HOOFSTUK II. DIE MIDDELEEUE.
1. GESAG EN VRYHEID IN DIE MIDDELEEUE. (a) Inleiding.
uAssimilation and repressionlt
, se Graves 1), uare the key to t1)e Middle Ages, and until the bondage of authority, conven tion, and institutions was oroken, progress was impossible. But •••• there grew up within mediaevalism itself factors. that ••• were destined to lead to individualism and advancement ll • On
derdrukkende gesag '-lOrd hier vooropgestel as oorheersende ken merk van die lUd(le18eUe I maar tog vind ons ook In aanduiding
van individuele vryheid. In hierdie hoofstuk aal ona trag om na te gaan eerstena 1:'I!'at die verhouding tuasen gesag en vryheid. in die lowena- en wereldbeskouing van die Middeleeuse mens "Taa; t'tV'eedens ,,,,atter bydraes die Middeleeuo tot die beakawing gelo't'ler hot: on derdens ,..,ratter rolle gesag en vryheid in die akool
opvoeding, veral die tug, van die Middeleeue gespeel hot. (b) Gesag.
As ons dio omstandighcde in aanmorking neem dan verbaas ~it
ons nie dat die Middoleeue by uitstek eeue van gesag was n~o.
Die invalle van die Germano het die vior vernaamsto elemente van ons beskal'iing: die Griekse, die Romeinse, die Christelike _
on dio Germaanso, in onmiddellike a~nraking met mekaar gebring; en di t waa die taak van die. Middeleouo I soos die his torikus,
G.B. Adams 2}\aantoon, om hiordie uiteenloponde elemente t~t
'n organieno eenhoid saam to smelt. Dat hiordio wonderbaarlike samosmolting met so botrcklik woinig vorlics van boskawing
gepaard gogaan het, is daaraan to dan};;:o dat die Germano onmid dellik so sterk onder die indruk van die grootsheid en gosag
1. Gre.ves, F.P.: A History of Educe.tion, VoLII. During the Middle Ages, p.3.
van die kul ture, was.rvan hul die mili t§re oOr1riinnaars was, ge kom het, dat lI~hey began, ofttimes unconsciously, to imitate and borrow from what must have appeared to them a completed and absolute system, divinely ~anctioned... Oonsequently the mediaeval period was one •••. of absorption. The watchword was authority and conformity of the individual to the model
set II 1). Van die kant van die Germane was daar dus In vrYN'illige onderwerping aan die gesag van.ln superieure kultuur.
Andersyds 'tias strenge ui toefening van gesag van diokant van die Kerk noodsaaklik. Die Christendom het hom eensklaps geroepe gesien om In veel lewenskragtiger vyand as die Grieks-Romeinse heictendom, nl. die Germaanse, te kersten en op te vocd.
"To stop the decay and bring thene mediaeval people up to the level of the past, it \Vas necessary to set an authori ta tive stan9.ard and repress all vEtriation on the part of tho indivi dual. The,human intellect was confined to narrow limits, and all efforts to obtain truth by investigation were discouraged"2).
Torog kan die H+ddeleeue dus In tydperk VE'.n ,Iassimilation and repress ion ", di'Js. vrytN'illige oncterwerping enorsyds, en strenge ui toefening ve.n gesag andersyds, genoem word.
So I n onderwerping vrm die lndlvidu aC'.n gesE;!.g pas vOlkome aan by ciie tipies-l.ficLdeleeuse rnensbe~kouing, nl. dat die individu slegs '\1I]'p.A.rde het as lid Vfl.n In groep. Die verhowe opv8.tting. wat deur die vroec Chriotendom omtrent die waarde van die in dividu gehuldig is, het feitlik goheolenal verdwyn. liThe
individu~l ce~ses to be the primary clement of society and is
~bsorbed, not now 1n the state, but in the corporation, the guild, the commune, the order, the hierarchy"
3).
Die.hele lewe is in d.ie Niddelecue in groepsorganisasies opgcbou; Belfs die skool, die universiteit en d.ie Kel'k bewys dit. JlThe power1, GrA.vcs: A Hist. of Educ., Vol.II, pp.2-3. Cf. Adams: Civ. during the !~.i(1... Ages, p.l04. 2. Graves: ibid. p. 104.
3.
Adams J : Civil. during the Mid. Ages., p.91.40.
of embodying its ideals in institutions was the peculiar genius of the medieval mind" 1). Bokant die natuurlike lewe stae.n dan q~~.~erk, wat aan die hele lewe rigting e. Het ,qezen
II
lijke ••••• van een mensch in de Hiddeleeu'!rlen bestae.t in zijn behooren tot een b.cpaalde massn-organise.tie 11 2). Hierdie
instelli~g op die groep, die totaliteit, die mnkrokosmos, s~
rla'i;er~nk, hang S2.C'.m met die holo Middeleeuse leiqenS- en wcrelo.
beskouingJ sOQS dit ten slotte in die Aristotelies-Thomistic~c rea~isme tot uitdru~~ing kom. Volgens hierdie opvatting is die Univcl'salia die eintlikc realia, en het die enkeling slegs in soverre ~n eie realiteit as wat hy aan die algemane bogrip dnel het. So het die mens slegs in soverra In eie realitoit as w.at hy 2.e..n die algemenebegrip umenau deel hot. Volgens die Middoleeuse boskouing is hierdie algemene grootheid: die Kerk. IIVnn de Kerk uit, de zichtbare Civitas Dei, komt eigonlijk de \'1Tae.rdo van Glk individull 3).
Uit die voorge..andc kan ons In paar bolangrike gevolgtrek_ kinge m&'l.k. Eorstens moet anD konste..teer dc... t die Middeloeuso organisD.sios onskatbe.rc opvoedingsmiddolc vir die barbara waG, maar tog strammend W!'.s vir individualisme en verdere i(1ealo. Konformiteit aan ge was beide die krag en dio swakheid van die Middeleeue
4).
~'1Teedene mag ons die Middeleeuso menD nie al te gou weans beporkinge van sy individuele vryheid b~jammer nie. \voorde S008 IIvryhoidll en 1I0utonomic van die persoonlik he1dfl het in die Middeloeuse gedagte eintlik goon sin nie 5),omdat <;lie posiElie van die individu daar gEms andere was as vandc'l.g. Opvooding het dan ook nie vorming van die persoonlik heid beteken nie, maar veel meer oordrag van kennis. Derdens
1. Rc'l.shdall, H,! Universi tics of Europe in the 11iddle Ages, V,ol.
r.
p·3·2 t I'la terink, J.: De GeGchiedenis der Paedagogiek, p.246. 3". l'laterink: ibid., pp,,245-6.
~ Graves: A Hist. of Educ., Vol.II, p.3. Cf. Rashdall: ibid., p.3.
kry die leerstof In heel ander betekenis. Juis dcur die ont vang van 'n bepaalde hoeveelheid kennis-inhou~ het die individu gemeenskap aan die massa gekry. Hierdie geestelike besit het
'n vaste gestalte gehad, deur die kerk gesarucsioneor. Die hoof begrip van die opvoed1ng was dan ook die oorbring van hierdie leerstof van cen geslag op die ander, en tradisie het die groot opvoedkundige mag gCHord 1). Tot in cLie elfde eeu was die gees van die kerklike en monastiese opvoeders een van gelowige aanvaarding van gosag en bel'Taring van tradisie. II They sought to
hancl on the traditions of the Church pure and uncorrupt ep',
rather than to earn for themselves a fame as original thinkers fl 2).
Vi erden$ ivas gc sag en rede ook dic dryfkragte van die skolas-,. tick
3).
Deur rniddcl van cUe rede moes die gesag van die kerklike leer as onaanvegbaar be,'iYs 1.rord. Maar die redeneringmoes dan ook Neor ui tslui tond op Cie gesag van Aristoirl-:-,l beruo.
"Reason 1'18.8 made i,e cnticHl '!tli th Aristotle, '''hoso authority was not to be di sput ed" '+). Vyfclens was dit jUis die fout vnn die Middeleous 0 Kork d,.'),t hy hom. as die bron van gosng opgovlerp hot 5).
Die Hervorming WUJ In torugkeer tot cUo Heiligo Skrif as die
enigsto kenbron van die ·waE1.rheid en die Gesp,g. Sosdens blyk dnt die gesag van die Middoloeuso Kerk nio as In soort tirannie oor die individu boslwu mag word nie. Die Germane het solf die mSlerdorl"PJ1.rdigheid vp-n cUe kerk on die Christelike kul tuur erken; die Middoloouso meno hot,oor die algomeon gosproko, kre.gtons sy Iowons- on 'tvoreldsboskouing, die gosag, voral van die Kerk, £1.0 v[',neelfsprekond 8.anvaar.
( c) Vryhoid.
~en opyto van dio strenge gosag on die gcd'tvec onderworping tydens die Middeleeuo hot die monslikc geos nie willoos in
1. 1-Tatorinlc: GGsch. der Pf'..ed. "9p.2'+5, 247.
2. Drane, A.: Christian Sc~ools and Scholars, p.187.
3 .•, Honig,A.G.: IISchol~.sti9kn in: Chr. Encyclopeedie, Dl. V,p.91.
GrE'.ves: A Hist. of Edu.c., Vol.II, p.5'+. 5. 1'lr.torinlc': ibid.. , p.248.
'+2.
slaafse verkragting gele nie. In talryke vorme kom sluimerende vryheidstendense d"rardsdeur die Hiddeleeue tot ui tinge Eel's is
dit soos stemme van roependes in die woestyn, maar die geroep groe~ aan totdat die nasionalo ont,.]'aking on die opkoms van die dorde stand, die mag van dio foodale stelsel verbreok, en Human iamo en Horvorming die go sag ve~ dio Midde1eeuse Kerk die go nadoslag toedien.
Uit die stae.nspoor was die Iorsc Kerk vry van die afhank likheid van die Pous en die Roomse kcrkorganisasie. Deul' Ierse s endclinge, \11'at bekend s taan we\3ns hul II tradi tional insubor
dinrtlon and independence, II 1) is Noord-Europa gekersten.
Daaraan skryf Waterlnk (tit toe dat dle geestesleHe ln die Noorde steeds In vryer struktuur gctoon hot as dle in die Sulde, en dat Nederland teen dle elnde van dle Mlddeleeue dle vaderland van dio Broederskap Van dle Gemene Lewe geword het, itlat hu1 ult verset teen wantoestandc ln dio kerk vir 'nvordleping van dle godsdlenstigc 10,.]'0 beY'Vler het, en so onbewus dle i-lOg vir dle Hervorming voorborel het 2).
Reeds ln dle neonde eeu openbaar die teologlose opvattlngs van Erlgena I n gees van verset teen dle gesag van dle kerk, ,,,at ln dle skeptlese rlgtlng ln die Skolastlek uitloop. Hanson noem Erlgena IIdle eerste Protestant ll 3). Dle stryd van dle
skeptlci .1ndle Skolastlek, Roscellnus ln dl0 qlfde en veral Abelardus ln dle t'"aalfde cou, teen dle posl tlewe rlgtlng, ls
In stryd tussen lnto11ektucle twyfel on geloof, waarin mot
verbluffonde oormood dle vryhold van dle monsliko redo teon dle geoag van o-le kerkllko dogme.tlek vordodlg ls. Ab01arcluB 80
IIJa-en-Neo-motodo I! ls In b0'{101ya van dl0 vraoncl0, ondorS00kondc
1. Hanson, i'i .G.: Tho EHr:)..y MOi1?stlc Schools of Iroland. p.125 •.
2. Watel"'lnk,: De GeBchied.enia dol' Paco.agoglek, pp.223,226,256-7.
3-· Hanson: lbld., p.117. As Hanson 00 bevinding omtrent dle lerse geleerdes Ne.ar ls, nl. df'.t lIP..fter the end of tho eighth century they seom to hr.ve thrq~m a:f.,ray the eVf'.ngellst ICl staff
e.nd kopt only tho profossorts cloP.l:::1! (p.125), dan sou ons Erlgenn. cerdor "dl0 cerste Humanis ll kan noem.
gees. Sy standpunt is 1\ tha t the only ,justification of a doctrine ia its reasonableness, that r~ason must precede faith; and that it is. not sinful to doubt" 1). Hoewel die nominali8~e die onderspit gedelf het in die stryd teen die realisme, het in dic dertiende ceu weer die stryd tusBen die Dominikanero en die
Franoiskaners, albei voorstanders van die ortodokse leer van die Kerk, onbewua die vryheid van denko en die verbreking van kerk like gesag bevorder1 i'iant, IIwhen two orders of such standing
as the two aets of friars were often accused of here~y by each other, the common man could not i'1ell be blamed for following the dictates of reason and refusing to conform to ecclesias tical dogma in every detailll 2). So kan die Skolastiek, ten dele ondanks homoelf, oen van. die magtigste vryheidstondense in die Middeleeue genoem word.
Die bloei van die Skol8.stiek val saam met die van die Universiteite, wat In unieke plek onder die Middelccuse op voedingsinrigtings inneem deur hul vryheid: die vryheid in hul ontstaan, die vryheid in die.saamlewe van dosente en studente, veral onder invloed van die vry rondtrekkonde vagante, die yryheid in die beoefening van die wetenskap, on die vryhcid van sokere wotlike verpllgtingo 3). Dio univoroiteito het ui t die godagte van die vryhoid 'iran die wetenskap gegroo1. Die oudstos het min of mcor apontaan tot stand gekom, en ears later In stigtingnbriof van die pous of die keioer govr~. Hoe weI dio vorgunning a~nvanklik slogs van die pous gevra is, om hom daardour as hoogsto gosag ook oor die wetenskap te oerbiedig, is spoodig moor \'lTaardo ann In stigtingsbrief van di a keisor
gehog, on was dio bnnd wat dio univcrsiteit Han die o'tvorheid gobind hot,niks moer as cen zilvoren koorde \I nie.• Die oplwms
II
van dio univcrnitcito is dus In stork bewys van die toonomende
l~ Gravos :
A
Hist. of Educ.,Vbl.II, p.53. 2. Gre.vos : ibid., p.74.3.
Cf. Williamo : Tho History of Mediaeval Education, pp.117-156. 44.vryheidsdrang en die t.anende gesag van die Kerlc. In univer aitere ;ringtq is hoe langer hoe minder genoee geneem metllde
Roomsch-kathol~eke gedaohte dat de paus met Zijn autoriteit
ook de wetenschapsbeoefening dekken moet l1 1).
Ook in di e ridderwe (Te loef die -lTryheidsliefde voort.
Die mees,spesifiekc kenmerk van die. rldderopvoeding is, volgens Wat erink, In sc.kere neiging tot individualisme \Vat die' stryd teen die Middeleeuse kollektivisme aanbind. Hierdie indivi dualisme, meen G. B. Adarus 2), het lvaarslcynlik sy oorsprong in die ou Germaanse sin vir persoonlike vryheid, versterk deur die Christelike gedagte van die hoo lvaarde van die individu, soos dit in die eerste eeue na Christus gegeld hot. Met hier die siening is ook \vaterink se vcrdere botoog in ooreenstemming:
uNiet de humanistische gedachte van do waarde van den mensch, maar de christelijke idee van 'de vrijmaking der persoonlijkheid geeft de stof voor hetgeen de literatuur in dezen tijd tot
uitdrukking brengt 3)~ Andersyds het baie van clie riddero lvat onder Abelardu8 studeer het losser van die kerk gestaan as die gel'lOne loke 4) 1 en was die lewe en opvoeding van die riddor
,. II
veelal "w'ereldo • lilt encouraged an activity in earthly
afiairs and a frank enjoyment of this lifc, ••• (but) by that very tendency it did much to counteract the lotherwordly' ideal of monasticism and the general asceticism of the periodl1
5).
Uit hierd:te. faktore is di t te verklaar de.t sOl"el die Humaninmo as die Hervorming aanknopingspunte in en aanhangers onder die ridderskap gevind het.OmV'eerlegbe..re bewysc vnn die opstu,;V'ende vryheidsdrang -in die l~terc Middelcoue vind ons ook in die opkoms van stede,
1. Watcrink,: De Geoch. dar Paed.p.382. Cf. ook pP~366-3g4.
2, Adams: Civilizr"tion during the lUddle Ages, pp.89-90. Cf, ook Willi[',mo: The Hiot. of Medtaev~,l Educ." pp. 96-7, 103-4. 3,., i1'aterink: ibid. p.363.
4-
Waterink: ibid, P.~·Ol.handel en die burge:rstanC\'1 en die ooreenkomstige verval van die feodale stels~l. Die wyer horisonte wat deu:r die kontak te van die kruisvaarders met die Oost~ geopen is; het veel tot hierdie nuwe ontwikkeling bygedra. Deur handel en.nywer heid het die welvarondo burgery hul tot In derde stand~ naas adol en geestel~kheid geemansipeer, en In faktor gewor~ waar mee die gesag van feodalisme en Kerk moes rekening hou.
Weld:ra moes In mate van selfbestuur aan die burger~ toegestaan word. In die stede "th9 citizens acquired an ever-increasing, measure of independence. They formed councils for the m53-nage ment ,of their own affairs J , and gilds, for the protection and
regulation of their crafts; and •••• gradually freed themselves from the more irksome of the restraints imposed upon them by their overlords of Ohurcp. and Statel! 1). Nc:.sionale state het die feodale stelsel vervang. Die gesag van die Heilige
Romeinse Ryk het die onderspit gedelf in die stryd tussen die k,eiser en die pous. II This vict ory of the Ohurch oyer the Empire had largely been aided by tho growth of feudalism~ which had worked itself o~t to a logical conclusion and split the Empire into, fragments'll. Maar op hulle beurt is die gesag van die feodale stelael en die Kerk self weer deur die opkoms van die derde stand en die nasionale gees ondermyn. II The ,inherent
'N'ealcne8s of fe:udalism began to appear, and national mon.archies and national patriotism arose in the place of this mediaeval orde;- of sOQ.ietyU 2). Die volkstaal styg in aansien naas
Ke~k7Latyn, en nasionale letterkundes in die volltstaal ontstaan.
Stad- en gildesltole verrys naas die kerklike en,ltloostcrskole om in die behoeftQs van die burgery te voors:ten. Die onde~s
word meer. sekuler, prakties en beroepskundig; aan dle .skryf
.
skole word selfs die moedertaalmedlum gebrulk. Die belangrik ste vryheldsfaktor ln hlerdie nuwe skole is egter die feit dat bulle opgerig en beheer word, nle deur die Kerk of1. Boyd, : The Hlstory of Western Educatlon, pp~132-3.
2. Graves, A Hlst. of Educ., vOl.II, pp.IOO-I.
kerklik,e, P09ggeplaas,tes nie I , maar deur stadsbeeture. Die op-, koms van stadsk91e was dan ook een van die simptome daarvan dat
die Kerk sy greep op die volkslewe begin verloor het 1).
~erwyl opkomende vryheidetendense enersyds die gesag van
feodalisme en Kerk verswak het, het korrupsie 2) in die boesem van die ~erk andorsyds tot ondermyning van sy gosag en invloed oor ~e volkslewo bygedra. Stemmo gaan op om hervorming van binno. Die brooderskap van die Gemono Lowo on manne S,OOS • GersQn berei onbewus die weg vir die H8rvorming van die Kork v~~r.
Al,hierdioroopstemme om vryhoid het die weg vir die ont waking van die veertiondo, vyftiendo eouo gebaan. "Voices.
though they i!fere in the mediaoval wild,erness of authority all thoso aro the manifestations of human forces that would not suffer even the highest spiritual valuos to forge chains for human re9-l?on."
3).
Die feodalo steleel het verval on lido Renaissance ••• bracht mot de Hervorming aan de alom geldonde autori toi t van de Kcrk don gonadeslag too."4).
(d) Samovatting.
Hoew~l die Midd.oleeue dus oeue van strengo gesE'.g 11aa van die kant van die gesaghobbondes, veral die Kork en dio foodale hero; en hoewel die Middeloouse mens oor die algomoen die geaag
on tradisie as vanselfsprekend rtanYaar hot om juis dc'lardour d~el
aan die gemeonskap te
he;
tog het die vryhoidstrowe dwarsdeur die Middeleeue voortgele'Vlo en teen die einde van die tydpork ' aangegroei tot die onkeorbare versot teon ongerogverdigde gesag, '1at in die HI:lmanisme en die Hervorming sy hoogtopunt boreik het. Ons kan die verhouding tussen vryheid en gosag in die Middeleeue1, Wate'r~nk, ! , De Gosch. der Paed. p.25g.
2, Cf. Wateri,nk! ipl.d. # p. ~52-g.
,3.- McCallistor, : The Growth of Freedom in Educ. p.llg.
nie bete!', ~aa}Ilvat as, in die vlool"de van Poole 1) nie: uThere was indeed never a time \arhen the life of Christendom was so confined 'within the hard sh~ll ,of its dogmatic system that there was no
room left for individual liberty of opinion. A ferment of
t~lOught is continually betrayed beneath those forms; there are even frequent indications of a state of opinion antagonistic to the Church itself. The necessity of a central power ruling the consciences of men of course passed unquestioned, but when this immense authority appeared not,a protection but a menace to religton, it 'vas seldom that it was submitted to in complete silencell
•
2. DIE MIDDELEEUE SE BYDRAE TOT DIE BESKAWING. (a) Algemeen.
Na die algemene bydrae: tot die boskawing geoordeel, viaS dio resultate van die Middeleeuse opvoe~ing aansienlik, on die benaming "Donker Ecuoll hoogs onverdiend. In Gesaghobbende soos Leach se selfs: II Indeed it may almost be said that their clark ness varios directly with thc darkness and ignorance of those i.vho dub them darkII 2).
Die fei t da t die individualisme V8.n die vroee Christendom
en die vryheidsin van die Germane, ten spyte van die st~engo
gesag en die KollelctiwistiefJe lOvlonsbeskouing van die Middel ,eeue l nio doodgosmoor io nie, maar tog bly voortlowe het.in
die talryko uitingsvorme wat ons hierbo gonoom het, - hierdie feit is op sigs elf goneom reods In onska tbaro wins vir die boskawing.
Hoov-rel miskion "meagre in scholarship", se. M9Callistorl ,",vas di,e Middoleeue "ossentially a creative age. t • • •An age
which at least partially solved the vexed queDtion of land
1.Poole, R.L.: Illustrations of' the 'Hicto'r'y o,f 1-1edieva:J- Thought and Learning, p.3. Aangehaal by Hanson,: ,The Early Monactic Schools of Ireland, p.3g.
2. Leach,A. F. : nAbbey Schools", in Monroe: Cyclop.of Educ., Vol;.:r; :9.2.
ownership, which gave expression to the adventurous instinc.t of. the race.in forms consonant with religion, which broke up empires to create nations of greater independence, which success fully,embodied its ideals in institutionB of the most varied kinds, wh~ch gave birth to new commercial enterprises as well as to universities and beautiful cathedrals, an age which pro duced men like Alcuim, Pterre Abelard, William of Champeaux, "John Scotue Erigena, John of Salisbury and Thomas Aquinas,
doe's not, when judged by its contribution to civilization, seem to be the parent of an inferior system of educationll lJ. Die lys· name van groot figure ui t die Middeleeue sou kan aange'vul word met die van Be(ia Venerabilis, Karel die Grote, Hrabanus Maurus, Hugo van St.Viktor, Vincentius van Beauvais, Dante, Roger Bacon, Jean, de Gerson, en sou selfs dan nog lank nie uitgeput wees nie.
As ons aan die geweldige taak van dio Middoleouo dink; r nl. die bewaring :van die besltawing on die ....;retensl{.ap trots yer... woestende aanvalle van barbare, die kerstening en opvoeding van die aanval19rs, en dio ....lissolwerking tussen Gormanodom on
Christendom, dan !!loot ons orkon dat dit nie In boold van stag nasie is nie, maar van goweldigo opvoodkundige Etktlwiteit,
hoowol tydelik deur d.ie agterstand van die leerlingc vertraag 2). By In paar van die opvoodende invloede moet ons ict1'mt
langer stilstaan : die Kcr'ir, die kloosterwese en die Skolastiok. (b) Die Kerk as OpvQodor.
Die Kerk het dour die kerstcning on opvoeding van die Germane In onvergelyklike bydrae tot die ~eskawing gelcwer.
Dre.ne wys veral op di e opvoodende invloed wa t van die
ercdiens in die kcrkge1;:>ou ui tgegaan hot: Die Gormae.nse baroaar het vcrwoesting gcsas.i, maar dio Kerk van die Lowende God het
.. . 1. McCallister The Growth of
~
Freedom in Educ. p.lo4. 2. McCallister ibid., p.102.
hom gev-ange gen,eem Hand holds his soul a willing captive".
Uit die h~nde, va~ d~e,Ker~ het hy Hknowledge of letters" ge1eer, maar ook die opvoedlng van sy hart, wil, verbeelding enverstand.
~Her sacre~ offices appealed to his soul ••.• by their inspired ceremonial, their mo.tcbleropoetry, their solemn m~J.odYI.,and:\ th~ir pictured art. Her Liturgy became the class-book of
the barbarie races." 8edert di~ hervorming van die kerkmusi~k
d~ur Gregorius in die sesdc eeu, "for nine centuries at least
•.• the Latin tongue and thc Roman music were to t~ke their
places side by side as the two indespensablES in educationII 1). Maar nie al1een deur die eredienste, die kerklike ,kuns, en die Latynkonnis van k1erici en lekehet die Kerk sy lede op gevoed nie, seIJ.iv.Adamson, nbut even more by its contact
with daily life. The parish church was the centre of all forms of communal activity, IIsecularll as well as IIsacredll
; the trade gilds were at least as much religious as industrial assoclations. 80cial life found its highest expression in a common \V'Orship". Afgesien nog van die werk van die kerksko1c was die kerk dus, deur die daaglikse roetine van die kerklike lewe wesenlik 'n
opvoedingsin~telling, 1113. centre both of teaching and of learningll 2).
Die Kerk was die belangrikste organisasie in die 'l:i~ddcl
eeuse samelewing; godsdicns was die hoogste lcwensdoel; decl name aan die kerklike lowe was die konkretc middel om die
begeerde doel te bercik. In tecstelling met die lewensvro9mde spi tsvondighede van die heidense skole v.fas die kerk1ike op vgeding prakties,. aktuoel, uutilitarian and concrete!!. Mc
Callister som die verdienstes daarvan as volg op; nFrom a pcda gogical ?oint of view, many features of the Church's educational scheme were of considerable value. She had a fixed and definite
1. Drane: Christian Schools and Scholars~pp.60-1. 2.' Adamson : A Short Hist. of Educ., pp.3.::..LJ-.
aim theoretically co-extensive Hi th li,fe, and she was in pos session of methods tha.-t vTere clearly related and subservie.nt to that aim. She had a natural and concrete system of daily ac-: tivities round which her instruction centred. A huge concen tration scheme, "t"lith a pra:ctical, if at times a highly sY·ln
bolie contact with life, permeated with the. ideal of utility s.uch was the system of ecclesiastical education in the early lUddle Ages and, so presented, it has qualities manifestly
superior" in some respects, to the education of our O"l'in times" ].). Die. sukses "t,rat die l\:.erklike opvoedlng eel'S met die Grieks-Romeinse, daarna met die Germaanse heidendom behaal het, word deur McCallister aan die vryheidf?beglnael van "working upon the life tendencieEl of the pupilu ·2) toegeokryf. Maar die gesags beginseJ het minstcns e't'1eveel tot die sukses bygod.ra. Di t 't"las immel'S juis die gcsag i1aarmee die Kerl~ hul geleer het, ivat die Germane imponoer het 3). Vir die vrooo Middeleeue altans was die beperkinge w?-t die Kerk op die onderwys gele het uan almost unmixed blessing. It was an admirable discipline •••• in e1: tracting tho knowledge that mot their needs from the intellec tual achievements of the pastil 4).
Tog.het die Kcrk hiordie strenge gesagsuitoefening te lank volgehou, ook toe die doel daarmee reeds bereik was, en die
pral~tyk van die lewe, \l"eral na die opblooi van die handel, ook ander e1se aan die okool gestel hot as In bloot klerikale op voeding. McCallister se kri tiok op die Kerk se beperl~ing v~m
clie onder\'IYs tot die godsdienstige en kerklike lev1e on leer stof, hoe\'1'el ie.t~",at onbillik as ons die tydsomstandighode in aanmerking neom, dui tog t n wesenlikc gevaar aan: IIPede.goglcally
it was on sound lines in presenting its first instruction in
1, McCallister: The Growth of Freedom in Educ. pp.102-3.
2, Mcdalii~t6r : ibid., p . l o 4 . . .
3.. Cf .Adams : Civilization during tho Mid6J.e Ages J p.91.
4
Boyd: History of Western Educ., p.105.concrete and practical for~
.'
....
" But the keeping of ideasl"ri thin the circle of religious life is pedagogically ul1vrise II. Dit hat aan die lee~ling In spesifieke, nie In werklik liberale opvoeding gagee nie, en di t het dio int ollok van dio ondert-lyser dormato vorslaaf 1) d.at Karol die Grote moes kla 001" dio slcaarste aan limen 'Iiho arc both ablo and 1-Tilling to learn, and dosirous of instructing others" 2). i4[ol is di t nooa.saaltlilc da t dio gods dienstigo goos die holo opvoeding moot doursuur, maar daarom hoof die ondcrwYG nog nie tot kcrklll>co ondcrtvYs beporl>:. te 'I'lOrd nio .•
. Hio:r raaic ons aan dio kernfout van, dio lcerk in dio. Middcl ccuo; nl. da t di t, vo 19ona tipios Rooms-':atolieko otandpunt J hom
ao dj,.Q geoag 001" die gnns 9 leN8 opge't'lOrp hot, ook oor Ono.o~'tlTYO I
. kuno·, 11TOt cnsl'i.".2.p on otaa t. Aanvc:mklik 't'J'as di t noodsaeJtlik, Qn die kerk hot 0] voogdyol\:.ap op oki tterQndo T,:lyoe ui tgeoefon, maf'..r
too dlo opvoedoling mondig ge1'J'ord hot, hot Renaissance en Hor vorming dio vryheid vr.n dio mono op nl hiorclie lO'tV'cnstorroine geoio 3). Die Horvormiilllg ivas In terugkoor tot die \voord vnn God as enigotc norm.
Ton spy to egter van beperl;:inge op die vryheid vnn leorling on o ndcrt-TY 0 orI "it doco not appoar that in tho vi tal aspocto of
education the l-Uddle Ages llTero. ao limited ao they are often supposed to bell
4-).
Die l\Uddcleeuso KerIt het as opvoeder In gm-Teldige tank vervul.(c) Die KloootervleG..,9.
Omtrcnt die omvnng van cHe 0pv09dingm'1erk nfl.n die kloootcr skole beotaan heclilTnt meningsversl:il. Manr (lat die Itloooter1iose 'n onberckcnbarebydre.o tot die bes~aW'ing en die geleerdheid ge
le~ler het, veral no gevolg van die Benedl1ctynse 1"001 wat tNee uur
1. McCallister: The Growth of Freedom .in Educ. J pp.l03, 110.
2, Ka:rel die G~ote : Capltulary of 787. A.:.'l.,ngehaRl by .l.fullingor,
J • B.: The Scn.JolG 'If Charlo.s the Great I
p.
99. .3•• Cf.Kuyper,A.: Hct Calvlniome. Zes Stono- Lezingen. pp.152-3.
4
McCallister: ibid., p.l04.lees en.sewe uur arbeid per dag vereis het, staan bo aIle twyfel vas.
Hoewel gie kloosterwese uit In ideaal van w~reldontvlugting
.ontstaan het, en deur die ede van gehoorsaamheiQ, re1nheid en
ar~oede drie fundamentele verpligtinge van die maatskappy ver onagsaam het, nl. trou aan die staat, die sorg vir eie gesin en die voorsiening in okonomicso bohooftos, nogtans mag ons d.ie be't'l'oging nie as allti-sosi€ital bestempel nie 1). nIt is not a mere fleeing from society .•• !. it is tho manipulation of
a particular form of flocietyl1~ - In klein modelstaat op aardo wat In voorafskaduwipg van die stad Gods moes wees 2). Juis dour die kloost.eridealC. is dio sedos van die rm'l1o barbare versa,g en die samelel'l'ing OP. 1 n hoor on doeltrcffonder peil gereorganiseor, sowel materioel as moreel, dour die hooghou van nthe conception of a noblor life and the immense value of things not material" 3).
Dat die kloosters ware voorposte van die beskawing was blyk ui~ die haas ongelooflike arbeid wat die monnike in vroeer
ontoegankli~e stroko verrig het. "Through tho agency of the
monasteries, s't'"ntmps vTere. drained, forests cleared, and the desert region3 reclaimed; the peasants were trainod in agricul ture, and the various crafts and industries wore preserved; the abandoned fields were repeopled and the beginnings of· ci ties formed ane"r"
4).
Drane se h.ockrywing van die klooster te St.Gall in die neendG. eeu gee ono In denkbeeld van dieklooste~1ese op sy beste. Tcmidde van die Switserse woesteny was di t ' n oaBe van godsvroug en beska't"ing met sy sta tigo geboue:
,
kcrko, klo9sters, lcantore, gebouo vir otudente, gaste . en \ wer,ksmensc; die smid3winkel, die bakkery, tien meulens; dan die tuine en wlngorde teen die berghango, "lUil-rende koringlande, skape op die 1'11eiding, bote met goodel'e en paoDasiors op die 1. Graves: A Hist. of Educ., Vol.II. p.14.
2~ Adams, John.: The Evolution of Educ(1.tiongl Thoory, P.150~
3.-
Adams, G.B. :Civillzation during the Middle Ages, p.132.4
Graves: ibid., Vol.II •. p.10.meer - ~n gemeenskap van lewe en €tktiviteit. E,n tog "i.'las dlt nie In dorp nie, maar In groot huisgesin - lIa family presided over by a father, "Those melJlbers were all knit together in the bonds of common fraternity. I know not whether the spiritual
or the social side of such a religious colony were mo~t fitte~
to rivet the attention. Descend into the valley, and visit all these nurseries of useful toil, see the crowds of rude peasants tr;:tnsformed into intelligent artisans, and you will carry a"i.'lay the impression that the monks of St. Gall had found out the secret of creating a worlo_ of happy Christian factories" 1).
Ewe onberokenraar is die betekenis van die kloosters ook vir die geleerdheid. Nie aIleen is in hulle scrlptoria en die
klas~ieke en die Christelike geskrifte bewaar en vermenigvuldig nie - soms met gebarste hando in die nypende winterkouo -; maar selfs lett erkundige werke in die volkstaal is deurdio monnike,' nco rgoslr.ryf, on d,g.arbol)ewens hot hul ook hul eio bydraos gelqwor,
e
naas ,Ensiklopodi.e ens. I veral dokumonto on kronieke, ,i'raarsonder dit vir ons onmoontlik sou woes om die geskiodonis van die
, ~
konstueer 2). Aan die kloosterakolo kom die oor toe, da,t hulle die onderbou vir die wetonskap van die Midd,el eeue gevorm hot, die grondslae gale hot waarop dio univorsitelte voortgobou het 3), en dio Latynsc en Griekse manuskripte in
bewaripg gehou,het totdat dio Ronaissance-gcleel'des woor daarna bogin soek hot.
Die monagisme, s6 John Adams, is in werl!;:likheid In opvoed kundige bewoging met sy oie doelstolling, nl.' . II co-operative character building", In oie mensbesltouing, nl~ dat die mcnslike natuur radlkal;\.l vcrdor'toTc i8, en tn eie metodc, nl. inhibisio, van die k,,,aad, aan die nogatlewe kant 1 nabootsing en beoefening
Middeleeue. te ,
1. Dri:tne.: Christian Schools and Scholars,,'
po
170. . " . Cf. o,ol!;: haar beskr~t\f1ng van Fulda" ib.id., pp.147-S. 2. Adams,G.B. :, Ciyili?-ation during the Ivriddlo A.ges, p.137.3.
Impcta, C.N. :IIK?-oosterscholen", art. in : Christclijke~ncycl., III. p.451. '
••••• van die go~i~ en ";.ris$ elwerking tusser). opvoedeling en meerderes aan die positiewe sy. Dit slcep In tdeale. omge't-ving, l-vaarby die individu uit vrye beweging aansluit, en waarin daar harmonie tussen die doelstelling van individu en gemeenskap, en tus~en
doel en metode heers 1). So gesien voldoen die kloosterop~
voeding aan bolangriko vryhoia.svoor'tvaardes., McCalltstor se
oordool oor a.io kloosterlo't<To soos di thorn bv. in St. Gall ontplooi het, is dan ook: II Tho w'ork of the monas tory lvq.S
an interestingoxamplo of a concentration schemo, which naturally related the whole round of activities to tho elomental needs
of lifo1 and domandod a versat i l i ty and a knmvlodge of many
things - by no menns •••. unimportant conditions of freedom" 2).
Tog 'triaS die kloostcropvooo.ing op verro na nio volmaak nie.
Dio docl \:las In oomrydigo voorberoiding vir dio hiernamaals aIleen 3); dio lIunnaturally rE'.rofiod moral atmosphcro"'was nio daarop borokcn om karaktors in on vir dio stryd van dio
. ,
lewo te staal nio; die nogatiowe metodo van inhibisie van dio l:;:waad hot te swaar gowoog toonoor dio posi tiewe vaa bevordoring van gooie gowoont os
,1+).
Bo'Wondien 't-vas die moti ef vir 0.1 di'e nuttige arbeid '1rTat verrig is verkeord. Volgens die Boncdikt.:rnso roel is lodighoid die vyand van die siol, on daarom moot die. monniko boSig gohou 1;1'01'0. 5). Dio vmardo on die adol van d.ie arboid Ie d1,l8 II in tl;1e attitudes 'tlThich 'tvere repress ed b,ocause of the activityll6),
nie in dio onderworping van dio aara.e tpt oor van God nio. Die arbeid is dus goboro uit wRntr01,le van die mons, nio uit gohoorsaamhoid aan God nio~ As gevo van hiordie wantrouo; 80 McCallistor, kon die monnik, ten spyto van dievoolsydige buiteaktiwiteite van die klooster, ook nouliks sy leerlingo bosiol met die ideaal om bevrodiging v1rhul geosteliko 1, Ad.9.ms John : Tl;lC, Evolution of Educational Theory, 'O:P.l!~S-151.
2, McCallister: Tho,G-rowth of Froedom in Educ., p.lOb.
' : Cf •.c~1.der, pp.58-9. , . . '
4, Ada,ms,John : ibid.,pp,150-4.
5.
Cubbbrloy : Ree.d.ings in the Hint. of Education, p.576.
McCallister: ibid, p.lllbehoeftes in diens van ,die gemeensk~p te soek 1). So'nasketiese opvoeding ~en nie die krag van d~e vertroue in die mens, wat
Chrlstu8 inSy, optrede ~enbaar het nie 2). Dat 9,.ie bydraes van die kloosterwese tot beslcawing on geleerc..heid, ten spy to van q.ie asketiese ideaal so groot was" is verbasing'l:>lekkend, want uwhat moro than anything elso •••• rotarded the progres's of learning and the world in general was the asceticism which in the twelfth century finally ovorcame tho freedom of the
clergy to marry~ Multiply clerks as they might, their learning perished with thorn, and it was impossible for a learned or
Ii t erary class to grow up "lhen each successive generation had, to start anew from the scions of the unlearned"
3).
(d) Dio Skolastielr..
Die Skolastiek is nog altyd ons,tmpe.tiek beoordeel en in sy betekenio onderska t 1 so Graves 4)., Afgesicn van die v-raardc
.
wa t di t gchad het vir c.ie ,ontwikkeling van t n wetenskaplik-go
sistematiseerdo teologie 1 vir die bepaling van die verhouding
tussen teologie cn filosofie, en die ernstigo poging om dio inhoud van,die oponbaring in ons wetenskaplike denkinhoud op
to ne~m 5), het dit die wetonskap oor dio algemcen ten goode
gCkom.
Deur die for~oel-volmaakte logioso rodo~ering het dio
skolastici voel bygedra tot noukourigo denke; deur :tlul tegnlose taal tot dio hedondaagso wetonskapliko torminologio; en deur hul ondorsoek en navorsing on hul geloof in die betr.oubaarheid van die re9,.o tot d,te oorv-/inning oor die IIscholc!'tstic attitude" en die uitvinding van die 'l.1}'0tonske.plike metode, wat in die bloei tyd ve.n die Slcolastiek reeds deur Roger Bacon in die
1. McCallister: Tho Growth of Freodom in EdUc. p.llO. 2. Cf. b,o" p.l5.. , '
3,
Lee.ch, A. F.: "Middle Ages II, art. in Monroe se: Cyclop. ofE~uc., Vol.IV, p.22~. . .
4.
Gre.ves : A Hist.ofEduc., Vol. II, p.59~vooruitaig gestel la. Die geweldige wetenskaplike bedrywig hotd het die skerpsinnig!;Jte denkera van die eeu gevorm, groot intellekto in die qaaropvolgende eeue b8.ie roeer ?-lgemeen gemaak,
sY,h90gt~puntip die upiversitei~eboreik, ,en meegehelp om die weg vir die Renaissance en die Hervorming voor te berei 1).
WeI was die metode van 10glcs~deduktiewc redenering ontoe reiken<;l omdat di t die empiriese gegewens bui te rekening·, gelaat het 2); weI was die stof tot die teologiese gegewena beperk
3),
die stelscl intellektualisties en die uitgang~punt onskriftuur lik 4); nogt9-ns kan die betokenis van die Skelastiok nouliks oorskat word. Temidde van veel watvir ons dwaas en nutteloos lyk ataan die groot figure uit die Skolastiek: "Generatiea lang.hebben rnenschen als Albertus Magnus, Thomas Aquin;as en Bonaventura loiding gegeven aan het denken van o.e ede ten, van ons geslacht. Tot op den dag van heden koert de Roornsch-katho lieke .theologie telkens weer tot Thomas torug" 5).
W~nneer ons hierdio resultate van die Middeloeuse opvoeding reg waardeer, dan moet on8 tot die slotsorn korn dat die verhouding tussen vryheid en gesag nie so ecnsydig ondordrukkend kon ge
weea,het dat dit die inisiatlef ernstig aan bande gele het en dat dio 9Pvoeding van die Mlddeleeuo as minderwaardig besternpol mag word nie.
3.
GESAG EN VRYHEID IN DIE SKOOLOPVOEDING.Na 6.ie algomone oorsig oor dio.vorhouding tussen geoag en vryheid in die Middeleeuse lewens- en w8reldsbeskouing en oor die bydraes van die S,)11. nDonker Eeue" tot die beskawing on die geleerdheid, res nog die ta.a.k. om te bosien ...vattor rol geong en vryheid in die skoolopvoeding, veral in die skooltug, gespeel het.
1. Of. Graves : A Hist. 'of, Educ. , ' Vol.
II. , .
pp. 59-60.2, Waterink : De Gesch. der Pacd., p. 395. .
3•• A<;lam~, John : The Evol. of Educ8"tional Theory, p.153.
4- Honig,A.G. IISchols>.stipk", in: Ohristclijke Encyclop.,m,V. p.91.
5.
Waterink : ibid., p.394.(a) Die Doel.
Die doel van .die Middeleeus.e opvoeCiing word gewoonlik in die woorde; II voorbereidtng ui tslui tilk vir. die hiern.amaals II we.ergegee - en vcrdocm. So skryf Leach bv. : liThe main object of e9-uca~ion was no longcr to prepare a man for this wqrld but for the ncxt .•• FQf patriotism was (jubstituted relig:l.on;.for the
promotion of soeiety the saving of a man's Oim soull! 1).
Dit is egter nie die hele waarheid nie. Inderclaad ski tt er die sosiale on sta.atsburgcrlike opvoeding de:ur hul af1:lesigheid in die doclstellings S008 dour die: meeste Middeleeuse leiors
gcformuleer, bv. in die van Karel die Grote in sy berocmde om sendbrief van 787 : lilt is our wish that you may be what it b.choves the soldiers. of the Church to be, - religious in heart, learned in discourse, pure in act, and eloquent in speechH 2). Maar.eersten~ het ons hier slcgs mGt die klorikale opvoeding tc doen, en J.W.Adamson 3) toon uitdruklik aan dat dit In onreg
tecnoor dic· Midde eue sou wees om aan te neem dat dit die cnigste soort opvoeding was. Die riddoropvoeding het die man van die
daad e.n die man van sake probeer vorm. Tweed.ens W8.S di t slegs
die uit9indclikc doelstelling wat uitsluitlik sedelik-godsdiens tig was. In die latere Middeleeue kan daarnaas reQds onderge slcikte doelstollings vasgestel word: IIkrygskundige, kommersicle,
ind~stric19J formael verstandelike vorming naaD.dic tradiaionele
opleiding vir monnik en non en vir priesterll 4). Derdens moet ons· onthou de.t vir ctie Middeleeuse mens so I n oorl;fegend-godsdiens tige opvoeding allermins d't'Tingend of lewensvreemd was, aange sien godsdiens en die Kerk juis die sentrale plek in sy lewe
ing~ncem het on hy daarin sy hoogstc geluk gevind hot 5). Die
1. Leach; "Middle Agcs ll
, in Monroe .:CyclOp. of Educ.VC.lrV, p.218. 2, Karel die Grote: Capitulary of 737. Aangehl?-al by Mullinger,J.B •.
liThe Schools of Charles the Great", p.99. , .•• Adamson : A Short Hist. of Educ. pp. 49-51.
lj.. Go.etzee: 11 OpvoecLltundige Teorie en Pralctyk deu:r. die Ecue." ,
p.105. .
doel van ctie Middeleeuse. opvoeding "ras vir die mens geen dwa.ng nie. Deur ,owel a~n sy aardse behoeftes as aan sy diepste geestelike verlangens t.e voldoen het dit. beter met sy w~re
yryhoid reke~ing gehou as tn.opvocding wat op die bloot-menslike 3n die bloot-aardse gerig is~
(b) Die Tug.
Die berugte.Middeleeuse nPriigeisystemtl het oyna spreek woordelik geword,. Tog was w:rede straW1'ITe i'ITaarlik nie die mono polie van die Mtddeleeue nie. Van' n agtiende-eouse skoolmees ter is bekend dat hy gedurende In hq..lwe oeu byna 'n m11joen houe met die lat aIleen uitgedeel het 1),
Die dOcl van die tug, vera.l in die vroee M1ddeleeuo~ se Paul Barth, .was om deur vGelvuldige geped en straf vir die kind
deemoed~ die hoogste deug, in te pronto Houo mqt die lat op
die naakte liggaam was iets alledaags. Nie aIleen vir ger,.nge oortredinge van kloosterrecls nie, maar ook vir nictige lees en skryffoutjios is die lat gebruik, en vir groter miatrappe. die SllTeop. Hierdie noiging is deur die Ou-Testamentiose ui t sprake oor die tugroede versterlt: 2). Behalwe slae 1s ook nog ander tugmiddole gcbruik, soos vas of opslul t of enigiets lvat die.oortreder kon ukloinkrytt, Daar was gecn bcpaalde tugteorie nle. Elke oortreding is ocnvoudig 80 streng as moontlik gestraf. Na prinsipiclo motiei'ITe en siolkuno.igo eiso is nio gcvra nic. Die praktyk het maar cen reol geken: Tug is straf, liefs strenge
straf
3).
Drane vertel dat die leerlingo van St. Gall eenmaal selfs die.klooster aan die brand gestcok het om straf vry tespring 4). Miskicn was.d1t corder om hul tc:wreek op In onbil1ike, ulttartende tugoefening. In die latere M1ddeleeue is die reg
1. Sion McCallister : The Growth of Freedom in Education, Voet
noot, p.345. . ' " .
2. Barth, PauJ. :Geschichte der Erztehung,' pp.lSS-:-90. '." \ITa terink .: DQ Q./.;;sch. der Paed". pp,.242-:-
3.
van ~ie onderwYl?er. om te straf egter deur die wet tot nzwolf
uf!.g~fa:hrliche Schlage.1I bepe.rk, en slegs tot die onmondige kind dws. die kind .van sOi.vat twaalf jaar en jonger 1).
Ewe streng as die straf was die voortdurende toesig. Die ltinders in In klooster is fei tlik nooi t alleen gelaa t nie, veral nie if!., die slaapsale nie. In die IIConstitutiones Lanfranci" 2)
u;1 t die elfde eeu w'ord die toesig oar die kinders aan die kloos tbrskool te Cant erbuI'Y in be~ond,erhede. besk:ryf : 11 They shalL ••• sit separate from e~ch other; shall never leave the place in wnich they arc kopt, excopt with the monk who has chargo of them
••• ~hoy shall have thoir bede bofore or betweon their mastors' bods. If they have to get up, thoy shall first wako their master, then light a lantern, if it is night, and go to the Nocossarium with thoir ma,ster •••.•. No youth is to talk to anothor, oxcept S.O that, thp, mastor may hoar and understand "t..;rhat is said by both of thorn ••••• When they go to bed tho mastors ought to stand in front of thorn until they lio down and are covored over •••• 11
En in dieslaapsaal moot die lig die hele nag brand. Hoowol hior die uitermate strenge toesig onersyds sokor uit In stork ver
antwool"delikhoidsgovool vir dip kind sprui t, gotuig di t tog van grenslose walJ.trouo in die mons.
Die tug, straf on toesig van die Midde1geuse skole toon ons die gesagstandpunt aan ey donkersto,kant.
Hoo kan soln onchristeliko, woinig-monsliko tugbodryf in In tYdperk waarin die Christoliko godsdiens die helo lowe behoers het, verk;).aar "(.vord'? Willmann skryf di t eerst ens daaraan too da t
IIdas, Lernen cin schwere.s Geschaft war!!: die Latynse grammc,ltika wat vreemd was na taal en inhoud, en dio spitsvondighode van die
dialoktiek moes feitllk alles gememoriseer Nord, in die wcrold.llke skole moestal sond~r indivicluelo verduidel~Jdng. Patotios is Thomas Plattor so versugting in In hoekie van die skoolkamor :
1. Barth Gesc'hichte der Erziehung, p. 225 en, Voetnoot. 2. Leach Educational Charters and Documents, pp.65-7.
uHier, moet jy :J,.eer of sterf II 1). Die skaarate nan ond,erwysers en boeke het geheuewerk noodsaaklik en,die yereiste streng toesig praktieS,onmoontlik gemaak, met .die geyolg dat ilthe practical schoolroom difficulty of keeping boys employed amidst conditions whJch faYourect the idler 'IrTaS resptrnsible for much more flogging than any of (tho) "second thoughtsll which 'trTere u,sed to justify it",2). Waterink wys op diepliggende oorsake Yan die strenge tug. Die Germaanse wcrold was gewoond aan die foodale stelsel wat,aan die grondeienaar aIle gesag oor sy onderdane toegeken het. Die Kerk het weldra die grootste grondbesitter geword, en dit is een yan die oorsake'dat die l1onderhorigestl yan die Kerk hulle geredelik aan die strenge gesag Yan die ke.rk, cn daarmee aan die harde tug Yan die klooster en die kloosterskool onder werp het., Bowendien het die Kqrk, weens die groot massas be keerlinge, die Verbondsideaal yan die heiliging Yan die hele lewe al moer,uit die oog Yerloor, onsinkreti$ties aangesluit
IIbij,datgene, wat 7ij in het Yolksloyon yond ll • So is dit te yerklaar dat die Christendom nie ernstig getrag hot om 'n €lie
tugpraktyk. te laat geld nie, ma,ar die heidense tug laat Yoort woeker het. Ten slotto is die asketlc8e kloostergedagte deur die heidens-dualiotiese beskouing Yan natuur en genade Yersterk, en het die tenondcrbrcnging Yan die yloes terwille Yan die dee moed uitoindelik bete~en dat die natuurlike in die lewe hcel
temaal doodgcmaalc ipy. geheilig moes ~TOrd. IIDaarmede had de tuchtoefening con ideaalstelling gekregen, Ck"'tt in wezen nict christelijk, maar in haar dualisme yan heidcnschen oorsprong
WeI het die innige yorho~ding tUGsen opyoeder en leerling die hardo tug in d.ie beste geYc9.11e enigermate Yer8ag. Il Wi th all this austerity of discipline, nothing is more certain than
1. i!filimann : Didakti~. ale BildUnggl~hr06' p.194.
2, Adamson: A Short Hist. of Educ., p.2 • 3" \vaterink = Dc Gesch. der Paed•• pp. 23g:--41.
than that the monastic masters possessed the secret of making themselves beloYed, and that. the love 'tvhich they inspired was not the less familiar because mingled wJth respect 1). Beda is <;leur sy leerlinge met die bynaam ndie Ecrbiedwaardige" ver eer; Albort, ook uit die agste eeu, word deur sy leerling,
Al1;cu~lJ.us, beskryf as lIa pattern of goodness, Justice, and
piety, teaching the Catholic faith in the spirit of love,
stern to. the stubborn, but pitiful and gentle to the goodl1 2). Adelaide, abdiavan Keulen in die tiende eeu, hct bedaga streng gestraf, maar in die ~ouc wingernagte stilletJics haar slapendc lecrlinge se voete gaan vlarm vryf 3) Anselmus, ab van Besie in die elfde eeu, gee In skltterende teregwysing aan In kollega wat by hom l~om r8.~d vra omdat. die Id:-nders in sy klooster 80
dom en onnosal 800S diere bly~ hOCi-Tel hulle van die mare tot die aand geslaan l'lord. ulA famous system of education truly' observed the abbot of Bec, 'which changes.men into b~asts.
Now tell me, what would be the result, if, after having planted a tree in your garden you were to c9mprcss it so tightly that it should have no room to extend its brancheo? These poor. children were given to you that you might help them togrow~
and be fruitful in good thoughts; but if you allow them no liberty their minds will grD't-J crooked. Finding no kindness on your part, they will give you nooonfidcnce, and never having been brougbt up to know the meaning of love and charity> they will see everything around them in a.distorted aspect •• , •• The weak must be treated with gentleness, and won with love; you must invite a soul to virtu9 with cheerfulness, and charitably boar with its defects' II
4).
Die bcginsels van vryheid enliefde het dus by. die beste Middeleeusa opvoeders In belangrike plek naas die van gesag, eerbied en strengheid beklee.
1. Drane Ch~i~tian SchOOls and Scholars
p.17S.
2. Drane i bict~ p~ S5~. . .'
3". Dre.ne ibid. pp .192-}~
4- Drane ibid.
p.314.
Oak is aan die jeugclige lewensvreugde rutmte tcegeEltaan in die mooi skoolfeeste van die Middeleeue 1), die wedrenne en ..."erp~ en , . balspele. . . T..raarvan ~valafrid Strabo. in sy dagboelr 2) ge tuig, visvang-uitstappies en plesiervaarte op die meer 3). As
die leerlingc van St.GaII die vrypostighad9! kon he om selfs die Biskop by sy informelo besoekie aan hulle skool gevange te neem totdat hy In losprys van drie ekstra vakansiedae per jaar vir hulle betaal het 4), dan kan dio gesagshandhawing nie altyd on oral 80 wreed gewees het dat dit al1e Jeugdige lewenslus en vryheid d.oodgesmoor het nie. Nogtans was hierdie vryhede wat hier.en daar veroorloof is seker moor die uitsondering as die re&l, en moos dit dien as die suiker om die bitter van die tugpil te ver80et.
Eers in die derti ende COll yind ons. In bydrac tot In Chris
telike tugteorie by Vincentius van Boauvais in sy boek: I1V9r hanc1eling oor die Onderrigting van dio koninklike kindersll. Hy sien die vre.agstuk van tug en straf tereg binne die 'ft~yer
raamwerk vC:\n die' sedelike opvoeding., Gchoorsaamheid is vir hom die eerste deug.. Tug en s.traf is nodig, maar die ouers moet hulle daarby matig. Tussen die strenge, ernstige tug en te
groot sAgmopdigheid moot die middowog van geordende bedagsaamheid govind ...·lOrd.. Strenge tug sonder bedagsaamheid on sagmoedigheid is wroedhei~. Sagmoodigheid sonder bodagsaamheid on stronghoid is swakhoid.. Maar deur dio'tvysheid van aldrio saam kan dio kind tot. gehoorSaf\mheid gebring word. Nog pelangr~kor egter as gehoorsaamheid is vrY1;lTillige gohoorsaamhe.id. Oor clio 8.0...".e redes vir, vry...villige gehooro£'.o.mhoid moet met die kindcr5gepraat ...vor<?
• • •• 5), Hi or het· ons due naas waardige, . goma tigdc gosagsui t-:o oefening In. volmond.ige orkenning vp.n dio vryheid ve.n dhl kind.•,
1 .. Willme.nn : Dic1aktik als. BliclungslQhre, . p.195 •.. 2 ~ Vert. dour tv/?-t cr+nk' ':, De Gesch. der Faed.,· p. 339. 3.! Drane : Christian So.hools ancl Scho rs, .p.~.
'7j-,
4- Dre.no. : ibid. PP:. 278-9. ,
5. Vinc'ontiuB v[m BOP.uvC:\is·: ·00J. cit. Vry ne. ~"aterink De Gosch. dcr Paed. pp.426-7 •.
Gohoorsaam~oid mag niQ deur wreodhQid afgedwing word nio, maar moet deur vorstandige; sagmoedige vorduidoliking as In vrywillige daad aan die kind ontlok word.
By Jean de Gerson
(1363-1429)
gaan die erkenning van diekindor~og en dio kindornatuur in dio Christelike tugteorio nog verder. In sy bookie, "Oor die bring van kinders tot Christus ll , openbaar hy In psigologie~o insig in die aard van die kind, wat
In nuwo geluid is na In lang periodp waarin die kinderstudie vry weI onbooefen gebly hot on slogs die sondigo in die kindernatuur
raakgosien is. Selfs Augustinus se fyn sielkundige kennis pet eerder op volwasso locrlinge as op kinders botrekking gehad. Gersqn het ten spyte van die Bondige hart van die kind ook In oog vir die beminlikhoid en aantreklikheid van die kind met sY. tevredenheid, sy speelsheid, sy liefdo vir vreugde. Om die on kruid wat naas dio goeie in die akkor van die hart opakiet uit
te roei, moet die opvoeder nie onmiddellik fel en hard toen hierdie ondeugde te velde trek nie, want as hy in al te onver
st~ndigc ywer dio kin~ sou tugtig sonder om hom to verstnan sou hy slegs toorn verwok. D?ur con ondcugte wi1 uitdryf, sou hy
In groter een kweok. Naas die negatiewe middele stol Gerson vore.l dio posi tiowe middolo om dio kind tot In sodoliko 'tvandol to bring sterk op die voorgrond: gowoontovorming, daaglikso oof oning, diO. voorboold vl?.n golowigo Christono on van dio hole
pu~lieko lowe, on voral die liofdovollo tcgomoetkoming van die opvoodor. Hy moot allo hooghoid aflo en mot dio kindors In kind kan woos! Hullo moot voel dat by hullo liofhot. Dan eers sal hy hulle vortrouo won, en sal hulle hul harte oopstol en: oor dinge praat wat hulle anders' sou vorswyg het, selfs oor hul seksuclo nood. Hy moet vriendolik kan ll?.g met die wat lag, maar ook kan berispe sonder om bitter to woes of te skol. Eers waar
hle~die verhouding tusson opvooder en opvoodolinge ontstaan hot, kan hy invloed op hul lowons uitoofon en hullo dour Gods genado
tot Christus lei 1).
ID Gerson is die askese, die dualis~e tussen natuur en genade, die 't'Tantroue teenoor die na tuurlike lewe oorwin. e Posi tie'tV'e tugmiddele tree _qp die voopgrond. Hier vind ~ns weer die gesindheid van Christ~s.: die gesag van die opvoeder bly primer, maar dit word nie op die voorgrond gedring nie 2). Oenskynlik word die opvoedingsproses deur die vryheidsbeginsel beheers; in werklikheid is dit die stille gesag wat die rigting bepaal: na
"
Christus toell.
Saamvattend kan ons se dat die tugpraktyk in die Middeleeue in wese nog heidons is. Dit toon In foitlik osoorhoorsendo gesagsbeginsel, waarteen lofwaardige poginge om deur sporadieso vorgunninge on, by individuole opvoeders, deur liefdevollo bo
jooning, die lot van die leerlingo to vers~g, nio opwoog nie, Van bewuste erkenningvan vryheid as In opvoodingsbeginsel is by dio Middeleousc opvoeders oor die algemeon, lofliko ui~sondc~
inga soos Ansolmus daargelaat, nog geon sprake nie. Die leuse was: IIDeur gohoorsaamhoid tot gehoorsaamheidll
• Eers in die tug teorio wat in die latore Middelooue opkom vind ons In prysons waardige benadering van die i~eale Christelike verhouding tussen vryheid en gesag.
( c ) Die Motode.
Die Middeleeuse onderwysmotode het, as gevolg van die skaarste van booke, hoofsaaklik in dikteer en memoriseer be staan, en die kennis is dan later getoots in voordrag·en dis putasie
3.).
Die vorm waarin dio stof aangebiod is, was gewoon lik die van vraag-en-antwoord. Maar dit was In stel ~unsmatigevrae met vaste antwoorde d.aarop, Hat die 1.eerlinge eenvQlldig
op gesag van die meester moes aanneem en van buite leer. Alkufnus
1. De.Gcrson~ J9an': OPt cit. Vry na Waterink : De Gesch. der
Paed., pp.433-5. 2. Cf. bo, p.ll.
se jonger le~rllnge moes bv. dle volgende lnp~ent! Wat veroor
saa~ spraak? Dle tong. Wat ls die tong? Dle $weep van dle
lug •. Wat ls dle lug'? Die bewaker van dle lewe. '''at ls dle lewe? Dle vreugde van dle goeles, dle smart van die slegtcs, dle afwagting va~ die dood 1). Dle enlgste grondslag van s?'n metode is: Gesag. Erkenning van die lndlvldualltelt en vry held van dle klnd het In hlcrdle gedagtewereld nle bestaan nle. Dat dle klndersicl anders 't'lerk as dle van die volwassene het noullks tot dle wetenskapllke besef..deurgcdrlng 2). Daaraan skryf Mess~nger dan ook die gebrek aan blywende vrug op Al kufnus se work toe. "(It) fal1ed because of lack of lnsight. lnto human nature •.•• Memorlzlng lessons.ls not.cducatlonu 3) •
.Hler en daarskemor In aanduldlngvan 'n vryheldsbeglnsel deur. Caesarius van ArIes het In dle vyfde €leu reeds sy leer 11nge aangemoedlg om te vra: Ek weet julle verstaan nie allos
"
nle: waarom vra julle nie, sodat julle kan woet nle'?" 4) • Dle oefenlng In <'lsputasie en voordrag het geleentheld vlr 'n mate van selfaktlwltelt geskep. Trouens, dle feit dat leerllnge dle leer$tof selfstandlg onder die knie moes kry, sonder lndivl~uele
hulp, het In solfaktlwltelt van die moel1lkste soort vereis. Alkufnus se volwasseleerllnge het dle vryheld genlet om self aan bespreklngs deel te neem, waarln dle kelser dikwels dle leldlng gencem het. In sulke bcsprcklngs het Alkufnus daarna
ges~re~le lito callout in each the latent lntellectual power" as - to use his own simlle - a man strlkes out of the fllnt the flre whlch has all along been hldden In ltl! 5). Soms het
1 n opg9i'Tekte gees dle onderwys gekenmerk~ Van Hrabanus se skool te Fulda word gese: Vrollk dle leerlinge" vrollk die meesters 1
11
1, Mlgne,C.I. : Alculni Opera, 975 seqq. Aangehaal by Gravos: A Hlst. of Educ., Vol.II, p.29.
2, Rombouts : Historlese.PedagoglekJ Dl.I,.p.144.
3.,
Messongor : An Interpretative Hlstory of Educatlon, pp.75-6. 4 Mlgne :Vlta Caes,I.5. Aangeha~l by Haarhoff : Schools ofGaal, p.17S. .
5. Gaskoln,C.J.B. :nAlculn : Hls Llfe and Work!! p.i97. Aangehaal by McCalllster : The GrQi""th of Freedom In Educ. J p.lo6.
en vroliker as almal die rektor 1). Ekkehard I van at.Gall het reeds in die neencte eeu indi viduele verski e tussen leer linge erken: nlf he found a boy dull over his grammar he set him to copy; arguing that nature viaS an economist in her gifts~
and did not dispense all to all; and that often where the head was somel'lhat slow In learning, the deficiency was made up by an extra dexterity \,li th the fingers n 2).
Met tipiese go~egtheid aan gesag on tradisie het die Middeleeue ook bly vaskleef aan die ou Latynse teksboeko van Donatus on Priscianus~ wat nog vir Romoinso kindersgeskryf is en totaal ongoskik was vir kinders wat Latyn as In vreemdo taa~
moes aanloor. Tog is ook in hierdip opsig got rag om die onder wys nmaklikll en naangenaam" to maak. BiskopTheodulf van Orleans het in die neande eou in oenvoudige Latynso vorsmaat In boom van kennis boskrYlve ~ met In tekening van die boom daarby J op elke
tak een van dio sewe vryo kunste 3). Aelfric se uExtracts from Priscianl1 uit dio elfde eeu is In pogiD-g om Priscianus vir
beginners in hul moedertaal te vertaal; en sy IICOlloquyll~ In Latynse dialoog oor alledaagse onderwerpe~ mot die Engolso ver taling tussen die reals,.is reeds op dio beginsel van die di rekte metode gebaseer 4). Omstreeks 1200 het Alexander de Villedieu sy Doctrinale ll gepubliseer, In Latynse grammatika
11
in heksameters geskrY\,le, 'l'lat godurende die veertiende eeu die popu16rste grammatikabook op skool en universiteit goword het
5).
Toon die.vyftionde oeu wordreods pontokeninge in dio kant ruimtes van woordelysto on grammatikabooke gevind 6). Rulle bewysvolgens In skrywer uit die neHntiondc oeu, how little
II
of novolty thoro is in most of tho plans for simplifying
school-l! Willmann: DidEl..ktik als Bildungslohro, p.194. 2. Drane: Christian Schools and Scholars,p.l72.
~! Drano::ibid., P!134.
1+, Adamson .: A Short Rist. of Educ., p.16.
5.
Adamson: ibid., pp.6~-9.b.
McC8.l1istor : Tho Gro"fllrth of Freedom in Educ., p.ll6. 67·teaching in more modern times, for in these mediaeval treatises we meet with the prototypes of almost every scheme that has been proposed •.... " 1).
Dergelike hervormingspoginge in die onder,,,ysmetode en die leerboeke toon dat daar tog diegene was wat die aard van die kind in aanmerking geneem en hulle sy lot aangetrek hut. Soos by die tug was die crkenning van vryheid ogter die uitsondering, die oorhcersing van gesag die reel.
(d) Die Leerstof.
Godsdiensonderwys het die ganse opvoeding van die klooster jeug, op binne- en bUiteskool, beheers. Geweldig hoc eise is aan die kinders gestel.. Nie alleen moes hulle al die Psalms
en minstens die Nuwe Testament van buite ken nie 2), maar hulle moes al die kcrkdiens"Ge bywoon, selfs die nagdiens, en aan d.ie
sang en gebede deelneem 3). Tog so Drane dat hierdie eise nie as excessive" andervind is nie, omdat die hele gees van die
"
samelewing so deurdrenk was van die Christolike, Liturgicse gees d~t gelowige leke selfs in die nag die dienste kom bywoon het
4).
En.vir die monnike was die studie van die Bybel hul lus en lewe. Met liefde, met entoeSiasmc, so die biograaf vanHr~banus Maurus, "they (die monikke) fed themselves on the
Divlne Scriptures" 5). Al mag die voorstelling ook iet,,,at ge idealiseerd wees, oor die algemeen is aan dieeise van die gesag blykbaar met vreugde en vryhcid voldoen.
So magtig was die eerblp~ vir gcsag dat vir elke vak een groet outori teit 8.S beskermheer aanvaar is, .IIEinmal rezipierte Lehrstoffe und Satze gingen von Buch zu Buch, mOist ohnc dass Autor und Quelle genannt wurden" 6). So is Hrabanus se Dc
"
l~ Mayer,J. : A Library of National Antiquities, lS57. Aange~
ha~l by McCallister:. The Growth of Freedom in Educ.,p.116.
2. Drane: Christian Schools and Scholars, p.179.
3. Cf.Aelfric :.Qol~oquy. Aangehaal by Leach: Educational
Charters.a~d.Documents, p.~5.
4.
Drane: ibid., p.1S7. Cf. Willmann: Didaktik als Bildungs lehrc,· p.192.5.
Drane: ibid'i p.1SS.6.
Willmann: ib1d., p.193.Institutione Clericorumll vir vier-vyfdes uit Augustinus afge skryf 1).
Daarteenoor vi1'.1d ons die liberale houding teenoor die klassieke leerstof verbasingwekkend. Moontlik het ook hierin die gesag van iemand soos Augustinus die deurslag gegee. Hoe weI die vroee Christene die klassieke digkuns verafsku en ge vrees hot, se J.W.Adamson, en hoewel Gregorius die Grote se waarskuwing aan die Biskop van Wene teen the idle vanities
II
of secular learningll as verteenwoordigend van die uitgaande , sesde eeu beskou word 2), tog is die klassieke leorstof dwars
dour die MiddeleeUl;:l bestuQ.eer. In die twaalf'de eeu was daar selfs aIle tekens van 'n vroegtydige Renaissanee van die klas sieke lettere 3).
Die cise wat Hrabanus Maurus aan die leerstof vir In gees telike stel ~) toon 'n merkwaardig breo uitkyk QP die lewe, In, liberale houding teenoor die klassieke, maar ook die onderskik king van aIle kennis aan die gcsag van die kerklike doeleindes. Die heidense vrye kunste is in 'n heeltemaal Christelike gewaad geklee.
In die leerstof geld dus,cwecens strenge gesag, gepaard,met In merkwaardige vryheid ten opsi'g'Ge::va.n die sewe vrye kunste. ( e) Die Opvoedeling.
Die Middeleeuse beskouing orrttrent die natuur van die op voed9ling, die gebrek aan kinderstudie, en die verhouding tus8en individu en gemeenskap het ons reeds behandel 5}. Daar res nog die vraag: Wie het opvoeding geniet?
1. Gunn1ng,J:H.': IIAu,gustinus als Paedagoogll
, in: Verz. Paed.
Opst.I. p.97. "
2. Drane wys daarop ont die berisping gegee is nio omdat die biflkop die klassieke bestudeer ~ct nie, maar omdat hy in die Kerk
lesings oor heidense digters gehou hot (Christian Schools and Scholars, p.57 Vootnoot).Willmann meen dat die pous deur sy berisping slegs wou te kenne gee dat grammatikale pynlikheid vir In teoloog oorbodig is. (Didaktik als Bildungslehrc, p.
15~, Voetnoot). '
3 •• Adamson: A Short Hist. of Educ., pp.2-3.
4 Sien Hl'!?,banus Maurus : Education of the Clergy, vertaling deur Painter: 'Great Pe9.agogical Essays, pp.15e seqq. 5. Sien bo, pp.~O-l, 59, ~~-6.
