Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten, Internationale Arbeidsorganisatie

(1)

Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele

rechten, Internationale Arbeidsorganisatie

Heerma van Voss, G.J.J.; Keizer, A.

Citation

Heerma van Voss, G. J. J., & Keizer, A. (2005). Internationaal Verdrag inzake Economische,

Sociale en Culturele rechten, Internationale Arbeidsorganisatie. Deventer: Kluwer.

Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/14608

Version:

Not Applicable (or Unknown)

License:

Leiden University Non-exclusive license

Downloaded from:

https://hdl.handle.net/1887/14608

(2)

64

Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 7

Int. Verdr. ec. soc. cult. r.

Art.

8

65

INTERNATIONALE CONTEXT Europese Unie

- Richtlijn nr. 93/104/EEG (Organisatie arbeidstij-den), geamendeerd door Richtlijn nr. 2000/34/EG.

- Richtlijn nr. 99/63/EG (Arbeidstijden voor zee-varenden).

- Richtlijn nr.2000/79/EG (Arbeidstijden mobiel personeel in de burgerluchtvaart).

Raad van Europa

- Artikel 2, ESH.

Intemationale arbeidsorganisatie

- No. 14 (wekelijkse rustdag in de industrie),Stb.

1926, 184. Ned. vertalingTrb.1957, 151.

Bekrachtigd mede voor de Ned. Antillen en Aruba op 14juli 1965,Trb. 1965,174.

- No. 106 (wekelijkse rustdag in de handel op kan-toren),Trb.1962,40. Ned. vertalingTrb.1964,61.

Bekrachtigd mede voor de Ned. Antillen en Aruba op 8 oktober 1971,Trb.1971,197.

Opgezegd voor Nederland en Aruba op 2 maart 2000, welke inging op 2 maart 2001 (zie artikel16lid 1 van deze Conventie). Aangezien geen goedkeuring verkregen is van de Eerste Kamer, is het verdrag we-derom bekrachtigd op 2 mei 2001, Trb. 2001, 95, waarna het ingevolge artikel 15 lid 3 van deze Con-ventie op 2 mei 2002 in werking is getreden.

- No. 132 (jaarlijkse vakantie met behoud van loon),Trb. 1971, 91. Ned. vertaling gewijzigd inTrb.

1997, 198. Niet bekrachtigd.

- No. 180 (werktijden van zeevarenden en de be-manning van schepen),Trb.1997,219. Ned. vertaling inTrb.1999,23. Bekrachtigd voor Nederland op 16 ju-ni 2003,Trb.2003, 178.

TOELlCHTlNG ECSR-Comite

- The Committee expresses its concern at the per-missive nature of labour legislation with regard to overtime, the excessive use of which may give rise to

a decline in the creation of further jobs.(CO t.a.v. Ne-derland,EjC.12jljAdd.25,para.15)

Art.

8. - 1. De Staten die partij zijn bij dit

Verdrag verbinden zich het volgende te

waar-borgen:

(a)

Het recht van een ieder vakverenigingen

op te richten en zich aan te sluiten bij de

vak-vereniging van zijn keuze, slechts met

inacht-neming van de regels van de betrokken

organi-satie, ter bevordering en bescherming van zijn

economische en sociale belangen. Aan de

uit-oefening van dit recht mogen geen

beperkin-gen worden verbonden, behalve die welke bij

de wet zijn voorgeschreven en die in een

de-mocratische samenleving geboden zijn in het

belang van de nationale veiligheid of de

open-bare orde, dan weI voor de bescherming van de

rechten en vrijheden van anderen;

(b)

Het recht van vakverenigingen

nationa-Ie overkoepelende organen te vormen en het

recht van deze laatste, internationale

vakver-enigingsorganisaties op te richten of zich

daar-bij aan te sluiten;

(c)

Het recht van vakverenigingen vrijelijk

hun werkzaamheden te ontplooien, waarbij zij

aan geen andere beperkingen zijn

onderwor-pen dan die welke bij de wet zijn

voorgeschre-ven en welke in een democratische

samenle-vinggebodenzijn in hetbelangvande

nationa-Ie veiligheid of de openbare orde, dan weI voor

de bescherming van de rechten en vrijheden

van anderen;

(d)

Het stakingsrecht, mits dit wordt

uitge-oefend overeenkomstig de wetten van het

des-betreffende land.

- 2. Dit artikel verhindert niet het treffen

van wettelijke maatregelen ter beperking van

de uitoefening van deze rechten door leden

van de gewapende macht, van de politie of van

het ambtelijk apparaat.

(3)

66 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 _{Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8} ₆₇

van de Internationale Arbeidsorganisatie

be-treffende de vrijheid tot het oprichten van

verenigingen en de bescherming van het

vak-verenigingsrecht de bevoegdheden

wetge-vende maatregelen te treffen die de in dat

Ver-drag voorziene waarborgen in gevaar zouden

brengen of de wet zodanig toe te passen dat

de-ze in gevaar zouden worden gebracht.

Art. 8. - 1. The States Parties to the present

Covenant undertake to ensure:

(0)

The right of everyone to form trade

unions and join the trade union of his choice,

subject only to the rules of the organization

concerned, for the promotion and protection

of his economic and social interests.

Norestric-tions may be placed on the exercise of this right

other than those prescribed by law and which

are necessary in a democratic society in the

in-terests of national security or public order or

for the protection of the rights and freedoms of

others;

(b)

The right of trade unions to establish

na-tional federations or confederations and the

right of the latter to form or join international

trade-union organizations;

(c)

The right of trade unions to function

freely subject to no limitations other than

those prescribed by law and which are

neces-sary in a democratic society in the interests of

national security or public order or for the

pro-tection of the rights and freedoms of others;

(d) The right to strike, provided that it is

ex-ercised in conformity with the laws of the

par-ticular country.

- 2.

This article shall not prevent the

impo-sition of lawful restrictions on the exercise of

these rights by members of the armed forces or

of the police or of the administration of the

Sta-te.

- 3. Nothing in this article shall authorize

States Parties to the International Labour

Or-ganisation Convention of 1948 concerning

Freedom of Association and Protection of the

Right to Organize to take legislative measures

which would prejudice, or apply the law in

such a manner as would prejudice, the

guaran-tees provided for in that Convention.

Aantekeningen

ALGEMEEN Voorbehoud

- Artikel 8, eerste lid, subd,en tweede lid.

Voorbehoud: De Regering van het Koninkrijk aan-vaardt deze bepaling niet ten aanzien van de Neder-landse Antillen, wat betreft het ambtelijk apparaat van de Nederlandse Antillen. Toelichting: In de Ne-derlandse Antillen wordt het momenteel wenselijk geacht, aan aile personen in overheidsdienst het sta-kingsrecht niet toe te kennen (Bijlage MvT, 13932, R 1037, nr. 4).

- Het voorbehoud is volgens een ECOSOC-docu-ment van 9 februari 2004 enigszins anders verwoord en wordt om die reden hier opgenomen:

Reservation with respect to article 8, paragraph

1 (d):

The Kingdom of the Netherlands does not accept this provision in the case of the Netherlands Antilles with regard to the latter's central and local govern-ment bodies.

Explanation:

(The Kingdom of the Netherlands) clarify that al-though it is not certain whether the reservation (... ) is necessary, (it) has preferred the form of a reservation to that of a declaration.

In this way the Kingdom of the Netherlands wishes to ensure that the relevant obligation under the Cov-enant does not apply to the Kingdom as far as the Netherlands Antilles is concerned (E/C.12/1993/3/ Rev. 6, p. 18).

TOELICHTING ECSR-Comite

(4)

68 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 69 10 (3),13 (2) (a), (3) and (4) and 15 (3) which would

seem to be capable of immedia teapplication by judi-cial and other organs in many national legal systems. Any suggestion that the provisions indicated are in-herently non-self-executing would seem to be diffi-cult to sustain.(General Comment no.3,E/1991/23, An-nexIII, para.5)

Aantekeningen lid 1 onderdelen (a), (b) en(c)jo, lid 2

ALGEMEEN

Nederlandse wetgeving

- Grondwet, artikel 8, en 9.

- Wet op het algemeen verbindend en het onver-bindend verklaren van bepalingen van collectieve ar-beidsovereenkomsten, wet van 25 mei 1937, 5tb.

1937,801, art. 2 lid 5.

- Toetsingskader algemeen verbindend verkla-ring CAO-bepalingen (AW), besluit van 2 december

1998,5tcrt.1998, 240, par. 4.3 onder 3.

- SER-verordening representativiteit organisa-ties, SER-verordening van 15 september 2000.

- Wet op de bedrijfsorganisatie, wet van 27 janua-ri 1950,5tb.1950, K22.

INTERNATIONALE CONTEXT Raad van Europa

- Artikel 5 ESH.

Verenigde Naties

- Artikel 22 IVBPR.

- No. 87 (Vrijheid tot het oprichten van vakvereni-gingen en bescherming van het vakverenigings-recht),5tb. 1949,J 538 (met Ned. vertaling). Bekrach-tigd op 7 maart 1950,Trb.1951,27. Toepasselijkver-klaard op de Ned. Antillen op 25 juni 1951,Trb.1951, 146. Van krachtvoor Aruba vanafl januari 1986.

- No. 98 (Recht zich te organiseren en collectiefte onderhandelen), Trb. 1972, 105. Ned. vertalingTrb.

1979, 79. Bekrachtigd op 22 december 1993, Trb.

1994,26.

- No. 135 (Bescherming van de vertegenwoordi-gers van de werknemers in de onderneming en hun te verlenen faciliteiten),Trb.1971,207 (met Ned. verta-ling). Bekrachtigd op 19 november 1975,Trb. 1976,

11.

- No. 141 (Organisaties van personen die in de landbouw werkzaam zijn en hun rol in de sociaal-economische ontwikkeling),Trb.1976,29 (met Ned. vertaling). Bekrachtigd op 26 januari 1977,Trb.1977, 27. Verdrag is toepasselijk verklaard op Aruba vanaf 18 februari 1986,Trb.1987,16volgendopderijkswet van 12 december 1986, Stb. 1986,668, waarin (mede) gelding van een aantal verdragen, anders dan die in art. 34 van het ESH genoemd worden, tot stand ge-bracht werd. Inmiddels heeft Aruba een opzeggings-verklaring laten registreren op 28 maart 1998, waar-op het verdrag per 18 maart 1999 buiten werking is getreden ten aanzien van Aruba, zieTrb.1997,203 en

Trb.1998, 129.

- No. 151 (Bescherming van het vakverenigings-recht en procedures voor het vaststellen van arbeids-voorwaarden in de openbaren dienst),Trb.1979,50 (met Ned. vertaling). Bekrachtigd op 29 november

1988,Trb.1989, 16.

PARLEMENTAIRE BEHANDELlNG

- 'Artikel 8 omschrijft de individuele en collectie-ve rechten om op nationaal en internationaal vlak vakverenigingsactiviteiten te organiseren en daar-aan dee Ite nemen. De formulering is vrijwelletterlijk overgenomen uit het in het derde lid aangehaalde Verdragvan 1948 van de Internationale Arbeidsorga-nisatie (Arbeidsverdrag 87), dat reeds door het Ko-ninkrijk werd bekrachtigd.

(5)

70 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 71 van het ambtelijk apparaat. Hier zij verwezen naar de

toelichting op artikel 22 (... )

Deverschillen in formulering van de beide bepalin-gen spruiten vermoedelijk mede voort uit de omstan-digheid dat het bij artikel 22 van het Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten gaat om een rege-ling van allerlei verenigingen, die doeleinden kunnen nastreven welke bij een vakvereniging niet voorko-men. Overigens lijkt het de ondergetekenden dat de-ze verschillen in de praktijk niet tot verschillen in rechtsgevolgen zullen leiden.'(MvT, 13 932,R 1037, nr.3)

- 'Wat het begrip "vakvereniging" betreft merken wij op dat de Engelse en Russische woorden voor dat begrip uitsluitend betrekking hebben op organisaties van werknemers, terwijl het Spaans en Frans aan de-ze term een ruimere betekenis toekennen, namelijk ook die van organisaties van werkgevers. De authen-tieke teksten van het verdrag geven te dezen dus geen uitsluitsel. WeI is uit de geschiedenis van de totstand-koming van deze verdragsbepaling te destilleren dat de meerderheid in Commissie III van de VN aan de ruimere interpretatie de voorkeur gaf.' (MvA II, 13932, R 1037, nr. 8)

TOELICHTING ECSR-Comite

- The Committee is concerned over the full enjoy-ment of trade union rights as provided for under arti-cle 8 of the Covenant. In this regard, the Committee notes that foreign workers are barred from holding trade union office (... ).(Concluding Observation t.a.v.

Senegal,E/C12/1993/18)

Aantekeningen lid 1 onderdeel (d)

- Artikel 6 lid 4 ESH; zie ook de uitgebreide aante-keningen daaronder in S&J-deel 74-V. Dit artikellid wordt weI als een een-ieder verbindende bepaling beschouwd, hetgeen onder andere blijkt uit de vol-gende overweging van de Hoge Raad: 'Een en ander wettigt de bepaling van art. 6 lid 4 ESH aan te merken

als een bepaling die naar haar inhoud een ieder kan verbinden in de zin van art. 93 Gr.w.' (HR 30 mei 1986, N]1986, 688, NS)

PARLEMENTAIRE BEHANDELING

- 'Ondanks de tegenwoordige verwevenheid van staat en maatschappij acht de Regering het gewenst, dat er een afzonderlijke wettelijke regeling van het stakingsrechtvoor ambtenaren tot stand komt. Aldus wordt aangesloten bij de mogelijkheid, die in diverse internationale verdragen geboden wordt om beper-kingen aan te brengen in de uitoefening van het sta-kingsrecht door leden van het ambtelijk apparaat. Bo-vendien houdt de wenselijkheid van een dergelijke regeling nauw verband met de wijze waarop de ar-beidsvoorwaarden van de ambtenaren worden vast-gesteld (... ).

(6)

ar-72 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 8 73 tikel 8 voor Nederland zonder voorbehoud

geratifi-ceerd kan worden, zijn wij ervan uitgegaan dat een wettelijke regeling van het stakingsrecht van ambte-naren inderdaad tot stand gebracht zal kunnen wor-den. Uit diverse elementen van het verdrag valt op te maken dat het stakingsrecht, vermeld in artikel8, ge-leidelijk verwezenlijkt mag worden. Deze mogelijk-heid van geleidelijke verwezenlijking, ten aanzien waarvan het ESH geen bepaling bevat, betekent dat de wettelijke regelingvan het stakingsrecht van amb-tenaren niet terstond gereed behoeft te zijn als het verdrag in werking treedt. Het maken van een voor-behoud over het stakingsrecht van ambtenaren ach-ten wij daarom niet noodzakelijk...

Wat het begrip 'stakingsrecht' betreft, merken wij op dat zowel in Nederland, als in internationaal ver-band daarbij gedacht wordt aan een recht van werk-nemers. Het neerleggen van het werk door zelfstan-dige beroepsbeoefenaren, of het sluiten van een be-drijf door werkgevers, vallen naar ons oordeel niet onder het begrip 'op stakingsrecht', dat in artikel 8, onder d, gehanteerd wordt.

Artikel6 van het ESH verschilt van artikel8 van het VN-Verdraginzake economische, sociale en culturele rechten, doordat het met name betrekking heeft op het recht tot collectief onderhandelen en collectieve actie (ook van werkgevers), terwijl artikel 8 van het VN-Verdrag met name betrekking heeft op de vak-verenigingsvrijheid.'(MvA II,13932,R 1037, nr. 8) TOELICHTING

ECSR-Comite

- The Committee expresses its concern about the lack of clear and specific rules on the right to strike.

(Concluding Observation t.a. v. Vietnam, E/C.12/1993/8)

- The Committee welcomes the Government's in-tention to withdraw the reservation it entered in the Covenant concerning the right to strike.(Concluding Observation t.a.v. Nederland, E/C.12/1 /Add.25,para.8) Een dergelijke intrekking van het voorbehoud is echter nooit gedaan, hetgeen vergelijkbaar is met een eenzelfde belofte t.a.v. een voorbehoud bij artikel 6 lid 4. Zie Kamerstukken 1989/90 (Aanhangsel van de Handelingen), nr. 635 en S&J-deeI74-Vonder artikel 6 lid 4, 'stakingsrecht in de publieke sector'.

JURISPRUDENTIE

_. 'Voor zoveel het middel een beroep doet op art. 8 eerste lid onder d lnternationaal Verdrag inzake eco-nomische, sociale culturele rechten miskent het dat dit artikel geen "een ieder verbindende bepaling" be-vat in de zin van art. 94 Gr.w, waarop de burgers rechtstreeks een beroep kunnen doen voor de natio-nale rechter. Dit volgt reeds uit de tekst zelf van ge-noemd artikel, hetwelk - naar luid van de Engelse tekst - bepaalt:

"The States Parties to the present Covenant under-take to ensure:

(...)

"d. The right to strike, provided that it is exer-cised in conformity with the laws of the particular country."

Deze opvatting vindt haar bevestiging in:

"a. artikel2 eerste lid van genoemd verdrag, het-welk - naar luid van de Engelse tekst - bepaalt:

'Each State Party to the present Covenant under-takes to take steps (... ) with a view to achieving progressively the full realization of the rights rec-ognized in the present Covenant by all appropriate means, including particularly the adoption oflegis-lative measures.'

b. de MvTop het ontwerp van een Rijkswet tot goedkeuring van het onderhavige verdrag waarin -onder verwijzing naar het geciteerde artikel en art. 17 tweede lid Verdrag - tot uitdrukking wordt gebracht dat in het algemeen de bepalingen van dit verdrag geen directe werking zullen hebben. "Aard en inhoud van het Verdrag inzake economische, so-ciale en culturele rechten, alsmede de formulering van de artikelen, wijzen uit dat het verdrag is afge-stemd op geleidelijke en toenemende verwezenlij-king door middel van wetgeving en uitvoerings-maatregelen.'''

Bijl. Handelingen II,1975/76, 13 392(R 1037),nr. 3, p. 12-13).'(HR (Strajkamer)6december1983,N]1984,

(7)

74 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 9 Int. Verdr. ec. soc. cult, r. Art. 9 75 Aantekeningen lid 3

ALGEMEEN

- Dit lid was voorgesteld door Nederland en het Verenigd Koninkrijk (A/C.3/L.550 en L.555). Lid 3 komt overeen met artikel 22 lid 3 IVBPR.

Art.9. De Staten die partij zijn bij dit

Ver-drag erkennen het recht van een ieder op

soci-ale zekerheid, daarbij inbegrepen socisoci-ale

ver-zekering.

Art. 9. The States Parties to the present

Cov-enant recognize the right of everyone to social

security, including social insurance.

Aantekeningen

ALGEMEEN

- lie de aantekeningen onder artikel 2, lid 2.

- Artike148 EG-verdrag.

- Verordening nr. 1408/71/EEG. Raad van Europa

- Artikel 12 en 13 EsH.

- Het Europees Verdrag inzake Sociale Zekerheid (met aanvullend akkoord), Trb.1976, 54. Ned. verta-ling in Trb. 1976, 158. Bekrachtigd 8 februari 1977, Trb. 1977, 35. lie voor wijzigingen in de BijlagenTrb. 1996, 157 enTrb.1998,235. Het Verdrag is in werking getreden op 1 maart 1997. Dit verdrag vervult artikel 173van de EuropeseCodeinzake sociale zekerheid en betreft de positie van migranten en vreemdelingen in de sociale zekerheid.

- Het Europees verdrag inzake de rechtspositie van migrerende werknemers,Trb.1980, 70 (met Ned. vertaling). Bekrachtigd op 1 februari 1973,Trb. 1983, 45. Hetverdrag is in werking getreden op 2 mei 1983.

- DeherzieneEuropese Code inzake sociale

zeker-heid,Trb.1993, 123. Dit verdrag is nog door geen en-kelland geratificeerd.

lntemationale arbeidsorganisatie

- No. 102 (Minimumnormen van sociale zeker-heid),Trb.1953,69 (met Ned. vertaling). Bekrachtigd op 11 oktober 1962,Trb.1963,37.

- No. 121 (Prestaties bij arbeidsongevallen en be-roepsziekten), Trb. 1965, 16. Ned. vertaling in Trb. 1966, 137 enTrb.1982,48. Bekrachtigd op 2 augustus 1969,Trb.1969,229 en toepasselijk verklaard op Aru-ba, zieTrb. 1986, 147. Een voorstel tot opzegging van 4 mei 1988 (Kamerstukken II 1987/88,20 555, nrs. 1 en 2) is door de Tweede Kamer verworpen op 6 juni 1989 (Handelingen II 1988/89, p. 6309).

- No. 128 (Uitkeringen bij invaliditeit, ouderdom en nagelaten betrekkingen),Trb.1968, 131 (met Ned. vertaling). Bekrachtigd op 27 oktober 1969, Trb. 1969,229.

- 'Artikel 9 betreft het recht op sociale zekerheid en sociale verzekering. Uit de Nederlandse wetgeving op dit gebied blijkt, dat dit recht hier wordt erkend. Gewezen moge onder meer worden op de Algemene Ouderdomswet, de Algemene Weduwen- en Wezen-wet, de Algemene Wet bijzondere Ziektekosten en de Algemene Kinderbijslagwet, en de Algemene Ar-beidsongeschiktheidswet, tezamen de z.g. volksver-zekeringen; de verschillende werknemersverzeke-ringen, de Wet op de minimumloon en de Algemene Bijstandswet. Deze voorzieningen voldoen boven-dien aan de vereisten van Arbeidsverdrag 102 van 28 juni 1952 (... ) betreffende minimum-normen van sociale zekerheid, met Protocol, van 16 april 1964

(

...

).

(8)

76 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 9 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 10 77

JURISPRUDENTIE

- 'Vanwege appellante is een beroep gedaan op ar-tikel 9 (recht sociale zekerheid), arar-tikel11, eerste lid, (hetrechtopeen behoorlijke levensstandaard)en ar-tikel15 eerste lid onder a (recht op deelname aan het culturele leven) van het IVESCR. De Raad laat thans in het midden of genoemde verdragsbepalingen beho-ren tot de in de artikelen 93 en 94 van de Grondwet bedoelde bepalingen, die naar hun inhoud een ieder kunnen verbinden of, met andere woorden, recht-streekse werking hebben. De Raad merkt over deze bepalingen niettemin op dat deze naar zijn oordeel niet het karakter van zogeheten standstill-bepalin-gen hebben. In zijn uitspraak van 31 maart 1995(RSV 1996, 28) heeft de Raad reeds overwogen dat het in artikel 11, eerste lid, van het IVESCR neergelegde recht op steeds betere levensomstandigheden moet worden gelezen mede in verband met de, in artikel2, eerste lid, van dat verdrag genoemde, aan de Staat ter beschikking staande hulpbronnen. Mits een toerei-kende minimumstandaard wordt gewaarborgd, kan de wetgever de vrijheid niet worden ontzegd om tot verlaging van sociaIe zekerheidsprestaties over te gaan als de economische omstandigheden daartoe aanleiding geven.' (CRvB22april 1997,]B 1997/158, USZ 1997/149)

- 'Met betrekking tot de gestelde strijd met artikel 9 van het IVESCR en artikel 12 van het ESH, stelt de Raad voorop dat hij in het midden zal laten of ge-noemde artikelen behoren tot die in de artikelen 93 en 94 van de Grondwet bedoelde bepalingen, die naar haar inhoud eenieder kunnen verbinden. Zoals de Raad reeds eerder heeft overwogen in zijn uitspraken van 31 maart 1995 (RSV 1996/28) en 1 april 1997, rolnr.M W 1993/678, moet de inhoud van deze arti-kelen worden gezien in samenhang met de aan de Staat "ter beschikking staande hulpmiddelen", in welk verband voor wat betreft het IVESCR wordt ver-wezen naar artikel2, eerste lid,van het IVESCR. Nudie hulpbronnen beperkt zijn, staat het de wetgever naar het oordeel van de Raad vrij om tot een herverdeling over te gaan, mits een toereikende minimumlevens-standaard - rekening houdend met een stilstand of afname van de economische groei - wordt gegaran-deerd. In de wet TBA is gekozen voor een systeem waarbij aanspraak bestaat op een vervolguitkering, voor bepaalde personen voorafgegaan gedurende

een bepaalde periode door een loongerelateerde uit-kering, welke regeling de strekking heeft om een toe-reikende minimumstandaard te garanderen, nu die vervolguitkering is gebaseerd op het minimumloon verhoogd met een bepaald percentage.

Het vorenstaande in aanmerking genomen kan naar 's Raads oordeel niet worden gesproken van strijd met de artikelen 9 IVESCR en 12 ESH, als door appellant gesteld.' (CRvB 24februari 1999,]B 1999/ 110, USZ 1999/157)

Art. 10. De Staten die partij zijn bij dit

Ver-drag erkennen het volgende:

1. Degrootst mogelijke bescherming en

bij-stand dient te worden verleend aan het gezin,

dat de natuurlijke en fundamentele kern van

de maatschappij vormt, in het bijzonder bij de

stichting daarvan en zolang het de

verant-woording draagt voor de zorg voor en de

op-voeding van kinderen die nog niet in eigen

le-vensonderhoud kunnen voorzien. Een

huwe-lijk moet door de aanstaande echtgenoten uit

vrije wil worden aangegaan.

2. Aan moeders dient bijzondere

bescher-ming te worden verleend gedurende een

rede-lijke periode voor en na de geboorte van hun

kind. Gedurende deze periode dient aan

wer-kende moeders verlof met behoud van loon of

verlof gekoppeld aan passende uitkeringen

krachtens de sociale zekerheidswetgeving te

worden toegekend.

(9)

Sta-78 Int. Verdr. ec, soc. cult. r, Art. 10 _{Int. Verdr. ec. soc. cult. r, Art. 10} 79

ten dienen tevens leeftijdsgrenzen vast te

stel-len waarbeneden het verrichten van

loonar-beid door kinderen verboden en strafbaar bij

de wet dient te zijn.

Art. 10. The States Parties to the present

Covenant recognize that:

- 1

The widest possible protection and

as-sistance should be accorded to the family,

which is the natural and fundamental group

unit of society, particularly for its

establish-ment and while it is responsible for the care

and education of dependent children.

Mar-riage must be entered into with the free

con-sent of the intending spouses.

- 2 Special protection should be accorded to

mothers during a reasonable period before and

after childbirth. During such period working

mothers should be accorded paid leave or

leave with adequate social security benefits.

- 3 Special measures of protection and

as-sistance should be taken on behalf of all

chil-dren and young persons without any

discrimi-nation for reasons of parentage or other

condi-tions. Children and young persons should be

protected from economic and social

exploita-tion. Their employment in work harmful to

their morals or health or dangerous to life or

likely to hamper their normal development

should be punishable by law. States should

al-so set age limits below which the paid

employ-ment of child labour should be prohibited and

punishable by law.

Aantekingen lid 1

ALGEMEEN

- Wet aanpassing arbeidsduur, wet van 19 februa-ri 2000,Stb.2000, 114.

- Algemene Kinderbijslagwet, wet van 29 april

1962,Stb.1962, 160.

- Vgl.artikel 16.

Verenigde Naties

- Verdrag inzake de uitbanning van aIle vormen van diseriminatie van vrouwen (CEDAW),Trb. 1980,

46. Ned. vertaling inTrb.1981,61 en 1991, 134. Goed-gekeurd bij Rijkswet van 3 juli 1991,Stb. 1991,335,

zieTrb.1991,134.

- Artikel23 IVBPR (vgl. ook de door het Cornite van de Mensenreehten in dat kader genomen General Comment no. 19 betreffende de protectionofthefami-ly).

- No. 156 (Gelijke kansen en gelijke behandeling van mannelijke en vrouwelijke arbeiders: arbeiders met gezinsverantwoordelijkheden), Trb. 1981,244. Ned. vertaling inTrb.1981, 244. 1982, 101. Bekrach-tigd op 24 maart 1988,Trb. 1988, 29.

- 'Deze bepaling heeft dezelfde strekking als arti-kel23 van het Verdrag inzake burgerreehten en poli-tieke rechten, dat eveneens is gebaseerd op artikel16 van de Universele Verklaring van de reehten van de mens. (... ) Deondergetekende zijn van mening dat de in dit artikel bedoelde besehermingvan het gezin hier te lande op diverse terreinen tot uitdrukking komt, Naast een regeling van de familiereehtelijke verhou-dingen vindt men vooral in de sociale sector regelin-gen die speciaal bedoeld zijn voor het gezin, bijvoor-beeld subsidieregelingen voor gezinswerk (alge-meen maatsehappelijk werk), voor bureau's voor le-vens- en gezinsmoeilijkheden, voor gezinsverzor-ging, gezinshulpen gezinsvoorliehting.'(MvT,13 932,

R 1037, nr. 3)

(10)

80 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 10 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 10 81 hetverdrag. Het antwoord luidt ontkennend. Het

ver-drag eist dat er een stelsel van voorzieningen aanwe-zig is. Met de tijd kan de inhoud van deze voorzienin-gen echter wijzivoorzienin-gen, met name ten gevolge van zich wijzigende maatschappelijke opvattingen. Evenzo kan de vorm waarin de voorzieningen worden aange-boden varieren van een wet tot een subsidieregeling. Ook hiertegen bestaat geen bezwaar voor zover het onderhavige verdragsbepalingen betreft.' (MvA II, 13932, R 1037, nr. 8)

Aantekeningen lid 2

ALGEMEEN

- Wet arbeid en zorg, wet van 16 november 2001, 5tb.2001, 567.

- Richtlijn nr. 96/34/EG (Ouderschapsverlof). Raad van Europa

- Arikel 8 ESH.

- 'Wat betreft het hier gestipuleerde bevallings-verlof zij aangestipt dat de Ziektewet aan de hier ge-stelde voorwaarden voldoet, terwijl daarenboven ar-tikel11, tweede lid, van de Arbeidswet 1919(Bew.: thans artikel4:8Arbeidstijdenwet)de jonge moeder toestaat de voor het zogen van de jonggeborene no-dige tijdvrijte nemen. Dezelfde regelingen bestaan in het(ambtenarenrecht).'(MvT, 13932, R 1037, nr. 3)

Aantekeningen lid 3

ALGEMEEN

- Wet minimumloon en minimumvakantiebij-slag, wet van 27 november 1968,5tb.1968, 657.

- Besluit minimumjeugdloonregeling, besluit van 29 juni 1983,5tb.1983, 300.

- Arbeidstijdenwet, wet van 23 november 1995, 5tb.1995, 598.

- Arbeidsomstandighedenbesluit, besluit van 15 januari 1997,5tb.1997,217.

- Nadere regeling kinderarbeid, besluit van 13 de-cember 1995,5tcrt.1995, 246.

- Richtlijn nr. 94/33/EG (Bescherming jongeren op het werk).

Raad van Europa

- Artikel7 (binnen de context van de arbeid) en ar-tikel17 (buiten de context van de arbeid) ESH. Verenigde Naties

- Verdrag inzake de Rechten van het Kind(met na-me artikel 32 voor wat betreft economische uitbui-ting),Trb.1990,46. Ned. vertaling inTrb.1990, 170 en 1997, 83. Goedgekeurd bij wet van 24 november 1994,5tb.1994, 862, zieTrb. 1995, 92. Bekrachtigd voor Aruba op 18 december 2000,Trb.2001,169. Intemationale arbeidsorganisatie

- No. 90 (Nachtarbeid jeugdige personen werk-zaam in de industrie),5tb.1949,j 537 (met Ned. verta-ling). Bekrachtigd - mede voor de Nederlandse An-tillen en Aruba - op 22 oktober 1954,Trb.1957, 186.

(11)

14 september1976,Trb. 1977,53 en toepasselijk ver-klaard op Aruba op 18 februari 1986,Trb.1987, 9. De gespecificeerde minimumleeftijd door Nederland is 15 jaar, dit als gevolgvan artikel2lid 1 en lid 3 van de Conventie. Een lagere leeftijd (vanaf 13 jaar) voor licht werk is mogelijk ex artikel 7 van de Conventie. Gevaarlijke arbeid is verboden voor kinderen tot en met 18 jaar, zie artikel 3 lid 1 van de Conventie.

- No. 182 (Verbod op en de onmiddellijke uitban-ning van de ergste vormen van kinderarbeid), Trb.

1999, 177. Ned.vertaling inTrb.2000, 52. Bekrachtigd op 14 februari 2002,Trb.2002,96. Zieartikel3(d)jo. 7 lid 1 de bijbehorende Aanbeveling no. 190. Gevaarlij-ke arbeid is verboden voor kinderen tot en met 18jaar (artikel 3(d)jo. 2 en 1 van de Conventie).

- 'In dit verband zij gewezen op de Arbeidswet 1919 (Bew.: thans Hoofdstuk3Arbeidstijdenwet),die enerzijds verbiedt om een kind, zolang dit nog leer-plichtig is, arbeid te laten verrichten, en anderzijds in beginsel de leeftijd van 15 jaren als vereiste tot toe la-ting tot het verrichten van arbeid stelt.

Daarnaast is een hogere dan de normale toelatings-leeftijd in Nederland voorgeschreven voor een groot aantal gevallen zoals bij stuwadoorsarbeid, onder-grondse arbeid in de mijnen, caissonarbeid, arbeid aan boord van zeeschepen, alsmede op de velerlei soorten arbeid waarvoor in het Arbeidsbesluit 1920 een bepaalde minimumleeftijd is vastgesteld.(Bew.: thans kan verwezen worden naar: artikel 4.105 en 6.27 Arbeidsomstandighedenbesluit en artikel 3-5 Bestrijdingsmiddelenbesluit 1964 voor verboden ar-beid onder de 18 en naar 3.46, 4.106 en 7.39 Arar-beids- Arbeids-omstandighedenbesluit voor werk voor 16-jarigen of ouder indien deskundig toezicht aanwezig is) Een verbod tot het verrichten van nachtarbeid door jeug-digen bestaat voor nagenoeg aile categorieen arbeid ingevolge de voorschriften, uitgevaardigd bij of krachtens de Arbeidswet 1919 en de Mijnwet 1903 (Bew.:vgl. thans artikel5:8 en 5:9 Arbeidstijdenwet). Een medische verklaring is ingevolge het Arbeidsbe-sluit vereist voor het verrichten van een groot aantal werkzaamheden door jeugdigen(Rew.:vgl. thans ar-tikel 18 Arbeidsomstandighedenwet 1998 en art. 1.38 Arbeidsomstandighedenbesluit).' (MvT, 13932, R 1037, nr. 3)

TOELlCHTlNG ECSR-Comite

- In addition, there are a number of other provi-sions in the International Covenant on Economic, So-cial and Cultural Rights, including articles 3, 7 (a) (i), 8, 10 (3),13 (2) (a), (3) and (4) and 15 (3) which would seem to be capable of immediate application by judi-cal and other organs in many national legal systems. Any suggestion that the provisions indicated are in-herently non-self-executing would seem to be diffi-cult to sustain.(General Comment no.3,E/1991/23, An-nexIII, para.5)

Art. 11. - 1. De Staten die partij zijn bij dit

Verdrag erkennen het recht van een ieder op

een behoorlijke levensstandaard voor zichzelf

en zijn gezin, daarbij inbegrepen toereikende

voeding, kleding en huisvesting, en op steeds

betere levensomstandigheden. De Staten die

partij zijn bij dit Verdrag nemen passende

maatregelen om de verwezenlijking van dit

recht te verzekeren, daarbij het essentieel

be-lang erkennende van vrijwillige internationale

samenwerking.

- 2. DeStaten die partij zijn bij ditVerdrag,

het fundamentele recht erkennende van een

ieder gevrijwaard te zijn tegen honger, nemen

zowel zelfstandig als door middel van

interna-tionale samenwerking de maatregelen,

waar-onder mede begrepen bijzwaar-ondere

program-ma's, die nodig zijn ten einde:

(a)

De methoden voor de voortbrenging,

verduurzaming en verdeling van voedsel te

verbeteren door volledige gebruikmaking van

de technische en wetenschappelijke kennis,

door het geven van voorlichting omtrent de

beginselen der voedingsleer en door het

ont-wikkelen ofreorganiseren van agrarische

stel-sels op zodanige wijze dat de meest

doelmati-ge ontwikkeling en benutting van natuurlijke

hulpbronnen wordt verkregen;

(12)

wereld-84 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 _{Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11} ₈₅

voedselvoorraden in verhouding tot de

be-hoefte te verzekeren, daarbij rekening

hou-dende met de problemen van zowel de voedsel

invoerende als de voedsel uitvoerende landen.

Art. 11. -

1. The States Parties to the

pre-sent Covenant recognize the right of everyone

to an adequate standard of living for himself

and his family, including adequate food,

cloth-ing and houscloth-ing, and to the continuous

im-provement ofliving conditions. The States

Par-ties will take appropriate steps to ensure the

realization of this right, recognizing to this

ef-fect the essential importance of international

co-operation based on free consent.

- 2. The States Parties to the present

Cov-enant, recognizing the fundamental right of

everyone to be free from hunger, shall take,

in-dividually and through international

co-oper-ation, the measures, including specific

pro-grammes, which are needed:

(a)

To improve methods of production,

con-servation and distribution of food by making

full use of technical and scientific knowledge,

by disseminating knowledge of the principles

of nutrition and by developing or reforming

agrarian systems in such a way as to achieve

the most efficient development and utilization

of natural resources;

(b

J

Taking into account the problem of both

food-importing and food-exporting countries,

to ensure an equitable distribution of world

food supplies in relation to need.

Aantekeningen lid 1

- 'De leden vragen verder, of de verdragsverplich-ting in artikel 11 van het Verdrag inzake eco-nomische, sociale en culturele rechten inzake "steeds betere levensomstandigheden" niet botst met de ver-worven inzichten betreffende de grenzen van de groei en of een dergelijke verplichting tot in lengte vanjaren uitvoerbaar is. In antwoord hierop vestigen

wij er de aandacht op, dat niet aIleen de onderhavige zinsnede uit artikelll, maar in feite het gehele Socia-le Verdrag de vooruitgangsgedachte veronderstelt die besloten ligt in genoemde zinsnede. Immers het basisartikel2 van het Verdrag spreekt in het eerste lid over het "steeds nader tot een algehele verwezenlij-king van de in dit Verdrag erkende rechten te komen" . Deze gedachte is inderdaad gebaseerd op opvattin-gen en verwachtinopvattin-gen uit de jaren waarin de Verdra-gen zijn opgesteld en welke opvattinVerdra-gen en verwach-tingen in de meest recente jaren, waarin het besef is doorgedrongen dat er op wereldniveau geen sprake kan zijn van onbegrensde groei, tot een kentering zijn gekomen. Een en ander neemt niet weg, dat met na-me in de ontwikkelingslanden de levensomstandig-heden van grote groepen van de bevolking verre be-neden een aanvaardbaar niveau zijn, en dat in deze landen de verwezenlijking van steeds betere levens-omstandigheden een urgente noodzaak is gedurende nog vele komende jaren. Indien in de ontwikkelde landen grenzen moeten worden gesteld aan de groei, of indien sprake zou moeten zijn van een eventuele teruggang in het genot van economische en sociale rechten, zullen hierbij het tweede lid van artikel2 en artikel4 van het onderhavige Verdrag tot richtsnoer moeten dienen.'(MvA11,13932,R 1037, nr. 8) TOELICHTING

ECSR-Comite

- The Committee views with concern the living conditions of asylum seekers in some reception cen-tres in the country. (Concluding Observation t.a.v. Ne-derland,E/C.12/1/Add. 15, para. 18)

- General commentNo.4

The right to adequate housing(article11 (1))

1. Pursuant to article 11 (1) of the Covenant, States parties 'recognize the right of everyone to an ade-quate standard ofliving for himselfand his family, in-cluding adequate food, clothing and housing, and to the continuous improvement of living conditions'. The human right to adequate housing, which is thus derived from the right to an adequate standard ofliv-ing, is of central importance for the enjoyment of all economic, social and cultural rights. (... )

(13)

instru-86 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art.t t _{lot. Verdr. ec. soc. cult. r, Art.}_{t t} ₈₇

merits' address the different dimensions of the right to adequate housing article 11 (1) of the Covenant is the most comprehensive and perhaps the most im-portant of the relevant provisions. (... )

6. The right to adequate housing applies to every-one. While the reference to 'himself and his family' reflects assumptions as to gender roles and economic activity patterns commonly accepted in 1966 when the Covenant was adopted, the phrase cannot be read today as implying any limitations upon the applica-bility of the right to individuals or to female-headed households or other such groups. Thus, the concept of 'family' must be understood in a wide sense. Further, individuals, as well as families, are entitled to ade-quate housing regardless of age, economic status, group or other affiliation or status and other such ftors. In particular, enjoyment of this right must, in ac-cordance with article 2 (2) of the Covenant, not be subject to any form of discrimination.

7. In the Committee's view, the right to housing should not be interpreted in a narrow or restrictive sense which equates it with, for example, the shelter provided by merely having a roof over one's head or views shelter exclusively as a commodity. Rather it should be seen as the right to live somewhere in secu-rity, peace and dignity. This is appropriate for at least two reasons. In the first place, the right to housing is integrally linked to other human rights and to the fundamental principles upon which the Covenant is premised. This 'the inherent dignity of the human person' from which the rights in the Covenant are said to derive requires that the term 'housing' be inter-preted so as to take account of a variety of other con-siderations, most importantly that the right to hous-ing should be ensured to all persons irrespective of

1. See, for example, article 25 (1) of the Universal Declaration on Human Rights, article 5 (e)(iii) of the International Con-vention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimi-nation, article 14 (2) of the Convention on the Elimination of AllForms of Discrimination against Women, article 27 (3) of the Convention on the Rights of the Child, article 10 of the Declaration on Social Progress and Development, section III (8) of the Vancouver Declaration on Human Settlements,

1976 (Report of Habitat: United Nations Conference on Hu-man Settlements (United Nations publication, Sales No. E.76.1V.7 and corrigendum), chap. I), article 8(1)ofthe Declaration on the Right to Development and the ILO Re-commendation Concerning Workers' Housing, 1961 (No 115).

income or access to economic resources. Secondly, the reference in article 11(1)must be read as refer-ring not just to housing but to adequate housing. As both the Commission on Human Settlements and the Global Strategy for Shelter to the Year 2000 have sta-ted: 'Adequate shelter means ... adequate privacy, adequate space, adequate security, adequate lighting and ventilation, adequate basic infrastructure and adequate location with regard to work and basic facil-ities - all at a reasonable cost'.

8. Thus the concept of adequacy is particularly sig-nificant in relation to the right to housing since it serves to underline a number of factors which must be taken into account in determining whether partic-ular forms of shelter can be considered to constitute 'adequate housing' for the purposes of the Covenant. While adequacy is determined in part by social, eco-nomic, cultural, climatic, ecological and other factors, the Committee believes that it is nevertheless possi-ble to identify certain aspects ofthe right that must be taken into account for this purpose in any particular context. They include the following:

(a) Legal security of tenure (... ) (Bew.: zie General Comment nr. 7hieronder)

(b) Availability of services, materials, fadlities and infrastructure (... ) (c) Affordability ( ) (d) Habitability ( ) (e) Accessibility ( ) (f) Location (... ) (g) Cultural adequacy (... )

(14)

con-88

Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11

89

stitutes a very important dimension in defining the

right to adequate housing.

11. States parties must give due priority to those social groups living in unfavourable conditions by giving them particular consideration. Policies and legislation should correspondingly not be designed to benefit already advantaged social groups at the ex-pense of others. (... ) It would thus appear to the Com-mittee that a general decline in living and housing conditions, directly attributable to policy and legisla-tive decisions by States parties, and in the absence of accompanying compensatory measures, would be inconsistent with the obligations under the Cov-enant. (... )

13. Effective monitoring of the situation with re-spect to housing is another obligation of immediate effect. For a State party to satisfy its obligations under article 11 (1) it must demonstrate,

interalia,

that it has taken whatever steps are necessary, either alone or on the basis ofinternational cooperation, to ascertain the full extent of homelessness and inadequate hous-ing within its jurisdiction. (... )

14. Measures designed to satisfy a State party's obligations in respect of the right to adequate housing may reflect whatever mix of public and private sector measures considered appropriate (... ) In essence, the obligation is to demonstrate that, in aggregate, the measures being taken are sufficient to realize the right for every individual in the shortest possible time in accordance with the maximum of available re-sources.

17. The Committee views many component ele-ments of the right to adequate housing as being at least consistent with the provision of domestic legal remedies. Depending on the legal system, such areas might include, but are not limited to:(a)legal appeals aimed at preventing planned evictions or demoli-tions through the issuance of court-ordered injunc-tions;(b)legal procedures seeking compensation fol-lowing an illegal eviction;(c)complaints against ille-gal actions carried out or supported by landlords (whether public or private) in relation to rent levels, dwelling maintenance, and racial or other forms of discrimination; d) allegations of any form of discrimi-nation in the allocation and availability of access to housing; and (e)complaints against landlords con-cerning unhealthy or inadequate housing conditions. In some legal systems it would also be appropriate to

explore the possibility offacilitating class action suits in situations involving significantly increased levels of homelessness. (... )

19. Finally, article 11 (1) concludes with the obli-gation of States parties to recognize 'the essential im-portance of international cooperation based on free consent'. Traditionally, less than 5 per cent of all in-ternational assistance has been directed towards housing or human settlements, and often the manner by which such funding is provided does little to ad-dress the housing needs of disadvantaged groups. States parties, both recipients and providers, should ensure that a substantial proportion of financing is devoted to creating conditions leading to a higher number of persons being adequately housed.

(Gener-alComment nr.

4,

E/1992/23)

General Comment No. 7

The right to adequate housing (art.

11.1

of the

Cov-enant): forced evictions

1. In its General Comment No.4 (1991), the Com-mittee observed that all persons should possess a de-gree of security of tenure which guarantees legal pro-tection against forced eviction, harassment and other threats. It concluded that forced evictions are

prima

facie

incompatible with the requirements of the Cov-enant. (... ) the Committee is (... ) to seek to provide further clarification as to the implications of such practices in terms of the obligations contained in the Covenant.

3. (... )The term 'forced evictions' as used through-out this general comment is defined as the perma-nent or temporary removal against their will of indi-viduals, families and/or communities from the homes and/or land which they occupy, without the provi-sion of, and access to, appropriate forms of legal or other protection. The prohibition on forced evictions does not, however, apply to evictions carried out by force in accordance with the law and in conformity with the provisions of the International Covenants on Human Rigths. (... )

(15)

90 Int. Verdr. ec. soc. cult. r, Art. 11 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 91 and solely for the purpose of promoting the general

welfare in a democratic society'. (... )

8. In essence, the obligations of States parties to the Covenant in relation to forced evictions are based on article 11.1, read in conjunction with other rele-vant provisions. In particular, article 2.1 obliges Sta-tes to use 'all apropriate means' to promote the right to adequate housing. However, in view of the nature of the practice of forced evictions, the reference in ar-ticle 2.1 to progressive achievement based on the availability of resources will rarely be relevant. The State itself must refrain from forced evictions and en-sure that the law is enforced against its agents or third parties who carry out forced evictions (as defined in paragraph 3 above). Moreover, this approach is rein-forced by article 17.1 of the International Covenant on Civil and Political Rights which complements the right not to be forcefully evicted without adequate protection. That provision recognizes,

interalia,

the right to be protected against 'arbitrary or unlawful in-terference' with one's home. It is to be noted that the State's obligation to ensure respect for that right is not qualified by considerations relating to its avail-able resources.

9. Article 2.1 of the Covenant requires States par-ties to use 'all appropriate means', including the adoption of legislative measures, to promote all the rights protected under the Covenant. Although the Committee has indicated in its General Comment No.3 (1990) that such measures may not be indis-pensable in relation to all rights, it is clear that legisla-tion against forced eviclegisla-tions is an essential basis upon which to build a system of effective protection. Such legislation should include measures which (a) pro-vide the greatest possible security of tenure to occu-piers of houses and land, (b) conform to the Covenant and (c) are designed to control strictly the circum-stances under which evictions may be carried out. The legislation must also apply to all agents acting un-der the authority of the State or who are accountable to it. Moreover, in view of the increasing trend in some States towards the Government greatly reduc-ing its responsibilities in the housreduc-ing sector, States parties must ensure that legislative and other mea-sures are adequate to prevent and, if appropriate, punish forced evictions carried out, without appro-priate safeguards, by private persons or bodies. States parties should therefore review relevant legislation

and policies to ensure that they are compatible with the obligations arising from the right to adequate housing and repeal or amend any legislation or pol-icies that are inconsistent with the requirements of the Covenant.

10. (... )The non-discrimination provisions of arti-cles 2.2 and 3 of the Covenant impose an additional obligation upon Governments to ensure that, where evictions do occur, appropriate measures are taken to ensure that no form of discrimination is involved.

11. Whereas some evictions may be justifiable, such as in the case of persistent non-payment of rent or of damage to rented property without any reason-able cause, it is incumbent upon the relevant author-ities to ensure that they are carried out in a manner warranted by a law which is compatible with the Cov-enant and that all the legal recourses and remedies are available to those affected.

12. Forced eviction and house demolition as a pu-nitive measure are also inconsistent with the norms of the Covenant. Likewise, the Committee takes note of the obligations enshrined in the Geneva Conven-tions of 1949 and Protocols thereto of 1977 concern-ing prohibitions on the displacement of the civilian population and the destruction of private property as these relate to the practice of forced eviction.

13. States parties shall ensure, prior to carrying out any evictions, and particularly those involving large groups, that all feasible alternatives are explored in consultation with the affected persons, with a view to avoiding, or at least minimizing, the need to use force. Legal remedies or procedures should be provided to those who are affected by eviction orders. States par-ties shall also see to it that all the individuals con-cerned have a right to adequate compensation for any property, both personal and real, which is affected. In this respect, it is pertinent to recall article 2.3 of the International Covenant on Civil and Political Rights, which requires States parties to ensure 'an effective remedy' for persons whose rights have been violated and the obligation upon the 'competent authorities (to) enforce such remedies when granted'.

14. In cases where eviction is considered to be jus-tified, it should be carried out in strict compliance with the relevant provisions of international human rights law and in accordance with general principles of reasonableness and proportionality. (... )

(16)

proce-92 Int.Verdr. ec, soc. cult. r.Art.11 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 93 IUltill>pJiQte.ctions which should be applied in relation

toifQl"ced evictions include: (a) an opportunity for gen.uine consultation with those affected; (b) ade-quate and reasonable notice for all affected persons prior to the scheduled that of eviction; (c) informa-tion on the proposed evicinforma-tions, and, where applica-ble, on the alternative purpose for which the land or housing is to be used, to be made available in reason-able time to all those affected; (d) especially where groups of people are involved, government officials or their representatives to be present during an evic-tion; (e) all persons carrying out the eviction to be properly identified; (f) evictions not to take place in particularly bad weather or at night unless the affect-ed persons consent otherwise; (g) provision of legal remedies; and (h) provision, where possible, of legal aid to persons who are in need of it to seek redress from the courts.

16. Evictions should not result in individuals being rendered homeless or vulnerable to the violation of other human rights. Where those affected are unable to provide for themselves, the State party must take all appropriate measures, to the maximum of its available resources, to ensure that adequate alterna-tive housing, resettlement or access to producalterna-tive land, as the case may be, is available.

(General

Com-ment nr.

7, £/1998/22,

AnnexIV)

General commentNo. 12

The right to adequate food(art.

11)

1. The human right to adequate food is recognized in several instruments under international law. The International Covenant on Economic, Social and Cul-tural Rights deals more comprehensively than any other instrument with this right. Pursuant to article 11.1 of the Covenant, States parties recognize 'the right of everyone to an adequate standard of living for himself and his family, including adequate food, clothing and housing, and to the continuous im-provement ofliving conditions', while pursuant to ar-tide 11.2 they recognize that more immediate and urgent steps may be needed to ensure 'the fundamen-tal right to freedom from hunger and malnutrition'. The human right to adequate food is of crucial impor-tance for the enjoyment of all rights. It applies to ev-eryone; thus the reference in Article 11.1 to 'himself and his family' does not imply any limitation upon the

applicability of this right to individuals or to female-headed households. (... )This General Comment aims to identify some of the principal issues which the Committee considers to be important in relation to the right to adequate food.

6. The right to adequate food is realized when ev-ery man, women and child, alone or in community with others, has physical and economic access at all times to adequate food or means for its procurement. The

rightto adequate food

shall therefore not be in-terpreted in a narrow or restrictive sense which equa-tes it with a minimum package of calories, proteins and other specific nutrients. The

righttoadequatefood

will have to be realized progressively. However, Sta-tes have a core obligation

(Bew.: vgl. par.

10

General

Comment nr.

3

onderartikel2, lid

1) to take the neces-sary action to mitigate and alleviate hunger as pro-vided for in paragraph 2 of artikel11, even in times of natural or other disasters.

Adequacy andsustainability offood availability and

access

7. The concept of

adequacy

is particularly signifi-cant in relation to the right to food since it serves to underline a number of factors which must be taken into account in determining whether particular foods or diets that are accessible can be considered the most appropriate under given circumstances for the pur-poses of article 11 of the Covenant. The notion of

sus-tainability

is intrinsically linked to the notion of ade-quate food or food

security,

implying food being ac-cessible for both present and future generations. The precise meaning of'adequacy' is to a large extent de-termined by prevailing social, economic, cultural, cli-matic, ecological and other conditions, while 'sus-tainability' incorporates the notion of long-term availability and accessibility,.

8. The Committee considers that the core content of the right to adequate food implies:

The availability of food in a quantity and quality sufficient to satisfy the dietary needs of individuals, free from adverse substances, and acceptable within a given culture;

The accessibility of such food in ways that are sus-tainable and that do not interfere with the enjoyment of other human rights. (... )

(17)

Com-94 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 Int. Verdr. ec. soc. cult. r.Art.11 95 ment No.3 (1990). The principal obligation is to take

steps to achieve progressivelythe full realization of the right to adequate food. This imposes an obligation to move as expeditiously as possible towards that goal. EveryState is obliged to ensure for everyone un-der its jurisdiction access to the minimum essential food which is sufficient, nutritionally adequate and safe, to ensure their freedom from hunger.

15. The right to adequate food, like any other hu-man right, imposes three types or levels of obliga-tions on States parties: the obligaobliga-tions torespect,to protectand tofulfil. In turn, the obligation tofulfil in-corporates both an obligation tofacilitateand an obli-gation toprovide. The obligation to respectexisting access to adequate food requires States parties not to take any measures that result in preventing such ac-cess. The obligation to protectrequires measures by the State to ensure that enterprises or individuals do not deprive individuals of their access to adequate food.The obligation tofulfill (facilitate)means the Sta-te must pro-actively engage in activities inSta-tended to strengthen people's access to and utilization of re-sources and means to ensure their livelihood, includ-ing food security. Finally, whenever an individual or group is unable, for reasons beyond their control. to enjoy the right to adequate food by the means at their disposal. States have the obligationtofulfil (provide) that right directly. This obligation also applies for per-sons who are victims of natural or other disasters.

16. Some measures at these different levels of obli-gations of States parties are of a more immediate na-ture, while other measures are more of a long-term character, to achieve progressively the full realiza-tion of the right to food.

17. Violations of the Covenant occur when a State fails to ensure the satisfaction of,at the very least, the minimum essential level required to be free from hunger. In determining which actions or omissions amount to a violation of the right to food, it is impor-tant to distinguish the inability from the unwilling-ness of a State party to comply. Should a State party argue that resource constraints make it impossible to provide access to food for those who are unable by themselves to secure such access, the State has to demonstrate that every effort has been made to use all the resources at its disposal in an effort to satisfy, as a matter of priority, those minimum obligations. This follows from Article 2.1 of the Covenant, which

obliges a State party to take the necessary steps to the maximum of its available resources, as previously pointed out by the Committee in its General Com-ment No.3, paragraph 10. A State claiming that it is unable to carry out its obligation for reasons beyond its control therefore has the burden of proving that this is the case and that it has unsuccessfully sought to obtain international support to ensure the availabil-ity and accessibilavailabil-ity of the necessary food.

18. Furthermore, any discrimination in access to food, as well as to means and entitlements for its pro-curement, on the grounds of race, colour, sex, lan-guage, age, religion, political or other opinion, nation-al or socination-al origin, property, birth or other status with the purpose or effect of nullifying or impairing the equal enjoyment or exercise of economic, social and cultural rights constitutes a violation of the Covenant.

(

...

)

29. In implementing the country-specific strate-gies referred to above, States should set verifiable benchmarks for subsequent national and interna-tional monitoring. In this connection, States should consider the adoption of aframework lawas a major instrument in the implementation of the national strategy concerning the right to food. The framework law should include provisions on its purpose; the tar-gets or goals to be achieved and the time-frame to be set for the achievement of those targets; the means by which the purpose could be achieved described in broad terms, in particular the intended collaboration with civil society and the private sector and with in-ternational organizations; institutional responsibili-ty for the process; and the national mechanisms for its monitoring, as well as possible recourse procedu-res. In developing the benchmarks and framework legislation, States parties should actively involve civil society organizations. (... )

31. States parties shall develop and maintain mechanisms to monitor progress towards the real-ization of the right to adequate food for all, to identify the factors and difficulties affecting the degree of im-plementation of their obligations, and to facilitate the adoption of corrective legislation and administrative measures, including measures to implement their obligations under articles 2.1 and 23 of the Covenant.

(

...

) .

(18)

ac-96 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 Int. Verdr. ec. soc. cult. r. Art. 11 97 cess to effective judicial or other appropriate

reme-dies at both national and international levels. Allvic-tims of such violations are entitled to adequate repa-ration, which may take the form of restitution, compensation, satisfaction or guarantees of non-rep-etition. National Ombudsmen and human rights commissions should address violations of the right to food.

33. The incorporation in the domestic legal order of international instruments recognizing the right to food, or recognition of their applicability, can signif-icantly enhance the scope and effectiveness of reme-dial measures and should be encouraged in all cases.

(

...

)

34. Judges and other members of the legal profes-sion are invited to pay greater attention to violations of the right to food in the exercise of their functions.

(

...

)

36. In the spirit of article 56 of the Charter of the United Nations, the specific provisions contained in articles 11, 2.1, and 23 of the Covenant and the Rome Declaration of the World Food Summit, States parties should recognize the essential role of international cooperation and comply with their commitment to take joint and separate action to achieve the full real-ization of the right to adequate food.

37. States parties should refrain at all times from food embargoes or similar measures which endanger conditions for food production and access to food in other countries. Food should never be used as an in-strument of political and economic pressure. In this regard, the Committee recalls its position, stated in its General Comment No.8, on the relationship between economic sanctions and respect for economic, social and cultural rights. (General Comment nr. 12,£/C.12/ 1999/5)

General Comment No. 15

The rightto water(arts. 11and12)

1. Water is a limited natural resource and a public good fundamental for life and health. The human right to water is indispensable for leading a life in hu-man dignity. (... )

The legal bases of the rightto water

2. The human right to water entitles everyone to sufficient, safe, acceptable, physically accessible and affordable water for personal and domestic uses. An

adequate amount of safe water is necessary to pre-vent death from dehydration, to reduce the risk of water-related disease and to provide for consump-tion, cooking, personal and domestic hygienic re-quirements.

3. Article 11, paragraph 1,of the Covenant specifies a number of rights emanating from, and indispens-able for, the realization of the right to an adequate standard of living 'including adequate food, clothing and housing'. The use of the word 'including' indi-cates that this catalogue of rights was not intended to be exhaustive. The right to water clearly falls within the category of guarantees essential for securing an adequate standard of living, particularly since it is one of the most fundamental conditions for survival. Moreover, the Committee has previously recognized that water is a human right contained in article 11, paragraph 1, (see General Comment No.6 (1995)) (... ).The right to water is also inextricably related to the right to the highest attainable standard of health (art. 12, para. 1) (... ) and the rights to adequate hous-ing and adequate food (art. 11, para. 1). (... )The right should also be seen in conjunction with other rights enshrined in the International Billof Human Rights, foremost amongst them the right to life and human dignity.

4. The right to water has been recognized in a wide range of international documents, including treaties, declarations and other standards. (... ) For instance, Article 14, paragraph 2, of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women stipulates that States parties shall ensure to women the right to 'enjoy adequate living conditions, particularly in relation to (... ) water supply'. Article 24, paragraph 2, of the Convention on the Rights ofthe Child requires States parties to combat disease and malnutrition 'through the provision of adequate nu-tritious foods and clean drinking-water'. (... )

(19)

Priority should also be given to the water resources required to prevent starvation and disease, as well as water required to meet the core obligations of each of the Covenant rights. C... )

10. The right to water contains both freedoms and entitlements. The freedoms include the right to maintain access to existing water supplies necessary for the right to water, and the right to be free from interference, such as the right to be free from arbi-trary disconnections or contamination of water sup-plies. By contrast, the entitlements include the right to a system of water supply and management that provided equality of opportunity for people to enjoy the right to water. C... )

General legal obligations

17. While the Covenant provides for progressive realization and acknowledges the constraints due to the limits of available resources, it also imposes on States parties various obligations which are of imme-diate effect. States parties have immeimme-diate obliga-tions in relation to the right to water, such as the guar-antee that the right will be exercised without dis-crimination of any kind Cart.2,para.2)and the obliga-tion to take steps Cart. 2, para. 1) towards the full realization of articles 11,paragraph 1,and12.Such steps must be deliberate, concrete and targeted to-wards the full realization of the right to water. C... )

19. There is a strong presumption that retrogres-sive measures taken in relation to the right to water are prohibited under the Covenant. Ifany deliberately retrogressive measures are taken, the State party has the burden of proving that they have been introduced after the most careful consideration ofall alternatives and that they are duly justified by reference to the to-tality of the rights provided for in the Covenant in the context of the full use of the State party's maximum available resources. C... )

Core obligations

37. In General Comment NO.3 (1990), the Com-mittee confirms that States parties have a core obliga-tion to ensure the satisfacobliga-tion of, at the very least, minimum essential levels of each of the rights enun-ciated in the Covenant(Bew.: ziemet namepar. 10van

deGeneral Comment nr.3,onderartikel2,lid 1) In the Committee's view, at least a number of core obliga-tions in relation to the right to water can be identified, which are of immediate effect:

(a) To ensure access to the minimum essential

amount of water, that is sufficient and safe for per-sonal and domestic uses to prevent disease;

(b) To ensure the right of access to water and water facilities and services on a non-discriminatory basic, especially for disadvantages or marginalized groups;

(c) To ensure physical access to water facilities or services that provide sufficient, safe and regular wa-ter; that have a sufficient number of water outlets to avoid prohibitive waiting times; and that are at a rea-sonable distance from the household;

(d) To ensure personal security is not threatened when having to physically access to water;

(e) To ensure equitable distribution of all available water facilities and services;

(f) To adopt and implement a national water

strat-egy and plan of action addressing the whole popula-tion C... )

(g) To monitor the extent of the realization, or the non-realization, of the right to water;

(h) To adopt relatively low-cost targeted water programmes to protect vulnerable and marginalized groups;

(i) To take measures to prevent, treat and control diseases linked to water, in particular ensuring access to adequate sanitation;

38. For the avoidance ofany doubt, the Committee wishes to emphasize that it is particularly incumbent on States parties, and other actors in a position to as-sist, to provide international assistance and cooper-ation, especially economic and technical which en-ables developing countries to fulfil their core obliga-tions indicated in paragraph 37 above. C... )

40. C... )Itshould be stressed that a State party can-not justify its non-compliance with the core obliga-tions set out in paragraph 37 above, which are non-derogable.(General Comment nr.15,E/C.12/2002/11) JURISPRUDENTIE