.

Dan is do.ar 575 ^i::~ regeringsko uit 'n totaal van 1,482 met ander woorde ongevoer 3G.8?~. Die bywoningsyfer vir die teens- woordige behoort aanmerklik te sodreo voorsiening

vir moedertaalonderrig in die Swakoprnundse HBerskool gernaak

• Op oomblik vind die grootste sametrekking vctn

Dui tse lee inge vir midde lbo.re ondervrys oint lik daetr plans, maar hul is wat berekening betref glnd nie in aanmerk-

gene em e, terviyl wat die privaatsko se syfers die totale inskrywing van Sub A tot St.lO vcrteenvvoordig hoewel leerlinge in

s

or ^Sekond~re Kursus die eksamenvakke e

ur medium van Duits ontvD.ng, beho.lwe natuurlik Duits as vo.k self. Dit geld vir die sko Luderitz en Windhoek. Dit sou insic;gevtend wees om na verloop van tyd die syfers weer te vergelyk sodra die eerste ep or met Duits as moedertc:.al hul rrig tot St.s vang, mao.r in daardie

(1) Ibid.

- 119

vnl sl die syfers in Laerskole tot en met die

Junior Sekondere Kursus teenoor meknnr to stel. Die beeld wat nou reeds c1 lik no vore kom, sal dan lclerder in perspekttef uitstam1. naamlik dat die Sta:.:tt in toenemende ma voors ms.::1k vir die ondervrys van die Dui tsspre ken··

de kind on dat hi e fasiliteite gebruik word.

voorafgannde moot e konklusie getrek word, dctt die Dui tsspre kondes byna a llos ge kry hot v,r::',arvoor hulle ao.nvcmk k ^d stryd a::mgeknoop hot. Rullo wou ten alle

kinders versekerG Dit kostc moo rt~alondorr~~ vir

hot hulle in die laersko ¹ on gekry beho.lwe wnnr in Sts

.4

on

5

om pro,ktiese redes twce vc.kke dour mod van Afrikncms of onderric; vvord ^$ Die doel is om 'n brug

te span ten o irJ.de kcr oor te skakel nn con vnn

tale as medium later middelbaro skoal. Die o..f- wyking is Clus begryplik vornl o.s in m:nmcrking gene8m word

dnt een vccn diu versoeke vrm die Dui tssprekencles wets dat die ond vnn ^~Oui ts nio clio cmclerrig vo.n Afri kanns en Engels

OQ die mi lbare skool betref is die mag ben2.deel

belofte dnc-.r moedertc:.o.londerrig nabye toekoms in Swakopmund uitgebrei wo Do.t die nie tot St.lO geskied nie, is eersto plek nie te wyte acm on-

llic;heicl van die kant vcm e Owerhoic1 m:::ar ann l\btri- kulasieraadvere tes waarnan volcloen moet word.

1 n I3elnngrike strydpunt vir clio Dui tsers was die voor- s vc.n onclervvysers. llG v1ou o.r·"nvetnklik not onder- wyscrs goodkeur wnt ople in Duits hot.

Die Stnat \Jas nie hiervoor to vindc nie, D hot die id neergele dat ers inDuits gewerf knn word slogs

om tekorte Suidvws-Afri ncn t e vu 1. In die verbnnd dit opmerklik dnt se s die Duitse vnntskole nie net v::..,.n bui telcmds op ic1e ondervvysers

Wo.t die st:<,atsko aango.an ken die voors van ges kikte 1eerkr2gte uit ie bodem trod hou met die ontwikkeling

vc .. r.;. die J)ui tsrnoc1iLlmn.fcle.lill[SS 11ie. Die gevolg dnt dc:.c.r

gedurig onderho,nde met die \'Ves-Dui tse Owerhe is om moor erwysers te werf. In 1964 verklo.o._r c1r., J.\L Brcmdt, L. U. K. , det t Dui tse leerkrc.gte verbonde is ann Dui tsmedium- afde • ^Vyf van hierdie onderwysers kom

Hog twee sou binnekort nrriveer terwyl dnnr verder twee vn ,tures wns wo.t op clnnrclic tyclstip nie vul kon word nie.(2 ) tal vmt van oorsee o.o.nc;cvro. word,

b op uiteinde k twne,lf. Die reiskoste vnn s ke leer- e vnn en na Wes-Duitsletnd o.l1es deur e Admini- stro.sie drn. ^{( 3)}

'n ur

word verscker dnt beskikbnro nnn Duitse opvoed- kundic:;es in Suid·crc:;s-Afri nutt gebrLJ_i\\: vrord. t die s keppinc; v2n moor onclervrys riewo vir :Jui tsspro\:::endes n1 meer leerkrn~te benodig word. Die he ontwikkeling skep ook nuwe me e die Du.itse erwyser. Toe moeder- to._o.londerrig b1o t no.n Duit c:;lin[SS van sto.eLtslner-

(l) Die utscl:e Hohere Pri vo.tschule Windhoek,

1966, p.61. ft 8, Mti:FZ

(2) llede van dr. J.W. , L.U.K.~ by geleontheid VCLn die openinc; vr:n die Gltic k-Auf-Schule, r:esumeb, op

14 Kove:mber 1964~ p.3e

(3) DEmtsche Hohere Pri vz-:,tschule: es e By1eLe wnt die veTski1lencle toesprn.ke bevat gehnver tydens d

bruikneraing vcn die aerste deel v2n die nuv1e skoal- kompleks, 25 M:::.c:.rt 64-~ de vc:.n Sy Edole e

Administrntuur, Im::_r. Vf.C. <lu ssis, p.5.

- 121 -

skole gcskcp is, w~s dit vir die moor idcnlisticse Duitse onclerwyscr 'n de odloops tri'.D. t. Tansy hy bereid w~s om die stork kompctisie met die Afrikaans- en Engelssprckende onder- wyscrs om promosieposte ncm te du.rf, vms clnnr wnt Dui tsme- diu.mnfdelings betrcf min gelccntheid vir bcvordering. Mot die oponinc; V:'..n o.pctrte Duitse stno.tsl.?.erskole~ en volgens nllc c.nndu.iclincs m:instens ocn Dui tse middePJ~-cre skoal in die tockoms ~ 1vorcl cU6 plnfon verwyder. Suicl-Afrikc.nnsopgeleide Duitso onclerYJYSers hot dus nou 'n voorsprong. Hulle kcm

kwnlifisoer vir bovorderinJ in Afriknnnse, Engelse of Duitse stno.tskolo. Op die oomblik is dnnr reeds twec Duitsc hoof- de et...,_n die Gluclc-Au.f-Schulc en cliG Du.itsc Lcwrskool te

Otjiwnrongo vcrb:Jnde. Hierdie nnnstellings wns moontlik gemnnk dour die skepping v~n npnrte Duitsc skole.

Die bcvorderingsmoontlikhede cindir, egtcr nie by die skole nic. Op 1 J::-~nuo.rio 1963 is mnr. H.C. Fockler 0nn:::;e- stcl ~s Orc::!.rdseercler v~1.n Du.i ts in Guichres-AfrikCl op grand

V2l1 sy kennis v,~.n Du.i ts en sy j 2-relnnge e:rvctring in s kole

VC'cll hierrlie land. (l) Hy is nog dj_c enigstc ondcrwyser vmt

ns nssistent in die destydse micldelbnre st0ntskool te Swnk- opmund n0ngestel WClS, wc.t hom vnnclelc; nog atticf bosj_g hou met die

skoolopvoeding~(

²

)

Hoewel sy pos nic

~ieselfde

grno.cl is o.s clie v0n Inspektcnr soou indortyc1 bcldee dcur dr. Prey nic, is eli t met die oor op die behocftus V<'.n Duits- mcdiumondorrig in strwts- on privnntskolc 'n bcletngrike ann-

stelling~ Sy nclvias in verbcnd met die onclerrig vnn Duits

(1) Die Deutsche H~herc Privntschule Windhoek, 2/1963, p.3.

(2) Rcde van dr. J. W. Brm:tc~t, L. U.K., by geleentheid vetn die amptulikc oponinL·: vctn diu G luc k-Au.f-Schu.1e, Tsu.mcb, 14 Novembor 1964, p.2.

n.s vnk e:n c1ic

in die sko vir Duits

van geskiktc lecrboeke Ho en Lo..er is bo..ie nutt

gebruik (l) Hierdie pos snl sckerlik gekontinueer word, clit dek

1n b kc veld vernl weens c herinstel en uit- bre vcm Dui tse moedert~-:calonclerriz. Die ske ing en vulline; clanrvo..n 'n varderc toegowing om saver monntlik die posis to herstel soos wnt dit wns voor nlgche o.fsknf-

vnn voorrc e vir die Duitssprekon~es met d proklo.- mnsie vc.n Ordonno..nsie Hr.36 vo.n 1945.

Die rs t hu llc voor c1 brock van Tvreede

W~re1doorlog harhc.alde mo.. berocp op regte wno.rop hulle kragtens die Uo..ndant ^Vl[~S • l die I.~::1nd:aa t vo 1- geLs o invTOners vn.n Suidwos-Afrik:C'~ mot verchvyning vrm die Vo1kobonc1 vcrvnl het

~

²

)

kcm onornvlOnde verklo,nr worcl dat do.nr gcnoec;s:tmc bowys is vo..n eer1i ko voogc1ys kap. Die

or kenning vnn Dui ts as derde nnsic)lmle ' c1 versknffin3 v::1n mo crtanlonderrig oak vir Duitssprokcnde ^{1 . ~lnge} c.s mi;.1clcrhe s ep, gclconthede tot nnturo.lisns ( 3 )en dian-

tencevolgo c1ee lnnme nnn clio L':'cndsndminis ie soos e:nige o.nder stemc:;erc e burcor₉ spreek vnnself. Duitsers

t hulle ₁₁ so(,. ke vve lsyn on rnL:.o..ts ko.p like voor- uitgo.nt;" ruim bevorder is.

Eon vordere punt diem vurmolclinc. In 50 wo.s uen van ( l) e Duutsche 1Whero Pri vo.tschule \7inc1hock, Heft 8,

Mffrz 1966, p.61.

(2) South t: The last frontier in Africa: Eschcl

p.ls. odie,

(3) \Jette vnn die Unie vrm Suic1-Lfrikn, 'Jot Nr.44 vo.n 1949.

Hierclic \·Iet ook op Suidwes-Afri vcm tcJennss cenc.o.k. i"-lle Duits~rs dour \1 Hr.35 van 1g42 clenatur;clisosr knn we0r burt:;crs ko.p verwcrf c1eur s do.arorn o.ansoak to d an1 Vo ns die Sui~wcstc

\lF ~~·e:t' l ·~]Gt 1.r r~ hlJ le c~c;c.rcJ.ie s 1.-;n1

van die v ~rrc~ ·c

- 123 -

die spesinle versoeke dnt godsdicnsonderrig in die moeder- tnnl en volgcns belydenis vnn die kerk f'.nngebied moet word.

W2 t pri vm: ts ko le betref, is di t bes lis vandng die gevnl.

Konfessionele onderrig 22-n Luthers-Evo..n[;cliese en Rooms

KC1.tolieke skoliere word deur prcdiknntc en priesters VC1.n die betrokke kerkgcnootsknppe wn2reeneem.(l) Hierdie

re~lings

bestnan nie in stn::1tskole nie ori1d2t c,lle vnkke deur opgeleide onderwysers wnnrGcncem word,

Ilie verno..z~mste bydrne is onc;o;twyfcld c~ie behoud van die Ilui tsc tc.o.l deur (Lie voortbestfCan vc.n die Ilui tse pri vantskole, die herinstclling van Iluitsmediumnfdelings nnn sta2tskole

Sovve l ns die kc.;use vo.n Ilui ts Hoer 2s 'r, vo.k onder Afde1ing A(l) vir M2trikulasievrystellings doeleindes. Ilo.2rmee is:

die bronanr, die vernnnmstc k2nanl tot die erfgoed v2n die Iluitse volk bewaar9 met liefde vertroetel en met groat op-

offering uitgebou. Ilit bly in der waarheid die kosbnre pnnd van die Iluitsers se nnsionale verlede en toekomstige hoop. Ilnnroee word die kind se siel bcreik, sy hcle wese

opgevoed tot die ntJ.nva2rding- en uitlewing vnn 'n besondere

lewcnsbeskouin,~ in c1ie lrmd v2n sy geboorte.

Ilic Iluitsc Privnntskool het hom cgter ook op 'n nnder manier ondcrskei. Gekonfrontcer met die problcme vo..n C:.ie

(l) Ilie Ilcu tsche HohGre Pri vn tschule ¹./indh~)e k, Heft 8, Mtirz 1966, p.6l.

tyd wns cUt gedvrinc; om oplossines rlnc.rvoor to sock. Eon danrvnn was nansluit by d universiteit.

Geduronc1e die nfgc;lope jn.ro hot d::::.nr c1ikwels stemme opgee;o..cm oor d ot nant::::.l druip onder eerste- janrstudcnto nan univorsito

(l)

• Die middelbnre skoal is soms as die scndebok voorgehou torv.ryl nnder die mcning toe- gednan wns dnt die algemene wetcnskaplike, professionele en geestelik-kul turele vorming vnn die student c:.nn die univer- siteit verwnnrloos word., (2

) Oak die Matrikuletsiernnd hot hom met die snnk bes gehou en nuwe vrystel1ingsvoorwnardes oorweeg. In bec;insel is besluit om vr-cn 1970 af net vier vnn ses basiese Mcltrikul::wievnkke te moc1ereer, terwyl die vtyses vc:.n ekso.minering vnn die er tw<.::e vc.kke nan die verskillendG Depnrtemente vn.n Oncl.ervJys orgelnnt sou word.

Hierdie besluit hot skerp kritie~ uitgelok¥ Dnnr is betoog dnt die Steynvers1nc gebnseer is op stntistiek en die ver- onderstelling dnt vorderirg op universiteit die toelntings- vereistes bopo.nl. Prof.

c.rr.

Rnutonbneh, rektor vnn die Uni versi tei t v::-.r;. tori:::., hut terec; dnarop gowys dnt eerste-

jr:.c,rsdruipint:; nie gewyt kan word ncm cl.ie skolnstiese en intellektuele toerusting ^v~-cn clio Ivbtriku1nnt nie, manr ann die ge bro ko vrm sy pcrsoonlikheidsnmc;ste llinG• ( 3 )

Die Ui tvocrende Komi tee v:.:.n die Trnns vuc"l hot 'n komi- tee benoem vvn.t onder cmdere cUe vrCl.c.gstuk vc.n oorgrme tussen skoo1 en univorsiteit, inslLLitencle c1ie stslso1 vo..n kouring,

( 1) Die Deutsche w:;here Pri vettschu1e Windhoek, 1/1962, P • 2 • (1) Koers: Junie 1967, Fl .. o6, p.-84.

(3) Die Transv~lcr, 5 Oktobcr 1966.

- 125 -

moes navors en danroor vers do en. cleegli ke oo:rvveging van die verskil1ende aspekte van die sank het hulle

instellinc

v~n

'n

voor-universi~re

janr keur.(l)

~erwyl. hierdie sa:::;,i": op hoe vlak geniet het, het 'lie Ho1lere Pri vatschulo to ~iinc1hoek hom onc,fho.nk.lik

besig gehou met clie moont kheid van 'n dert nde sko jaar.

1 n Bykomende fnktor w:::lt eli t vir die pri vaats ko veral nk- tuee l r;emac_:.k bet, vms die moci likbede wa t stuclente ondervind om toelat tot oorsese universiteite te verkryo Sedert die afsknffing van Abitur in

1939

was die privnatskole ce- dwing om onderrig to verskaf wat aansluitirtg met Suid- Afrikannse universiteite kolle s verseker bet.

Ge-

wapen :r.1et IVIatrikulasievrystel ertifikate kon Suicl-Afri-

kaanse studente bulle onmiddellik laat inskrywe ann Duitse universiteite, dog bulle stuc1ietyc1 is slegs bereken van d datum van 'n suksesvolle vJlto van 'n tv.Jee-semester toe-

JJui tse stuclente een met dieselfde sertifikaat ns hulle Suid-Afrikaanse vriende, maar wat oar Duitse burgerskap beskik ^-~, wets verp om die bykomende Abitur-eksamen af te le.

strydigbei • (²)

Dit wets 'n onverstaanbare teen-

Jare onrlerhanQe met clie betro kke beamp te

Bonn hot uiteinclelik l:l61 teostmir:ling

verleen is vir ^d instellinc; van 'n dert skooljaar of St.ll. Dit sou oor een jaar strek en ses vakke verpligtend stel te wete Dui ts 1 Gesl::iedenis, ls, Afrikaans of J-'atyn,

(1) T.O.D., Vereistes en prose vir univcrsitcit oclat

1965,

PeSO.

ures van keuring van idate , Deel 3, gcdutcer 30 April (2) Die utscbe Hohcre vatschule ¹rlindhock,

l/1962,

p.6.

kunde en Fisika. knndidate met Matrikulnsie- vrystellinc kc~ tot die kursus toegelaat word. Suksesvol afleggine; van kursus en omniddellik toe1o.t tot

versiteit Wes-Duits1and of cmder lo,nd wao.rmee \l es-Dui ts1cmd ¹ n kul tuurooreenkoms handhaaf. (l)

Die besondere verdienste van hierdie ondernerning 1~

fe dat van 1962 af ¹n studiejaar in Suidwes-Afri weer anngebied wat lykstaande is aan Ab

'

^ander

wo e dat daarin ge om te hers wat weens die breek van die Tweede W~re oorlog ver1ore gegann

t.

On-

twyfeld sou die kursus oak die slag bly het weens die opsl<:orting vo.n le voorre o aan Duits kencles teen die ei11cle van 1945, maar c1ie ui tbreek vc:.n 0 vroeer daarctan 'n einde t;emaak om dat dit onmoontlik was vir Duitse eksnmenb tes om nn Suidvies-Afri te reis om die Abitur- eksamen knn nfneem.

egter ook 'n e e gerunnk nan clie teenst ige toe vere tes wat vrocer aan studonte een en die- selfde sertifiknnt stel _• privaatskool hom met die op1oss vt:m c1ie vraar;;stuk bemoei het, getu verder

van inisiatiGf deursett vermoe en visie, wnnt soos reeds e vraagstuk e net zehnndel oor toe ing niee Wat nou hiermee verwe ef wns ~ vvas di po tot beter aanpassing by die universiteit. plaas vcm die probleem na die vers eit te projektoer of die kulnsie kursus te oorlaai, 'n bykomende jaar by c1ie skoolprograrn gevoec;

vvat potcnsie uni versi tei tstudent 'n .<releentheid tot

(1) F ie; J Hohere vn t Schul e if indh u k , p • 4 3 •

- 127 -

verc¹iep gcbiec1 hc::t. Die stud is gemik op ont iding en beredenerine, dit is dissiplinerinc; tot salfstandige denke en ns c;cvo

lating tot

danrvan ¹n uitstekende voorbereidinc vir toe- 'n univero eito (1)

Ivlet hierdie stnp het die Deuts Hol1ere Pri va tschule getoon cl.nt hy in pas is rnet soort lyke ontvdkkelin(~ in nnder lanc1e. In clio State van Amerika bestaan daar

Juniorkolleges wnt in 'n ot mate bydra tot beter vorming van kc:md met ^ooc; op vorsitere op1e • In tvtee e in Kano.da bestc:mn claar ¹ n Grund 13 en in ¹ n nnder stnat kan Grand. 12 oor t''vee jc,nr goneem word. (2) In Enge1nnd en VIal besto.c.n die Sixth Form en in Skotlcmd word

instel van ¹n Advanced Grade Exnmination oorweeg. (3) In Yios-Dui tslanc1 duur clio skoolloopbr1an van ¹ n kind dertien jaar en wanr kandid~tc reeds 20 jaar oud is by toolati:ng tot univeroi ito,

probleDe. ( 4 )

vind hullc blykbaar acnpassings-

~anrdevol in die evnlucringsproscs is soker ook e mening vnn eli eersto studento w2.t hierdio kursus deurloop hot. Hulle beves , dat hulle di t met vrymoec1 id kan ao.nbevoel. Gedurencle hul studiojo.ar moos hulle bo.io hard werk, mnar hullo is boloon dourdat hulle estolik vorm is tot 'n gobalnnsocrde beskouing oor sake wat die resultant is van c1 t:ussios, navorsinc en e ksp...;rirnente. In clie proses hot hullo baie kritieser on solfstandi covmrd in hulle

(1) D0utsche Hohore Privc::tschule iJinc1hoek, 1/1962, p.7.

(2) T.O.D., Vereistos en prosodurcs dcto vir univorsitc toelat 30 April 1965, p.78.

(3) Ibid., p.79.

(4) Ibid., p.39.

van keurinc van kandi- ' Docl 3, ~cdateer

dade en dcnke .. Dit wets 'n ervurine; om 'n eie stcmdpunt te verd • Hulle hct di6 bas sc wyshaid e;claar dnt 'n snak soms vers llandc fasctto knn h6. Bo alles was dit 'n be- lewcnis om die kursus in hul moedertaal to voltooi, want

11wenn wir redan kormen wio uns cler Schnabel gewachsen is, arbe en wir mit viol grosse:rerLu.St ii.1 Unterricht mi t.^{11 (}1

)

(iii) OPLEIDILG

---

^{. .,._ ---}

..

---- VAN

·-

KOSHUISP~HSONI:EL. - ^... -~---·----.__.

_____

^.

__

'n Ander verdienstelike bydr['.e ven die Duitse privaut- sko1e is die opleid ^v~m koshuispersoneel te Karibib.

Ook hier het die Duitsers pionierswerk verrig dt:.:ur hul sen- truro in Januarie 1964 te open. Die Administrasic van

Suidwes-Afrika het volg dour 'n soortgelyke kursus in Wind- hoek vir Afrikaanssprckendcs van 1966 in te ste1.(2

) Aan- gesicn so baie kindcrs Suidwes-Afrikn koshuise

ves word, is dit noodsaaklik dat opcolciue personecl in

hierd inrigtings werksanm is. In Karibib duur di kursus twec jaar. Na suksesvolle voltooiing van die studie ont- vang die knndidate 'n sertifiknat vnn die Depnrtemcnt van Onderwys. Daarmee kwalifisocr hullo vir aanstcllings in private- sowol as stantskoshuise, wat lnas noemda tref(

3)

volgcns bepo.aldc salarissknle. Behalwo dus vir die besondera wag wat gebaan is dour hiard t e ople ing in Suidwes-

Afrika, dien Karibib verdcr as bran vir werwing van opgeleide koshuispersoneel, wnarann die land 'n bnie groot bchoufte het.

( 3)

k, 2/1963,p. 16-18.

Departe'e t v :~ilCCr<ry.s: r sc l /1.' ^{I •} L1 ~ t ~--' ,s l ,' ^{r ·} 7 •

De~)· vF:.n r;c;.E ~d7'{S! (J~_:;c-.slal · r:)sjt~1_-_ i . s . scntrurn l,osh~l:i pe':'s<JnEel 'II'J:lncihJe1:, >J8.t u.a. ~' :1 ic' , 'JC:'rcistcs vir t lot'n~· (l. jr. ell sertifi t ) , :el'rse r: sa.lt:r skale aa ;:;tip.

d:5. n::- l VCl.D

';t. [\-

- 129 -

Die anndee l vnn die Dui tse onCl.t:H'v'!yser lmn nie onders kat word nie. 'n Onderwysstelsel kan in teorie voortreflik woes, mnar e sukses daarvan is ondergeskik nan die suksesvolle prnktiese toepnssing daarvan dour die ware opvoedkundige.

Dit dien dan tot eer vnn hierdi0 oep manne en vroue gese te word dat hulle deur e jare toegewyd 'n sank kon dien.

Nie almal kom van Wc;;s-Dui tsland nie 9 soos die Lan(:'cesvorbnnd in c1ie twint jare geeis het. Onderstetrmde

1 n interessante be old van c1 posisie in 1966 ten opsigte van dicns nde Duitso leerkragto vorbonde nan

staatskole~

¹

)

(i) Op kwota van Dui tslcmd ingovoer

13

( ) In Dui ts lcmd bore en opec lei, nou in

dv1es-Afrikn r~ovost 23

(iii) In Dui tslr:tn(l r•8bore ,_,

,

OPt;G loi in die He pub k van Suic1-Afrikn on nou Suid-

Afrikaanse burgers 2

(iv) In Duitsland gobore en opc;;elei,in.Suid- Afrika onderwysorscliploma verv1orf, nou

in Suiclwes-Afrika woonngtig 1 (v) In die Ropubliok vo_n Suid-Afrikn geboro

en opgelei, nou in Suidwes-Afrika 2 (vi) In Suidwes-Afrilm bore, in o Republiek

vnn Suid-Afrika opgolci on nou in

Suidwes-Afrikn woonaet 32

(1)

Departement van Onderwys, Brief Nr.P, gedateer 19 i'I.U/3'UStUS 1966.

73

Die troffendo uit bo om de dnt sle

13

uit

73

onclerwysors vnn \les-Dui ts lcmr1 /~o-vverf moes word, c1[',t 23 in s-Dui tslcmc1opgo lcidc lecrkr2.c;tu nou in Suidwos-.t'drikn woon- ngt is en dat 32 souns on dogtors wnt in Suidwes-Afrika gebore is, nou reeds in (iens is om, wat ann hulle dour die

jare oorgcfl.ra ^Y torug te ploeg in die volk vc:.n melre. Dit is 'n vorblydcmc1e verskynsel wCl.t 'n mooi belofte inhou vir die toekoms, vvant 1.1 voortbestaan vu.:u clio Dui tsmediumafclelings hang tot 'n groot mate af v:ln Dui tsspre: km,c1e se gewi11ig- heic1 on op clie

c.sc

bicc1 van (¹.ie onclerwys sy samewerking nie te vveerhou nie.

lukkig ^c tckcms clo_t die belangstelling van clio Dui tss konde oncl ers(esse) nie not dour getalle wecrspie WOrl1 nie • Die c1eelname van hie leerkragte aan besprokings tydcns die kongresse van die Suidwcs-Afri-

kaanse Ondorwysersvereni dui op volkome meelowing. So co cd is die verteenwoorc1 en so,mewerking dnt op hulle e vorsoek ¹n belnngegroep vir Duitssprokende onderwysers deur clie Hoofbestuur van Onc.1ervvysersunie c1r;e kcmr is. (l)

e vorslo..e vnn hierclie be lnneegroop cetuie van deeglildleid en ¹ n eerlike soc na .oploc;:::i ·vr:m vrnagstukko tot beswil van die 1cmc1. (2

) Danrdeur het hulle onc1eran,lcre 'n belangrike besliss ton opsigte vo.n onc¹.L'rwysorsop lo ic1int; in Suidvves- Afriku verkry. Op c1ie vers oe k c1Gt Dui tse onc1erwysers in stunt ~estel moet word om nn 'n sekerG anntal jnru c1icns vir een janr oorsee te c;nnn om in Vles-Dui tslnnc1 verc1ere orien- tering in verbo.ncl mot Dui tse mctocUo k op to c1oen, het die

(l) Hotulc ^V8.n (lie noofbcstuur,

s ..

^{~J ••}

;c.,

27. 9. l9G5.

(2) Educa, Descnilicr 1966, p. 21.

Dire ktGur van Ondc nvys, dr. J. T. van \-Jyk, ¹n nmJe v-Jc

s

^aange-

dui. D&ar is onderha elin"'s evoer 1het Suid i kaanse uni versi tei te om vas te stel of ¹n ^km~sus in bcsondere Dui tse didaktie1c nie incestc:l ken wo1 ... d nie. Die Randse A ikaanse UnJ.vsrsiteit het J.-crasdlml'SUS inf.EStel vir studcnte tva t hulle vir c ondcri" van Du:tts

n

ln skole wll be kir.ream .• Studente wat 0:>1~ Duits "{ocr vir I'atrikulasie be- beskik in hul eerste studiejaar aan di unive sitcit

its c dat bulle voor die einde van die ecrsts ~:encsster "n tent2J1Gn r,f 011~ te bcHys· dat hul

die lccrstof van Duits 1 vertroud is. In hul t·Heecle jas.r ncer:J hullc DPits 111 en in hul rdc jaar Duits 111 (H Gra&d) wat speaiaal

in~estcl

sal word.

(i)

Hie e kursus sal wat toekomstire sidi hctref van onskatbare v-raarde wccs vir d>..res-t.frika, l?eral as die

Onderwysm·Jerhec.~c in sameTtJG kine: met ie Fandse Uni vc si tei t rncttertyd ook ssin,vs susse vir dicnsdoende ondcrwyscrs reel. Bet:alwc hicrdie s.onkondi ng is daar die belo:Cte dat in c te s lc ,--;_e vir SuidHe s -Lfri ke. rl)im voor sic ni rcmaPk sal word vir idio~2 ericue vir onder- wysers in die Duitse taal.(2 )

Be he hJe die SCJX cwcrki ven Du tse lc:erkr£r[tc wat ui t 'be s te ll:l.. in o crv-Iysproblcme b k, :: s daor rr1ooi gctuicnis op andcr gcbied. mondc ven die hoof van

Gltlck-Luf-Sc~'Jule, 'rsumcb, l-Jorc1 crlccn dat die Staot in vcr- troue E:root vrybcid aan c Duitse gcmc nskap -,c:skenk hot ueur midde 1 von aparte Dui tss s lmlc. Hicrdic vryhcid wil hullc nic misbruilc nic.

( 1) Die Direktcur vsn rwys, (a) Brief aan che '~.vJ.1" • •

u.,

14.7.C7. (b) SpcsiElc omscnd}Jrhf, 29.11.·~7.

( 2) Die Suid1-vcster, 1 September lSC-57. nr. L.H.cm ssis ' c;·ocn clic eenkondi;:":ln.cr tydcns die Nas.Partyl:::on;rrcs•

Rullo vvi l oo \c c;een st:::t~l t binne ¹ n s to.o. t we ''S nie. Suiclwes- Afrikc, is ook hulle ·.-:J.c~crl~:cnc"c, c1ic Stem vcm Suid-·Afriko. hul Volkslicd en die Landsvlo.s wor~ dour hulle met net soveel

eerbiecl cehyc c::.J.

gohulc~i[!;

o.s in cnige cmcler sto.ctts kool. (: ) Di t is die belycl.enis vo.n ¹ n mctn wc-,t in die prakticse onclerwys

· sto.o.n wo.t nnElcns di.e Ilui tssprekendes getuig dctt hulle ten spyte vo.n to.ctl- en kultuu.rverskil dcel vo.n die Suidwes-Afri- kao.nse lctn~ en volk wil rees~

'n B:l_:it:: oor die 1nee::..' Of" ¹n ~1c-~lv1o eeu so stryd., toon 'n veronderende beeld woo.rin twee vernietigende wgreldoorlo~

Dat dactr gedurende die Mctndaat- tydperk soms ono.angeno..1~e wryvling ont;st::wn het, is be[;ryplik en dnt die o~1cl.erwys clo.o.rin betrek sou worcl. evveneens ver- sto.anbo.nr gesien die helc opset en ontwikkelinc vctn die

v,r(;reld~;es :der:'..eni::: vct::l clnordie tycL Die belangri k; te is

ecter dnt die skynbno.r onoorbrucbore klonf oorspnn is. Dno.r heers to.ns wedersydse begrip vir meknar se standpunte en waar- dering vir elk se bydro.e.

Dit is essensieel dat hierdie gees van samcwerking voort- duur en dnt dit gcwortel snl bly in een cameensko.plike nasion- ale trou. Mn:::-·" A.E. cl.u plessis₉ I~. U.K., het hiercl.ie sank tyr:ens die o.mpte l i kc openin1__,; vo.n clic Dui ts e L.,. ~ '.:'S kool te Otjivv,'l.roneo accnc;esny en c;ewys op clie moeiliko w8relc1situcsie

wanrhl die land hom v::mdo,g weer be vincL In die Hoogste ro.adso.le word ge8n res-pek getoon vir die integriteit van 'n volk of die onskendbaetrhei~1 van ¹ n no.3ie om op eie terre in

(1)

Toesprank ElnrQ

:J:cr.

·Peter tyclens die openinG vcm die Gllick-Lu+' 80~ ·~le~ Tsumeb7 14 November l964o

- 133. -

volk of die onskendbnc.rheid van

¹

nas om op eie terrein sy heil uit te werk nie. Hy het

cema.:::~n

clat

₁₁

a time may come when we will need each other very dearly, no matter whether we speak Afrikaans, German or English and that we will then be very glc.c1 tho.t we have eo.ch other.

¹

Nhy shall we then not be sensible nne_ appreciate the fact that we have each other now?"(l)

Mnr. du Plessis se vermo.ning moot cesien word teen die agtergrond vc:m aanhoudenc1e a:.:mvnlle

op c~

Republiek van Suid-Afriko. in die vercnderin,::s van C':ie Vereniede Volke

Orcnnisasie, gerugte van pogings tot uoorname" van die gebied Suidwes-Afrika om die nie-blnnke volke uvry

¹¹

te maak wo.arin c1ie moontlikheid van oorloc:; nie uitgesluit is nie. (

²)

Daar noet oak egter verder terug c;okyk word na 'n tyclperk toe do.nr diepe skeurine in die bevolkincsgeledere van Suidwes- Afrika was, iots wat ten le koste vermy moet word. In

dieselfcl_e s verheug Sy Eclele die

Administrateur~

mnr.

w.c. duPlessis, hom as hy

1964

die amptelike ingebruik- neming van die eers deel van nuwe gebouekompleks van die Hohore vntschule

¹

.findhoek bywoon en bevestig clo.t die inwoners van Suidwes-Afriko. nacler ac.n mekaar c;ekom het as

00

tevore., Hy voeg egter by: uThis realization of the necessity of nntiono.l unity must keep on growinc and it must appear in all sph0res our nationhood.

^{11 (}

3 )

(1)

Rede vcm mnr. L..E. du ssis, L.U.K., tydens die

c.upte ke openine vo.n die Duitse skoal, Otjiwnrongo,

op 19

AuGustus

1966, p. 7 -

10.

( 2)

Ibid.

(3)

Die Deutsche Ho'here Privatschule Windhoek, Spesiale Bylne, Rec1e van Sy le AdrJinistrateur, mnr.

w.c. ^{du Ples ,}

^{op 5}

^hlaart

^1964,

^p.4.

Iviiskien t die Duitsc Konsul₁ mnr. Po Strusch, drie jac.r gelede c:liese nanvoc gehulc1ic~ en t sclfs noc1ig om bc.ie duidelike tunl tc stol ^{d~t ~nr} ceen plek

'Nantrouo en ac;te in Suiclvre kn mnc weos nie. Voor die uitbreek van clio Twec Woreldoorlog ^{t C1}_io enemende be te van die Duitso Owerhe sy eertydse kolonie

ot kommer gewck. Daaro:m het hy die versokerine; dat die nan ¹ :n vyfcle lonne die vnntsko tans

bes to.n.Tl nie,

is nie voorvvnnrdelik As c; regering in Bonn iats verlnnc c1nn is sle die behoud van ^c~ moedertn:-11 ter- vvi vnn d Duitss ^kenc~es se Danrom moot die

skole gesien word ns buite wat o lnnt is no. Suic1wes ko. nie. Hulle Suiclwes-Afriknnnse skole met ts ns meclium van onc1err Die Duitse moet

dus dien en nie oorheers ni.e ₇ wnnt 11 s ist d Stimme seiner Kinc1hoi t unC. Zukunft, seiner Erinnerung Sehnsucht".

Verclcr hct hy ie Dui tsers gemaan Offl nie sno bis s te woes en te dink 2.lle ccte kultuur net deur clio Germo.o.nse rassc besit wo nie. Duitse kultuur is wel s-Europoes en dit die tussen Suidwes-~\_friko. en Europo., maar d h:::mc1ho.wing c1cv::trvo.n ook die verantwoorc'.elikhe mee OD c1 kul tuur van r1 buurmc.n met e

t die ooc; op (1 f'eit

C. en re ek tc . .. ( 1) JCelln

toekomo in nl opre:_;theic1 en ecrlikhei(^1. verder onc'.erh2.:nde l sr.l moct ^Vlorc1₁ is b emdo versekoring verblydend. Dit is be k dat dit by 'n skoal leentheiQ nan ouers, be tel s en

utscho H5here P chule Windhoek, Spesinle e, Rode vnn cUe Duitso ul, m:nr* F. ^Strusch~

Mnnrt 1964 p. 6 - 8.

- 135 -

kinclers verklno_r word., Dnnr n~c nooit 'n herhnl- inc wees van toestc~nrle wn t verwydering veroorsnak het nie.

Di t knn ::1lleen rc.npspooc1ice.

bevolking.

he

vir alle de van die

Ten ops

vore. Deur· clio stant word moedertaalonc1erric; t St.B in die vooruitsic stel te Swakopmund.

he sal Svmkopuunc1 dcm ontwiklcel tot Stant crskool Vl:J.rtrin EDedertnnl sal e ksc,menvnkke vnn (1iG Senior Kursus ~

In alle wanrskynlik- 'n volwaard Duitse

lu behnlwe in die Die vraac onstaan of do.ar ten opsi e van die laors ()lkursus 'n be idsverander-

sal intrGe. Trms worr1 nog in St.4 vir

'n

ho_lfuur Ges heiclslcer en in St. 5 Gescmclheic1G er en Anrdrykskunde samn vir ¹ n uur-ell-' n-half deur mediun vcm een vc,.n die lcmclstale onderrie. Di t s kyn loe:;ies te 1Nees {~c;,t do_ctr ¹ n '"'Ysiging sal kon wat moederto_alonucrric o ^k in die Duitsnediumafde- linc:;s sal wett r· en c.lat c, .Aclninistrnsie (^{1 ..} cm (He Junior

Sekon'.~

oorsknke en

10.

In

o_c

loerlinge,

Kurs us vo ors sc;,l r ... cn. ¹ n am.pto lH:e tanl as

cUe geleideli iun later in Sts.9

<lie vorspreic1inc~ en konsentro_sie van Dui tse d noontlik clnt e ~~ant, nnmnte toestnnde hul chartoe leen, verder voorsieninc kcm mnnk vir 'n tweede Duitse ::;J:;no.tshoerskool in Vlinc1hoek en .later so 'n c1erc1e

~rens d Noorde, wanrskynlik Otjiwnrongo, Grootfontein of Tsumeb.

Twoe Duitse Stnntslcerskole is in te 1ifindh-')ek en Swc;,kopmunc.l onclerskeido k.

vnn hierc1ie skole hul st inc rogverdig,

e vooruits gestel Nnnnte die sukses skyn t r(:;delik

te wees om die ontstn~n van identiese skole ook op onder sentra met redelik groat inskrywings in Duitsmediumnfdelincs te verwn{_!,. Hicrdie ontwikkcling mae evcntueel die sluiting van kleiner Duitsmecliumnfc1elings veroors2ak sodnt deur scn- tralisnsie crater skole op strategiese plekke bewerkstellig kan word. Dit sou ook di~ voordeel meebring clat Duitse onderwysleerkr2c;te EJ.eer e konomies versprei em cebruik kan word, wo.t met die oog op die o.cmhoudende tekort ann onderwy- sers, welkome verligting sal veroorsank. Indien dit gebeur, so.l eli t in ooreenstenuning wees met die versoek van die Dui ts- sprekendes dnt cc~eultelike sentrnlisnsie ko.n plaasvind met die skepping vrm fCJ.sili tei tc vir Dui tsmec1iunonderrig. Detar bestnan ector cUe beleici_ ten opsir;te vrm minderheidse;roepe clat indicn clo.o.r vyftien lcerlinge ingeskryf is, so 'n afde- ling wel in die lewe c;erocp ko.n word. Dit is te betwyfel of

die stnnt enige druk in die opsig snl uitoefen, want die ander nadeel is natuurlik dat met grater sentrnlis<J.sie die invloed van die ouerhuis nl meer ontbeer word. Net die uit- gcstrektheicl van die lanc1, geskied dit prnkties egter wel d<J.agliks, oak as c;evolg V<J.n die onclersteuning v<J.n clio privnnt- skole.

'n Verdere probleem wo.t ao.ndag verg is die subsidiering van privnatskole. Die "'>.clr;1inistrasic hct herhnaldelik nnn- gekondig dnt dit nie die beleid is om priv<J.atskole to sub- sidicer nie en dnt nnmnte ~ic Stnnts self voorsieninc knn mnak vir die ondcrwysfnsilitoite V<J.n die lcerlince tuns in

in privaatskole die tueker..ning van stao.tstoelaes in hersien- inc; c;cneem snl word. Indion die subsiclie,wn.t tons as onvol-

- 137 -

doende beskou word,(l)ingrypend verminder of totaal afgeskaf word, sal die privaatskole beslis groot finansiele probleme ondervind. Hulle sal dan ook die belangrike vraag moet

beantwoord naamlik of hulle hulle voortbestaan kan regverdig.

Weliswaar kulmineer die opleiding in die Hohere Privatschule te Windhoek in die Dertiende Skooljaar wat die kanaal skep vir toelating tot oorsese universiteite, maar dit is twyfelag- tig of die Staat dieselfde voordele sal skep

·n

Dui tse

Staatshoerskool. Daarby word dit in die privaatskool as ide- aal gestel om die metode en doelstelling van die D,:;~·tiende

Skooljaar ook na onder, dit wil se na die middelbare standerds oor te dra, sodat die onC:errig al meer deur selfwerksaamheid gekenmerk sal word, veral in die natuurwetenskaplike vakke.

As die skool van die ander skole in die land slegs daarin te onderskei is dat die medium van onderrig Duits is, is dit volgens voorstanders van die privaatskole ·n hoogsonbevredig-

ende toestand. ₁₁Es gehort zu den Aufgaben aller deutschen Schulen in der Welt, neben der Pflege der Muttersprache der deutschen Bildungstradition und Unterrichtsmethodik Rechnung zu tragen^{11• (} 2 )Dit bly dus

·n

vraagstuk wat in die toekoms

onder die oe gesien sal moet word sodra die staatsubsidie weg- geneem word, wat heeh;aarskynlik is. Op daardie stadium sal die Schu1verein se moet besluit of die idea1e wat vir die Duitse privaatskool gekoester word onversoenbaar is in die

(l) Die Suidwester, 12 November 66: Mnr. V. Rodenwo1d van Karibib tydens die Kongres van die Nasionale Party, Windhoek. Tans is die subsidie R46 vir 1aerskoolleer- linge en R92 per kind in die Sekondere Afdeling (6-8) Die ou kwota word gehandhaaf d.w.s. vir Karibib 120, Luderitz 134, Convent of the Holy Cross 147, St. Georges 79, en Hohere Privatschule 387.

(2) Die Deutsche Hohere Privatschule Windhoek, 1/1962, p.7.