' j,.. . ,·
... ' (. .
•'' '
, I~
- , \
' j . <: .
t" .f .''
' \.'
j ;.( :.-+
" I f
'
i •. ' . \., ; , H ' . .
. .•
/
VAN DORP EN VELD 49, 1is President" Pretorius{
·Brand, dis President Reitz en daardie bors- beeld is 'die beeld van President Steijn. Sien 1 ,
daar hang Preside~t ·
: jij, · jij kan hi~r ook baie van die · geskie·
denis leer. I
"Ht·. e JIJ a n piano··· I' . ,
' ' \~
gesien ? ,N og nie ?.
' Nern kijk
1
hier, dis 'n kafferpian£!. . Jij het
se!rer nie geweet dat PRESIDENT PRETORH1S.
\ hulle OOK piano's gehad het nie, ne? E]r sal
~·
..
PRESID~N-T BRAND.
D
\
'
/
,/
I·
\
. \
'·,
"
I ,
J -
I \ ~ I ''
50
'
ONS EIE 'TAAL
I
'die. juffrouw gaan vra, of ek '~ bi'.etjie daatop
' I
/
k an spee ' ·1,, . ~
I I
Weg· is Gert, en 1
net 'n o.owblikkie late~ daar is . hij 'weer.
-·
GERT.
1 "~aap, , die juffrouw, se, ek
mag. Luister nou mooi: Fang, ping~1
; I - '
pong, pung ; ... pung pong; ping, pang ; pang, pang, pang ;
d • • • ..
PRESIDE~"T REITZ. pmg, pmg, p~g,
" , , · . , . ping'; po~g, pqng,
\ . po:µg ;-pmg; pang, ping, pan~;. ~ooi, .~e? !1Jong, ek well$, ons h~t ook ,een b1J die h\us, dan sou ' e~1al die .yersies. van die· skool daarop speel. ·
.. . "M~ar nou moet oni huis toe. Wat sal A:dJ,lie
' . f
'tog nie jaloers wees nie; dat jij alles gesien het,
' I
/ ne? · Kom Jaap!," - .
' \ f \ •
\
' I
~=:s::;m;====Q 'N K Al<'ll'll'RPT~Nn.
! ·,
I
' \ \.
I , \
I; •
LE.S 17. _
1 _1 I
STORI'3S VAN MEES'{ER.
B!J die huis ~e Jaap vir Annie : '. ;
. . ' I . • . • "-
JAAP.," 1Ek ·bet gesie:ri1 . w~t .jij . rue gesien . het' nie ! " · 1•
,'I
ANNIE. -" En ek het gesien, wat jij nie
.,
,' gesien het nie_ ! " ' \_ / "
JA.A:P. "Ek .was in die .museum."
' ~~ ANNIE., "Ek se, nie, wat.ek1gesien·het cie."
JAAP. "Jij het ook niks ~esien; ¢e.',.
AN~IE. " Ek het iets ge~ien. "~ ' 1 ~ K JAAP .. " Dan mo~t jij dit ook se." '
1 AN'NIE. " Ek het • • . "
'1
·' JAAP. " Nc;m wat het jij ? " 1 I " ,
: 'AN~IE~ ''Ek Jiet·.'n brie! van M~ g.erden."
. : .JAAP. " Het · j"ij 'n/; brief van Ma . gekrij ? ,
.. Waar is <!it ? " !
. ANNIE. "~e'e, jij krjj h'~m nie~ 'voo~ji(.nie : vert.el;-wat jij' in d~e niusenm 1gesien h~t/niEf/', '
. , JAAP. "Nee,' Gert het belowe om te vertel.
As hij \n storie, vertel het~ dan. krij ek. di~ ,brief '/'
·... ne ? '~ , l _ ' • ·. , . \ . .
. ' ANNIE;· ~' J~, m~ar di~ moet, 'n mooi storie·,
~eas." . , / · . ' · GERT. '~·' K~m qns gaan onder die home sit,
1 dan s_al ek ·vertel."
' I
I. '·
\ _J'
': .' I
; t
( ' /.
J !
I -
' \
I .
ONS EIE TAAL
I
. '11 l '
\ , DIE STO~IE VAN _DIE OU WILDE HOND.
II!- die ou dae was Claar 'n wilde hond, wat baie sptjngbokke. gevang het, en altijd geja het agter al die wild, wat hij kan' krij. Toe hi) . ,baie oud was, en hij nie meer so hard kon loop 'as die springb9kke nie, het hij een keer in die aahd bij 'n klompie springbokke gekom. Net toe hulle' ~om ·sien, r<;>ep hij met 'n klaende stemmetjie : ~" Moenie wegloop nie ! ~foenie'
. ,, \
bang· wees nie ! 'Ek sal
, , julle niks. doen. nie.- Laat mjj net 'n bietjie bij julle uitrus." ,
Op laas word· die
. ' ·. , \ ,springbokke, ·ge~· en
j!JJ ~1\~\\)' . · ~aan le hulle weer, ~~r
~~ 'I a.Itijc;l met hul horings riaar die wilde hond toe. .
I " • -
Toe hij 'slaap, kruip die springbokke ·:rp.ooi bijmekaar en gesels o'or .die snaakse vijand,
:wat somaar met eens. 'n' vrind kamma wil word.
Een ~e·: " Moenie vir hom vertro~w nie.
Het julle nie gesien, dat hij ·al baie 'oud is nie ? Hij kan. nie meer hardloop ~ie. D~-daarom, . dat hij so vrin.delik is.,.,
Die tweede begrijp d..arem nie, ,waarom 'hij
ni~ bjj sij maters geblij het nie.
\
. \
' .I I " ' '
VAN DORP EN VELD ·53
\,, ! -,
Die derde se: "Hulle wil hom. seker geen vleis ge'e ·nie en nou · het hij b.onger gekrij. '~ ·' ·
"Ma:ap,'' se die vierde: "Ho~kom het
1
hij : dan h,iernatoe gekom?" ,, I
" 0," 'se die viffde: " Hij soek klein 'bok- ldes, wat nog nie kap hardloop nie. D~s die ding ! Rij :wil hulle va:r;tg, as ons weg is van )mlle af ! " ·
_" J a, ja ! " skreeuw; ·almaal. " Ons moet hom' ni~ vertrouw nie. l{ij is nog ~iese~de ou vij and. Ons-moet hom doodmaak. '~
En 'so kom die volgende moi:e almaal met die
k~ppe laag b~j die grond naar die wilde hond.
Dit het hom niks g.ehe~p nie, C.at hij below:e het om nooit weer vleis 1te eet-~ie.,' Hij het te paie van :P,ufle dooa gem~ak, toe hij nog•, ster~ was,
en nou hij oud w;;s, krij ·tiij sij straf a~'arvoor.
\ ' ' . '
. Twintig bokke stoot toe, en met 'n vreeslike
.'getj~~k is hij op .die plek ,do_od. , . ' ~ - , ,
So het die springbokke hulle gewreek!
' .
'
I ·.
LES 18.
, I
DANKBAARHEID BIJ DIE I DIE~E.
DAAR was eendag 'n aasvoel, wat sij neS'-bo • op 'n h~~-kra~s gebouw het; Aan dfo voet vari
die ~berg. woon. 'n vol.struis met sij- famielie.
/
' ..
I
I•
' (
. .
54
\ ' { ~ . '
Hulle ke:Q mekaar gqed, maar gesels n~o~t me~ I tnekaar nie.
1 Een aand, toe die volstruis va,n plan was
. ) , I OID huistoe tJe g~an, Sien hij tot Sij ·.Verwoi:J.dering , ' ·
~ij buurman -~asvo.el in die ;veld. · 1Toe hij. digte- 1
•I
bi~ kom, hoor hij : · . , · ' ,
t '
> •
, .
/
I
\
' ' l
• f"
I ,·
,I I .. AASVOEL. "Oom, ·kan 'jij mij nie help nie?
Ek het gebakl~i en nou is mij ee~ V,Ierk so seer,, dat ek nie kan vlie nie. Ek ,sit hiet nou. al rue· '
" hele .mi9-dag en ek vrees, mij vl'buw en kiilders ,
•
0 sal, ~aie '~iirustig wees." • I ' • ' ' '
· VoLSTRU.IS. "Ek -is jammer vir' 1ou~ ·neef,·
. Wat kan· ek Vll" neef doen'? " l
,· . ' j
j
I l I ., 55· . ,'(-
. . ' I I
A.AsvoEL. " Sou Oom mij · nie alteririt die -~i.
berg op kan dra nie ?.~ 1 Ek sou -bai~ dankba.ar '\
~ee$ en mij vrou~ nie mi~der nie." . .
. "I
,y AN, DORP EN VELD .
VoLSTRUIS. "Wel ek kan probeer, ;ma~r
.. . . ' I •
p~rge.: het ek nog, nooit in. mij .~~we beklilJI. n,i~. l :
· 'Kan jij op mij rug kli:qi ? " 1 - \ ' .... r .A.Asvo:EL. "Ek sal probeer. Ja; ek dink ·
I
dit sal gaan." 1 ' ••
VoLSTRu'rs. " Reg so.' Sit jij goed ? ·,Dan
! kan ons maar aangaan." , · '(
: " ,t\.Asvo:EL . . " Waal! gaati i0n's nou heen ?''?
·' .... VoL'sTRUis. "Kijk, ek moet darem ~!'/' mij
. 1'Vrouwtjie ga~Q..~e, waar ek l\eengaan., · ' "Ek gaan ons vrind Aastoel naar die'krans
' I ' \ ' -
bring. Altemit kom ek. eers weer more terug.1.'
~EVR. v o:LST~}!I~. '~ w at I makeer, )ll.en_eer: :_·
Aasvoel ? " ' , ·
'A.Asvo:EL .. " N ~e, '~e~ouw, , mij een . vlerk · · · het seer gekrij. ~OU k;an · rk nie· y lle nie.
I· Meneer,. VolstrUis bet vrindelik!. aangepied om ·'
I, : mij h'tiis toe te dra): " , . I , M~~ . . YoLSTRUIS. " ~al ]ij versigtig wees ? Ek weet jij is1~ltij~ ~o w~aghalserig. Dink aan' ]oµw arme vr~uw-e~ klliders.~' .
· ... : "~<;>LSTRuis, "Ja, >vrouw, wees maar gerus.
I • ... -
:. · Ma~r· ~k hoe die arme vrotiw Aasvoel onr'ustig
~ ·... sail voei, as meneer Aasvoel nie · h1ristoe kom
I Die." I •
I
y
~1
/ 1'
l'
\
56 ' ONS 'l;iIE TAAL
•/ ' ,1
MEVR. VoLSTRurs. '~ No~ja, alles ten beste,, meneer Aasvoel ! " ,, ~·
AASVOEL. " Dankie, mevrouw ·! "
VoLSTRurs. '"Pas op, ou maat, dis niaar baie opdraatid hier, ne? Klouw maar goed vas ! .,,
A.A:'svo:Ei. " Dankie; dit sal ek doen." . 'VoLSTRurs. "Soe ! Maarijouw naels is mos vreeslik skerp ! "
AAsvo:EL. " Ek sal nie weer so vas klouw nie. Gelukkig,.'ons is· amper al 'ho .. - Nog 'n klein entjie verder. ·Maaf jij het sterk bene, , meneer V olstruis ! "
VoLSTRurs. "Jong, maar. j.ij is swaar ! .:-Die
. I ,
sweet loop 'bij mij oe af ! " (·
.AASVOEL. " Ek hoor mij vrouw en kinders al. '
S~ 'dankie, nou kan jij ,maar st.op. Hier-is ons bij mij huis. '.'
MEvR. AAsvo:EL. '; Wat is dit ? Mij liewe
m~n, wat het gebeur? "1 ) •
.A:Asvo:EL. "Stil ou vrol,!w, dis niks nie/ Mij een vlerk het 'n bietjie seer gekrij. 'n Wolf
l . .
het mij gebijt. · Maar se. li¢wers dankie v1r :tneneer Volstruis, wat ,so g?ed gewees. het,. om
\ mij hiernatoe ,te dra." \.
M:Ey.a. AASVOEL. " Naand, meneer Volstruis !
· Baie dankie. _,.._ Jij is seker baie moeg van .al '~die swaar dra"' Sal jij nie .eers "n stukkie"eet
I .
nie.? "
I I
VAN DORP EN VELD /.' 57 •
VoLSTRUIS. "Nee, dankie, ik eet geen vleis
nie."
MEVR. AASVOEL. "Eet jij geen vlees nie?
. Wat eet jij dan? Waarvan leefjij dan? Ons
' ' I
.eet niks anders nie ! ''
· VoLSTRUIS. ·" J a, so het die Skepper ons
' '
gemaak. Ons eet weer net groente, b~entjies en , , · klippertjies. '.'
MEVR. AAsvo:EL. " Maar dis darem nou tog te. donker om terug te g~an. Jij kan verdwaal en ongeluk krij. · Jij moet hiei: s~aap."
VoLSTRUIS. "Ja, dankie, mevrouw."
I - / - •
Hulle het maar vroeg gaan slaap. , Die
I . '
volgende more, toe dit dag word en Volstruis op die punt staan om terug te gaan, kom ,dfiai; t'!ee groot ster.~ , 4asvoe~ en se : " K.ijk, meneer V o~truis, -0ns is -die broers van gaardie siek . AasvoeL Ons het gehoor, wat jij vir horn
. · gedoen ~et. Ons blij jou, baje dankbaar da~r
. voor. '~ns sai jou nou huist~ dra. Trap nou op ons 'rugge en dan sweef ons langsaam af naa~
,.jouw·vrou~ toe. · Moenie ban$ wees nie !,"-~
VoLSTRUIS. "Nou goed, ik sal .die n\lwe soort lu&skip maar probeer."
'n Oomblikkie later was hulle. onder aan die voet van die berg. Mevrouw Volstruis kdn · haar oe bijna1 nie glo nii:i, toe sij -haar man so
·uit die lug sien kom. Sij het haar verk!jk.
I
I I
·1
"
.'
.,
' .
I ' I I
I '
, I ~ I 11,:' l
ONS EIE TAAL .
L • r
~ 't' ti • I '\; I • t, • ' A i
t · ~oe ~~- Aasvo~IS ;ve~~ _ wegvlie, se h.ulle : ,
''/ Omdat JIJ so goed lv'r oµs broer gewees het,
saf.ons in die toekoms altijd oor jou wag hou. \ . ,Net so~~a ·~as d~ar 'n · ja$ter koni, sal oil!' jou
waarskuw ". r , ' ' , ,.
1En. weg was hulle.
I ,. . I 1
,\
LES 19.
I Dl.E· BRIEF.
JAAP: '~ ~ou is ·die storie ~it. ·' Ell dit was
. 'p. Iho~i ·stprie ook, . .dus nou mo.et ik .die brief krij." . A~ie bet··' ook,, die. verhaaltjie mooi ' , .. gevi~d en 'to~ gee sij. 'die brief aan J~ap. e~
1 • hij lees dit : · · 1 ; ' ( . ..
. • (.
K wqggaf ontein;
I 18.Desembb 1917 •.
' .
Liewe kinders, ;
Nou JulZe {,veg is, ·iiet Ma baie tijd 01n>tf3,
F ',slcrijwe~ 'Dit is, stil kier, in--die huis. f,(oo.8 . is.
• 1
• ·ook weg, hif'is naar d~6 s~e, sodat'Pa en Ma nou.
. a:lleen 1is. · / · _ .. · ' , , ' pns'. ·hb
1op1 nou maar ,' dat/ iulle'. baie jul ui~-,, ~
.1 stappid genie~~ J ulle moet maar gouw sktijwe,, · w.anneer julle' dink' ·om huistoe te kofn. · Met. nu-
' 'wejaar kan mis;· so die Here wil, wee..r almaal bij
'\,, .., I I
I • f ••"; / • '
/ ·,I_ ./ I
,,
"
' ( \. . ,\
\ I j I • • ~ • • 1.-.. l { •
, , VAN .DORP EN VELD , 59
' . \ . ' . T • \
'm~kaar wees ~n lekk'er. gesels oor ailes wdt ln 'die
• , • I / I 1
, ou}aar gebe.ur het. ·. , / '
'.\ \. ·' j Gee ons ha·rtelike groete a,d:n Oom, en Tante e1t ..
· ook aan die ne:fie 1 en niggie~ ' V ergeet nie om te
I > , \
'1'
'
,s,krijwe rr(et watter treinjulle sal kom'nieJ . ' '
1 • ' 'n Boen van Pa en Ma, ' J ulle liefhebbend.e, ·,
\ '. .
. Jjf q,f I
\.
I '
I '
''.
I . ' ' ~ I •
" Hqor," se Jaap, . na hij I klaar ·gelees het, .
" ek sal tog blij w~~s, as ons weer, huist~ kan ' gaan. Ma is so alleen." . · _ ., : . . · -'.
· " J a," s~ 1 Annie, " maar dis bier tog ' ook
le~ker, of verveel dit jou altem.it? j' . •
l" Nee," ·se Jaap, ",maar ek is jjtmlmer- vir 1
M " " . '- I /< , ,
i;i., I ' "
. ~ . " N og:~n ~eek/' se»A~i.e, 1" en dan gaan' ons
&lweer huist?~· iOns moet ~og ~aaf die.m~~~um, en dan ko'm Krisi:µis. ' Miss~+en 'stuur ·Ma ihog wel 'n presentjie. I Ons. moet ook nog iets -'vir .!
Pa en :Ma koop. Dis ~ee~s. p.l :~~ stil thvis, dit sou ~og · n~e pl,'~ttig · '~ir P~ en ¥a wees o~
niks te kr9 .. nie. ,Hoeveel · geld .het ji~-)fog
oor?" · , .-
1 ·
1.J~AP. "Ek fie~--·n-og twee. shillirigs, drie"
pen~ies en 'n ·h~lwe 'Pe:r:mie. E~ jij ? .'" · · 1'
ANN1k .. '~'Ek 1 het '~ier shillings' en 'n siks-. pens. .Dan m~et pns mo~e ':lnaii.r ·dorp' toe . 1.
I '·
I , ( .
,/
J \
r , 6o ONS-EIE TAAL
.ga.an om iets uit te · sdek. Tante' sal ons . , misskien wel help .
/
/
< 1
I
. " En n'ou moet ems ingaan, want dit word
~at. Net.nou moet ons·gaan eet.'~
Toe :Q.ulle .hinne is, se Gert :
. \
/
I J
,,, ~', Het ,julle al 'J sketska_art van Bloem.fon- ·.
tein :gesien ? Ek het 'n baie groot. een, .wa,ar al die strate op geteken staan.. Kom ons gaan ' naa~ mij kamer, tot· etenstijd, dan ga~n kijk ollil so lank op die kaart." .
. 'n Ruklo.e-la~er le die grondplan op qie
tafel~ ·Al drie le voor die ·stuk, wat ·op die~ grond hang.
~--~----
, _
VAN DORP EN VELD ·,,,.. 6I '
' -
-GERT. " Kijk, :hier is -die brandweerstasie.
Daar is die poskantoor."
Nou 1moet l\ulle bo op die tafel wees. Al · --
·drie klim op1 en kijk ewe ern1stig op die kaart.
GERT. ;" Daar is S~ijnstraat en so, verder kom jij ·in die.'? ••. doems ! Daar le alles
,- -op. die grond .: kin4ers, tafel, kaa~t, aUes le
onderst.ebo ! Die;..kinders skreeuw en roep en
lag!.·~· ' '
' Gelukkig het nie; een seer g_ekrij nie. Klih- geling ! Klinge1ing ! _ Daar lui dil :klokkie vir
die aandete. ·
_,
"LES 20. /
'ou BLOEMFONTEI~. ~
./ ... I
NA die aan,ct'ete word daar geklop. Ocim ~ Wil- lem van wie 'Gert gepiaat het, stap binne.
\,
Ooin Willem is 'n goeie huisv~ind van Oom en. r
k~m dus dikwels oOl' oni te gesels. .En, gesel~, t 1
dit kan··hij tog te lekker. Vera! oor.die_ou qae,
va~ Bloemfontein. Dit -duur dan ook nie te 1ank nie; of 'Gert vra vir Oom Willem .of hij
nie altemit 'n storie wil vertel nie. Nou, Oom . Wille~ is altijd so. vr~delik, dat hjj d~n ~o1:t gouw bereid is,. en sonder versuim begin. l]ij) - · '
"" Sewentig jaar gelede was -daar nie so 'ri.
plek as ;B~oemf ontein nie. . Toe was alles nog
..
I'
1/
' I
ONS 'EIE•. TAAL I 'I ,,;
, . woes, bedek ,. ,, \ :m,et hoe. gras. Waar' nou die. . . - · :P,uise staan, hep 'toe wilde bokke rondgelQOp.
In d~rdie dae Let ons hier1 gekom. ·Mij Pa, 'meneer Brlts en· nog enkele /antler Boer~. -Op ·
l . ' .
drie verskll!ende plekke het ons toe ons tente opgesl~an.' ' :Bi] die, koppie, wam.- nou die fort is, was o,ns waens en tente. 10p die plek· van di~ presidentshuis, oorkant die sp,rtiit het Brits . se wa. gestaan en vei:der o<)rkant die ,spoor was '' nog 'ii: klonipie Boere: Orals.jhet'.ons t,oe .met
I . . j
. ons beeste rondgetrek e:i;i geen men8 het ka.n dink; 'dat .hier ooit 'n, 'groo...t dorp s6u1kom nie.
· ," Een.aa~d loop die perd van Brits in die ne~'
' 1
v~n die t\ye~ _kopp~es .en daar ko~ · ·~ leeuw en spring op hoII?· Die leeu'Y liet Olli' dood ) ' -geskiet, Ihaar die mooi rijperd van Brits w.as
; ~ - . · ' r~em alleen/ .soos ons in:>.die
1dae .gese 'het,
t dit beteken, hij was dpod.
" Omdat die -plek so goed vir1 beeste was, bet B~its besluit o'In If ewers hier te blij .. Daftrom ' .. , , bet hij I hie~ . 'n huisie g~bouw. 'n . Hart bees-
. hu:.~sie soos ons dit genoem het. Dis jammer, ' dat.julle dit nou',nie meer kaii sien ·nie. om dit
· te:. vergelijk · met die g1oot huise ,in Maitland-·
· Btraat.
~ " .Altemit sou dit. jare geduur het, voordat
da~r meer 'huise sou gek~m 4et. ·, Maar ha die
I,, slag, van Boomplaats, .waa~_die Boere en.Enge~e 1 ,
I .· ~ ,
' -
·' '
' "
( ;· .
' " • . ' I
> .. ;~¥D?~E~mD . '··:}3 ;
'geveg ··het, moes qie Boere 'Ye~rek _en. toe, het ·
'·1 di'e. Engelser hl.er gekoni 1en die· Kommandant,
Si~ Harry Siyith; het toe besluit ~m hier 'n fort :, . te botiw. · Dit het hij·, ook; gedoen 'Qo op' die een , /
· koppie en dis dies~lfd~ Jort,, ~at julle n~u ~nog
daar d:us]ra~t Waaiho~k kan' ·sien. ~aa-r; het 'n- . hele klomp soldate gebijj met hulle ofllsier~, 1efl .
I .
so · het dit nood.Sakelik geword om baie , I , , . huise.,. ' _, . ; te bouw. '\ · .
I I '
. , '' To~ hi~+ no.u soveei mens~.J~m ~oo.p,-~~t
'.hie:r; natuurlik ~ouw winkels gekom. .(.En so ,
1het die ou stil plekkie, ";"aar vroeer niks anders , , , as, wild was, toe ons hier gekom het, · ii:i 'n paar Illaande se tijd 'n tlorpie ge:W.ord. . So, non-wee~
julle, hoe die dorp Bloemfontein ontstaan-i.S." ,, '
· . GERT. " ~Iaar w.aar .het ~die na~ni, v~ndaan ·
gekom,. Oom · \Villem ?' Hie~ is 1 mos .rue 'n' \ Fontein nie .? " . ,
OoM W :µ.LEM. " ~aar foe ons hi er gekom, I·
b,et:· was1 daar 'n baie sterk fontein. . Ons het
I I \ ,. ~ , • I , !
ook in die ou,\ dae altijd 'gepraat van 'n ~lom.
·-van 'n pe:r;d, as .. ons, 'n baie mooi eh goeie perd '
· r, ( -. i
bedqel. So w~s dit ook 'n blom van 'n fontein'. ;,
"Partij mense s~ ook, d31t 'n mooi koei van . Brits_, ~a\; Blcn:n:m~tjie gehEf~t het, iri die font~~ . /
geval het." · , ,
1, OOM- " Die fontein was baie /s'terk, 'Sodat . ' 1,
hij ait~mit '~ ·groo.t vlei ge~aak het~ 1waa~ baie. 1•, ·1
I '.;, ,
.. ,
. \,, ( . ' '
/
