is is is

HOOFSTUK 7

"Man's creeds may pi ss, yet long as days endure Earth changes, but the soul and God stay sure."

<geskryf op

d

~e

grafsteen van Robert

Bro~ingl

I SLOTSOX

7.1 Algemene oorsig

I

Die gedigte wat in hierdie studie bespreek is, het <ten spyte van die verskille l tussen hulle) een basiese tema

I

gemeen: elke gedig is gevorm random die Christusfiguur. In die lig van die groat

~antal

Christusgedigte wat in die

po~sieskat

van elke

Weste

~

se

taal- en kultuurgroep voorkom, en die besondere eise wJt hierdie gedigte aan die digter :stel, kan Christusvergestl lting amper as 'n literere genre van sy eie beskou word 'n genre wat tot dusver nog geensins genoegsaam verken of gewaardeer is nie.

I

Dit is duidelik dat diel Christusbeeld in die Afrikaanse

po~sie

veelvuldig benut

i

~

:

sedert die ontstaan van 'n eie taal as medium vir die + esie, het bykans elke belangrike Afrikaanse digter die estetiese ui tdaging aanvaar om die

I

waarskynlik mees bekend, figuur in die Westerse beskawing uit te beeld. Selfs die uitgesproke nie-Christelike of bewus

anti-Christelike digters soos Breytenbach, het in een of ander gedig die Christusfiguur as leitmotiv of hoofsimbool gebruik. Al die digt ers wie se gedigte in hierdie studie bespreek is, is op een of ander wyse geraak deur 1 _{n bewussyn} van die Christusfiguur, sy di t nou 1 _{n bewussyn van sy} teenwoordigheid of van sy afwesigheid, en elkeen het op sy eie kenmerkende manier hierop gereageer.

Christusvergestalti ng is 1_{n baie persoonlike saak: dit word} bepaal deur die kunstenaar se persoonlike wereld- en lewensbeskou i ng; deur sy persoonl ike verhoudi ng tot God en tot die Seun van God. In sy bespreking van die verhouding tussen kuns en religie, wys Steenberg <1972:288) daarop dat die kunstenaar as hele mens betrokke is by sy kunsvoortbrenging: sy reaksie op die werklikheidsituasie wat in sy kunswerk uiting vind, hang af van die gerigtheid van sy hart (die rel igieuse sent rum van die mens val gens die Wetsidee van Dooyeweerd) op God of op 1 _{n afgod. Di t maak} gewis 1_{n verskil aan} 1_{n kunswerk as 'n kunstenaar 'n} gelowige is want die gerigtheid van die kunstenaar is

'

bepalend, nie alleen vir die tema van sy kunswerk nie, maar oak vir die uiteindel ike visie daarvan. Soos Steenberg

(a.w. ) s e:

Indien die maker <kunstenaar> verkneg i s aan •n bepaalde ideologie of dogma, i s dit waarskynlik dat ook die

-gestruktureerde <in die kunswerk) daardie verknegtheid verraai.

Die oopmaakproses, die estetiese betekenis en die positiyeringsproses in die Christusgedig, soos trouens in elke woordkunswerk, word 1roet ander woorde, bepaal deur die religieuse keuse in

~

i

e

hart van die kunstenaar CRookmaaker, 1946: 159) .

Di

~

lewens- en wereldbeskouing van die kunstenaar is dus nl e bloat agtergrond of dekor ten opsigte van 'n l i terere Jerk nie: di t is so gei ntegreer in die werk dat dit in 'n seJere sin, die werk self word.

Ten opsigte van die invloed van die tyd en orostandighede I

waarin 'n woordkunstenaar I sy skeppingswerk tot stand bring, beweer Kuschke C1985:326 >:

!

An artist is inextricar ly part of the .world and the time in which he lives. He [is formed and infuenced by it. He is sensitively receJtive to his closest and most

I

personal sphere of influence and can therefore not

I

create in complete iso~ation.

I

Met verwysing na die invlbed van die huislike orostandighede,

. I .

opvoeding, politieke woelinge, ens. op die wyse van I

poetiese vergestalting, kmro sy voorts tot di e gevolgtrekking dat:

Artistic work cannot be surveyed and judged outside the context of these spirals of influence.

Tog is di t ook waar dat 1 _{n woordkunswerk, soos bladmusi ek,} slegs 1 _{n teks aanbied wat, streng gesproke, net} 1

l l resep is. Die kok wat die

Gedig is bloot

resep volg, speel 1

n moontlikheid In

wat

belangrike rol. ' n deur die leser verwesenlik moet word (Snyman, 1983: 39), terwyl die leser meer is as bl00t In leser: hy lewer In besliste bydrae, selfs 1_{n kreatiewe bydrae, tot die woordkunswerk waarin dit} per slot van sake gaan om die dinami ek van 1

n ontmoeting tussen skrywer en leser. Die lewens- en wereldbeskouing van die leser, asook sy kennis van die Bybel en die Christelike dogma as onderdele van sy verwysingsveld, is gevolglik medebepalend vir die uiteindelike beeld van Christus wat in die Christusgedig gerealiseer word. Aangesien 1

n verwysing na die Christusfiguur daarop dui dat die skrywer sy "boodskap" bi nne 1

n Bybelse konteks plaas, moet die leser hi erdie verwysings in hul Bybelse konteks kan nagaan om binne die skrywer se verstaanshorison te kan land. Die teks bestaan dus nie as 1 _{n selfstandige entiteit, ge1soleer van} "tekseksterne" faktore soos die reele skrywer en leser en die empirie nie en die leser kom gewis nie "tabula rasa" daarmee in aanraki ng nie.

Talle aspekte van die Christusbeeld is in die gedigte wat bespreek is, gesamentl ik of afsonderlik gehanteer: sy

lyding, sy wederkoms, sy sagmoedigheid, sy eensaam...'J.eid, sy verlosser-wees, sy medemensllikheid (sosiale bewoendheid), sy wonderwerke, sy heiligheid len sy bruidegom-wees. Die houding van individuele skrywers teenoor die Christusfiguur het egter gevarieer: Hy is ~anbid,

verwerp en geblyk dat Chri::;telike

ontken. Uit

~

ierdie

die gebruik van die

s imbole, verl l in

vereer, bemin, gevrees, studie het dit duidelik Christusfiguur, of van die moderne Afrikaanse digkuns, nie noodwendig op 'n diep persoonlike geloof in die Chri::;tus van die Bybel · dui nie: hoewel die Christusverse van De

1

il~i~rs

en Cussons byvoorbeeld, spreek van 'n diep persoon11Ke geloof in Hom, is die

I digters soos E~pies,

Christusfiguur, of gebeure random die Christusfiguur, in etlike gevalle in navolgiJg van die hedendaagse oproep om geengageerde poesie, met

b

~

motiewe

betrek. In die poesie van

I

Small, byvoorbeeld, het on5 gesien dat die Christusfiguur en die Christelike godsdiens

1

p

satiriese wyse en met duidelike pol i tieke motiewe betrek I is om die gemiddelde blanke Afrikaner se gewete aan jte spreek ten opsigte van die

I poli tieke bestel in die R.~. A.

I

Di t is wel so dat in veraelyking met die sentra_{I .} le posisie van die Christusfiguur inj die vroee Afrikaanse poesie, die voorkoms van die Christ sfiguur in die moderne poesie afgeneem het, waarskynl ikl as gevolg van die toenemende sekularisasie van die AfriJaanse maatskappy- 'n tendens wat

I

die fei t dat die Christel ike gel oaf deur sommige moderne woordkunstenaars verwerp word of beskou word as

anachronisties, bly Christus egter, in die woorde van Van

der Elst <1979: 15)' oak vir die moderne Afrikaanse

kunstenaar duidelik "die fassinerendste figuur van alle tye, 'n magneet waarvan die kragveld onverwoesbaar is."

7.2. 1 Christusvergestalting v66r Sestig

Glidksberg (1975: 144> s~ tereg:

The decline o:f religion in our age has (. . . ) wrought a profound change in the creative vision of the writer.

'n Vergelyking tussen die Christusgedigte van die vroee Afrikaanse digters en die Christusgedigte van die moderne

digters toon dat daar 'n duidelike ontwikkeling plaasgevind het. In Hoofstuk 5 Cp. 364-366) is reeds daarop gewys dat hierdie ontwikkeling uit die standpunt van die gelowige leser/kritikus sowel positief as negatief was. Soos die

sekul~re gedig, het oak die Christusgedig van die j are na

Sestig, in die woorde van Vander WaltC1970:32), met geweld kom ruk aan die poorte van gevestigde tradisies en opvattings.

Daar is in die Christusgedigte van -hierdie twee tydperke eerstens verskillende fokuspunte: waar die ouer digter

-465-<byvoorbeeld, Tot ius, Malherbe en W. E.G.Louw) I

se gedig

meestal 1 _{n verslag was van sy reaksie op die konkrete}

werkl ikheid van die soos vervat in die

Chrisl usgebeure en die gevolge daarvan

Skrif, bied die moderne digter Csoos

Spies, Cussons en De Vil:lliers) oor die algemeen eerder 'n

ontleding van sy eie · gemoedstoestand na aanleiding van

I

geestelike ervarings of versugtinge en sy persoonlike

verhouding of wanverhouding met Christus. Daarom dat 'n mens I

die indruk kry dat hierdie poesie oper en eerliker is. Die

ouer digters se werk was ct!ie produk van 1

n j ong beskawing en I

• n mi nder gekompl iseerde denke: di t verklaar in 1 _{n sekere}

I

sin die eenvoud en direktheid van die digterl ike reaksies soos weerspieel in die eenvoudige sintaksis van die gedigte.

I

Hierdie digters het ook meer tradisievas oor Christus

gedink. Daar moet in gedagte gehou word dat die geslag van

die jare Dertig/Veertig oor die algemeen in streng

godsdienstige, dikwels baie eng godsdienstige huise opgevoed

is en dat hulle ervaringsw 1

ereld as gevolg van die ekonomiese

en politieke omstandighede dikwels baie beperk was. Hierdie

vroee transfigurasies was gevolglik meestal 'n projeksie van

sekere eietydse, goed-gedefinieerde houdings teenoor

I

Christus. Du Plessis (1980: 15) het gelyk as hy se dat daar

in die poesie van die vrjoee Protestantse

karig meetbare numineuse ervaring te vinde

digters maar 'n is.

Ouer Chr istusgedigte is soms slegs 1

U keurige verheerliking

behulp van voor-die- hand-liggende c l iches. Dit was

merendeels stigtelike poesie wat in plaas daarvan om die

gegewens om te s i t in beelde, rym gestelde

metamorfose,

navertelling

het die leser

slegs gestreef het na 1

n op daarvan. In plaas van 1 _n hier te make met kopi erende herhaling. Die Christus.figuur is sodoende ontdoen van alle

teenstrydighede, teenst ellings en gebrokenheid: Hy word voorgestel as 'n engelagtige gees en dit terwyl die enigma

en die sin van sy leer en lewe juis in die paradoksale aard daarvan opgesluit is.

Uit hierdi e studi e het- dit, onder andere, geblyk dat die

tradisies van tema en die konvensies van vorm dikwels op radikale wyse::; aangepas is om die nuwighede Cmodegiere en

grille?) van die woordkunstenaars van opvolgende generasies, met nuwe belange en ander prioriteite,

Schweitzer (1956:4) het tereg gese:

te akkommodeer.

Each successive epoch <has) found i t s own thoughts in Jesus, which was, indeed the only way in which i t could make him live, for one created him in accordance with one's own character . . .

Nuwe omstandighede eis telkens 'n nuwe stilering in sowel

-denke en lewenspatroon as in die kuns. Dus, hoewel die

beginsels van die Christel ike geloof en belydenis

onveranderlik is, omdat die Bybel onveranderli k is en God

467-ewig dieselfde bly, sal

I

die praktiese belewing van die geloof en die aanwending ran Bybelse boustof en waarhede in die woordkuns noodwendig

I

wis::;el. Christel ike Middeleeuse kuns lyk anders as byvoCDrbeeld die pastorale Christelike kuns van Totius. In Hoofstuk 4 het ons gesien dat die Middeleeuse kersliedjie grootliks verskil van byvoorbeeld D. J . Opperman se "Kerl l iedj ie". Opperman het sekere tradisionele kenmerke vanl die Middeleeuse genre, soos die

eenvoud, die kinderlike gelowigheid en die ongekunstelde

aanpassing van die heilsfeite, wat 'n innige humor tot gevolg het, behou. By

ged

~

g

openbaar egter 'n oorwoBnheid en vindingrykheid, veral deur die lokalisering van die Bethlehemse toneel en dil konsekwente verwoording uit die oogpunt van die kleurlilg, dat die Bybelverhaal en die

Christusbeeld daardeur 'n nuwe frisheid en dramatiese appel

kry.

Die verskil tussen

v

r

e

Christusgedigte en moderne

Christu::;verse l~ _{dikwels ~ie} soseer in 'd.Q._t__ in die gedigte

word nie, dit gese · word. Daar is ten gese maar in Ll..Cle...

opsigte van poetiese styl 'n duidelike ontwikkeling vanaf 'n

ongekompl iseerde tot 'n gekompliseerde stelwyse: die vroee digters het oar algemeen meestal 'n formele gedigstruktuur gehandhaaf wat bet ref strofebou, reel mat ige

versreels, rym, ens. Oak: ten opsigte

hierdie gedigte meestal hbel .eenvoudig.

van beeldspraak is

Hierdie tendens kan

instelling: hy het met diepe eerbied en ontsag oor

God/Christ us gepraat; gevolgl ik was dit vir hom byna

ondenkbaar om in sy religieuse verse gebruik te maak van

ironie of satire aangesien di t as oneerbiedig beskou sou word deur di e meeste van sy lesers. Vir die moderne digter

is ironie en satire na aanleiding van die moderne mens se lewenshouding, byna 'n onontbeerlike element van sy woordkuns. In 'n paging om meer mense te bereik en nuwe "lewe" in die poesie te blaas, eksperimenteer die moderne digter graag met nuwe vorme, ook in verse waarin God/Christus uitgebeeld word. CVgl. Breytenbach se benutting van die assosiasi ekuns en die semantiese ortografie in

Visser se gedig "Christus" op p. 336.) Soos die geval met alle mod erne gedigte het daar ten opsigte van Christusvergestalti ng ook 'n ontwikkeling gekom tot meer intellektuele

betref.

poesie, wat inhoud sowel as verstegniek

Waar "kunsaanpassi ngs" ten opsigte van gewoon aardse temas bloat as tekens van vernuwing, of selfs groei beskou· en aanvaar word, is vernuwing ten opsigte van Christusvergestal t i ng vanwee die diep religieuse aard van die tema egter dikwels problematies: Christus en sy

evangelie is ewig onveranderlik. Die gelowige digter wat daarop uit is om Chr istusvergestalting drasties t e vernuwe,

waag hom op gl i bberige terrei n: hy moet gedurig daarteen

waak om nie 'n "nuwe" Christus aan die Christenleser voor te

469-hou nie, terwyl hy tog om esc:et1.ese re::;.es · aarna meet strewe

I

.

.

.

d

om Christus "nuut" aan lesers aan te bied. ( 1 n Digter

soos Breytenbach wat Christusfiguur nie vanui t 1 _n

Christelik-~eligieuse standpunt

I

benader nie, het natuurlik

nie dieselfde probleem nie.)

wat opval as 1 _{n mens kyk na die vergestal ting van die}

Christusfiguur deur die . eeLe he en is die kaleidoskopiese

verskeidenheid van Christusgestaltes.

verske ie gedigte ooreensteb is di t

Hoewel die titels van

geen waarborg vir 1 _n

eenvormige siening van die !gestalte nie. Hoe die digter die

fundamentele Bybelse gegewens in verband met Christ us

i

herskep meet vanui t die teks afgelei word. Som.'Ilige digters

gestimuleer I

word oenskynlik deur die uitdaging oro

oorspronklik te wees binne die raarowerk van die roees bekende

verhaal in die Westerse beskawing, die verhaal van Christus.

I

'7.2.2 ChristusvergestaltinJ

na

Sestig

'

Di t is opvallend dat die sterk ChristusgerI igtheid van die

Afrikaanse woordkuns van

I

die vroee veertiger- en

vyftigerjare plek gemaa.k het vir 1 _{n sterk roensgerigtheid.}

I

Die geopenbaarde God, die Skepper van wie die mens vir sy

I .

hele bestaan afhanklik is, is duidelik nie meer die eerste

nie; die eerste is die mens I wat as' t ware oar homse 1 f

heendring. (1964: 121)

I

hierdie

mensgerigtheid wat in die moderne woordkuns bespeur word

soos volg:

Having to create from the materials of his environment and somehow to come to terms with them, <the modern writer) finds in Christ a fascination as the focal point of past belief, the disillusioned present, and the

shadow of future hope. Translating that threefold vision into his fiction, the writer has depicted Christ in the image of man, whereby he finds him ideal for the portrayal of the modern human dilemma but inadequate for

the expression of a universally valid redemptive vision,

for conveying a formula of salvation.

Christusfiguur word dikwels van sy goddelikheid ontneem

deur ontnugterde, ontwrigte, en daarom dikwels

ongelowige kunstenaar van die twintigste eeu. Soos ook in

die moder ne Amerikaanse en Europese Christuspoesie, is daar

in die Afrikaanse Christuspoesie 'n duidelike verandering in

perspektief te bespeur: grater waarde word geheg aan die

sekul~re lewe van die mens as aan die geestelike. Du

Plessis kom in hierdie verband tot die volgende

gevolgtrekking:

Dit is duidelik dat die Calvinisme nou in Afrikaans weinig poesie met numineuse eienskappe voortbring of besiel. Daar bet desakralisering en demitologisering van

471-•

I

die daaglikse bestaan

~

laasgeving

tot die punt waar die

I

mens nie :meer, vqlgens Eliade se beskrywing, • n •homo

religiosus" kan wees nie. Die Christelike simbole en

mites word nie meer deur die hele mens geleef nie. Hulle

is gereduseer lee woorde, gefossiliseer,

geeksternaliseer .en het geen betekenis vir die dieper

sielelewe meer nie.

Chr i st us word met naiewe selfsug aan hierdie sekul~re lewe

verbind: slegs sy mensheid, sy lyding en sterwe as mens vir

die mens word deur s dmmige kunstenaars as singewend

beskou. <Kyk die

besprekin

~

van Belcher se bundel HALLELUJA

PATERHOSTER op p. 340 en

d

~

e

opmerkings ten opsigte van Van

wyk Louw op p. 199. ) Hierteenoor is Christus se Goddelikheid

I

en sy Messiaskap in Spies, De Villiers en Cussons se

Christusverse sentraal.

<K

~

yk

pp. 270, 355 en 403 e. v .. )

Verder wil dit voorkom aat baie moderne digters wat in

ooreenstemming met die sekulere tydsgees geen sterk

godsdienstige bande het nie, die Christusfiguur met

estetiese afsydigheid bejeen wat gebonde is aan

vooropgestelde vooroordel e ten opsigte van gevestigde

dogmatiese leerstellinge , n kerkverbande. In sommige gevalle

is daar 'n duidelike skeptiese houding, selfs vyandigheid

I

<Vgl . die

t eenoor die konvensionelr beeld van Christus.

bespreki ng van Wal ters se poesie op p. 378. ) In su lke

en gebruik/misbruik hy die Christusfiguur/-beelde bloot vir die emotiewe reikwydte/waarde wat dit aan sy kunsskepping verleen. CVgl. die "roofbou" wat Breytenbach, byvoorbeeld, in sy po~sie op die Christusfiguur pleeg. ) Dit i s duidelik

dat die meeste Afrikaanse digters die Evangelieverhaal

inhoudelik goed ken, maar dit is oak duidelik dat sommige

van hierdie digters hierdie kennis bloat as 1

n kul turele

besit beskou en dit nie as 1

n geloofswaarheid beleef nie. Vir hulle geld die belydenis van di e Nederlandse digter,

Heyermans, sao::; uitgespreek in sy gedig "Droomkoninkje":

Godsdiens

Ik ken Uw stem, ik ken Uw naam,

maar niet Uw werkelijkheid.

Ik schrijf van U, ik roep U aan,

1 _{t Geloof b_lijft mij ontzeid.}

Al noem ik U, al roep ik U, Ik vind geen zekerheid.

Daarom oak ziet, hoe arm mijn lied,

Hiets is dan ijdelheid.

is 1_{n eryaring wat betekenis gee aan die}

Christelike geloof en aan die lewe, nie bloot 1

n abstrakte konsep nie. Dit i s dan oak hierdie ervaring, of die gebrek

daaraan, wat onder andere duidel ik weerspie~l word in die

Christu::;gedig. Een van die grootste probleme van di e

gelowige digter wat 1 _{n ontmoeting met Christus in sy posie}

wi l uitbeeld is natuurlik hoe hy hierdie ervaring wat

473-i

i

I !

sowel natuurlik as boJatuurlik is verstaanbaar en

geloofwaardig aan sy le::;e!r kan oordra. Hierdie probleem is

vandag grater as ieroand is wie se

ooi t, aJ ngesien die moderne leser dikwels rel igieJse gevoel vervlak het, indien di t

nie volkome verdwyn het nie.

Die Engelse digter W.H. Auden het, verwysend na die

gebrekkige Christusbegrip en die misbruik van die

Christusfiguur deur die moderne kunstenaar, bely:

we have time

To misrepresent, excuse, deny,

Xythify, use this event I

While, under a hotel bed, in prison, Down wrong t i rnings, i t s meaning

I

Waits £or our lives.

Dit is 'n begrip en 1

n belydenis van hierdie "meaning" wat

in baie Christusgedigte jontbreek. Vir die digter wat die

betekenis van die Christusfiguur, soos dit in die Bybel

ui tgespel word, nie in d+ . gel oaf aanvaar en .beleef nie, is

d.ie Evangelie bloat 'n ryk en gerieflike verwysingswereld in

1 _{n roaatskappy waar daar relatief min mense is wat totaal}

is ten opsigte ran die Bybel verhale oar Christ us.

Die lewe van Jesus bied vanwee die paradoksale aard

I

aan moderne digters soos Breytenbach en Walters

onkundig

dikwels bloat 'n ideale model vir 1

n gedig omdat di t van wee

die soteriologiese en universeel kosmiese betekenis wat Hy

vir die Christengelowige het, oor 1

n dramatiese geladenheid

beskik en 'n wyer betekenismoontlikheid aan 'n woordkunswerk

verleen.

Vir baie moderne kunstenaars is daar nie plek vir die

Chri::;tus van die Bybel in hul lewe, of in hul kuns nie, want

om aan Hom die erkenning te gee wat die Bybel eis, beteken

om j ou persoonl ike vryheid prys te gee en j ou te bind aan

sekere waardes en norme, ook wat jou kunsskepping en

kunswaarderi ng bet ref. 'n Digter van wie se lewe di t waar

is, sal

sowel as

moeilik 'n Christusgedig

eties geslaagd is. Miller

kan skryf <1982: 43)

wat esteties

oordeel tereg dat:

Religious themes in literature are without religious

significance unless they spring

relationship between the poet and God,

may take the form dictated by the age.

from a direct

however much they

Wat die ontwikkeling i n Christusbeelding betref, moet daar

deur die gelowige leser/kri tikus erkenning gegee word aan

kunstenaars soos, onder andere, Spies, De Villiers en

Cussons in wi e se Christusgesdigte die Christus van die

Skrif opnuut aktueel en lewend verbeeld word. Alhoewel di e

gedigte van hierdie kunstenaars ni ks nuuts in verband met

-475-die Christusfiguur gedigte Skrifgetrou)

verkondig nie Cinhoudelik is hierdie slaal hulle daari n om deur middel van die kunstige aanwending Ivan

"nuut" aan die leser voor te

die woord, die Woord opnuut stel . Die rede hiervoor is voor-die-hand-liggend: diJ godsdiens van hierdie digters is

1 _{n beleefde en deurleefde} gevolglik 1 _{n belydenis val}

ervaring, en hul Christuspoesie 1 _{n persoonlike verhouding: hulle} "weet" nie net van Christus nie, hulle ken Hom. 1

n Digter

I

wat die Christusfiguur in sy valle waarheid wil vergestalt, moet kennis dra van sy pe1soon; van sy menslike natuur sowel as van sy goddelike natuur. Volgens die Skrif kan daar nooit

I

k I I . i i f h' t i

spra e wees van n su~wer emp r ese o ~s or ese uitbeelding van Christus , ie; daar is altyd twee aspekte aan die Christusfiguur verbonde, te wete die historiese feite en die kerugmatiese (evangeliese)

I

impl ikasies. Alleen die geloofsoog kan die Seun van God in sy volheid ontdek. 1

n Christologie wat Christ us lsuiwer as 1

n historiese figuur wi l benader, sal moeilik, indilen ooit,

ui tbeeld - en geloofwaardilgheid is 1 _{n geslaagde}

woordkunr werk. Christusfiguur is alleen moontlik

vir Hom geloofwaardig kan een van die vereistes van "Ontdekki ng" van die

in 1

n geloofsontmoeting. Die woordkunstenaar wat ahn die Christustema ten valle reg wil laat geskied, moet derhal we nie slegs "van bu i te

I

af" na Christus kyk nie, maar ooki, en veral "van binne uit" .

I

Di t is in besonder die Christusverse van Cussons wat 1 _n I

die Afrikaanse poesie toon. Nienaber-Luitingh C1984: 33)

se

in hierdie verband:

<Haar) vertroulike o:mgang met die Heilige en die visie van God <Christus), enersyds as 'n "verblindende U" • • • t

andersyds as • n Wese met menslike voorkeure en sintuie :maak Sheila Cussons se religieuse poesie tot iets unieks in die Afrikaanse letterkunde.

Die vergestalting van Christus vanuit die Rooms-Katolieke

beskouing, haar "vroul ike aanslag" en die eerlike wyse

waarop sy haar i ntieme verhoudi ng met Christus verbeeld, is

ongetwyfeld uniek in die Afrikaanse poesie. Cussons se

mistieke instelling en die invloed van haar skilderkuns op

haar poesie, naaamlik dat dit as gevolg daarvan sterk

visueel (aards) ingestel is, dra daartoe by dat haar

Christusverse baie eiesoortig is. Haar Christusgedigte kan

in die woorde van Happold (1964:233> gese word:

A <rare) combination of high poetic genius with the most profound kind of mystical experience.

Ten spyte van sy reformatoriese uitgangspunt, is daar oak in

sommige verse van I. L. de Villiers iets van ' n mistieke

belewing wat maak dat sommige van sy Christusgedigte

duidelike raakpunte met die van Cussons toon. Alhoewel hy in

sy gedig "Leitourgos (1)" (1972: 71> se :

477-l

Leerstellig hoort ongetwyfeld by Calvyn,

bely hy in die slotversreel

I

van dieselfde gedig dat hy 'n behoefte het om God '"soms anders'" aan te roep. Die primitiewe, mistieke godsdlienste met hulle rites hou vir hom

'n onverklaarbare bekoring in:

I

lets trek my snags na hierdie groep

I .

wat sander lig die Lig wil roep. <1972:72.)

1~et SODS in Cussons se poesie, is daar in De Villiers se gedigte ook 'n "gedurige I bewussyn van die teenwoordigheid van Christus" . <Kyk p. 367. ) In haas elke gedig in sy bundel

LEVIET EN VREEXDELING byv1orbeeld, word Christus, die Groot

Vreemde ling, die "Man vanl Smarte" direk of indirek betrek. Die mens se vreemdelingskap op aarde en sy pyn en lyding word deurgaans. gemeet adn die van Christus. ·In hierdie gedigte poog

kmnpleksi tei te

die digter die 1Jwe

van in

om die bykans onrymbare Christ us tot versoeni ng te bring omdat hy van

Soos vir Cussons,

mening lis dat dit slegs sodoende sin het. is Christus vir De Villiers 'n lewende Persoon en die verhoudink met Hom wat hy in sy gedigte uitbeeld, intens persoonlik.

Spies se Christusverse bogenoemde twee digters.

telkens as die Christ us I

r luit ook nou aan by die van In al haar Christusverse word Jesus

i

heilsgedagte duidel ik: Hy word onomwonde uitgebeeld as die

:Brood van die Lewe en die Lig van die wereld.

7.3 Christusgestaltes

Ten opsigte van die Christusfiguur in die poesie kan daar,

net soos in die geval van ander Bybelfigure, onderskei word

tussen Bybelgefundeerde Christusgedigte waarin die

Christelike norme en die Christelike leer gestalte kry

cbyvoorbeeld in die poesie van De Villiers en Cussons>;

Bybels-historiese gedigte soos die "Passiesonnette" van

W.E.G. Louw; en Bybelse paradigmas waarin die Bybelse

heilsfeite ten opsigte van Christus slegs komponente van die

gediggeheel vorm. Die Christusfiguur word oak soms benut as

'n argetipe of 'n mit e soos enige ander.

7. 3. 1 Christ us as sosiale hervormer

Dit l.

·=

_·~ veral in die poesie van die Afrikaanse

kleurlingdigters (kyk p.295 en 392> dat ons te make kry met

'n sosiale Christusbeeld, 'n beeld wat oak deur die

sogenaamde "social" of "prosperity gospel" van etlike

moderne charismatiese kerke voorgehou word. Dit is geen nuwe

verskynsel in die woordkuns nie: volgens Ziolkowski

Cl972:58> het Christus reeds vroeg en die negentiende eeu in

die Amerikaanse en Europese letterkunde dikwels as sosiale

hervormer gefigureer. In die lig hiervan het Felix

479-I ! Hom die Hollaender (Ziolkowski,1972:58). ej rste I Fryje

Sosiale Demokraat genoem

(1982: 133) wys egter op die

volgende waarheid:

Jesus wasn't _simply

rhe

compassionate Jesus His

work, though i t inclu ·es the teaching o:f enlightenment,

does not stgp there bj t goes through a martyrdom and a

descent into death.

Wanneer Hy in 'n gedig as • n sosiale hervormer ui tgebeeld

word, word daar egter

hee

~

temal

verby Christus as die draer

van die geestelike verlossingsboodskap gekyk, en dit terwyl

Christ us se primere taak,l val gens die Skrif, tog duidel ik

I

die openbaring van die

g

~

estelike

wanverhouding tussen die

men:::> en sy Skepper is, en nie sosiale revolusie nie. As die Christusbeeld aangewend word as 'n strydmiddel vir politieke

of maatskaplike veranderil ge, word dit misbruik. Dit is nie

d a t Ch . . r1.s us en t d. 1.e l. -.h r s i t.l •e.Ll. e ge oo " k l f n1.e ernge 1.mp 1. as1.es . . . l . k .

het i:en opsigte van die :::sosio-maatskapl ike

verantwoordelikheid van d, e. gelowige nie; Christus is immers

die Here van die mens se totale werkl ikheid, met ander

wciorde, van sy publ ieke (sosiale) en van sy persoonl ike

7.3.2 Christus as Godverheerliking

In die mees fundamentele betekenis van di e woord "beeld" was

Christus as die Seun van God op 'n unieke wyse die Beeld van

God CKol. 1: 15). Vol gens die drie-eenheidsleer i s Christ us

oak God: waar Chri stus dus in die poesie verheerlik word;

word God verheerlik.

In etlike Christusgedigte Cbyvoorbeeld "Ontmaeting" van Lina Spies en "Middelaar" van M:ocke) is die onderl iggende motief

dat die onomvatbare, onsigbare God in die geboorte, lyding,

sterwe en opstanding van Chri stus sigbaar gemaak word. Dat

God in Christ us mens geword het, word immers direk vanui t

die Skrif verklaar CJh. 10:33). In Macke se poesie word

Christus dan oak duidelik uitgebeeld as die God-met-ons van

die EvangE;l ie. Die konkrete Christ us van die geskiedenis

neem die plek in van die abstrakte God: die vraag na God

verander gevolglik in die vraag na Christus. Hierdie vraag

word, danksy sy menswording, via Christus deurgetrek na die

mens: Christus se identiteit, sy eienskappe, sy bestaan rig

die leser se aandag op sy eie identiteit, sy eienskappe en

sy bestaan en gee daaraan sin. Die poesie van die

Nederlandse digter Huub Oosterhuis, byvoorbeeld, stel di t

pertinent dat God in Christus sigbaar is en dat die mens in Chr istus sien wat sy (di e mens se) lewensopdrag i s.

481-7.3.3 Christus as projekslI e

Soms is die Christusfiguu1 in die poesie bloat 'n projeksie: iemand/iets wat veronderstel word om te bestaan, wat die mens self skep. Hierdie figuur word dan benut om die persoonlike problematiek langs, lyding, eensaamheid, twyfel) te objektiveer. Christus word veral as die Groot Eensame uitgebeeld deur digters at in Hom die beeld van hul eie eensaamheid vind. Digters soos Opperman en Van Wyk Louw het Christus in etlike gedigt e uitgebeeld as 'n projeksie van die syn. <Kyk pp. 167 en + 9. ) Die drama van Christus word hierdeur die drama van di, mens as sodanig. Be·lcher s_ien Hom byvoorbeeld in sy gedig "Messias" as 'n ontgoelde proj eksie

v~n

die moderne maatskappJ .

7.3.4 Christus as die Logps

In die Johannes-evangelie Cl Jh. 1: 1) gebruik die skrywer, in aansluiting by Gen. l, dre Logos-begri p van die Griekse filosowe om die allesomvattende Skeppingskrag van Christus tuis t e bring. Vir JohannJs was Christus as Seun van God wat

I

·op aarde mens geword het, dieselfde wese as wat eeue vantevore deur die Griel se denkers as die bo- natuurlike

in die

na

~

uur

erken die "RJde".

Skeppingsmag is: die Logos, die

goddelike Woord, Cussons praat in SO:MERJOOD (p. 1) van:

/

0 Onveranderliket Oneindigende, Onbeginnende Woord . . .

terwyl VanWyk Louw in TRISTIA <p.60) verwys na:

. . . , . . . . . . . die aktiewe Woord

wat alles geskape het, wat oar die hele aardryk heers en die son opgerig hou tot afbeeldsel van die Lig vir alles wat ligbehoewend i s

-Die begrip van die Logos of skeppende woord soos dit

voortleef in die 20ste-eeuse Westerse beskawing, stam

volgens De Villiers (1982:76) wesenlik uit die

Efese-misterie en die sfeer van die lewegewende moeder.

Die Nederlandse digter Gerri t Achterberg benut dikwels die

Logos-begrip in sy gedigte: Christus en die kreatiewe

po.etiese woord word aan mekaar gelykgestel. CKyk p. 137.) Oak

in Belcher se gedig "Die Here was 'n brood", wat op p. 316

bespreek is, figureer hierdie begrip sterk.

Van al die titels van majesteit wat aan Christus gegee word,

is die titel Logos die een wat die meeste ten opsigte van sy

~g en maj estei t suggereer: di t vat die metaf isiese en die

teo~ogiese betekenis van die Christusgestal te in een woord

saam. Omdat die woord van God die wereld tot stand gebring

-het, is dit oak van God wat die wereld verstaanbaar maak:

die woord

as di el Logos was Christus die Woord van

God wat die openbaar het.

weg en die 1

wil van God aan die wereld kom

As die medium vir goddelike openbaring, was Hy

ook die agent daarvan, verI al ten opsigte van die openbaring

van die onstaan van die heelal. In hierdie benami ng kom Hy

as kosmiese Christus of the burnt men") na vore.

Die Seun is as Woord wat

weef dbur

van die Vader uitgaan, die

Skeppende mag wat ruimte en tyd, en wat in die

mens werk vir die herstel [van die aarde tot valle .gemeenskap

met die hemele <Jh. 1:3; Kol. 1: 16).

? . 3. 5 Christus as mite

Van Rooyen Cl985: 47) wys

I

daarop dat

van die mens se bestaan bevat. Dit

die mite die essensie

gaan dikwels om 'n

eenvoudige verhaal wat 'n jaltyd geldende universele waarheid

I uitdruk in

wereld, die

verband met die men::;

medemens en Jomself,

en maar

die bo-werklike, die

veral in verband met

sy verhouding tot God en die ewige. Die kunstenaar se

I

behoefte aan 1 _{n mite is gevolglik} 1 _{n behoefte aan} 1 _{n wyse}

waarop hy or de sleutel waarmee 1982:xviii) . en same1ang insigte

I

aan sy insigte kan gee, 'n

ontsluit kan word (Frye,

In die moderne mens se strewe en soektog

I

na die Absolute,

meer van belang simbool. of die woordkunstenaars

nie, maar wel die religieuse mite,

argetipe. Die hedendaagse voorliefde

om mites te gebruik as onderbou

die van van literere werke, om daaraan 'n sekere tydloosheid of algemene

geldigheid te verleen, dui wel op 'n religieuse

ingesteldheid, maar die aard van die mites wat gebruik word

is ' n demonstrasie van hoe die Afrikaanse letterkunde van

die Bybel en die Christelike visie vervreem geraak het. Die

kunstenaar poog om die moderne mens se stryd tussen geloof

en ongeloof, nugtere rede en metafisiese verlange ui t te

beeld: gevolglik moet hy praat oar die enigma waaroor daar

juis nie met die moderne mens gepraat kan word nie, t e wet e,

die God, die Gans Andere wat wel mag bestaan, maar wat vir die moderne mens oenskynlik onbereikbaar en onverklaarbaar

is. Al mite wat vir hom aanvaarbaar is, is die mite van die

niks, met die gevolg dat die mens vervul bly met 'n

nostalgiese verlange na die ewige. In die bespreking van.

Breytenbach se poe!:sie Cp. 247) is onder andere daarop gewys

dat hy die Christe like godsdiens as 'n mi te soos enige ander

beskou, vandaar d.ie ligt elike omgang met die Christusbeeld.

Die kunstenaar wat die mite as raamwerk benut, gebruik die

kul turele waarde van die· Christusfiguur sander om betrokke

te raak in godsdienstige sake of biografiese rekonstruksie.

Christus neem as mite bloat sy plek in tussen ander helde as

arget ipiese f iguur wat lewenshandeling voorstel . een Die -485 -of ander wederkerige

sodoende die vryheid om[ deur middel van sy besondere bantering van die Christusfiguur uiteindelik enige betekenis

of waarheid daaraan te hegl

I I

A.-·::0 mit iese arget i pe kan Qhristus enige

I Hy

funksie vervul: kan die beliggaming wees van die goeie sedelike mens wat as

gevolg van sy goedheid lyj of die misleide idealis wat nie

in die materialistiese wereld kan oorleef nie; Hy kan die

verlosser wees op die bon1tuurlike vlak wat as tussenganger

tussen die

. I

mens en God optree, of die kultuur-bringer op die

natuurlike vl.ak wat sy mense aan In beter lewe voorstel

CKoki'?>; Hy kan oak die

d

~

enskneg

van die mensdom wees wat

I

ly sodat ander daardeur beter kan lewe.

7.3.6 Objektivering

I

I

Obj ekt i veri ng is 1 _n

probl

~

em

_{waarmee alle digters worstel:}

dit is veral in godsdienstige

I

poesie vir baie digters

problema t ie::s. Volgens Nijhoff ( 1961 : 1 063) vind die

objektiveringsproses plaasldeur middel

die self - die losmaking van die "ek"

van objektivering van

- en die vervreemding

van die subj ek. Obj ekti ve[ring moet dus gesien word as 1 _n

proses van gestaltevorming: die biografiese auteur moet hom

I

bewustelik van die self Giistansieer en 1 _{n geobjektiveerde}

gestalte skep waarby hy tog implisiet betrokke is. I

In Christusvergestal t i ng is daar 1

n voortdurende spanning

tussen afrekening, afswering en objektivering aan die een

kant, en af- en aanhanklikheid aan die ander kant. In

Hoofstuk 1 het ons gesien dat dit vanuit 'n teologiese

standpunt wel moontlik is om Christus in sy menswording te

obj ekti veer, met dien verstande dat Hy al tyd die draer van

'n transendentale idee bly. Objektivering kan in die

woordkunswerk slegs plaasvi nd i ndien die impl isiete auteur die Christusfiguur in sy volheid beleef en daarin kan slaag

om hier die "belewenis" op 1 _{n konkrete wyse te verwoord. Di t}

vind plaa:3 deurdat die skrywer

die bewussynservaring herhaal en veruiterlik,

konkretiseer en arden in plasties-beeldende taal.

<Strydom, 1976:56.)

dit

Van der Colf (1980> se studie oor die verhouding tussen die

poesie en godsdiens het aangetoon dat die mens in sy

vertikale verhouding tot God, sy verheerl iking van God, in

1 _{n mindere of meerdere mate in die verskillende fasette van}

sy kreatiewe arbeid Cdie kuns) manifesteer. Wanneer die

Goddelike by· wyse van objektivering deur die biografiese

auteur betrek word, word 1 _{n eiesoortige rel igieuse inhoud}

aan s o 1 _n

taalkunswerk gegee.

Christusvergestalting is egter altyd In _subjektiewe handel i ng waari n di e alomteenwoordigheid van Christ us nie

487-omvat kan word nie; dit is onmoontlik om Christus in sy valle heerlikheid objektief te vergestalt. In die gedig

van "Drieluik" <1984:51) l tel Cus:::oons hierdie probleem volg:

Daar is geen ding in dingigheid waarmee ek U

ka

j

vergelyk nie.

II I I II

SODS

Daar kan slegs van objektivering (ofte wel "objektiewe

beskrywing" van God/ChrisJus> gepraat word insoverre dit die

verhouding God-mens aangal n. Di t behels, onder andere, die

erkenning van sy bestaan, volkome oorgawe in die geloof, en

oorvloedige dankbaarheid wat by wyse van lofprysing en

aanbidding ui tdrukking vind. Di t kan oak geskied deur die

I

verwoording van 'n opr egte hulpgeroep. Alhoewel die

I

biografiese auteur sodal ige uitinge as ' n paging tot

objektiwiteit :mag beskou, is dit in der waarheid :maar altyd

sterk gesubj ektveerd met diie gevolg dat die leser agter die

"geobjektiveerde"

God-

~

Christusgestalte

die skepper

(subj ektief be-crokke biografiese auteur) raaksien. Sodanige

I

poesie is met ander woorde geobj ekti veerde belydenisl i riek

gebroke mJnsheid in die

waarin die'

I

geobjektiveerde mensgeworde liggaam van Cpristus geproj ekt eer word. <Vgl die

bespreking van die poesie van I .L.de Villiers op p.318. >

Daar word doel bewus

"ek"Cspreker) en die gepoog om 'n .. Jy"CChristus) afstand tussen te skep sodat die die

afstand as middel tot objektivering kan dien. Omdat die "jy" tot objek van die gedig gemaak word en vanuit hierdie objektiewe hoedanigheid deur die "ek" beskryf word, ontstaan daar 'n i dentifikasie van die "ek" met die "Jy" <Christus).

Objektivering word in die poesie van Cussons geoptimaliseer; .

by Spies en De Vi ll iers kom di t in enkele gedigte tot sy reg;, maar dit vind in die Christusgedigte van die mee::ste

ander Afrikaanse digters hoegenaamd nie plaas nie. By

Cussons is die digterlike daad op sigself 'n werking en 'n ervaring van God, sodat die belewenis van eenheid met

Christus haar poesie oorh.eers: sy ken Christus op 'n int ie m-persoonlike vlak.

7.4 Samevattende beskouing

Die konstruksiemodel wat by hierdie studie ge1mplementeer

is, het duidelik daarin geslaag om optimale inligting ten

opsigte van die Christusfiguur soos wat Hy in die betrokke

gedigte vergestalt is, te ontgin. Deurdat die beeld van

Christus wat in die gedigte na vore gekom het telkens met die Christenl.eser se tradisionele verwagtingshorison

vergelyk is, kon daar oak vasgestel word of di~ beeld

Skrifgefundeerd was, al dan nie. Dit moet egter duidelik

gestel word dat hierdie model slegs ~en van talle moont li ke maniere van lees is . Die gevolgtrekkings waartoe geraak is, is relat ief: die Bybel en die daarop gebaseerde

489-belydenisskrifte is as toetstene vir die Christenleser/kritikus se estetiek gebruik, dus sal die nie-Christelike leser/kritikus wat nie deur die Bybelse norme en waardes gebind is nie, lhom waarskynlik nie met al die uitspake kan vereenselwig

r

ie

.

die Navorsing wat tydens hie, die studie gedoen is, toon

daar in die diachronie van Christusbeelding in

dat

I

Afrikaanse po~sie, net soos in die Nederlandse po~sie, verskillende aksente op d!ie verskynsel geplaas is. Hierdie aksente het gevarieer na Janleiding van die bepaalde konteks en l i terere tsoitst 3 eteamnd w 8 al,aerbrb 1

inngne

hedt~

.

·

e woordkunstenaar sy

,3kepping!:=.werk Waar Christusbeelding

v66r Sestig, met die uiltsondering van Van Wyk Louw en Opperman, oorwegend in lyn was met die Reformatoriese lewensbeskouing se eis van eerbied en onts'ag vir die Goddelike, het die moderne leser in die Afrikaanse poesie :=:.edert Sestig oak te makl met Christusbeelding vanuit die

·c

j

Rooms-Katol i::::.isme

c

_,uJsons) , die Zen-Boeddhisme <Breytenbach), die sekul~re denke <gekenmerk deur satirisering en mitologisj ring> en die Sosio-politieke denke Daar 'is gevolgll ik in die moderne Christusverse <Small) .

verskillende kodes van Christusbeelding, soos hierbo uiteengesit.

I

Di t het oak duidelik geblyk dat standpunt van die J elowige

die Chr istusbeeld, vanuit

enkele Afrikaanse digters misbruik is deurdat di t bloot as

• n gerieflike verwysing of middel tot parodiering aangewend

is, sonder inagneming van die Christelike verlossingsgedagte

wat vir die Christen onlosmaaklik daaraan gekoppel is. Die

aanwending van die goddelike ter wille van die profane kom neer op Godslastering en is vir die Christenleser/kri tikus

onaanvaarbaar.

Hierdie studie onderstreep die woorde van Pelikan <1985: 1>:

Regardless of what anyone may personally think or

believe about him, Jesus of Nazareth has been the

dominant figure in the history of western culture for

almost twenty centuries... It is from his birth that

most of the human race dates its calenders, i t is by his name that millions curse and in his name that millions pray.

Sarina Di::>nges CENSOVOORT

belydenis van die Christen so:

daar is net een rots

een prins van vrede

een brood te eet

vir nuwe lewe.

5 ( 1) ' 1985: 2 0)

-

I

Daarom is dit vir die Chr stenleser/kritikus van belang dat

die uiteindelike Christu >1:!e ld wat in 'n literere artefak

gestal te vind, reg moet

die Bybel, met ander

Saligmaker, Seun van God.

aat geskied aan die Christus van

SYNOPSIS

In recent years, primarily as a result of the development of

the reception theory, there has been a renewed academic

i nterest in the relationship between rel igion and·

literature, especially with regard to the influence of the

Bible on 1 i terary artefacts. As Christ is considered to be

the centre or "::;;copus" of the Bible, all Biblical images,.

references or paradigms are in some way or other related to

Him. Any study on the influence of the Bible on literature

would therefore necessit ate a study of the Christ figure.

The aim of this the::;;is was to establish how Afrikaans poets

in particular have depicted Christ in their poetry: the

primary question was whether the image of Chri s t portrayed

in a poem corresponded with the image of Christ which is

given in the Bible, and whether there has been any

signi f icant change or development in the poetic

transfiguration of the Christ figure since Afrikaans poetry

f i rst came into i t s own in 1880.

The biggest problem in an investigation into the image of

Christ in literature is the question of the picture of

reality with which the reader is confronted. Because of His nature, the transfi guration of the Chris~ figur~ in a

l i terary text differs from the transfiguration of everyday

493-reality. Whereas i t is possible for a poet to depict the

human nature of Christ, ]any attempt to depict His godly

nature must of necessity fall short because of the

l imitations, not

I

-only of ,the human vocabulary, but also of

human knowledge of and inkight into the godly. In addition,

I

i t must be borne in mind that every image of Christ in

literature or art is basid on the New Testament, I which in

i t s e l f is but an image

I

formulated in human language.

Furthermore, every a r t i s t lis inclined to convey his personal

interpretation of the <1hrist

I

story, according to his

per:::>onal world view, with the result that the reader is

confronted with a image which emphasises only

certain aspect:::; of the

in His fulness.

Christ figure

I In view of

and does not portray

this, the Christian

I

reader/critic might questiion the ethical implications of any

attempt to portray Christ in literary forms i f the writer

cannot do justice to Him Js Lord and Savour.

I

For the Christian

read

~

r/critic,

the appreciation and

I

evaluation of a· literary work in which the depicted image of I

Christ is unacceptable, poses a problem. Because the story

of Christ is one of thJ most well-known stories of all

I

times, some poets arrogantly

e~ents

surrounding this

f

~

gure,

use the Christ figure, or

as an easy reference without recognising their transcendental

Christian creed and worJd view,

meaning. In view

the apropriation

of the

of the

godly images may not be used for the profane as the Bible makes an absolute demand with regard to God as the only God

who is to be revered and honoured. If the Christ figure

depicted in a l i terary work is so warped that i t does not

honour the Son of man as He is depicted in the Bible, the

Christ figure is being misused, and in vi ew of hi s creed,

the Christian reader/critic must speak out about the

malapropriation of the Name which is above a l l other names,

even though the poem may be artistically perfect. As T. S.

Eliot <1962:90) puts it:

Christians should <maintain) certain standards and

criteria . . . aver and above those applied by the rest of

the world.

In. order to determine and assess the image of Christ in a

randomly selected number of poems <by Christian as well as

outspoken non-Christian poets> ranging from the earliest

poems of Marai s and Toti us to poems written after the s o

-called literary revolution of the Sixties, a literary model

which would comply with the demands of a scientific literary

approach had to be designed. The model decided upon is based

on a combi nation of several literary theories and model s : i t

entails a primarily syntactical approach, but also has a

strong semiot i c el ement. Syntactical construct ions

pertaining to the Christ figure were carefully considered

and compared to the Biblical account. In t his manner the

-495-reader/critic could det~rmine, not only what actions (physical and spiritual) were attributed to Christ in the

poem, but also

Christ. Finally,

the a r t i st ic "picture" the poem painted of

the persJective/view expressed in the poem

was discussed in order to determine whether the poet used,

or misused, the Christ figure and/or whether the poem as a

w~ole

acknowledged the Chrl s t of the Bible.

Research has shown that, as in the case of Dutch poetry, the

Christ f i gure and events related to his bi rth, teaching,

crucifixion and ascension have been used as a theme, motive

or symbol by almost evEry major Afrikaans poet in the

history of Afrikaans

1

~

terature. This study, however,

cl early ::;hawed that not o1ly did each individual poet depict

Christ in hi::; own idiosyn~ratic manner, but also that there

was a marked difference in the general manner in which the

Christ theme was implemenj ed by poets before and after 1960.

Whereas the Christ figure depicted by the early poets <with the exception of Opperman and Van Wyk Louw) was clearly the

Christ of the New Testament and therefore treated with

reverence and awe, modern Afrikaans poets seem to treat the

Chr i s t figure far more fri=ely to suit their poetic purpose.

Glicksberg (1975: 144) righ~ly says:

The decline of religion in our age has

< ••• )

wrought a

A literary a r t i s t always writes within a specific context

which may be either sociologically, religiously, politically

or economically determined. The poetry of a certain period

is generally characterised by a dominant style which often

differs from the style of the previous period, and yet s t i l l

has i t s root::; in the earlier period<s>. New c ircumstances,

however, consistently demand stylisation, not only as far as

thought patterns and lifestyle are concerned, but also in

art forms. So, although the principles of the Christian

faith are unchangeable, because the Bible is unchangeable

and God is the same for ever, the practical experience of

this faith and the transfiguration of Biblical truths i n the

various art forms will neces:::;arily differ from one literary

period to the next.

A comparison between the poetic transfigurations of Christ

by early Afrikaans poets and those by modern poets clearly

shows that there has been a definite change and development

in poetic approach. From the point of view of the Christi an

reader/critic this development was both positive and

negative. Firstly, there is obviously a different focal

point in the poetry of each period: whereas the poetry of,

for example Totius and W. E. G. Louw, was mainly a report at'

the poet's reaction to the concrete ieality of the life and

work of Christ and the consequences thereof as related in

the Bible, the modern poet, l i ke Spies, Cussons or De

Villiers, is more inclined to portray his own spiritual

497-state of mind in the lack thereof.

consequence of religious

I

'T':t . I • ,_ t.

J. 1is · lSf pernaps WHY ne

experiences, or

reader gets the

impression that modern transfigurations of the Christ figure

are more "open" and hone::;tl.

It must be

product of

borne in

a young

mind that Early Afrikaans poetry was the

cu l

t

~

re

and therefore of a far less

I

complicated ratiocination:! in a certain sense

the simplicity and direct ness of the. poetic

this explains reactions as

reflected in the syntax of the poems. These poets, who

mostly raised in . s t r i c t

I

Calvinistic homes, held a

were very

traditional view of Chris, . Older poems pertaining to Christ

were consequently often simply poetic attempts to glorify I

Christ or reverent descpiptions using worn out clicb~s

instead of transfiguratiors in the true sense of the word.

The result .is that the Christ figure was often stripped of

all contradictions and brDkenness:

I

He is seen as an angelic

being while the enigma and essence of His life and teaching

lies in i t s paradoxical nature. I

I I

The main difference betweJ n early transfigurations of Christ

and modern poems about Christ lies not so much in ~ is

I

said, but in :b.Qli i t is said. With regard to poetic style

I

there has been a definitej development from an uncomplicated

to a more complicated poetic language. Early poets preferred

formal verse patterns . . Thle

iroa~ery

in their poems was also

contrast, modern poets enjoy experimenting with new forms.

(Compare, for example, Breytenbach's assosiative art [p.273]

and Visser's use of semantic orthography [p.37:3J. The result

is a far more intellectual kind of poetry, with regard to

content as well as poetic technique.

According to Heb. 13:8 Jesus is the same yesterday and today

and for ever, yet i t is not the "sameness" which strikes one

in the poetic transfigurations of Christ in the poems that

were studied, but rather the caleidoscopic variety of Christ

figures. However, renewal with regard to the poetic

tran::>figuration of Christ presents certain problems: while

the Christian poet must try to portray Christ in a dynamic

new way for aesthetic reasons , he must always guard against

the danger of portraying a new Christ who is not the Christ

of the Bible.

As is the case in transfigurations of Christ in modern

European and American poetry, there is also clearly a change

in the perspective of the modern Afrikaans poet with regard

to this theme. The secular life of man is deemed more

important than his religious life, with the result that

Christ is linked to this life with na·ive selfishness: ::;orne

poets consider only His human nature, His suffering and

death as man for mankind as relevant. Further, i t would seem

that poets who have no religious ties regard the Christ

figure with aesthetic indifference or even prejudice. In

499-some cases one discerns a sceptical attitude, or even hostility towards the trad tional image of Christ. In these instances the poet uses/ml su:::;es the Christ figure in his poem simply for i t s emotivl value. (Compare the comments on Breytenbach • s poem "I koon") .

On the other hand, modern poets like Spies, De Villiers and Cussons depict the Christ j f the Bible in a such a way that He come::; alive anew. Theke poets say nothing new about Christ (as far as content

l

s

concerned their poems are very

I

true to Scripture) yet, by means of their poetic ability they succeed in depicting Him in an entirely new way. The reason for this is obvious t the faith of these poets i s an

I

experience of Christ, not merely a knowledge of Him; their transfigurations of Christ are a profession of a personal relation:::.hip. Religion is, after all, an experience which gives meaning to the Christian faith and to life, not merely an abstract concept. This "experience", or the lack thereof, is clearly reflected in poetic transfigurations of Christ. In the Christ poems of the above-mentioned poets in particular, Jesus i s . al wajy:::. revealed as the Christ; the Messianic doctrine is the focal point. He is unequivocally depicted as the Bread of l i f e and the Light of the world. It is .therefore very clear that in poetic transfigurations of Christ i t makes a profound

~

difference

to the ultimate vision

Because of her mythical approach Cussons' transfigurations

of Christ have brought a new dimension to this theme in

Af rikaans poetry: she is the f i r s t Afrikaans poet to

approach t his theme from a Roman Catholic point of view. Her

feminist ic approach and t he honest, open manner i n which she

relat es her i ntimate rel a t ionship wi th Chri s t <it almost

seems to be an er oti c relationship) makes her poetry unique

in t he history ·of Afrikaans poetry. Her poetry is also

clearl y infl uenced by her art: i t is very earthy.

In spite of his reformatory premiss, several of De Villi ers•

poems on Christ also have a s t rong mystical element. What

makes · hi:3 poetry unu:3ual is the f act t hat i t is evangelical

wi thout being didacti c . The speaker in many of his poems is

the priest of God Clei tourgos) , De Villiers himself. These

poems are naturally biographical, yet De Villiers succeeds

in being so objective that his readers ar e fully able to

ident i fy with t he speaker in the poem.

Ther e are various transfi gurat ions of Chri s t in t he history

of Afrikaans poet ry:

Him as a social

some poets (for example Small) depict

ref ormer ; others see in Chris t the

revelation of God. In some poems <for exampl e those of Van

Wyk Louw discussed on p. ) the Chri st f igur e i s clearly a

pr oj ect i on ei ther of pers onal l oneliness, pai n or sufferi ng

or of t he modern soc iet y <as in Belcher ' s "Messias" p. ) .

Christ is also t rans figured as t he Logos <the Word in and

-through whom the creative/ poetic word becomes possible> or

merely a myth like any otrl r (compare Breytenbach).

I

It is clear that transfigurations of Christ are always

subjective. There can be Ia sense of objectivity only with

I

regard to the relationship God-man and this entails a

His existehce,

I

recognition of total surrender in faith and

boundless thankfulness whilch is expressed by means of praise

and worship. Objectivity can also be attained in a genuine

plea for help. The poet whlo strives towards objectivity must

I

make a conscious effort to create a certain di stance between

the speaker

i

("I") and Chr~st

I

("You") so that this distance

may act as an instrument, towards objectification. Because

I

the "You" is made the objlect of the poem and described by

the II T II

.L ' i s

the "You" <Chri::;t).

Objectification as poetry of Cussons; a certaiin I I described i t occbrs I

identification of the "I" with

above is optimalised in the

in several poems by Spies and

De Villiers, but rarely in the poetry of the other

Afrikaans poets.

This study emphasises the word::; of Pel ikan 0985: 1> :

Regardless o£ what anyone may personally think or

) esus

believe about him, o£ Nazareth has been the

dominant £igure in th~ history o£ western culture £or

almost twenty centuries It i s :from his birth that most o:f the human race dates i t s calender, i t i s by his

name that mill ions curse and in his name that millions

pray.