trekken uitgewerkt in het onsterfelijke "Communistische Mani- fest", voor het eerst practisch op de proef werd gesteld.

NA NEGENTIG JAAR

Mr. A. S. DE LEEUW

De herinnering aan de Europese revolutie van het jaar 1848 is niet zeer l·ev·endig in onze tijd. Toch kon prof. Geyl de:.z:er dagen tel"echt betog:en, dat de nederl.aag van de democratische beweging van dat jaar, in het bijzonder in Duitsland, :een ramp voor Europa is gewe•est. Toch is er, ondanks die nederlaag, voor de arbeidersbeweging ai!Je aanleiding om het jaar 1848 te herdenken en •er uit te !·eren, - want het WlaS de :e:erste b u' r- ge r I ij k :e l"evoluhe, waarin de arbeidersklasse als zelfstandig.e politieke kracht met :eigen doel:einden optrad. Het was ook het jaar, waarin de politiek van het Marxisme, zo juist in

trekken uitgewerkt in het onsterfelijke "Communistische Mani- fest", voor het eerst practisch op de proef werd gesteld.

En wat Nederland betreft: 1848 zag de overwinning van onz·e teg.enwoordige politi·eke instellingen, met de Grondwet, cli<e sindsdi:en wel in onderdel:en gewijzigd, maar in wez:en ni:et ver- anderd is. Daarom mogen deze :enkele kanllek:eningen - mee·r zal het niet zijn - op de ,g•ebeurtenissen van het ,,doHe jaar", hi·er :een plaats vinden.

I.

De :opstandige beweging ging met snell:e schreden, in di.e e·erste wek·en van 1848. Op 12 Januari was Pal·ermo •opgestaan; lier- dinand van Napels •en Kal'el, Albert v:an Sardinië moesten voor de volksdruk wijk·en en •e·en liberal·e grondwet toestaan. De koning van Den:emarken zag de storm .aankomen, en deed vrijwillig oonoessi,es.

Veel gewichtiger: op 22 F·ebruari sloeg de

naar Parijs ·over. Na dri:e dag·en van straatg:ev·echten deed koning Louis Philippe afstand van de troon, ,en de l'epubl·i·ek werd uit- geroepen. Men kan zich nauwelijks voorsteHen - al kunnen wij het beter sinds de overwinning van het Volksfront op het fascisme - wat Parijs in di·e tijd voor de democratische en sociale beweging van de gehel1e beschaafde wereld betekende:

de stad van de Grote R!evoluti·e, de Lichtstad, het stral:ende voorbe·eld. Met de zege in Parijs had de revol,uhe in g.eheel Frankrijk

,en daarme·e had z;ij :een Eul'opese beteke- nis gekl"egen. De beweging slaat nu over op Duitsland:

3 Maart komt het tot

demonstr.ati·e voor het Raadhuis te Keu- len, door communisten geol'ganiseerd; omstreeks dez,elfde tijd zijn er woeling·en in Baden, München •en Heidelberg. Op de 10e benoemt de Paus zelf ·een Hberaal ministerie; op 13 Maart begint de ·opstand te W·enen, teg·en Melle11nich en het oude régime. Binnen twee dagen vlucht de almachtig:e :e•erste minis- ter; Oostenrijk wordt ·e•en constitutionele staat. Op de 18e is Berlijn aan de beurt; ook hi:er moet de I"Omantische koning, Frederik Wilhelm IV, het hoofd buigen voor de :eisen van heil volk. Maart was de maand van de overwinningen van de

137

Mr. A.' S. DE LEEUW NA NEGENifiG JAAR~

t38

burg•erlij~e

revoluti·e

geheel Duitsland, m Oostenrijk, Frank- rijk en Italië.

Zoals het altijd is geweest, z.o is het ook nu weer de volksmassa, arbeiders, middenstanders, boeren, di.e in de burgerlijke revo- lutie de overwinning heeft bevochten, en is het de bourg.eoisi·e, die daàrvan in haar eigen belang baat trekt. Maar nu was er toch een groot verschil bijv. met de Franse revolutie van 1789.

Want thans is ·er, voor het e·erst ·en zwak nog, een begin van arbeiders-organisati.e; in de afg·elopen jaren is ook het socia- lisme opgekomen

in e·en eindeloz·e 11eeks van richtin:g.en en seden, en deze twee stromen beginnen zich te vereni9en. De socialistische theorie is begonnen, zich te wenden lot heil prol·etariaat als maatschappelijke beweegkracht; de arbeiders- beweging ·eig.ent zich de gedachten van de socialistische denkers toe.

Twee Duitse the·o11etici en politieke l·eiders, Karl Marx en Frie- dnc'-1 Engels, geven aan deze ontwikkeling zijn

klas- sieke vorm. Zij hebben beide reeds een rijke g.e•esilel:ijke ont- wikkeling achter de rug, als zij in 1845 de vriendschapsband sluiten, die tegelijk ·e·en arbeidsgemeenschap is ·en di·e ·eerst 38 jaar later, door de dood van Marx, zal worden v•erbroken.

Beiden zijn van de burg·erlijke democrati·e gekomen om tot communisten ile worden. Zij beheersen de schatten van de beschaving ·_en de wetenschap van hun tijd, hebben gel,eerd van de Duits·e philosophen, de Eng.else •economen, de Franse geschiedschrijvers en socialisten; in grote trekken hebben zij hun we11eldbeschouwing voltooid: het Marxisme als theorie. Ook als practische politici

zij ni·et werkloos _ _gebleven.; reeds heb- ben zii verbindin9en aang·eknoopt met de radicaal-democra- tische beweging·en ·en met de arbeiders-organisaties, in Frank- rijk, Duitsland, Engeland en België.

Onder deze arbeiders-organisaties was de "Bond der Rechtvaar- digen", di·e te Londen z.etelde, de belangrijkste. Dit was e·en vereniging van Duitse handwerkers van radicale en socialistische richting, die wegens de politï.eke readi·e in Duitsland illegaal moest werken. In 1847 trad het bestuur van de Bond met Marx en Eng.els in verbinding, om hen over te halen, toe te treden.

In Juni kwam ·een congres bij·een, waar Engels de v·erandering van de oude samenzweerders-organisatie in een democratisch- opgebouwde, zove•el mog.elijk in het openbaa.r werkende propa- ganda-vereniging kon doorzetten.

De naam werd nu "Bond van Communisten", en de Bond moest

•een program hebben. Op een tweede congres in November werd de verantwoordelijke taak, dit program uit te werken,, aan Marx en Eng.els opg·edrag•en, en zij voltooiden het, in de letter- lijke zin van het woord, aan de vooravond van de Februari-revo- lutie. Het stuk werd gedrukt en uitgegeven onder de Mei:

"Het Communistisch Manifest".

Marx en En9els hadden de revolutionaire beweging, die in

1848 met zo onstuimig,e kracht losbrak, voorzi·en en vo·orspeld.

Een overdruk van een manifest gericht tot de Amsterdamse bevolking

Zij wal"en er zich volkomen van bewust, dat deze

zich voorshands zou richten

het feodalisme, d.i. de adels- heerschappij en de

vorstenmacht, en regen de politieke l"eactie in Europa. De beweging zou - het kon ni·et anders - in elk geval beg innen als een burg·erlijk-democratische. Maar Marx ·en Eng·els waren prol•etarische socialisten. Hun politieke doel, dal zij zo even in het

schitterend hadden om- schrever> en gefundeerd, was niet de burgerlijke democratie, maar het socialisme en de he·erschappij van de arbeidersklasse.

TegeHjk met het opstellen van hun pl"ogram, kwamen zij nu voor het gewichtig·e t a ct i s c he probleem te staan, welke houding de politiek-georganise•erde arbeidersklasse diende aan

nemen te midden van de burg·erlijk-democratische l"evolutie.

Men kon zich op het standpunt stellen, dat het proletariaat zich buiten een beweging moest houden, die vreemd was aan zijn eigen doel·einden. Dat zou het isolement van de actuele politieke activiteit meegebracht hebben. En inderdaad: er waren velen, onder de Duibe socialisten en communist·en van 1848, die zulk sectarisme voor aanbevelenswaardig hielden.

Er was een andere weg voor de arbeidersklasse: ·eenvoudig in het kielzog van de burg•erlijke democratische partijën, hetziij liberaal ot democratisch, te varen. In dit geval zou de arbeiders- klasse - juist z·oals in V1"0e9ere revolufi.es - sl•echts het werktuig van de grote of kleine bourgeoisi·e blijken

zijn, in hun stdjd tegen het

en de

vorsten.

Mar>: en Eng·els echter, verwierpen beide "oplmsing•en". De gedachte kwam ni·et bij hen op, als "zuivere" C·ommunisten een sede re stichten, di,e

de algemene beweging van de

tlf

'f': . '

i

•'i !

, Ij,

\ , j

: 11

I

'11

. I:·

! ·.

' , j 1 1 11 ' I •

- - ---~~~ >

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGEN:fiG JAAR

140

tijd zou staan; maar

wilden zij!. dat de arbeide,rs-·

klasse haar

z•elfstandigheid z·ou pr1JS9'even.

Het ,,Manif·est" is •e•en, program voor e·en g·ehe,el tijdpe·rk, 'een beginsel-v•erklaring, di·e niet voor één voorbijgaande situaHe is geschreven. Maa.r toch is naast de grote lijnen der str.ategie, ook de tacti.ek van de .arbeidersbeweging .er ni·et verg•eten, waarvan het korte laatste hoofdstukje getuigt, dat de naam draagt:

"Standpunt der communisten tE!9enover de verschillende oppo- sitionele partijën". Daar kan men aan de hand van voorbe·elden uit Frankrijk, Zwitserland, P·ol·en en Duitsland aan9ei!oond vinden, dat de communisten in 1848 overal de me·est linkse burgerlijk·e oppositie-partijën moesten ondersteunen, zonder evenwel het recht prijs te g•even, hun critiek op dez,e burg;erlijk-democrati- sche richtingen, hun frasen, haHheid en zwakheden uit te oefe- nen. "De communisi!en strijden voor het bereiken van de direct naastbijliggende doel,einden ·en belangen der arbeidersklasse, maar zij v•erte9enwoordi9en in de te9enwoordig'e beweging te- 9elijk de toekomst der beweging" ...

Nu is de verl·eiding ·groot, e·en vergelijking te maken tussen de tactiek van Marx •en Eng•els teg·enover het feodalisme in 1848, en di·e van de huidi9e oommunisilen in het aangezicht van de fascistische dreigin;g. Maar natuurlijk: men mag n_!•et voorbijzi.en, hoe grond,ig zich de maatschappeljjk•e verhoudin9en •en de klassenkrachilen sinds 90 jaar hebben 9ewijzigd; en het is aan te raden, bij de bestudering van de Marxistische politiek, di,e toen v·oor het •eerst op proef werd gesileld, niet te v·eel met de be- grippen ,,,.eenheidsfl'ont" en "V.alksfront" te schermen. Maar dit neemt ni•et weg, dat er uit di.e politi·ek ook voor een l,ai!ere tijd nog steeds nutfi.g,e l•essen zijn te trekken!

Reeds vóór 1848 hadden Marx en Engels samenwerking 9e- zocht met de

van de burg-erl,ijke democratie. Zij traden to.e tot organisati,es van een brede samensi!elling, zoals de ,,Frailemal Democrats" te Londen, en de "Association Démo- cratique" te Brussel, di·e

burgerlijke democraten ·en repu- bl.ikeinen als sodalisren omvatten, en spraken oo hun congress·en en banketten. Toen de revolutie in Duitsland uitbrak, trokk·en zii naar het Rijnland, hun geboortest11ee~, en zochten de· steun van de burgerlijke democrati·e om hun dagblad op te richten: de beroemde "Neue Rheinische Zeitung". Ook te Keulen streefden zij naar e•en samengaan van de arbeiders-verenigin.9'en met de Ldein-burger!ijke democrati·e.

De tactiek van Marx en Engels in de revoluti·e van 1848 is veelal

v·erkeerd begrepen en ten onrechte 9ecritiseerd. Hun uitgangs-

punt als l·eiders van de nog zo

jonge en onerval"en com-

munistische gmepering was, dat de revoluti·e, di·e in Maart zulke

snell·e overwinning•en had behaald, aldra in het grootsi!e 9evaar

zweefde. Inderdaad: er waren maar weinig weken vergaan, of

de liberal·en •en democraten verlol'en door hun onophoudelijke

aarz·elingen ·en zwakheden de ene positi·e na de andere, i!erwijl

de 11eactie na de Maart-nederl.aag haar krachi!en opni,euw gme-

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENifiG

JAAA:

pe,erde 1en de contra-revolutionail"e aanval voorbeneidde. De grote, de dringende taak, waarvan al het andere afhin9, was: de J'levolutie te

En de enige massa-kracht, die dit zou kun n ,en do-en, was de kleinburgerlijke democrahe. All·es hing er van af, ·of het mo9el:ijk zou zijn,, haar zwakheden te ove'r ..

winnen, haar verspl"eide krachten te vereni9en en te l,eide'"' en

v•erraderl.ij~e

d zwaklçe l•eiders weg te dring,en en te vervangen.

Zo heeft de politi,ek van Marx 1en Engels vel1e kanten. Enerzijds geselden zij, sinds ·op 1 Juni 1848 het eerste nummer van hun dagblad verscheen, op onbarmharti9e wijze de weifeling.en, de illusies en de capitulati,es van de Duitse liberalen en democraten, die onder •e•en stortvloed van schone woorden en verheven padementail"e l"edevoeringen de éne machtspositie na de andere zonder slag of stoot prijs gaven.

Maar scherp als z.ij in hun critiek ware.n, 'ev,en gul wanen zU ook!

met hun lof, •even onvoorwaardelijk in hun steun, overal waar zij ook maar het 9eringste spoor van ·l"evolutionail"e energi'e zagen, - of dit nu onder de moedige arbeiders van Parijs, of onder de Hongaarse J'1eheHen van Kossuth werd g.evonden.

Zij wilden, dat de frisse kra-chten van het prol·etariaat, met zijn v·eel groter·e zin voor discipline en doortastendheid, zich midden tussen de kleinburgerlijk,e massa zouden begeven om haar mee te slepen, te schol·en

in het vuur van de strijd vooraan te gaan •en daardoor de leiding te v•eroveren.

Zij hoopten, dat onder dez,e l·eiding de burgerlijk-democratische 11evolutie zou uitgroeiën tot de socialistische omwenteling; zij zagen het socialisme dichtbij, nader bij dan het in werketijkheid kon zijn; maar bij hun meest optimistische verwachting·en ver- lor·en zij nooit het contact met de nuchilel"e realiileit en het begrip voor de naast-liggende taak uit het oog.

Vandaar dan ook, dat zij een strijd "aan twee fl"onten" hadden te veel'en: ni•et aU.een teg.en de liberal·en, di•e met de machten der reacti,e:· ·e·en compromis zochten1, en regen de weif.elaars onder

kl,einburgerlijlçe democraten, maar ook tegen hen, die de arbeidersklasse van de algemene beweg·ing zochten te isole- ren. Daar was de Keulse arts Gottschalk, di1e voor niets minder in da strijd wilde gaan dan het onmiddellijke en volledig,e com- munisme, die de verki,ezingen voor de "Nationalv,ersamm- lung" wilde boycotten, daar was de typograaf Hom, äi,e zich in het oprichten van de meest verschillende vakverenigin- gen, coöperaties 'e.d. verloor, toen de po I i t i ,e k •e basis in de vorm van de nodige democratische rechten voor dez,e op zich zelf nuttige en nodige zaken nog ni•et bestond. Het w á ·s niet de taak van de arbeidersklasse, zo beioogden Marx en Engels, zich in e•en ·onvruchtbaar woord-radicalisme op te sluiten, terwijl de readi·e haar slag sloeg; het was ook niet haar taak, zo gauw mog·elijk en zove·el mogelijk verenigingen op te richten, met congl"essen, vice-voorziUers en tweede penningme·esters.

De enige kan s om de revolutie· re redden, lag hierin, dat

communisten, als voorhoede van de arbeidersklasse, zich de

14t.

Mr.

LEEUW NA

t42

vurigste ·en betrouwbaarste strijders voor de democr:ati,e tegen de l"eacti·e toonden, om zó de kleine burgerij en de boe11en de l·eiding te geven, die zij zo bitter ontbeerden.

Aan dez·e taak wijdde zich de ,,,Neue Rheinische Zeitung", het eerste communistische dagblad ter wel"eld; en de redacteuren Marx ren En9els gav·en de moed niet op, z·elfs niret na de ergste nederlagen, zolang rer nog teen straal van hoop was. Dararvoon stelden zij ook hun persoon in de waagschaal, op de barricaden te Barmen, bij de ondergang in v1erwarring 1en radeloosheid van de "Nationalversammlung" te Frankfort ten tijdens de laartste veldtocht van de !"evolutie in Baden. De ne!derlaag, dite zij leden, was niet de hunne, maar die van de gehelte flevolutie; hun tactiek was de enig juiste, de enige, die al het m o g te I ijk re deed om de situatie te !"edden. Ondanks de nederlaag blreref dit de histo- rische winst van dez•e jal"en: dat voor het eerst de Marxistische poliHek op de pl"oef was gesteld ten deugdelijk bevonden.

De personen •en richtingen, t·egen wie Marx en En9els hadden te polemisel"en, zijn grotendeels v·ergeten, en met recht: maar de Marxistische polititek, dire zij in de revolutirejaren hebben uitge- werkt ·en toegepast, heeft zijn vruchtbaarheid getoond, doordat zij de grondbeginsel·en aanduidde waarvan de arbeidersbewe- ging alleen tot haar ei9en nadeel kan ahyijkien,, - en ·een uit- gangspunt gaf, waartoe zij telktens weer moet teruggrijpen.

11.

Nederland ma.akt in de eerste helft van de

teeuw reen vrij droevig figuur. Van het feodalisme zijn hirer nog maar 9eringe reste11 overg·eblev·en, maar het volk gaat

gtebukt onde·r de vroeg-kapita.listische uitbuiting, en ·onder de traagheid van de kapitalistische ontwikkeling. In de XVII·e •eeuw was Holland het voorbeeld voor het jong·e kapitalisme 9eweest, voo!"namelijk in handel •en scheepvaart, in minde!"e mate ook in de manufac- tuur; in de XV !He re•euw was het verval ingetl"eden, dat zich tot di·ep in de

handhaafde. De machinal·e techniek brak zich sl.echts me} tergende langzaamheid baan. Is het •een wonder, dat de gesel van di·e tijd,, het "pauperisme", zi·ch in Nederland met!

bijzondere tondragrelijkheid litet gevoelten? Een Frans auteur, de Viller.euve-Barg·emont, be!"ekent in

dat de ".armen", zij dire niet konden of wilden werken of geen werk konden vinden"

1/20 va11 de bevolking van Europa uitmaakten; maar in Eng·eland 1/6, •en in Nederland 1/7. Hij scha.Ue ook het aantal bedelaars in ons land op het dubbelre van het Europese 9emlddelde. Dezte statistiek mag nu niet heel betrouwbaar zijn, ·er is geen

aan de .algremene slapheid en futloosheid, de armoede en ellen.., de, het ontbreken van ·elke volkskracht, in de teerste ti·entaHen jaren van de

ereuw in ons land.

Bij de werkloosheid ·en de algemene armoede kwam de druk van boven af. Een auileur, die wij meer zuHen

E. Meeter, schrijft:

Mr. A. S. DF LEEUW NA NEGENTIG JAAR

,.De middenklassen en de gewone arbeiders zijn de voornaamste bijdragers tot de maalstroom van de Nederlandse schatkist. In Holland moet de arme betalen voor hel licht, dat de zon gratis neerzendt; voor de haard, waaraan hij zit; voer het vuur zelf; voor zijn brood en vlees; voor zeep en zout;

al deze noodzakelijke artikelen worden in dat land belast, en de Hollander, die ziet, dat zijn vee naar Engeland wordt geëxporteerd, kan goedkoper vlees krijgen in Londen dan in Amsterdam!"

Wat zijn de toestanden sinds •een •eeuw "fJoch veranderd! Het sys"fJeem van de indirecte belastingen is

he•el an- ders, hoewel ni·et minder drukkend; en ·wij ",·dumpen" ge·en vl·e·es me·er naar Eng·eland, doch boter!

Even onbevredig·end waren de politieke toestanden. Nederland werd nog altijd g·eregeerd door een

vaderlijken vorst':,

handelde naar zijn beii·even, of hij nu Willem I of, na diens af- stand in 1840, Willem 11 heette. De liberal·e oppositi•e van de meer vermog·ende bur9erij had onder Thorbeeke's leiding haar

·eisen gesteld, maar zij was sinds 1840 geen stap vooruit geko- men. Zo flauw was de hartklop van het publi·eke leven, zo lusteloos de geest van lde massa, dat de grote politi·eke' stro"' mingen, die in dez•e jaren Europa in opschudding brachten - liberalisme, l"epublikanisme, democraHe, socialisme - hi•er sl·echts de aHerzwakste we·erklank vonden.

Toch niet g·ehéél zo zwak als men het wel e•ens heeft voor9e- steld. De democratisch-republikeinse qppositi·e, 'di·e er in de jaren '40 óók was, 'is door de officiël·e ,g·eschi·edschrijving in de re9el wegg·emoffeld, •en de ·wal"e betekenis van de "V,ereniging tot zedelijke beschaving der arbeidende klasse", di·e eerste ki·em van ·een modeme arbeiders-organisati·e, is ni,et

Sinds 1840 manifes"fJe,ert zich de kleinbur9erlijk-democratische, wel te onderscheiden van de liberale oppositie, vooral in de z.g. "Lillputters",

in •een zeer kl,ein formaat, dat het voordeel bood, vrijg·este.d ie zün van het belastin,g-z,eg-el.

De redadeuren van dez·e blaadj·es heetten E. Meeter, P. J. W.

de Vos, A. J. E. van Bevervoorde e.a.; de mels luidden: "De tolk der vrijheid", "De Ooi,evaar", "De Hydra", "De Burger", of "Asmodee". De laatsi!e naam is bek·end gebl·even als die van een schend- en schandaalblad, :en dat is ook de roep, waarin de "Miniatuur-couran"fJen" in het algemeen zijn komen ile

en ni·et geheel zonder reden. Het schandaal is dikwijls de uitlaat- kl·ep voor •e•en verwrongen r·echtsg·evoel

de to·evlucht van •e·en machteloze, ni·et in de massa gewortelde oppositi•e. De "chro- nique scandal·euse" nam in de "Lilliputters" inderdaad •e·en bl"ede plaats in; hun beschuldigif}gen

onthulling•en richtten zich vooral tegen de koning•en en hun ·om9eving, het hof •en de re9eren1de klieken. Maar ·er was me·er dan dat in dez,e oppositie-pe•rs i!e vinden. Zij had oog voor de s o c i a Ie noden. In de "Ooy•evaar"

vindt men reeds in 1845 1een oproep als de volg-ende:

,.Landgenoten! Nederlanders! rukt u los uit de banden, die. u gekluisterd houden! ... Bezuiniging! Bezuiniging! met dat woord heeft de regering het

143

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENTIG JAAR:

144

volk bedrogen en misleid; met dat woord heeft zij de argeloze Natie haar goud afgezet".

Het begrip "bezuiniging" spe-elde in di,e jar;en van

schoon on9eorganis·e,er;de on'bevr;edenheid ong.eve·e·r dezelfde r'OI als ilegenwoor;dig het begrip "aanpassing".

ln_geschriften van Me·eter en anderen vindt men de invloed van de gelijktijdig·e arbeiders- en volksbeweging der Engelse Char- tisten terug;· z_ij stonden met de Bel;gische democratische partij in contact

- wat het merkwaardigste van alles is: vyij on'é- moeten de belangrijkste figuur ·onder dez•e oppositiel·eiders,

Adriaa.~

Jan Eliza van Bev·ervoorde, als een van de oprichters van de "Association démocratique" te Brussel, waarvan Kar!

Marx vice-president was, •en waar de Hollander op een ver- gadering den z•ev,enden Nov·ember 1847 een redevoering houdt, naast Franse, Belgische, Poolse ·en Duits·e democraten en commu- nisten.

Er is in deze democratische oppositie, die wel pogingen deed, maar niet kon komen tot partijstichting, ongetw;ijfeld veel troe- bels 'en dubbelzinnigs, dat zich als het ware cristalliseert in de figuur van Meeter, die later, naar Engeland gevlucht, de schrijver zou worden van onthullingen over de Nederlandse toestanden in boekvorm, -,e,en boekdeel, schaamteloos •en onbetrouwbaar, en toch als bmn niet te verwaarlozen

Hij vedelt daar, hoe hij in 1837 te Groningen het denkbe,eld opvat, een republikeinse. krant uit te geven en daartoe ontslag neemt uit de militaire dienst; het blad verschijnt dan als "De tolk der vrijheid". Het was tegen het •eind van de r;eg<ering van WiHem I, di'e zich toen reeds alg·e- meen gehaat had g·emaakt. Mag men Meeter g'eloven, dan stookte de kl"oonprins de oppositie tegen zijn vader aan. Hij noemt Jonker R. L. van Andringa de K:empenaer als de vriend en .agent van den la.teren Willem 11, di·e in het g<eheim .Pamfletten en caricatur;en tegen den regerenden vorst verspr;eidde; en deze jonker was bij Me,eter ,g·ekomen; hij had hem 9esilijfd in zijn voornemen, e'en oppositi,e-blad uit te g.even, - maar waarom moest het republikeins zijn? H)j mocht zove•el h:ij wilde tegen Willem I schrijven_, als hij dan maar de partij van den kroonprins tegen zijn vader zou ki·ez·en, van wiens liberal,e 9e•est Andringa de Kempena,er hem gouden berg.en beloofde ...

Ma:g men, alweer, Me·eter g.eloven, dan kr;e,eg hij in 1840 con- tact met ·een 11epublikeinse samenzwering in Groningen. Aan het hoofd da.arvan zou ·een z,eker;e

van Baede hebben g-estaan. die alle

in het werk stelde om den redacteur van de "Tolk der

voor zijn zaak te winnen. lntel"es-

sanile bijzonderheid: ·

,.Wij waren, schrijft Meeter, van dezelfde mening over de ,.wenselijkheid"

om de Republiek te herstellen, als een federatie, maar meer gecentrali-

1) E. Meet er: ,.Holland, it~ institutions; i!s press, kings and prisons".

London,

J.

Gezicht op de Dam te Amsterdam bij het uiteendrijven van de demonstratie op 24 Maart 1848 (naar een oude prent) seerd dan de Republiek der Zeven Provinciën, met eeuwige verbanning van Oranje-Nassau, afschaffing van de aristocratie en vrijmaking van de arbeidende klassen".

Er zou dus ]och meer zijn blijven hangen van de tradities der oude republiek dan men 9ewoonlijk denkt, 'en de ni.euwe oppo- siüe zou daaraan hebben aangeknoopt?

De samenzwering, z,egt Meeter, met zijn gewone bescheiden- heid, zou zonder tw,ijfel zijn geslaagd, als

niet geweigerd had, de leiding op zich te nemen. Wij willen hem ni,et ve.rder, op de voet volgen: - hoe hij nu 1eens ni,euwe bladen uitge,eft, dan we·er zwarle gevang:enisstraHen ondergaat wegens politieke misdrijven. Vandaag vlucht h,ij naar ParUs om daar ... employé bij het Nederlandse gezantschap ]e wonden; morgen. keert hij terug naa1· den Haag, en wordt door den koning .aa:ng'esteld .en betaald als iets tussen e:en secnetaris en een geheim ag.ent. Zijn rol lijkt v•erdacht ve·el op di1e van e·en "provocateur. Maar ander-' zijds staat het vast, dat WiHem 11 inderdaad 1een nauw contact heeft gezocht met de opkomende radical,e ·oppositionel,en, di1e hij voor zijn doeleinden trachtte te gebruiken.

WiHem 11 mag, met evenveel 11echt als Fnederik Wilhelm IV,

een t'IOmanticus op de troon genoemd wol"den. Ge,en wonder dat bij, in het midden van de prozaïsche XIXe eeuw, Wqs voor- beschikt om "slag •Op slag vergissingen te begaan", om met Co- lenbrander re spreken. Hij had jaren lang den liberalen kt'IOon-

2) Zie Gosser en Japikse, 2e druk blz. 809:

... "enkele weinig gunstig bekend staande lieden, die vroeger met den Koning relatiën hadden onderhouden".

1) Zi.:J zijn artikel in "De Gids", Februari, 1938 en "De afscheiding van België" blz. 49.

145

Mr.

14&

prins gespe,eld, en in 1831, bij de afval

Belg·ië, toen hij!

door 2;ijn vader naar Antwerpen was g•ezonden om België voor hem te 10edden, volgde hij een persoonlijke koers, - tot ,grote' ontstemming van den ouden koning, di·e zijn opvolg•er in e·en•

boodschap aan de Staten-Generaal onmiddellijk désavoueerde.

"In zijn jeugd was hij e•en wilde knaap", schr:ijft de Bosch Kemper: 'op het oorlogsveld kende hij ge·en g•evaar. "He•t ont- brak hem aan z·elfstandigheid te midden van intriganten". Koning geworden, kon hij g·e•en afstand doen van B·elgië, ·en om het terug i!e winnen "slo•eg hij meer dan ·e·ens de avontuurlijke weg in". En, altijd volgens denz·elfden geschiedschrijver:

h:ij ilekende meermal•en schuldbekeni!enissen i!ot beloning van verme•ende dienster. of ter voorkoming van gevaren, die zijn l·evendige ver- beelding v•ergr·ootte".

Dit port10et lijkt ni·et sl·echt op het door Me·eter geflekendle·, al legt dez·e 'er, in zijn ja.cht op pikante bijzonderheden, de kleu- ren veel dikker op. Ook Meeter weet te vertellen van 's konings vèr-st10ekk·ende internationa!.e plannen: "De o,gen van Wil!.em 11 waren voortdurend op België g'ericht". Hij steunde vel·e dag- bladen in Helgië, ev,enals schrijvers ·en kunstenaars, •en vond zijn aanhangers onder de industriël•en 'en handeldrijvende klass,e, vooral in Vlaanderen. In 1841-'42 was hij e•en intieme vriend van den Fr:ansen tl"oonopvolger, met wi•en hij e·en pe•rsoonlijke ontmoeting had in

Zij zouden e·en plan hebben gemaakt voor •e•en g,ezamenlijke ·oorlog i!egen Pruisen: de hertog van Orléans zou het Rijnland herov•e10en en de koning van Nederland B·elgië hebben teruggek10egen, in ruil voor zijn mili- taire hulp. Maar Orléans sti·erf aan de gevolg,en van een onge- luk van zijn rijtuig, en het plan mislukte.

Fantasi·e van Me•eter? Maar Col•enbrander bev•estigt 's konings Belgische wensen:

"Gedurig kreeg hij berichten over de toenemende impopulariteit van den Belgischen koning Leopold I, die bij hem een hoop op restauratie verle- vendigde, waaraan hij gaarne wilde, maar niet durfde toegeven. In België wilde men weten, dat hij, après boire (na gedronken te hebben), in Juni 1841 te Maastricht zou hebben gezegd: "Dat België eerder tot ons zal terugkomen, dan men denkt"; en bij een noenmaal te Beek: "Dat boeltje is ~iet voor lang verloren." Maar in Nederland konden die geruchten al-

thans

Leopold van Helgië wantrouwde in elk g•eval ·zijn koninklijker1 vri·end ten

wij kennen van hem de uitspraak: "Koning Willem 11 is e·en mens, waarvan niemand twe·e dag·en achter elkaar zeker is; elke avond, wanne·er hij bedl'enken is, be- ho·ort •er .e·en goed stuk van de aarde aan hem" ...

Het is ·een feit, dat deze konin,g, di·e z·oveel .Uz;ers in het vuur

1) Geciteerd bij Karl Hampe: "Belgien und Holland vor dem Weltkriege", 191Ei, blz. 9. De uitspraak is van 29 October 1841.

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENTIG JAAR,

had, in Nederland contact

met de opkomende radicale oppositionelen, zoals van Bevervoorde.

Maar ook de liberalen deden dat, in het bijzonder e1en van hun leiders, de advocaat Dirk Donk,er Curl:ius. Wat

warnet van

intrige~,

di,e Nederlandse poliHek in de jal'en vóór de omwente- 'ling van 1848! Het is typel'end, dat de radicalen, di,e nog niet

meer wal'en dan e1en handvol krantenschrijvers, toch ook

~achten,

zich met de onderste lag,en van de maatschappij te verbinden, voor wi.er 'ellendi9e to,estand zij op heel andel'e wijz,e oog en belangstelling hadden dan de liberal,en. In de jal'en vóór 1848 zien we ook het

ontstaan van

socialistische V·er- eniging en van proletarische acti,e in Nederland.

111.

Een van de "Lilliputters" droeg de ve,elz,egg,ende naam: "Waar- achtige physiologie van Amsterdam". De schandaal-kroni·ek ont- b"eekt er ni,et in, maar "achter de chronique scandal,euse ver- borg zich de sociale, de democratische "partij" van Amsterdam", zoals dr. Hans Stein schrijft

Het blad houdt zich druk mei sociale vraagstukken bezig; het eist werkverschaffing voor de haveloz.en, vermindering van de ondra9elijke belastingdruk, vrijë handel,

,e,en ontbindbare kamer van vertegenwoordiging en een nieuwe grondwet. Me,er nog: hi'e'r wordt ,e,en ,e,erste poging gewaagd om van de

tot de adie over

gaan. Het blad I'Oiept op - voor het

in Nederland! - tot e•en werklozen-demonstrati,e, die op 1 Jan.

1847 van de Dam naar het Stadhuis zou moeten trekken onder de leuze: "W•erk om te blijven leven of sterven

de deur onzer bloedzuigers". Zou dat ni·et helpen, dan gaf het zelfs e·en hongermars van werkloz,en naar den Haag, in overweging! Op 1 Februari, des mor9ens 8 uur zou men van het Haarlemmer- plein vertrekk·en, "naar den verblijfplaats van de ook van u geld tl"ekkende Koning". Intussen, het bl,e,ef bij

pl.an, tot uitvoe- ring kwam het ni,et.

In de "Ware Physiologi·e" zijn de duidelijke sporen te bekennen van •een samenwerking met de l"e,eds genoemde arbe·iders- organisatie, die in de herfst van 1846 was opgericht: de "V•ereni- ging tot z,edelijk·e beschaving der arbeidende klasse". Haar !.eden bestonden voor het grootste de·el, - maar ni,et g·eheel - uit Duitse handwerk•ers, di·e ten

in Amsterdam gevestigd, ten dele op de doortocht wal"en. Na de zomer van 1847, toen de

v~ereniging

zich ook tot de

arbeiders ging ri:hten, traden ·er ook Hollandse

toe. Smds de onderzoekJngeln van dr. Stein kan men het wel als vaststaand beschouwen, dat

1) H. Stein: "Pauperismus und Assoziation" en "Der Amsterdamer Arbei~

terbildungsverein von 1847 und die Vorläufer der modernen sozialen Bewegung in Westeuropa'', in "Int. Review for Social History", deel I en 11. Aan deze zeer waardevolle studies zijn hier verschillende feiten ontleend.

147

' , I J J ! ' I •

-!1 ~ . - - . - - -- - - .:.._ _ _ , _ _ :

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENTIG JAAR

deze v,ereniging een

v;an de "Bond der !'1echt- vaardig.en" was. De meeste geschi,edschrijvers hebben totnogtoe ontkend, dat zij e'en communistisch of socialistisch karakter:

zou hebben

Dr. Brugmans

1een brochul'e, die de vereniging had

waarin sl·echts van opvoeding en

bestrijdi~g

van het drankmisbruik st;>rak,e is, en roept triom-

fan~elijk

uit: "Dit aHes klinkt ni,et Lepaald... revolutionair":).

Het is waar; maar men moet ook ni·et alleen op de klank afgaan.

Een openlijk-communistische of socialistische or:ganisatie was destijds in Nederland, zoals in vrijwel aHe landen, onmogelijk.

De geheime communistische gl"'oeperingen waren wel gedwon- gen, om van legal·e "dekkingen" gebruik

mak,en, en zij richt-

~en,

overal waar zij daar kans toe za,gen, in Londen, Parijs, Brussel,

d Berlijn, openba11e opvoedings- en cultuur- organisaties voor de arbeiders op, van juist hetzelfde soort, als de Amsterdamse "Vereniging tot z·edelijke beschaving der ar- beidende klasse".

Dat wil nu niet zeggen, dat deze vereniging ook Marxistisch was.

Marx en Engels hadden in 1847 nog een zwa11e kamp te voe!'en,

~om

de l·eiding in de "Bond der Rechtvaardigen", nu omgedoopt

·in "Bond der Communisten", te ve11ove1"en, en de bekendste leider van de Amsterdams'e afdeling, de Duitser Gödecke, be- hoorde z·e,er zeker ni,et tot hun aanhangers; hij stond in zijn denkbeelden dicht bij hun teg.enstander, den arbeiders-commu- nist Weitling. Maar er waren ook andet"le krachten in de kleine ver.eniging; wij hof"len van den agitator Karl Hanke, we'lke samen- werkte met J. de Vries, die de uii9ev,er was van weer een ander ,opposiHeblad, de "Hydra". In de zomer van '47 kwam het tot hong.eropt"loe!'en in Groning,en, L,eeuwarden, Harlingen. Hanke organise,erde te-zamen met de Vri,es

petiti1e voor grati,e. Er was 11e1eds

begin van samenwerking tussen prol,etarische en kl,einburg.erlijke democraten, aan de vooravond van '48.

De !'egering maakte zich ·ongerust over de V1e11enigin.g. De ,ge- heime politi,e, di'e desttids zeer

zond er

minder dan dri,e spionnen naar toe, maar met weinig succes. In Januari en f,ebruari 1848 stelde de poliHe

onderzoekingen tegen de v·el'eniging aan het werk. In Maart zond de Duitse "Bildungs- ve!'ein" - een stichting van de Communistenbond te Londen, van

aard a'ls de A'damse Vel'en.!-

exemptarenvan het "Communistische Manifest" naar Amsterdam, - 'n duidelijk teken, dat de Marxistische 6chting ook hi,er niet gehe·el zonder aanhang<ers was. Vóór ze verkocht of verspl'eid konden worden, braken de Maartgebeurtenissen uit, waarin de

haar rol speelde.

IV.

De !'evoluti'e te Parijs

door de leidende kringen in Neder-

2) J. Brugman s, "De arbeidende klasse in Nederland in de 19e eeuw", 2€ dr., bi 189. Ook H. Brugmans "Geschiedenis vàn Amsterdam" deel 7, blz. 214 e.v.

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENTIG JAAR

met onverholen vrees en afke,er gadegeslag,en. WiHem 11 dacht aan afweermaatregel,en; hij dacht er ni·et aan, toe

geven aan de wensen ·en verlangens, die de. liberal·en sinds jaren zo vast- houdend en zo v•ergeefs naar voren brachren.

Maar naarmate de revoluüe van Frankrijk :naar Duitsland begon overte slaan, werd hij ongerust; op 13 Mrt. schreef hjj ,een missive aan den voorzitter van de T we·ede Kamer, waarin hij het ve.r- langen re kennen gaf, de wensen van de Kamer omtl"ent e.en wijziging vaP de Grondwet zo spoedig mog,elijk re vernemen.

Op

16E, Maart - na de opstand in W·e,enen - riep hij de gezanten van Oostenrijk, Eng·eland, Pruis·en

Rusland tot zich, en sprah. de gedenkwaardig·e woorden:

"Gij ziet voor U een man, die binnen 24 uren van zeer conservatief, zeer liberaal geworden is ... Ik heb gemeend, dat het beter was, tenminste de schijn te bewaren, dat men vrijwillig toestaat, wat ik later gedwongen zou zijn te geven".

Intussen was er namelijk ook in het 1eigen land iets geschi,ed, dat de koning had voorgelicht: in den Haag was het de laatste twee dagen tot straatdemonstraHes gekomen, waaraan democratische el'ementen uit de kl,eine burge.rij te·-zamen met arbeiders hadden deelg·enomen, 'en waarbij van Bevervoorde zich aan het hoofd had gesteld. Op de 17'e Maart werd ide _grondwetscommissie door wmem 11 ing•esreld ...

In Amsterdam werd de "V'el"eniging" actief. Op aandrijven van Hanke werden 'er een duizendtal oproepen gedrukt en in de nacht van de 22e op de 23e vers[>l"eid: -

.. D~ algemene klacht der werkzaamheden is groot: allen ambachts- en werklieden, die hierin enig belang hebben, worden verzocht, zich op Vrij- dag den 24er· dezer des middags te 12 ure, te begeven opl de Dam, ter:

einde aldaar zich mannen zullen bevinden, die hun belangen zullen behar- tigen, en alzo middelen zullen beramen, om in dit algemeen belang hun lot te verbeteren". (zie pag. 139)

Oo de aangeg·even dag kwam er een ·grote menigte op de Dam bU·een. De demons{raüe werd een compl•ei!e mislukkin9, er was geen l1eiding

g•een concreet doel; de menigte !i.ep doeHoos doo!"een; het kwam tensl-otte tot -opstoot}es en er werden een paar winkels geplunderd. Van Bevervoorde was in de voorbe- reiding gekend g'eweest; - ook hier zi,et men sporen van een samengaan van arbeiders en burg·erlijke democraten.

Zwak en weinig do·elbewust als de beweging was 9ewe,est, zij had haar· uitwerking in den Haag toch ni,et 9emist: onder de indruk van het Amsterdamse ni•euws benoemde de koning op de 25e het ni,euwe, voorlopige minisreri,e-Schimmelpenninck en deed daarme•e een ni·euwe stap naar het parl•ementa.il"e stelsel.

De communisten-vereniging verging het evenwel sl·echt. Gödecke en Hanke werden gevangen genomen, en te-zamen met hun medelid Martin van samenzwering beschuldigd, i!erwijl 16 Hol- landers wegens plundering voor de rechtbank kwamen. Toen

14-t

Mr. A. S.

Dr

het proces in Juni voorkwam, werd er tegen de d6e Duitsers niets meer of minder dan de doodstraf geëist; maar omdat het kwam vast te staan, dat zij niets strafbaars hadden g·epl·eegd, werden zij vrijgesprok·en, doch de plunderaars kre,gen zware

~traff.en.

Van de ,,Vereniging" bleef g.e·en spoor over.

Niet beter verging het hun democratische bondg-enoten. Nadat de koning aan de liberal·e wensen tegemoet was gekomen, ver- loren zij alle grond onder de voeten. Van Bevervoorde richtte woedende aanklachten tegen Mr. Donker Curtius, di·e volgens hem zijn democratische vri·enden had verraden, om zelf minister van justiti·e te worden. Meeter, tot zware gevangenisstraf ver- oordeeld, moest later naar Eng·eland vluchten, waar hij zijn beschuldigingen te boek stelde. De democratische richting ver- dwijnt voor lang-e tijd uit de Nederlands·e politiek, ·evenals de arbeidersbeweging. De koning stierf spoedig, en zijn opvolger moe;t zich, na veel ilegenstribbelen, bij het parl·ementaire stelsel en de minist·eriël'e verantwoordelijkheid neerleggen. Van al de krachten, die elkaar in 1848 in Nederland ontmoetten, gingen alleen de liberalen met de winst strijken: - zij waren de me·es- ters van het land, ·een generaHe lang.

Het heeft achteraf de schijn, alsof alles hier glad en zonder mm .. ilijkheden werd afg·edaan en gel"egeld, in het jaar, toen in geheel Europa opstanden ·en klassenstrijd woedden. Maar in het buit·enland dacht men er toentertijd anders over; en nog in Juni 1848 vernemen wij van een gesprek van Eng·elands beroemde!"' minister van buitenlandse zaken met den Belgischen gezant, waarin Palmerston zeide:

"Gij wordt misschien op dit ogenblik meer bedreigd van uit het Noorden, dan van de kant van Frankrijk. Het nieuws, dat ik uit Holland ontvang, is weinig bevredigend. Noch de minister, noch de Kamer hebben vertrou- wen in de beloften van den koning. De kroonprins wordt ten diepste ver~

acht en gehaat. De oude republikeinse partij roert zich; en de Franse pro- paganda, die in België is mislukt, rekent heden in Nederland op een suc-.

ces, dat uw binnenlandse rust zou kunnen bedreigen."

V.

De Amsterdamse "Vereniging tot zedelijke beschaving der arbei- dende klasse" was noch zo onbetekenend, noch zo onpolitiek, als de meeste geschiedschrijvers gedacht hebben. Het was een eerste ki.em van de moderne arbeidersbeweging in Nederland.

Maar natuurlijk is het een feit, dat zij onder het Amsterdamse

proletariaat nog in het geheel geen wortel 9eschoien of aan-

hang verworvel"' had. Ook haar samenwerking met de kleinbur-

gerlijke democraten voor de verovering van politieke en sociale

hervormingen kon nog niet tot blijvende resulta}en voeren. En

toch heeft zij, klein en zwak als zij was;, op een gewichtig ogen-

blik een beoaaide invloed uitgeoefend: zonder de openbare

adie in de beide hoofdst,eden zou het niet zo snel tot de nieuwe

Grondwe+ en het verantwoordelijke ministerie zijn gekomen.

Mr. A. S. DE LEEUW NA NEGENTIG JAAR.

Wij behoeven ni·et uit te wijden over de grote· verschillen tussen toen •en nu. Er

zowel in deeconomi- sche, als in de

situaHe. Wat de·e·erste bet11eft; de massa- werkloosheid van onz·e tijd 'met de "v.e,.,e1endung2", di•e er uit volgt, he·eft de plaats ing•enomen van het "pauperisme" van de i aren , 40 - ·en thans is er geen periode van snene kapitalistische expansie in het teken van de vrijhandel in zicht.

In de politiek zi•en wij nu, naast het fascistische st11even naar de dictatuur, een reactionaire beweging opkomen om het werk van 1848 ongedaan te maken, en aan de Nederlandse vorsten dezelf- de onbeperkte macht terug te gev•en, waarover Willem I en

Willem 11 beschikten. ·

Zwak, aarz.el·end •en onz·ek·er, als hun daden nog waren - en dat kon t-oen niet anders zijn - gedenk.en wij de namen van de leiders der "V•eren. t<;>t z,edelijke beschaving de.r arb. klasse"

toch als pioniers van de Nederlandse arbeidersbeweging. Het was een juist gevo•el dat hen leidde, toen zij e·en bonc;!g.enoot- schap zochten met de -ontki.emende kleinburgerlijk•e democratie, om die eerste

hervorming-en en sociale maat11egel·en af te dwingen, die voor de massa der ontrechte prol,etariërs van niet g·eringer belang waren dan voor de •evene,ens ontt"echte middenstanders en boe11en.

Thans, nu de arbeidersbeweging oneindig grotel"e krachten bezit, ziet zij zich gesteld tegenover f.eHe e:n gevaarlijk·e aanvaHen op di.ezelfde democratische rechten ·en instelling-en, di·e de Europese beweging van 1848, gevoegd

de -oppositie binnenslands, voor het Nederlands•e volk gewonnen heeft. De naastbij-liggende taak om dez·e vrijheden tegen fascistische ·en andere aansla.gen te verdedig-en, vereist opnieuw de

van alle demo- craÏ<che krachten - de Marxisten in de Nederlandse arbei- dersbeweging zuU.en dan ook z,eker ni·et v•ergeten, dat Marx en Engels aan hun dagblad, de "Neue Rheinische Zeitung", - dat onovertroffen voorbe·eld van revolutionaire politiek en agitati•e, - d e ondertitel hebben gegeven van "Or;gaan der Democratie".

151

ENIGE VRAAGSTUKKEN UIT DE

CONGRES DISCUSSIE

VAN DE COMMUNISTISCHE PARTIJ

P. DE GROOT

152

Gedurende de a.s. Paasdagen zal de Communistische Partij van Nederland haar Congres houden.

Dit zal 1een Congres zijn van alarmering tegen de fascisti1sche bedreiging van Nederland. Het zal ook een congres zijrn van zelf-criüek en her--oriëntering in het vraagstuk van het eenheicis f!"ont •en v·olksfront.

De C.P.N. he·eft, sinds het aan-de-macht-komen van het fas- cisme in Duitsland •en de opkomst van de N.S.B., ni•et opgehou- den, op de bedl'!eiging van de Nederlandse onafhankelijkheid en democrati'e te wijz•en.

In het program dat, een jaar g.el•eden, voor de voerki·ezing,en, werd opgesteld, werd gezegd:

"Binnenslands gaat het volk gebukt onder de gevolgen van ,.de aanpassing"

en de devaluatie, terwijl het fascisme, waarvan de N.S.B. de gevaarlijkste vorm is, op onrustbar·ende wijze groeit.

"Buitenslands is er de bedreiging met oorlog door het Hitler-fascisme".

Na de parl,ementsv•erki•ezingen van Mei 1937 stelde het Partij- bestuur in z,ij:n resoluHe vast:

"De verkiezings-uitslag betekent een uitspraak van de overgrote massa van het Nederlandse volk voor behoud der democratische rechten en van de vrede tegen het fascisme en zijn oorlogspolitiek, voor de onafhankelijkheid van Nederland tegenover Nazi-Duitsland".

En als taak .stel<::le zich de parf;i}:

"Voortzetting van de strijd tegen het fascisme, aansporing tot waakzaam.., heid en waarschuwing tegen het blijvende ernstige fascistische gevaar".

De fascistische oorlogs-dreiging is ni,et aHe·en 9 e b J,e ven. ZJj

is belangrijk toegenomen. De gebeurtenissen in de we,ek na de 20 Februari, het optreden van Hitl>er tegen Oostenrijk en z.ijn be- dreiging van T sjecho-Siowakije, de readi·e daarop in Eng·e•l'and geven daarvan e•en welsprekend bewijs.

Het is •echter 1e•en f,eit, dat dit nog ni,et in het bewustzijn van de;

volksmassa is doorg·edrong,en. En ook ni,et in de rijën der Com- munistische Partij.

Het best is dit te merk•en aan de wij21e, waarop in de massa ov•er het ·Oorlogsg•evaar wordt g'edacht.

Sommig·en, vooral onder de Heine burg.er_ij en de boere'"!.r steHen zich de oorlog voor als ·een "uitkomst".

In hun herinnering l•e•eft de wereldoorlog van 1914. W·el is waar

vielen daarbij millioenen doden en

en werden gehele

landstreken verwoest, maar het spe,elde zich af buiren de Neder-

landse grenz·en. Het Nederlandse volk kwam •er vooor e•en de'e'l

P. DE GROOT CONGRES DISCUSSIE

van af met ontberingen; een ander deel maakte oorlogswinsren!

Anderen denken met angst aan een ni·euwe oorlog, maar stell·en zich deze voor als een wereldoorlog tussen de verschillende groot-machten, waarbij het de vraag is, of Nederland ",er in betrokken zal worden" of "neutraal" zal kunnen bltijven.

Dit laatste wordt vurig gehoopt. Sinds me·er dan een e·euw is Nederland buiten de oorlogsstarmen g•ebl·ev·en; waarom :wu het zo niet kunnen bl:ijv•en? ...

Om

il'lusi•es, die noodl·otti.g kunnen worden, te

drijven, is het nodig, nauwkeurig de toestand te ontl.eden.

Van waar komt de bedreiging van Nederland? Ong·etwijfeld van de zijde van Hitler-Duitsland. Wi·e bedreigt Indonesië. Ong•etwij.- f.eld wordt dit door het Japanse militair-fascisme gedaan.

Dat z.ijn de gevaren, waarmede de Nederlandse •en Indonesische volksmassa te

heeft.

Een overweldiging van Nederland, d zélfs maar •een "g,elijk- schakeling" door de Nazi's, zou voor het werkende volk onz·e.g- bare ellende •en onderdrukking betekenen, - dubbele onder- drukking: politieke •en national·e. Een verovering van Indonesië door Japan zou het Indonesische volk hetzelfde 'lot do·en onder- gaan .als de bevolking in de door de Japanse fascistische

bezeHe Chinese gebi·eden.

En de macht van de fascistische oorlogsbrandstichter:s zou daar- door in de wereld ontzagl.jjk toenemen.

Hoe de fascistische oorloqsvoorbereiding in z.jjn werk ga.at, daarvan g-eeft ons de Italiaans-Duitse

teg.en Span}e een beeld.

Eerst politieke •en militaire voorbereiding in het land z·elf, door middel van de "inhe•ems·e" fascisten. OrganisaHe va:n e•en f.ascis- tisct1•e beweging, bondg,enootschap met J,eidende :el·ementen

in leger en politi'e (Franco), ondermijning door de Gestapo- spionag·e, •economische doordringing, ondermijning van de ar- beidersbeweging door de T rotzkisten en dan ... de ·ontketening van de fascistische veroveringsoorl·og waarbij, onder dekking van de "inheemse" fascisten, de Italiaanse en Duitse troepen bin- nenrukken en het land bez.etten, de democratische volksmassa uitmoorden 'en in boeiën slaan. Zó zi,et het goevaar er uit, dat een re·eks zwakke staten in Europa bedreigt, en dat ·ook Neder-

land bedreigt. ·

En dit gevaar is er te ernstiger •om, daar de krachten, di·e het volk voor zulk een ramp kunnen bewarery, op dit ogenblik daartoe nog te zwak 2:1ijn ·en wel, ·omdat zij verde·eld zijn.

De nederlaag, di•e Mussert bij de jongste verki·ezing,en l·eed, was inderdaad ·e•en "uitspraak" tegen het fascisme en teg•en Nazi- Duitsl.and. Maar met uitspraken alle•en kan het geva.ar niet wor- den gebannen, zo lang de democratische krachten

di·e hun geweldig·e omvang bij de v·erkiezingen demonstre·erden, onder- ling verde.eld bf.ijven.

T·engevolge van de verde·eldheid van de arbeidersbeweging, de verdeel.dheid tussen de moderne .en conf.essi·onel•e arbeiders,

153

'·.

- - _ _i__ .. _ ' - ' · - - : •

P. DE GROOT CONGRES DISCUSSIE

t54

de verdeeldheid tussen de sociaal-democratische en de commu- nistische arbeiders, - tengevol9e van de verdeeldheid tussen de arbeidersbeweging en de werkende boeren en middenstan- ders, kon na de democratische verki,ezingsuitslag e-en reacHo- naire t'eg•ering aan het bewind komen.

Zowel de binnenlands·e a.Is de buitenlands·e politiek van dez-e regering draa.gt koren op de mol·en van het fascisme.

De feiten hi•erover zijn voldoende

De slappe houding tegenover de N.S.B., di·e in Indonesië g-ehe.el onbelemmerd bl;ijft; de oogluikende toelating van fascistisch g·ewroet in de kringen van de weermacht; de sl.echte sociale en •economische politiek in het binnenl.and; de dubbelzinnige rol in de Volken- bond; de

loslating van de coU.ectiev•e v•eiligheid; de erkenning van de fascistische roof van Abessinië, - dit al!.es zijn even zov·el·e el·ementen van de !'eactionaire politiek van de huidig.e reg•ering, waardoor de weerstandskracht tegen de Duitse fascistische dreiging wordt ondergraven.

En in Indonesië zet zij haar t'eactionail'e kol•onial.e pOiiti·ek voort, - v·erhindert met aHe krachten de ontwikkeling der volksbe- weging, - duldt lijdzaam de voortschrijdende

van Japans kapitaal, Japanse propaganda en ondermijning.

Dez·e reactionaire regerin,g is onbetrouwbaar voor de demo- cratie; z,ij is bereid ilot het compromis met het fascisme.

Dit aHes ilezamen genomen is aanleiding voor de Communisti- sche Parilij om met de grootste nadruk haar al-armkreet ile !,aten horen.

Daarv·oor mo·et Z!ij de nodig·e klaarheid brengen in e!g•en

en de herkomst, het karakter van de oorlogsdl'eigil'!g, de Duitse en Japanse fascistische bedreiging van Nederland en lndon•e.sië, scherp omliijnen.

Dat zal een ·einde maken aan de in onz,e r,ijën nog ve·elvuldig voorkomende 9emeenplaaben en oppervlakkigheden over "we- reld-oortog" ·en "wereldvrede" in het alg-eme•en, di·e de onder- schatting van de directe fascistische bedrei·ging van Nederland en Indonesië in de hand werken en de deur openen voor T rotz-

kistische beïnvloeding en vervalsing van onze politiek.

De strijd voor het breng·en van het bewustzijn van de fascisti.- sche oorlogsdreiging in de partij en in de massa brengt ook een v·erandering in de strijdmethoden reg-en het T rotzkisme mee.

Het T rotzkisme was e•en richting in de arbeidersbewe.9ing, een kleinburgerl,ijke fracti•e in de Communistische Partij van de Sowj•et-Unie. Sinds I::Aijna ti•en jaar is die richtin_g politi·ek geliqui- deerd. De T rotzkisten echter gin.gen zich in dienst stell<en van het fascisme.

De feiten hi•erover zijn herhaaldellij.k uiteeng.ez•et, ook in dit tijdschrift. Wanneer echiler de T rotzkisten ni•et langer als politici tegen ons vechten, doch als handl.an9ers van het fascisme, dan maakt dit ook noodzakelijk, dat wij hen als zodanig bestrUden.

En de T rotzkisten in Nederland zijn lang ni.et alleen de betrekke-

lijk kleine groep Sneevli.etianen in R.S.A.P. en N.A.S.

P. DE GROOT CONGRES DISCUSSIE'

Tot op zekere hoogte g•evaarlijker zijn de T rotzkisten, die de S.D.A.P. •en het apparaat van het N.V.V. als operatie-basis heb- ben gekozen.

SneevFet beschikt nog over een

arbeidersorganisati·e als het N.A.S. Daarnaast wroeten er ook T rotzkisten

g·ewezen O.S.P.-ers e.d., in de redacti•e van de "Arbeiderspers". en in belangrUke instellin,g•en als het Documentati·e-Bureau van het N.V.V., het Instituut voor Arbeiders-Ontwikkeling en andere

•organen.

Het fascisme bedient zich van de T rotzkisten als drag·ers van nederlag·er-stemmingen, van pessimisme en twijfel aan eigen zaak, van grenz·el·oze ophitsing te.9'en - en

van de Sowjet-Unie en van de g•ehel'e arbeidersbeweging.

Door hun verbindingen met de onderwereld van de Gestapo en de inlichting·endi·enst der bourg.eoisie

!·eggen de T rotzkisten zich toe op stelseimatig•e splonnage en sabotage in de

organisaties en in het bijzonder in de Communistische Partij.

De strijd tegen deze T rotzkisten moet daarom g.evoerd worden - niet alle·en met argumenten, maar ook met ot:ÇJanisatorische maatregelen tot hun verdrijving uit de arbeidersbeweg·ing, toi het zuiveren van onz,e ·eigen rijën en het voorkomen van het indringen van dergeiUke elementen in

eigen par!Jij.

De richtiUnen voor ·een strtijd tegen het T rotz.kisme op ni·euwe wijz·e, door het PariJijbestuur in zijn "Grondslag voor de Dis- cussie" vastgel,egd, hebben ten doel, de partij tot uiterste waak- zaamheid en scherpe oontrêl,e aan te sporen en in de

arbeidersbeweging onverzoenJ.ijker dan ooit voor de uitdrijving van de T rotzkisten te vechten.

lnzak·e de politiek der partij, g·ericht op de strtijd voor het een- heidsfront en volksfront, is een her-oriëntering nod[g.

Op het congres van 1935, na het Zevende Wereldcongres van de Communistische Internationale, besloot de partij al haar krachten in het werk te stelten om een eenheidsfront tot stand te brengen.

Zij richtte een appèl tot de S.D.A.P. en tot de arbeidersklasse in het algemeen, voor g•emeenschappel·ijke strtijd voor het Plan van de Arbeid en voor het afsluiten van een ovel"eenkomst.

In de stelling·en voor dit congres van 1935 werd 9ezegd:

"wij ... streven naar het bereiken van een overeenkomst met de S.D.A.P.

met als enige voorwaarde: dat het eenheidsfront gericht is tegen het fascisme, oorlog en reactie".

Hoe stelde onze partij zich echter voor, deze oyereenkomst tot stand te brengen? In

Stel'lingen werd gez•egd:

"De S.D.A.P. weigerde tot nu toe elke samenwerking met de C.P.H. en be- hoo:t tot die partijën, die in de Tweede Internationale de totstandkoming van een internationaal front van de arbeiderspartijën tegen de oorlo9 ver- hinderd hebben. Niettemin moet onze partij er alles op zetten om brede kringen der sociaal-democratie en der moderne vakbeweging in de acties voor de vrede te betrekken, teneinde het eenheidsfront te bereiken, waarbij

t55

,p, DE GROOT CONGRES DISCUSSIE

t56

gesteund kan worden op de successen van het eenheidsfront in het buitenland".

Tegenover het feit van de weig·ering der S.D.A.PAeiding stelde dus onze partij: de eenheid van adi,e buiten de organisaties om, met de "brede kringen" der sociaal-democratische arbeiders vo·or de vrede.

Zo stelde de partij de vraag ook op andere gebieden van de actie.

"Onze partij, zo werd verder in deze stellingen gezegd, zal strijden voor de verwezenlijking van onmiddellijke eisen, die wij met de sociaal-demo- cratische massa gemeen hebben. In de parlementaire lichamen zal zij trachten op grondslag van dergelijke eisen met de S.D.A.P. tot samel'l'- werking te komen".

Op het gebied van de vakbeweging was het voornaamste vraa.g- stuk hei bren9en van een betere verstandhouding van de oom•

munisten ·en hun aanhangers met de sociaal-democraten in de schoot van de moderne vakbeweging door opheffing van op- positï.e-groepen en buiten de vakbewegi11g om verschijnende Qppcsitï.e-kranten, en het streven naar aansluiting van de werk- loz.en-oomité's bij de moderne vakbeweging.

Op deze wijz,e streefde onze partij naar

vruchtbaar samen- werken

"van communisten en sociaal-deinocraten voor . • . de stopzetting van de achteruitgang der moderne vakbonden, en het werk voor hun weder~

opbloei" ...

De eenheid van de vakbewegin_g werd gesteld ats e·en

concen- tratie" van de verschi:Hende vakbonden in het N.V.V.: -

"Ten opzichte van de confessionele bonden kan deze concentratie tot stand komen door het overgaan van gehele afdelingen of zo groot moge- lijke groepen uit het R.K. en Christelijk Vakverbond naar de moderne bonden,"

lnza~e

de boeren- en middenstand sprak onz•e partij allieen de wensel.ijkheid uit om als C.P.N. met boeren en midden- standsorganisati<es samen adie te voeren en samen te werken.

Wat was de uitwerking van deze poliHek?

Het besluit tot ·oplossing van de oppositiegroepen en voor de aan- sluiting qer

bij het N.V.V. bracht een veranderde houding bij vele sociaal-democraten ook in de l·eidendd instanties van de vakbonden teweeg, waardoor in het bijzonder de aansluiting van de werklozen-organisati<es over het algeme·en tot stand kwam.

't Is niet overdreven i!e

dat çJe communisten ,een belangrijk aandeel hadden in de groei van het N.V.V. in de afg·elopen tijd.

De l·eiding van de S.D.A.P. bl,e·ef hardnekkig wei9eren. Het

voorstel der C.P.N. tot het vormen van ·een geme•enschappelijke

lijst bij de verkiezing·en, werd bot afgewez·en. De rechtse koers

werd verscherpt; ook de strijd tegen het communisme en de

Sowjet-Unie nam de grofste vormen aan.

P. DE GROOT CONGRES DISCUSSI6

In de rijën van de S.D.A.P. bestaat ongetwijfeld meningsver- schil

de door haar gevo·erde politiek, doch dit heeft nauwelijks tot een begin van polit'ieke diHerentiati'e g·eleid.

Als g·evolg van dez,e feiten verkre·eg de strijd van de C.P.N.

voor het eenheidsfront hoofdzakelijk een propagandistisch karak- ter; het werd e·en propaganda voor de eenheidsfront-gedachte.

onder de sociaal-democraten zonder dat een direde samenwer- king met soc.-dem. organisaHes werd verkre9en, en sl·echts op betrekkelijk kleine schaal ind:ividuel•e samenwe.rking tussen soci- aal-democraten en communisten voor humanitaire doel•e·inden tot stand kwam.

De "Grondslag voor de discussie", die door het Partijbestuur der C.P.N. voor haar a.s. Congres is uitgewerkt, geeft de partij dan •ook in de eerste plaats een helder be·eld van wat wij met onze politi·ek willen bereiken in de reël1e Nederlandse verhou- dingen, rekening houdend met de onderMnge verhouding der krachten en het niv·eau der •ontwikkel·ing zowel' van de sociaali- democratische als van de andere organisati·es der arbeiders, en der boeren en middenstanders.

Eenheidsfront in Nederland, wordt in dit document gezegd, be- tekent blok-vorming van de ,g•ehel·e vakbeweging, van de mo- derne, neutrale, rooms-katholieke en

vakbonden, met het doel: tot één vakbeweging van arte arbeiders van Nederland te k·omen.

V'::>lksfront, z·egt ons dit document, betekent samengaan van de arbeidersbeweging, Z·owel de moderne al's de confessio- nel•e, met de organisaües der boer·en en der middenstanders.

En •om samen met de S.D.A.P. en het N.V.V. aan de vorming van zulk een burcht der democratie te werken, v·erktaart de C.P.N.

zich bereid, zich bij de moderne arbeidersbeweging aan te sluiten in de vorm van haar toetreding al's partij tot de plaatse- lijke en algemene raden van de moderne arbeidersbeweging op dezelfde voorwaarden, waarop daarin ook de S.D.A.P. en moderne bestuurdersbonden samenwerken.

Dit is •een duidelijk plan, dat b\ij

werk en strijd ver- wezenlijkt kan worden

en waarvan

arbeider onmiddel.liijk de geweldig·e perspectieven, di·e het opent, tastbaar voor ogen kan zi·en.

Hier is de uitweg v·oorde arbeidersbe·weging, -voorde moderne, die door de mislukte coaliti·e-pol,iti·ek der S.D.A.P. in een slop is geraakt, - en voor de confessionele, die· tegen de,politi•ek van hnar ministers rebeHe·ert, zonder dat z.ij zich verbonden heeft met de andere arbeiders-organisaties.

Hier ziet ·ook de communistische partij ·een duideliijk en helder afgebakende weg voor zich, waarop zij al haar krachten zal richten, en waaroP. zij, stnijdende met de vele en machtige te- gemtand1 die de vormin_g van

eenheidsfront en volksfront in de wea staan, als voorhoede van de Neder!landse we·rkende massa in de strijd tegen het fascistische oorlogsg1evaar en voor mafe- riële en geestel_ijke verheffing, vooraan zal marcheren.

157