algemene commissie BEHANDELD
Besluit Zitting van 15 september 2021
Algemeen Directeur - Leefomgeving
1 2021_AlgCom_00061 Bespreking aanpak van PFOS tijdens Oosterweelwerken - Toelichting door Lantis
Samenstelling:
Aanwezig:
de heer Guido Weyns, voorzitter algemene commissie; de heer Kris Herremans, commissielid;
de heer André Van de Vyver, commissielid; mevrouw Ann Van Damme, commissielid; de heer Theo Van Roeyen, commissielid; de heer Bruno Byl, commissielid; de heer Chris Vermeulen, commissielid; de heer Ronny Dobbeleir, commissielid; mevrouw Denise Melis-De Lamper, commissielid; mevrouw Marleen Van Hauteghem, commissielid; mevrouw Mariette Voogd, commissielid; de heer Danny Van Hove, commissielid; de heer Ronny Hiel, commissielid;
mevrouw Veerle Beernaert, commissielid; mevrouw Inge Vandenbussche, commissielid;
mevrouw Greet Bergmans; de heer Steven Vervaet; de heer Leander Luyten; mevrouw Erica Rammeloo; mevrouw Indyra Hiel; mevrouw Mariam Amal; de heer Fons Maes; mevrouw Ilse Weynants, algemeen directeur
Verontschuldigd:
mevrouw Anne Vervoort, commissielid; de heer Bert Verbraeken, commissielid; de heer Rudi Hendrikx
Beschrijving
Aanleiding en context
De Vlaamse Regering stelde een panel van wetenschappelijke experten aan die in kaart moest brengen of de impact van de Oosterweelwerken op de omwonenden voldoende wordt beperkt. Het finaal rapport werd voorgesteld op 14-7-2021.
De expertencommissie formuleert 2 hoofdaanbevelingen om maximaal risicobeheersend te werken.
Dat is enerzijds een herzonering van de werf, waarbij het gebied nauwgezet wordt heringedeeld volgens de gemeten verontreiniging en alle gronden met PFOS-waarden boven 3µg/kg ds volgens een risico-evaluatie worden verzet. Dat laat toe om het standstill-principe zeer
doelgericht toe te passen en de aanwezige bodem enkel aan te vullen met grond met dezelfde of een lagere PFOS-waarde.
Een tweede belangrijke aanbeveling is om de zwaarst vervuilde grond, met waardes van meer dan 70µg/kg ds, te concentreren in 1 berm (die op het bedrijfsterrein van 3M wordt aangelegd) en waarbij deze grond boven en onder wordt afgedekt zodat deze geen impact heeft op de aanwezige bodem.
Tegelijk stelt de expertcommissie vast dat Lantis in vrijwel alle operaties goede praktijken en beste beschikbare technieken hanteert. Ze doen dat met veel aandacht voor de verontreinigde gronden. Uit de analyse blijkt echter dat er toch nog voor een aantal aspecten verbetering mogelijk is. Het gaat niet om een grote omslag in hun aanpak, geen koerswijziging, maar veeleer aanvullende aanbevelingen. De commissie vraagt om verdere optimalisatie van bepaalde processen en het consequent doortrekken van werklijnen die ze voor zichzelf hadden uitgezet.
Inwoners kunnen gerust zijn dat indien Lantis de lijn doortrekt en de aanbevelingen volgt, de werken de PFOS-verontreiniging niet negatief zullen impacteren. Bovendien vraagt de commissie dat Lantis ook meer zal inzetten op transparante communicatie met de bewoners, die hierin ook actieve rol kunnen opnemen.
Argumentatie
Lantis geeft een toelichting over de aanpak van de PFOS verontreinigde gronden op de werf van Oosterweel.
Financiële en beleidsinformatie Financiële informatie
NVT
Besluit Artikel 1
De algemene commissie bespreekt de aanpak van de PFOS-problematiek op de werf van Oosterweel.
Bijlagen
1. 20210915_Toelichting PFOS Zwijndrecht.pdf Aldus beslist in bovenvermelde zitting,
Namens de algemene commissie
Verantwoorde aanpak van PFOS op de Oosterweelwerf
15/09/2021
Algemeen kader
Wie is wie?
Wie is waarvoor verantwoordelijk?
Bestuurlijk niveau OVAM
Grondbank VMM 3M
Erkende
bodemsanerings- deskundige
Lantis
(opdrachtgever)
Aannemer
(opdrachtnemer)
Lantis
(opdrachtgever)
Aannemer
(opdrachtnemer)
Terug in de tijd
PFOS
3M BBO (2006)
Zeer hoge normen
2018 2019 2021
Ontwikkeling toetsingskader
Studie streefwaarden
Aangepast normenkader
3M BSP
Referendum Valentijnsakkoord
Start Werken
LO
Milieu- onderzoeken
2004 - 2007 2008 2009 2014 2016 2017
OosterweelZwijndrecht
Vergunning werken LO
3M brief (28/4/2006) ProjectMER 2/2007
2018: Dading 3M
• Waarom :
• Op basis van juridische analyse (als BAM) weinig kans op een gunstige uitkomst van een rechtszaak
• Bij opstarten procedure geen medewerking meer van 3M
• Medewerking 3M essentieel :
• berging zwaarst verontreinigde grond concentraties tot 1000 µg/kg ds
• Mogelijkheid tot bouwen zuiveringsinstallatie grondwater
• Zonder medewerking uitvoeringskost >100 mio euro hoger
• Inhoud :
• 130.000 m³ (van de meest verontreinigde grond) wordt geborgen in een (veiligheids)berm op de terreinen van 3M
• De waterzuiveringsinstallatie wordt gebouwd op de terreinen van 3M
3M blijft saneringsplichtige
• Door onze werkwijze blijft 3M aansprakelijk én
saneringsplichtig. Sanering door 3M blijft nog altijd mogelijk.
• Momenteel voert 3M gefaseerd bodemsaneringswerken uit:
• Ontgraving vaste deel bodem eigen terrein met stockage met afdekking ter plekke
• Controleren verspreiding grondwatervervuiling door permanente onttrekking.
• Volgende fase aanpak:
• globale sanering grondwaterverontreiniging.
BBO af te ronden tegen Q2/2022 (?).
Vanaf 2016: ontwerp- en milieuonderzoeken op LO
1. Milieuhygiënisch bodemonderzoek 2. Normkader
3. Gemeten concentraties Bodem
Grondwater
4. Bijkomende onderzoeken
1. Milieuhygiënisch bodemonderzoek (Technisch Verslag)
• Opgemaakt door onafhankelijk erkend bodemsaneringsdeskundige (eBSD)
• Brengt de milieuhygiënische kwaliteit van de ondergrond in kaart
• Legt de hergebruiksmogelijkheid van gronden vast aan de hand van een codering (conform Vlarebo)
• Hergebruik als bodem buiten de kadastrale werkzone (KWZ)
• Hergebruik als bodem en bouwkundig bodemgebruik binnen de KWZ
Milieuhygiënisch bodemonderzoek (Technisch Verslag)
• Administratief onderzoek: Vaststelling ontwerp, screening vergunningen en bodemonderzoeken omgeving
• Bepaling onderzoeksstrategie
• Boringen & staalnames
• Labo-onderzoek standaardparameters & verdachte parameters (PFAS)
• Uitvoering veldwerkzaamheden en labo-onderzoek
• In 2017&2018 staalnameprocedures al aangepast op PFAS-sampling
• Rapportage Technisch Verslag (T.V.) door eBSD
• Conformverklaring T.V. door onafhankelijke bodembeheersorganisatie (Grondbank)
Milieuhygiënisch bodemonderzoek (Technisch Verslag)
• Bouwkundig bodemgebruik:
• Vastgelegde lijst door minister
• Toepassingen waarin de functie van de uitgegraven bodem duidelijk te onderscheiden is van de functie van de onderliggende of omringende bodem
• Enkele voorbeelden:
Uitgevoerde bodemonderzoeken
projectgebied Linkeroever en Scheldetunnel
Q1/2018 04/2018 2019
Start onderzoek PFAS verontreiniging
1ste versie TV LO met
beperkte
resultaten PFAS
Diverse overlegmomenten met OVAM, Grondbank, 3M, VMM, ANB
TV Scheldetunnel
Q1/2016 04/2016 6/2016 05/2017
Start opmaak Technisch Verslag Linkeroever
Update TV LO met vastlegging voorlopige toetsingwaarden
(nota Grondbank)
Ontwikkeling toetsingskader &
afstemming
OVAM, Grondbank
Update TV LO ifv vastgeklikt toetsingskader
2. Normkader
Toetsingskader BODEM (OVAM) bij gebrek aan wettelijk kader
• 2018: Geen wettelijk kader PFOS
• Toetsingskader opgesteld door onafhankelijke bodemsaneringsdeskundigen (zoals wettelijk voorzien)
• Afleiding site specifiek Toetsingskader Oosterweelverbinding LO &
Zwijndrecht:
• Internationaal wetgevend kader
• PFOS als gidsparameter
• Meeste stofgegevens beschikbaar
• PFAS voornamelijk aanwezig als PFOS
Toetsingskader BODEM ( OVAM) bij gebrek aan wettelijk kader
• Afleiding site specifiek Toetsingskader Oosterweelverbinding LO & Zwijndrecht:
• Concentraties < 8 µg/kg ds ; grond mag vrij hergebruikt worden
• Bron/principe:
• RIVM-document waarin 8 µg/kg ds wordt gehanteerd als grenswaarde voor ecologische risico’s inclusief doorvergiftiging
• 8 µg/kg ds < Concentratie < 70µg/kg ds: hergebruik binnen de KWZ en bouwkundig hergebruik
• Bron/principe:
• Conceptueel site model
• Grondwater als receptor
• Bepaling grenswaarde d.m.v. uitloogonderzoek
• > 70µg/kg ds: Hergebruik binnen de KWZ met bijkomende voorwaarden
• Toepassing artikel 164
• Afdekking grond met erosiebestendige leeflaag, kleilaag en HDPE folie
Toetsingsnormen BODEM ( OVAM) bij gebrek aan wettelijk kader
• 2020: OVAM-leidraad voor PFOS-gronden bevestigt toetsingskader
• 1 april 2021: OVAM verstrengt norm voor vrij hergebruik van 8 naar 3µg/kg ds
3. Gemeten concentraties
• Bodem
Uitgevoerde bodemonderzoeken
projectgebied Linkeroever en Scheldetunnel
Scheldetunnel Infrastuctuurwerken Linkeroever Algemeen totaal
% stalen Aantal stalen % stalen Aantal stalen % stalen Aantal stalen
>=70 µg/kg ds PFOS 4.6% 14 11,4% 39 8.2% 53
>=8 < 70 µg/kg ds PFOS 32.6% 100 38.5% 132 35.7% 232
>= 3 < 8 µg/kg ds PFOS 20.8% 64 15.7% 54 18.2% 118
< 3 µg/kg ds PFOS 42.0% 129 34.4% 118 38.0% 247
Totaal 100.0% 307 100.0% 343 100.0% 650
Gemiddelde
concentratie 22.30 36.47 29.78
Onder detectielimiet 82 stalen 85 stalen 167 stalen
Resultaten bodemonderzoek
Linkeroever
Resultaten bodemonderzoek
Linkeroever (kadastrale werkzone 101)
Zone conc. > 8 µg/kg ds
Update KWZ (cfr. Commissie Vrancken)
• Opmaak "update Technisch Verslag" loopt, wordt weldra ingediend
• KWZ met PFOS wordt verder opgedeeld in meerdere KWZ
• Verdere opdeling volgens "graad van vervuiling"
• 1 of 2 tussenwaarden extra naast grens van 3 en 70 microgram
• Meer vervuilde gronden mogen niet toegepast worden in zones met lagere waarden
• Vandaag wordt al gewerkt volgens deze aanbevelingen
3. Gemeten concentraties
• Grondwater
PFOS grondwater
PFOS grondwater
Toetsingskader grondwater (OVA)
4. Bijkomende onderzoeken LO
• Stofmetingen
• Verschillende stofmetingen uitgevoerd (reeds 4 reeksen – totaal 27 metingen)
• Slechts 2 keer waarden hoger dan detectielimiet vastgesteld (beide op site 3M) en ook deze zijn nog ruim onder de
strengste normen (meest recente EFSA normen).
• Bijkomende metingen worden uitgevoerd
• Rapporten te consulteren via oosterweelverbinding.be (onder FAQ)
Interpretatie
• Vaststelling:
• Veel stof (werfwegen , grondverzet propere grond), PFOS < RG → beperkt blootstellingsrisico
• Weinig stof (3M site in werfleen), PFAS > RG → aandachtig zijn
Totaal stof [µg/m³] PFOS [µg/m³] Overeenkomstige bodemconcentratie [µg PFOS/kg ds]
386,4 < 0,0004 < 1.035
237,1 < 0,0004 < 1.687
Totaal stof [µg/m³] PFOS [µg/m³] Overeenkomstige bodemconcentratie [µg PFOS/kg ds]
57,0 0,0005 8.772
Conclusie: bron PFOS-stof = terrein 3M
• Uit de metingen op terrein 3M blijkt dat er maar beperkte hoeveelheid stof wordt gemeten, maar met relatief hoge PFOS concentratie.
• Op basis van de gekoppelde stof - PFAS analyse en de aanname dat alle PFAS aanwezig is op het stof, wil dit zeggen dat het stof afkomstig is van vervuilde bodem met concentraties van 8.000 a 10.000 µg PFOS/kg ds.
Dit zijn waarden waar Lantis niet mee in aanraking komt.
• De sterk verontreinigde terreinen van 3M, die braak liggen en grotendeels onbegroeid zijn, vormen een belangrijke bron voor
verstoffing en zo dus voor verspreiding van PFAS (met name PFOS) in de lucht via stofdeeltjes.
De werken van Lantis kunnen dus mogelijks (want niet vastgesteld!)
beperkt bijdragen aan de PFOS in de lucht, maar zijn niet de bron voor
4. Bijkomende onderzoeken LO
• Grondwater
• Peilbuizennetwerk bestaat – waarden vervuiling worden regelmatig geanalyseerd.
• Monitoringsprogramma voor na de werken zal in overleg met instanties worden opgezet.
• Beheer en onderhoud bermen – ook hier wordt een
programma opgebouwd voor na oplevering
Stand van zaken
Infrastructuurwerken Linkeroever
• Wat is reeds gebeurd?
• Grondwerken (uitgravingen) directe omgeving 3M (kluifrotonde, E34, parallelweg,…).
• Grondwerken omgeving Blancefloerlaan, P&R, start knoop Sint Anna….
• Dus grootste deel uitgravingen meest vervuilde PFOS-gronden zijn gebeurd m.u.v. de omgeving Palingbeek
• Deel vervuilde gronden (>70 µg/kg ds) zijn deels ingepakt in kluifrotonde en ander deel is klaar voor verwerking in veiligheidsberm 3M.
Infrastructuurwerken Linkeroever
• Wat is gepland (PFOS-gerelateerd)?
• Begin oktober: start aanleg veiligheidsberm 3M
• Andere grondwerken met PFOS houdende gronden zijn beperkt de komende weken/maanden
(noot: wel knoop Sint Anna, maar betreft gronden met lagere concentraties)
• Huidige aanleg van taluds E34 Zuidis met aangevoerde gronden
• TBD: werken in omgeving Palingbeek (grote volumes meest vervuilde
Infrastructuurwerken Linkeroever
• Afdeklaag voor grond met > 70µg/kg ds PFOS
• HDPE-lining + bentonietmat
• Afdekking heeft zelfde levensduur als infrastructuur die wordt aangelegd
• "Manier van opbouw = goed en duurzaam", bevestigt Afdeling Geotechiek
• Dikte leeflaag aangepast aan de beplanting (in overleg met ANB). Geen risico op wortelschade.
• Beheer wordt voorzien – monitoring van leeflaag en schade.
Infrastructuurwerken Linkeroever
• Veiligheidsberm 3M
• Waarom onderafdek?
• Strikt genomen niet noodzakelijk. Grond- of regenwater kan niet in de berm.
Scheiding tussen grond die Lantis heeft verwerkt en grond van 3M. Lantis engageert zich om toekomstige gronden die volledig zouden ingepakt worden, ook
van onderafdek te voorzien.
• Wat met de grondhopen van 3M? Afval of geen afval?
• Voorlopig zullen deze grondhopen niet in de veiligheidsberm worden verwerkt.
Lantis verwerkt alleen de vervuilde gronden die in het projectgebied worden opgegraven.
Infrastructuurwerken Linkeroever
• Waarom wordt minder volume vervuilde grond afgegraven?
• Optimalisaties aan het project
• Ref. Commissie Vrancken: verfijning ontwerp Palingbeek
• Verdere verfijningen ontwerp
• Ingeschatte hoeveelheden (tijdens opmaak TV) versus realistische metingen (tijdens uitvoering werken)
• Inperkend onderzoek toont aan dat concentraties ten zuiden van E34
Zorgvuldig beheer op de werf
Zorgvuldige aanpak: organisatie grondverzet
• Prognose: Grondstroomplannen door aannemer
• Project: Algemeen werkplan grondwerk (hoe omgaan met
gronden binnen projectgebied) specifieke werkplannen per werk (bemalingen, zuiveringen, vergunningen, werktijden) (steekproeven Lantis)
• Actueel overzicht grondstromen aangevuld door werfleiders
• Eindresultaat: Separaat Bodembeheerrapport (Grondbank)
• Eerste lijn: permanente controle door verantwoordelijke grondverzet
• Tweede lijn: interne audit door kwaliteitsdienst aannemer
• Derde lijn: dagelijkse controle door werfwaarnemers en veiligheidstoezichters Lantis
• Vierde lijn: auditteam Lantis
Zorgvuldige aanpak: opvolging
grondverzet
Zorgvuldige aanpak:
Externe controles
• 03/12/2020: Milieu-inspectie
• Omgevingsvergunning
• Aanpak en opvolging op de werf
• 18/05/2021: Grondbank vzw
• Uitvoering & traceerbaarheid grondstromen
• 03/06/2021: Inspectie grond(water)
• Milieu-inspectie Vlaanderen
• Milieu-inspectie stad Antwerpen
• Expert grondverzet OVAM
• Ambtenaren & schepen Zwijndrecht
• 08/09/2021: Milieu-Inspectie
• Terrein 3M
Zorgvuldige aanpak: veiligheid
• Managen van de grondstromen:
• Niet alle grond ter plaatste is PFOS-grond en er wordt 2 miljoen m³ aangevoerd
• Alle grondstromen worden gepland en in kaart gebracht
• PFOS-houdende grondhopen worden in afwachting van definitieve verwerking
hydraulisch ingezaaid (tegen stofvorming) en enkel gestockeerd binnen de werfzone
• Propere werf:
• Sproeiwagen bij stofvorming, extra’s bij aanhoudende droogte
• Veegmachine houdt stof binnen de werf
• Permanent toezicht, controle preventiedienst
Aangevoerde grond
Zorgvuldige aanpak :
maatregelen voor werknemers
• PFOS kader was van bij aanvang werken duidelijk
• Advies ingewonnen bij externe preventiedienst vóór aanvang werken
• Blootstelling getest bij opgravingen:
risicobeperking focust op inname via lucht en voeding
• Instructies voor werf wordt betreden + regelmatige herhalingen
• Contact met grond vermijden: kleding,
handschoenen, stofmasker bij stofvorming
• Regelmatig reiniging van werfketen
Zorgvuldige aanpak :
communicatie naar bewoners
• 20 mei : webinar
• FAQ op website, regelmatig updates
• Eind juli: verspreiding PFOS brochure
• Planning: nieuwe bewonersbrief met update
• Meldpunt (ref. Commissie Vrancken) in de maak (website + app)
Conclusies PFOS
• Zorgvuldige aanpak = géén verspreiding van verontreiniging
• Géén afvoer van PFOS houdende grond buiten project
• Maatregelen zorgen voor plaatselijke verbetering van bodem en grondwater
• Sanering door 3M blijft mogelijk
• Adaptief karakter van het project: geen dinosaurus, maar een kameleon
Samen met jullie werken we aan
• E17
• Geluidsschermen
• Geluidsarm wegdek
• Verlaging omgevingsgeluid
• Aanleg nieuwe fietsinfrastructuur
• Nieuw fietspad Hoefijzersingel
• Nieuw fietspad Blancefloerlaan
• Nieuwe fietstunnel Canadastraat
• Veiliger, vlotter en comfortabeler
• Waaslandhaven-Oost
• Kluifrotonde dit weekend in gebruik
• Vlottere afwikkeling havengerelateerd verkeer
• Uitvoering leefbaarheidsprojecten
• Kortom, een gezondere, groenere, veilige en vlotte Zwijndrechtse regio
Bedankt om te luisteren
algemeen directeur Ilse Weynants
algemeen directeur Ilse Weynants
Voor eensluidend afschrift 16 September 2021
voorzitter algemene commissie
Guido Weyns
voorzitter algemene commissie
Guido Weyns
