Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den
Predicanten tot Delft
D.V. Coornhert
bron
D.V. Coornhert, Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft. Jacob Aertsz Colom,
Amsterdam 1630 (uitgave)
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/coor001twee03_01/colofon.php
© 2013 dbnl
fol. ccc xxviir
Tweede Verantwoordinge Eens eenigen
Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft.
Eerste Capittel.
Inhoudende eenige stucken (uyt velen) daer inne der Predicanten niet oprechtelijck en handelen.
I.
INDE beantwoordinge opter Predicanten voor-reden Artijckel iiij. hebbe ick opt kortste, ic mocht een weynich, verklaert die ghestaltenisse des mans, aenden welcken gheschreven was dese mynen brief, nu in geschille staende. Dat was nodich, overmits de Predicanten doorgaens sich niet anders en ghelaten in haer Boeck, dan of ick geschreven hadde, niet een besloten brief, aen een sodanigen man, nu alreleye Leeringen al ghehoort of ghelesen hebbende, ende door dien in een sware twijffele staende: maer een open boeck in druck aen alleman, oock aen die, noch niemands leeringen gehoort of gelesen hebbende, noch in twifele zijn. Hier in dolen Predicanten groflijck, het zy dan uyt merckende onbedachtheyt, dat ick gaerne gelove, of uyt hatelijcke argelistigheydt, dat ick ongaerne vermoede: soo de Leser doorgaens in't lesen lichtelijck met handen tasten sal mogen: 'Twelck hier noch eens voor al gheseyt moste zijn, om dit mijn schrift niet te beswaren, ende den Leser te vermoeyen met het verhael van dien, soo dickmael als't wel behoeven soude: daer ick my dan sal laten vernoegen met aenwysinge alleen van dese ende de voor-gemelde plaetse, inde voor-reden Artijckel iiij.
I J.
Sodanigen twijfelachtigen raets-vragende man, hadde ick af-ghewesen van't hooren der onreyne menschelijcke glosen, tottet lesen vande suyvere Godlijcke Schriftuere, ende dat noch niet sonder middelen, maer mette vreese des Heeren, met ernst, met aendacht, ende met een hertelijck gebedt: seggende, dat hy wel in een paer uren tijdts so vele soude konnen lesen, dat hy een maend tijdts, ja een Jaer wercks ghenoech daer aen soude hebben, al en waert maer inde versakinge synes selves. Dit trecken dese Predicanten niet anders, dan of ick allen menschen van't hooren predicken wilde af-wysen op't lesen. Dat en is myne meyninge daer niet gheweest, dat en machmen uyt die myne woorden, tot een eenigen sodanigen man geschreven, geensins trecken:
ende dat en sullen de Predicanten gheensins mogen bewysen oprechtelijck gehandelt te zijn.
+pag. 69. 27
Noyt, oock nerghens, hebbe ick gheseyt of+gheschreven, datmen gheen Predicanten behoort te hooren. Des niet-te-min bestaen de Predicanten, ter naest-voorsz oorsake
ende oock plaetse, met vele woorden te bewysen, datmen uyterlijcke Predicanten behoort te hooren. Waert toe dient dat spiegel-lochten doch, anders dan om my, door sulcke henluyder verkeert duyden mijnre woorden, by alle man vuyl te maken? Sy
†Pag. 71. 3 De Predicanten arbeyden om 'tvolc haer Leere te doen geloven, ja aennemen, eer sy die bewesen hebben te zijn de ware Leere.
willen immers, so ick sie, menichte van hoorders hebben.†Sy klagen van kleynen aenwas, ja oock van afval: Ende sy en bewysen niet, dat hare Pre-
fol. ccc xxviiv
dicatien, of Leere, de rechte zy, so sy selve bekennen in dit boeck. Nu meyne ick niet, dat sy hier met willen, dat elck die predicatien der Catholijcken, Doperen, of Confessionisten soude horen. Neen, maer datmen alleen henluyden predicatie sal hooren. Wat helpt dan noch henluyder aenraden tot het hooren van hare predicatien, als sy den menschen niet ontwyfelijcken bewijsen dat die alleen zijn die waerachtige.
I I J.
+P. 61. 16.
+In desen mijnen brief totten voorbeschreven man, hadde ick geseyt dat die predicatie (by elck inden synen voor suyver geacht) mogelijck onsuyver ware, ende dat hy die niet en mochte kennen sonder eerst die waerheydt te kennen. Dit was sulcx so naeckt gestelt, dat het licht verstaen mocht worden uyt elck ongeleerde leeck, ic swyge van geleerde Predicanten. Des niet tegenstaende, trecken dese Predicanten 't selve verkeerdelijck, niet anders dan of ick daer by wilde segghen: Dat alle menschen soude mogen oordelen van een Leere die sy niet en kennen, niet gehoort ende niet geproeft en hebben. Sulcx heb ick noyt gedacht. Oock mede niet dat Predicanten een so wel geseyden woort, soo qualijck met goeder conscientien souden hebben moghen duyden.
I I I J.
+Pag. 67. l. 23.
+Laet ons (seggen, die Predicanten) dan veel meer der. H. Schrifture geloven, dan desen Schryver, de welcke ons beveeldt den geest niet uyt te blusschen ende niet te verachten de Propheten, dat is de verklaringhe der H. Schriftueren. Wat kan een mensche die sulcx leest, oft met een partidich, of met een voor oordeel, daer uyt doch anders van my vermoeden, dan of ick strydende tegen die H. Schrift geschreven hadde? Datmen die Propheten soude verachten? Dat staet in desen mijn brief, noch in myne ander gheschriften nergens. Ick wyse hier tot het lesen der H. Schrifturen een mensche soodanich zijnde als voorstaet Capittel. 1. Art. 1. Daer uyt volcht niet dat ick elck daer af wyse, noch veele min, dat ick die Propheten verachten soude.
Heet dat verachten vande Propheten of verklaringen der H. Schriftuer: soo heeft H.
+Actor. 15. 13.
Geest selve, of wie 'tanders mach zijn, die+den Beroensers onder wees, dat sy na 't gehoor die Heylighe Schrift souden lesen ende ondersoecken, of die oock alst hielt, die Propheten veracht. Dat sullen desen Predicanten niet seggen, want sy prysen dat selve. Dit selve doe ick hier oock in mijnen brief, daer ick een man verscheyden Predicaiten ghehoort ende boecken ghelesen hebbende aenwyse tot het lesen der H.
Schriftuer. Ist dan al billick datmen dit mijn doen soo onrechtelijck treckt tot verachtinge der Propheten ende tot anders te schryven dan die H. schrift? sy mogent wel uyt eenen yver, min dan bescheyden zijnde, goet meynen: Maer sy noch niemant en mach sulc haer doen verschonen.
V.
Mijn brief seydt dat ick myn vriendt, om een lidtmaet Christi te worden, ende in hem gewis onderscheydt der geesten te bekomen, moste raden meer te volgen Christi Leeringe dan der menschen. Die handelen verkeert leerende het uytwendige eerst reynigen, twelck ick daer segge, dat een werelt maect vol Hypokryten, &c. dese mynen raet, bekennen die Predicanten voor recht. Wie machse oock t' onrecht schelden dan die Christi raet (wiens ende niet mijns die is) voor onrecht derf schelden? Noch moster wat quaedts uyt dese goede woorden getoghen worden van dese Predicanten, die terstont aen haer woorden: dit staen wy den Auteur des briefs altemael wel toe, schryven also.
+P. 22. l. 9.
+Maer indien hy (alst schijnt) voor sodanighe (sy meynen voor Hypokryten) hout, alle die gene die inde sichtbare Kercke zijnde, eenighe uyterlijcke Ceremonien oeffenen: so geven wy den leser te bedencken hoe Christelijck hy daer inne handelt.
Dat zijn der Predicanten woorden, die uyt haer quaetduncken daer by voegen, als of ick alle die ghene, &c. voor Hypokrijten hielt, twelck ic daer noch nergens en schrijven. Mijn woorden naect op heur selve staende so die by my zijn geschreven, brengen so goeden sinne mede, dat dese Predicanten selve niet quaedts altoos daer inne konnende vinden, al 't selve gedrongen waren toe te stemmen. Maer so haest haerluyder vreemt uytleggen derselver mijnre woorden daer by comt, so word dat een argerlijcke meyninge, die in mijne woorden, (so die daer op sich selve staen) niet en zijn, oock daer in van niemant gemerckt konnen worden. Sal sulcke verdraeijnge mijnre welgesproken woorden met henluyden noch al Christelijck ghehandelt moeten heeten?
V J.
Die Predikanten in sulck haer verkeert duyden mijnre wel gheschreven woorden voortvarende, seggen daer noch also.
Maer dat alle die gene die daer tot die onderhoudinge der Ceremonien bevlytighen
+P. 22. l. 15.
Hypocrijten soude syn, houden wy voor een vermetel ende valsch oordeel.+Dit en segge ick (leser) daer in mijnen brief noch nergens, dit dichten my de die
Predikanten ontrouwelijcken op, ende meyne ick daerom dat sy hier werck te veele hebben, om haer selven in desen, daer van te ontschuldigen.
V I J.
+P. 22. l. 13.
Ende hier inne noch al vrymoedich volherdende+, gelaten syluyden hun, niet anders dan of ick hield, dat die oeffeninge der Ceremonien van Gode ingestelt, met die waere Godtsalicheyt niet te samen en soude konnen gaen. Lieve wijst my doch waer ick sulcx lochene? Waer schrijve ick dat het niet en mach zijn? nergens, op sulck
haer dichten, bestaen sy te bewijsen dat het wel mach zijn, om den eenvuldigen te doen schijnen als of ick dat lochende, dat is niet Christelijck gehandelt.
V I I J.
Ick sach, ende sie noch by veelen groot misbruyck en Ceremonien, overmits het
+2. Cor. 1. 12.
bitter twisten ende partijen der menschen. So hadde+ick gesien dat d'Apostel merckende uyten doop (doe ontwijfelijck recht gebruyct synde) te rijsen partyschap ende seckten, Gode dancte dat hy weynige onder den Corintiers ghedoopt hadde.
Dancte hy daer Godt af, so is wel waerschijnelijck dat hy op hielt. Ende verstondehier uyte, dat, alst anders niet en kan zijn, beter is die Ceremonien te ontberen,
fol. ccc xxviiir
+4. reg. 18. 4
+brack doe't volck daer met began te afgoderen: niet teghenstaende 't selve te vooren bewaert was geweest tot een gedenck-teecken van die zonde des volcx ende des Heeren wonderbaerlijcke genesinge. Dit mijn ghevoelen moet ick noch voor recht houden, tot datmen my beter onderricht sal hebben: te weten nadien ons die
Ceremonien zijn ghegheven tot aenwysingen, ten goeden, dat sy als sy door't misbruyc
+pag. 59. 1. 8
ons ten quaden dienen, beter zijn te ontbeeren dan te misbruycken. Hier+op vragen die predikanten: Of moet het recht gebruyck eenich dings ophouden, so haeft alst van eenighe misbruyckt werdt? ende daer nae noch hoe verre verschillet nu hier van't ghevoelen van desen schryver. So verre, dat dese om 't misbruyck te vermyden slechts raedt het gebruyck der Sacramenten na te laten, &c. Dat die drie Kercken namentlijck Catholijcken, Confessionisten ende gereformeerden elc haer eyghen ende verscheyden ghebruyck hebben in't hanteren des Avontmaels, mach niemant ontkennnen. Soo oock niet, dat sy al twistende malkanderen bitterlijc, hatelijc ende vyantlijck schelden, om 't misbruyck dat elck anderen aenseyt te hebben in dese saecke, die tot voorderinghe van eendracht ende liefde ons by den Heere is achter ghelaten. Hier inne was mijn vriendt bekommert. Het hanteren des Avontmaels te laten docht hem niet goet. Maer het 'tselve te misbruycken hielt hy voor quaet. Soo riet ick hem dat in sulcken geval beter was te laten dan te misbruycken. Dat moet ick bekennen, dat ick hem aen gewesen soude hebben totten Avontmael der
gereformeerden, soo my niet behindert en hadden twee saken. 'teene was, dat ic uyt ondervinden wiste dat sy niemandt in haer ghemeynschappe toe en laten, ten sy dan dat hy Jae segghe tot alle 't gene dat by henluyden wert geleert. dat konde mijn vrundt, sach ick wel, noch niet doen: ende 'tander was dat my noch niet en was ghebleken dat byden Ghereformeerden soude zijn het rechte gebruyck van't Nachtmael. men weet wel dat alle die voorsz drie Kercken om dit stuck (so geseydt is) hatelijck twisten: maer weet oock iemandt dat dese sake na vol gehoor by den uytsprake van eenich onpartijdich rechter beslecht of ghe-eyndt is? soo hebben dan die menschen wettighe oorsake van twijfelen. dit doet henluyden dan in desen stille staen, niet om't misbruyck van dese of die, als die noch niet en weten by wien het misbruyck is: maer om haer eygen twijfelachticheydt, als die oock noch niet seecker en zijn by wien het rechte ghebruyck is. segt doch o ghy Predikanten, soudt gy selve eenen also in twijfel
+rom. 14. 23
staende oock wel derren raden dat hy ten Nachtmael quame by u luyden selve?+Ist zonde wz niet en gheschiedt uyten gelove: sal't deuchde zijn sodanighen wichtigen sake te hanteren met twijfel. Laet eerst sekerlijck blijcken dat Christus bevolen heeft u luyden nu het Nachtmael, so ghy't houdt, te houden: men en sal aen 'trechte gebruyc niet twijfelen. Maer dit vermoochdy niet sonder eerst ende al voor schriftmatich te bewijsen, dat Godt u luyden heeft ghesonden om in zijn kercke in desen tijden te reformeren, ende die vervallen Sacramenten weder op te rechten. Item oock dat u leere die waerachtighe lere ende dat u Kercke die ware Kercke Christi sy. dit en hebdy tot noch toe noyt recht bestaen, dats wat min dan gedaen. daer by dan elck licht mach mercken of veele partijdige krijchsluyden in desen geestelijcken krijch, oock al omsichtlijc doen, daer inne, dat syluyden sich soo lichtvaerdelijck onder eenighen Hoopman deses krijchs laten inschrijven: sonder eerst te weten of dese Hoopluyden oock wettighe bestellinge hebben vanden grooten Oversten.
J.
I X.
Ick hadde volgens Christi klare woorden geraden mijnen vrundt dat hy zijn
+Tit. 1. 18
inwendicheyt eerst soude reynigen, so't daer na den reynen alles reyn is.+Dit mochten die Predikanten met gheen verwe weder-spreken. die raet (niet mijns maer Christi) mishaechde hen-luyden. Ende segghende dat syluyden haer gevoelen daer af wilden voorstellen, schryven sy aldus: Wy verstaent niet alsoo, datmen een jaer twee of drie tot die reyniginge des inwendigen menschen moet arbeyden, veel min datmen tot volkomen reynicheydt ghekomen moet syn, eermen hem tot die oeffeninghen eeniger uyterlijcken Ceremonien begeeft, &c. Siet nu leser of die woorden der Predikanten niet naectelijck eenen sinne met brengen, als of ick het hanteren der Ceremonien afriedt, tot datmen tot volkomen reynicheyt ghekomen sy? siet oock in mijnen gantschen brief of ick sulcx segge, immers of ick daer iet segge daer uyt men sulcken meyninghe met eenigen schijn van waerheydt kan trecken? ghy sult bevinden neen, ende sult mitsdien ooc bevinden dat dese Predikanten niet recht handelen in't verkeeren mijnre woorden: om te doen schijnen als of ick seyde 'tgene ick niet en segghe, maer dat sy uyt hen self voortstellen. Op dat sy nu oock niet en meynen dat ick my soude schamen sulcx geseyt te hebben, indien icx geseyt hadde, als neen, so mogen sy
+Mat. 9. 11
(gelievet henluyden) lesen die Annotatien van+(ick meyne) Besa opten woorden Christi: Ic wil barmherticheyt ende geen offerhande: te weten dese: Dit seyt hy by gelijckenisse om te bewijsen dat die Ceremonien Gode mishagen indien 'therte niet en is suyver ende reyn. Dunckt nu desen Predikanten dat qualijck geseyt, sy mogen haren groten Leraer die sulc schrijft, ende met my (die't niet en schrijve) daeromme berispen. Aen dit deelken mach nu elck onpartydighe leser mercken, hoe opentlijck dese Predikanten mijne woorden verkrachten ende door haer bygevoechde voortstellen die selve tot een geheel ander meyninge krommen, dan die mijne in hebben, omme die welgesproken saken in 't volcx ogen blasphemien te doen schijnen:
'twelck oft oprechtelijck is gehandelt, dan oft den latijnschen name van Calumnia verdient, by desen Leser mach werden geoordeelt. ende houde hier mede op van desen. so die aenwijsinge van dit luttel, den opmerckigen leser 't selve licht sal doen sien in grote menicht dergelijcken door dit gantsche boeck der Predikanten gesaeyt zijnde.
fol. ccc xxviiiv
Dat tweede Capittel.
Dat die Predikanten my onrechtelijck beschuldighen in't gene sy self schuldich ende strafbaer zijn, na sulc haer doen.
J.
GHevraecht om raedt van een Persone als voor staet Cap. 1. Art. 1. hebbe ic den selfden in besloten brief geantwoort na zijn ghelegentheyt. die merckte ick uyt zijn schrijven aen my, sodanich te zijn dat hy inde meyninge stont datter nu een ware sichtbare Kercke is, ende oock datmen die voornemelick kennet aende ware leere.
Maer ick en stont alsdoe, stae oock als noch niet in sulcke meyninghe. doch om desen goeden man niet op te houden met lange disputatien van sulcx, hebbe ick my hen daer in willen ghevoechlijck dragen ende sulcx doorgaens genomen als oft soo ware.
Volgens 'twelcke ick gheseyt hebbe datter is een sienlijcke Kercke, die by wijlen uyten oogen verdwijnt, ende een onsienlijcke Kercke die van beginne was ende &c.
Ten eynde toe sal blijven. die leden van dese achte ick altesamen salich, maer niet alle die leden van d'ander, te weten vande sienlijcke Kercke. Hier op rade ick hem dat hy benaerstige te worden een litmaet aen die onsienlijcke Kercke of aen 'tgeestelijcke lichaem Christi. waer toe dat? om in dat licht des werelts verlicht te
+Psal. 35. 10.
Mat. 5. 8.
Mat. 6. 22
worden ende Christi des waren herders stemme te mogen sekerlijc kennen.+Om nu in dit licht het licht te mogen sien rade ick hem eerst ende voor al tot suyveringe zijns herten (dese sullen Godt sien) dat is om een klaer ooge te krijgen 'twelc al't lichaem oock licht maeckt, ende also in't licht die waerheydt te kennen. Want sonder waerheyts kennisse te hebben en mach niemant inder waerheydt weten wat die ware Leere ende Kercke sy. Het middel om te komen aen sulcke kennisse der waerheydt segge ick uyt des waerheyts woorden selve, te wesen datmen blijve in
+Joan. 8. 31. 32.
Christi woorden: dese+
+Mat. 26. 24.
+zijn (na de selve zijne woorden) ons selve te verlaten, hen na te volgen ende also zijn jonger te worden. Voorts rade ick hem dat hy sonder waerheyts kennisse te hebben, sich geensins en begeve in eenighe Kerck, geloof, of Leere, of sich niet en onderwinde van iemandts lere te oordelen. O dede elck so, daer soude min twistens oordelens ende verdoemens zijn in gelovens saken. Daer op segge ick voort dat hy so doende middeler tijt niet onsalich en is of verdoemt: of hy schoon niet en is in eenige uyterlijcke Kercke, ende of hy noch al schoon, soo lange hy onseker is, die Ceremonien ende predicatien ontbeert. Want soo doende als voorschreve is, komt of is hy in Christo selve en heeft in hem het wesen alder Ceremonien, die sonder het wesen te hebben niemanden en mogen saligen, immers schaden, so dese Predikanten self bekennen, Pag. 55. l. 21. Hy heeft daer by oock (segge ick) die Godtlijcke schrift, die sekerder is dan aller menschen glosen: omme die, soo lange hy geen ware lere en weet te bekomen, te lesen. 'twelck geschiedende met een aendachtigen ernst, om Godes wille te doen ende met een gelovich gebedt, om verstant ter salicheyt nodich zijnde, sal hy in een ure lesens ontwijfelijc konnen verstaen meer quaets ende goedts, dan hy daetlijc in een jaer sal konnen laten ende doen: waer nae ende niet na hoghe ende curieuse questien men behoort inden Heere te arbeyden. Siet lieve leser, dat is die hooft-somme van desen brief, die den Doctor Daneum ende oock den Delfschen
Predikanten so seer mishaecht, dat d'een na d'ander tegen desen eenvuldigen brief heeft bestaen te schrijven.
I J.
Denct nu iemant wat my porret omsulcx alhier te stellen? die sal verstaen 'tselve veroorsaeckt te zijn door die over grote onbillicheydt die dese predikanten betonen tegen den selven brief, daer inne: dat sy meer eyschen van my in dese brief dan men
+Die predikanten eysschen onbillijcke saken van Coorn.
vint by iemant van alle die Propheten, van den Euangelisten,+vanden Apostelen, Jae vanden Heere selfs inden Bybel gedaen te zijn geweest. my is niet onbekent dat de Heere in die liefde tot Gode ende den menschen behelst alle dat ter salicheyt nodich is, ja ooc dat hy den gantschen wet ende Propheten begrijpt inden wet der naturen: Maer daer by weet ick oock wel dat het ons Heere daer by niet heeft laten blijven, sonder sulcke zijne hooftwetten breder te verklaren door den Propheten:
Euangelisten ende Apostelen. So hadde ick totten voorsz mijnen vrunt wel mogen ophouden met het schrijven alleen van dese korte woorden: en begeeft u in genen Kercke sonder eerst seker te zijn dat het is die ware Kercke Godes. Maer want ick duchte dat hy sulcke mijn seggen niet genoechsaem verstaen soude hebben so verklaerde ick die selve mijne woorden wat naecter, so in mijn brief aen hen in questie synde, gesien mach worden.
I I J.
Daer ick nu segghe dat dese Predikanten meer van my eyschen dan men vindt by yemandt inde Heyliger Schrift gedaen te zijn gheweest, verstae ick also: te weten datmen inde gantsche bybel op een plaetse, ick swijghe in eenighe Propheten, in eenen Epistel Pauli, Petri, Jacobi, ofte Joannis, niet sal vinden eenrehande sake op sich selfs volkomenlijc van Methodice met alle zijnen ommestanden ghehandelt:
niet teghenstaende men meest al hier ende daer door den geheelen Bybel, aen verscheyden stucken ende plaetsen sulckx rijckelijck ende ghenoechsaem kan
+Een sake nergens op een plaetse inde H. Schrift geheel met alle haren ommestanden beschreven.
bevinden:+Laet ons hier stellen (by exempele) het 13. Capittel. des 1. briefs totten Corintiers. Moetmen niet bekennen dat d'Apostel daer met enckel opset handelt vande liefde? moetmen ooc niet seggen dat hyse daer heerlijck, loffelijc ende konstelijck voor oogen stelt? vrylick ja. Maer ist daer al datmer af mach seggen?
souden sulcke vragers als die Predikanten hier zijn tegen my, ooc den Apostel Paulo niet mogen vragen. Wat die liefde is? wat haer Proprium ofte rechte eyghenschap is? hoemer aen kompt? wat die wech daer toe is? ofte wy daer oock wat toe doen? wat het is dat wy om haer te verkrijghen moeten doen? hoe langhe wy sulckx moeten doen, wanneer, ende hoemense verkrijcht, oock waer by yemandt mach weten (dat doch eens onwetende jae onghevoelende
fol. ccc xxixr
vrage is) datmense heeft verkregen? dat alles en noch al veele meer souden sulcke curieuse vragers den Apostel mogen vraghen. want hy sulcx daer niet en schrijft ende mitsdien (na deser luyder seggen) den menschen oock noch gants onseker laet. want al ist schoon altemael waerachtich (souden dese Predikanten ooc mogen seggen) dat d'Apostel daer schrijft te weten vande nootsakelicheyt van't hebben der liefden, hoedanich sy is, wat sy werckt ende wat sy niet en werckt ende oock van hare onophoudelijchz, so is dat noch al te generael ende in't hondert ghesproken, indien men des Apostels brief daer wilde handelen so die Predikanten doen met dit mijn arm briefken.
I I I J.
Maer met wat recht, syluyden sulckx den Apostel afvragen souden, kan elc licht mercken die maer merct dat d'Apostel daer schrijft een brief inhoudende dinghen noodtsakelijck zijnde na 'tgene hy Paulus wiste byden Corintier om te gaen, ende niet een eygen boeck vande liefde. so kan nu ooc licht elc mercken dat ic in desen brief (so kort zijnde) niet en hebbe willen, immers oock niet mogen stellen de beschrijvinghe, aert, eygenschap, gedaente, werck, vrucht, eynde ende in summa allen ommestanden van een, swijghe van elck van alle, die saecken waer van ick in mijnen brief roere. Lieve wanneer soude mijnen brief geendiget zijn, so ick daer hadde willen schrijven alle 'tgene ick wel met alle zijnen ommestanden souden weten te schrijven vanden waerheyt? van haer kennisse? van't verlaten van ons selven?
van't navolghen Christi? (heeft een Godvruchtich man zijn meeninghe van dit alleen ooc genoech konnen uytspreken in drie boecken?) vande suyveringe des herten?
van't wel lesen der H. Schriftuer? so van elc der andere stucken in mijnen brief gheroert zijnde? was dat dan mijn voornemen so luttel als icx wiste my onmogelijc te zijn: soude ick soo onbedacht zijn ende bestaen in een ofte twee bladen Papiers van alle die saken te samen volkomentlijc elc met alle syne ommestanden te schrijven?
dat sal ick my wel wachten. Immers in dit teghenbericht op desen mijnen brief doen sy 'tselve niet, daer sy doorgaens selfs schuldich werden, in't geene daer van sy my t'onrecht beschuldighen. dit wil ick nu tonen, na dat ick eerst wat gesproken sal hebben van die onbeleefde beschuldigingen, daer met sy arbeyden my te beschuldigen, daer toe sy doch niet uyt lusten (soo ick gelove) maer uyt enckele noot zijn gekomen.
V.
Want sy met sulcke onnutte ja spotlijcke (machmen een ding met syn selfs namen noemen) vragen doorgaens voort komen ter plaetsen daer sy hem schamen tegen die waerheyt by my plat ende vast geseyt, te spreken, ende nochtans onwillich zijn die onlochbare waerheyt (om datse by my wert verhaelt te eeren met een goetrontsche belijdinge. dit sietmen door heur gantsche boeck ende wel naectelijck in heur
voor-reden. In welcx ij. zijnde Linea 3. sy verhaelt hebbende eenighe hooft saken daer af ic vele (so sy seggen) spreke, seggen dese woorden, 'twelck altesamen prijselijcke ja nodige dingen zijn, tot de welcke die menschen niet genoech vermaent konnen werden. Al ist nu so dat ick dan van nodige ende prijselijcke dingen veele spreecke, soo en prijsen syluyden (welcker prijs ick niet en soecke) my daeromme nochtans niet. Maer uyt heur eygen duncken daer by stellende een ander eynde, daer toe ick sulcx soude spreken: komen sy inde derde zijde voort met veele curieuse ende ydele vragen: daer van hier voor in mijn antwoorde op haer voor-reden oock wat is gehoort: ende daer van ick hier nu ooc een deel wil stellen waer by die onpartijdige Leser sal konnen mercken, of dese Predikanten ooc al onpartijdelijck, oprechtelijck ende Christelijck in desen handelen: ende niet veel eer even soo onwijselijck, als die selfden balc in 't ooge hebbende den splinter uyt des naestens ooge bestont te willen trecken.
V J.
Die Predikanten vragen inden voor-reden Pag. 3. l. 16. Hoe lange men in Christi woorden blijven ende den wille Godes doen moet, eermen een waer lidtmaet Christi wort? antwoordt, tot datmen ghevoelt dat het leven Christi in ons komt, ende dat wy so worden van Christi aert, dat wy onse vyanden uyter herten konnen lief hebben.
Dan bevintmen datmens is geworden inder waerheyt. maer daer mede en houtmen
+Voor-reden pag. 4. l. 18.
dan niet op in Christi woorden te blyven ende den wille Godes te doen.+Sy vragen hoe lange men een lidtmaet Christi moet zijn, eermen die kennisse der waerheyt door den Geest Christi verkrijcht? Tot datmen ontwijflicken den stemme Christi kent ende die alleen na volcht, maer den vreemden niet. doch en is dit niet anders gevraecht, dan hoe lange moet iemant een musijcker geweest zijn, eer hy die mysijck kent? Is dat al wijslijck gevraecht? zijn alle menschen gelijcke ernstich ende lustich tot die kennisse der waerheydt? Liefde leerdt die musijcke (somen seydt) ende lust totter waerheyts kennisse ledet daerwarts, d'een spoedelijck, d'ander lancksaem, elck na grootheyt der begeerten. Sy vragen hoemen sal weten ofmen gekomen is totte kennisse
+Pag. 35. l. 23.
der waerheyt?+wie kan uyt sulcke vragen anders mercken dan dat die vragers die waerheyt niet en kennen dan van hooren seggen? so spreken die blinden vande verwe: maer die oogen heeft siet in't licht wit swart ende ander verwen, die hy sekerlijc
+Ezech. 33. 33.
kent ende weet te onderscheyden.+Alst voorseyde komt (seydt die Propheet) dan sullen sy weten datter een Propheet onder henluyder is geweest: dat is geseyt alst ghevolchde ding het voorseyde woort ghelijck is. Wat voorseydt Christus? dat die waerheyt van ons ghekent zijnde ons vry sal maken. waer af? vande dienstbaerheyt
+Pag. 36. l. 14.
der zonde,+welcke vryheydt dese Predikanten selve stellen voor't effect ofte werc vande kennisse der waerheyt.
V I J.
Men laet my nu wederomme eenmael al hier gheoorloft zijn dese Predikanten een
+waer by yemandt mach weten, of hy vry ghemaeckt is vande zonde.
vrage te vragen:+te weten waer by syluyden houden dat yemandt mach weten of dese vrymakinghe vande dienstbaerheydt vande zonde in hem geschiedt is: Wat sullen sy antwoorden? dat dit een curieuse ende onnutte vrage is? dat mach ick met waerheyt seggen van meest alle heure vragen in dit haer boec, maer syluyden geensins van dese mijne vrage.
fol. ccc xxixv
+Pag. 36. l. 15.
+Want sy selve seggen hier, dat sonder de vrymakinge vande dienstbaerheydt der zonden, die salicheyt niet en bestaet. Wat sullen sy my dan hier antwoorden?
mogelijck, datmen dan vry gemaect is vande zonde, niet als die gelovige niet meer
+wanneer ene sonde in yemande heerschapt.
en zondicht, twelck hier ter werelt (so sy seggen) in niemanden en wort,+maer als die zonde in hen niet meer heerschapt of gebiedt. ick vrage nu wat heerschappen, of ghebieden is? men sal my antwoorden, eenen anderen met macht te bevelen 't gene hy zijns ondancx moet gehoorsamen. daer uyt volcht wederomme dat
dienstbaerheyt is een anders beveelen zijns ondancx te moeten gehoorsamen. Hier uyt volcht mede, dat also wie 'tgene hy wil doen, niet en mach, ende 'tgene hy niet en wil doen, moet doen, noch is een eyghen dienstbaerheyt, ende dat een ander noch
+Rom. 7. 19.
over hem heerschapt ofte gebiet.+Nu houden die Predikanten met haer hooftleeraers dat d'Apostel Paulus selve moste doen't quade dat hy niet en wilde ende 'tgoede dat hy wilde niet en mocht doen, ende dat sulckx oock in desen leven altijt geschiedt in d'alderheylichste Christenen. Wie was die so heerschapte in Paulo? sy sullen my moeten antwoorden (soo sy dat op Paulum duyden) die inwonende zonde. Wel aen.
wat mach hier anders uyt volghen dan dat die zonde noch heerschapte inden Apostel
+Mat. 6. 24.
Paulo? so was hy dan ooc een knecht vande zonde+die hy diende. So en was hy dan ooc geen knecht Christi, noch en diende hem niet. want niemant, seyt Christus, en mach twee Heeren dienen. Soude dan die uytverkoren Apostel Christi gelogen hebben in't beginsel van synen brief totten Romeynen selve.
V I I J.
Daer noemt hy hem self een dienaer Jesu Christi. Dat luydt alte lelijck. Op die wijse
+Rom. 6. 26. 18. 10. 20.
en spreeckt oock dese Apostel selve niet vande+dienstbaerheydt ende vrymakinge der zonden, ende op meer andere plaetsen. daer segge ick noch betoont dese selve Apostel immers wel klaerlijck, dat die dienstbaerheydt der zonden staet onder die Heerschappende ghebiedinge der zonden, over den mensche die uyt knechtlick vrese het quade niet en wil, maer nochtans moet doen, ende uyt huyrlingsche hope 't goede gaerne soude doen, maer sulcx oock niet en vermach. sodanighe hinckers over beyde zijden, Ja verkochte slaven onder die zonde, maken dese Predikanten noch al't leven door die alder vroomsche Christenen, Ja oock dat uytverkooren vat Christi selve.
+Joan. 8. 36.
Dats een kleyne eere die sy den Christenen,+Paulo, Ja Cristo selve (als die den zijnen niet inder waerheydt vry soude konnen maken) met sulcke hare glosen aendoen.
Ende hier mede bewijsen syluyden oock hoe weynich sy inder waerheydt verstaen des waerheyts werck of effect, te weten vrymakinge van zonden, daer van sy uyt lesen, maer niet uyt ondervinden schijnen te spreecken. Ghemerckt elck verloste slave uyter Turcken handen, by iemandt gevraecht zijnde waer by hy wiste, dat die ghene die hem belooft hadde te verlossen, waerachtich waer, ende waer by hy die waerheyt kende: te rechte soude antwoorden moeten, om dat ick ondervinde dat 't gene hy voorseydt heeft sulcx gheworden is, te weten dat hy my verlossen ende ick vry worden soude, want ic worde niet meer gedwongen van iemanden anders iet te doen of te laten tegen, maer doe van selfs alles na mijnen wille.
I X.
Sodaniger blinde vragen (op dat ick weder-keere daer toe ickx liete) vinde ick in dit boecxken veele meest alle sodanigen onbevoelicheyt, onwetenheyt, of geheele onversochtheyt, met brengende, als of iemant van pijnlicke gicht lange gequelt zijnde geweest ende eenich Medecijn-meesters raet op zijn beloften van genesinghe gevolcht, ende door dien ware (niet waenlijcke) gesontheydt verkregen hebbende niet sekerlijck weten en soude moghen, ja moeten, dat hy die pijne quijt ende genesen, oock dat die
+Pag. 19. lin. 4. 6. Pag. 10.
4. etc.
Medicus in zijn beloften waerachtich ware. Dat zijn die+vruchten vande geestlose Lettersche Ja Hypokrijtsche kennisse die dese Predikanten genoech achten om die ware uyterlijcke Kercke by te kennen, ja die sy oock houden voor waerachtich ende niet onvruchtbaer, maer bequaem om met sulcke kennisse anderen te leren. Dat is om blindelijc anderen met sich selfs inde grachte te leyden.
X.
+Pag. 39. 1
Beneven eenighe meer andere sodanighe uytsluypelijcke vraghen, so vragen dese+ Predikanten mede hoe wijt sich uyt sal strecken de kennisse diemen behoeft, om vander waerheyts Lere te oordelen? of ick sulcken kennisse meyne, daer door een mensche sekerlijck kan oordelen van alle puncten der Lere, die hy souden moghen voorkomen, ende tot alles soude konnen segghen dats recht, dats onrecht? Maer want ick hier af meyne te handelen hier na, als ick konne te spreken vande saken tusschen dese Predikanten ende my in geschille staende, ende namentlijc of die ware Lere een seker kenteken is vande ware kercke: so stel ick die uyte en kome nu tot eenige vragen die ic henluyden met vele meerder redenen wettelijck soude mogen vragen:
als die in een boec in druc voor alle de werelt uytgegeven, immers wel behoordt hadden een volkomen werck te maken: daer inne geen middelen en gebreken ende daer sy den lesers onseker latende niet en behoorden alte generalijck in't hondert te spreken. De Leser sal uyt dit kleyn deelken licht konnen mercken wat menichte ic hier meer soude hebben moghen stellen. Ende want dit kleyn deelken noch
menichvuldich is hebbe ick 't selve oock willen deylen in twee. Waer van d'eerste by desen Predikanten selve worden gestelt tot eenen vasten ende sekeren grondt, waer aen iemant sal bevinden dat hy tot de kennisse der waerheydt is gekomen, met
+Pag. 35. 32.
verwerpinghe+mijns seggens voor (niet qualijck maer) alte generalijc gesproken.
Ende d'andere tot verscheyden andere saken by den Predikanten aenghewesen worden, in't wilde ende sonder alle middelen.
X J.
Om dan van dese laetste soorte eerst wat te segghen beroeren die selve die 1 reyniginge 2 lidtmaet Christi worden, die 3 Kercke, ende 4 Leere 5, want de
+Matth. 26. 26.
Predikanten verklarende+haer verstant hoemen het inwendighe eerst moet reynighen seggen dat sy daer toe ghenoech oordelen te zijn, datmen een ern-
fol. ccc xxxr
stich voornemen ende goet beginsel hebbe, om hem selven te reynighen ende zijn
+Matth. 6. 22.
leven te beteren. Merckt leser, ick handele van het+reynigen inwendich, daer door, alst ooghe eenvuldich is het gantsche lichaem licht is. Met sulcken ooge vanden etter der zonden gesuyvert synde kanmen in't licht der ghenaden recht oordelen vande Kercke ende Lere. Hier inne schelen wy soo veele, dat ick segghe dat met een ooge dat door den vuylen etter der zonden verduystert is gheen waerheydt (in Godtlijcke saken daer af wy handelen) en mach bekent worden: waer tegen dese Predikanten
+Pag. 15. 6.
segghen dat het genoech is om hier+af te oordelen datmen een ernstich voornemen ende goedt beginsel hebbe tot die reyniginge. Ja voorwaer, soude 't voornemen ende beginsel genoeg syn daer toe alwaer 't ooge noch duyster? Wie mach dat soo licht gheloven als sy dat lichtelijck seggen? soude dan die blinde nu al beginnende te sien Mannen-voor Bomen (dat al wat meer was dan een goet voornemen of beginsel om hem self te reynigen) dan wel recht hebben konnen oordelen, vande gedaente des aensichts der boomschijnende mannen? Neen. die waerheydt indesen en mach van geen oge, dat noch vermits den vuylen etter der sonden (so mijn brief recht houdt) verduystert is, recht gesien worden. Dat waer een waen, maer geen waer ghesichte.
Soo doende soude men wel arbeyden om 't volck in blintheyt te houden, om 't selve na goetduncken te mogen leyden. Maer laet ons nemen dat dit verstant der Predikanten in desen recht ware (alst geensins en is) soo machmen hen-luyden, na hen-luyden eyghen wyse van doen, hier immers met goeden voege oock vragen: Waer by salmen weten dat het voornemen ernstich is? hoe groot dat die ernst moet wesen? waermense haelt, ende hoemer aen komt? buyten of met des menschen toe-doen? also mede van't goet beginsele. Dit stellen dese mannen hier niet in een gedruckt boec, willende mijn welgestelde middelen in een besloten brief doen schijnen ghebreck te hebben. Is dit haer seggen hier dan ooc niet al te generael in't hondert gesproken? Wie wort door sulcken raet niet meer onsekerder, swijge sekerder, dan te voren?
X I J.
Sodanighen onsekeren raet geven sy mede in die middelen om een geestelijc lidt
+Pag. 15. 21.
aen't+Lichaem Christi te worden. datmen sodanigen lidt daer aen bestaet te worden bekennen syluyden (volgen 't seggen mijns briefs) voor al nodich te zijn. Maer wat seggen sy daer toe nodich te zijn? gheloove ende bekering, ende dit ter navolginge vande Apostelen. wel aen, ich eysche oock reyniginge inwendelijck ter navolginghe van den Heere. daer op subtiliseren sy met veel onnutte vragen. Of men hen-luyden nu hier oock vraechde, wat ghelove dit moet syn? sy sullen met d'Apostel antwoorden een gelove met gantsche herten. Vraecht hen-luyden dan een, die sulck ghelove noch niet en heeft oft en kent, hoemen sulcken ghelove verkrijcht, te weten sonder of door 't bidden: wat sullen die Predikanten hier seggen sonder bidden? hy sal vragen waer aen dat hy't sal kennen alst in hem komt oft oock een recht ghelove is? Item wat d'onderscheyt is tusschen een geloof van herten ende van gantscher herten? ooc of dat dan een volmaect, of onvolmaeckt gelove is? wat sullen dese Predikanten al wercx vinden om sulcx te beantwoorden? seggen sy dan, datmen het gelove niet en verkrijcht, dan door't middel van bidden, so sal hy hem vragen, sal ick dat verkrijghen
door ongelovich of door gelovich bidden: men sal hem antwoorden wat niet uyten gelove geschiet, is sonde. Soo is ooc het ongelovich bidden sonde, ja 't is niet anders dan zonde, soo Beza leerdt Confes. Christi à fidei Cap. 4. Art. 16. doort hanteren van zonde en verkrijchtmen vande Heyligen Gode sulcken salichmakende gave niet.
so dan dese vrager seydt, hoe mach ick gheen gelove hebbende gelovich bidden om 't ghelove? Wat sullen sy antwoorden? dat gheve ick dese Predikanten te bedencken, ende mitsdien mede of sy met het aenwijsen van sulcke hare middelen den menschen niet in't hondert wijsen, in onsekerheyt laten, ja in helpen ende verstijven.
X I I J.
Aengaende die Kercke, wijsen sy wel aen (ten exempele vande Beroensers) om die
+Pag. 41. 19.
te leeren kennen door 't proeven vande Leere+opten proefsteen der H. Schrifturen.
maer hoe langhe sal dit proeven dueren? Hoe sullen sy weten of sy die
getuychnissen der H. Schrifturen na haren eygentlijcken sinne verstaen? weten sy dit niet, hoe moghen sy seker zijn dat die Lere daer mede overeen stemt, of tegen is?
+Pag. 45. 36.
die Schrift seggen dese Predikanten+en is so duyster niet of een mensch hebbende een goet natuerlijck verstant, ende sich des lesens arbeydt niet en laet verdrieten, en kan daer uyt wel vernemen wat het gene is dat die Propheten ende Apostelen gevoelt ende geleerdt hebben. Dat sy so ghenomen. maer met wat vrage sal ick (mach iemandt vragen, recht mogen wegen of mijn natuerlijck verstant goedt is? of ick arbeydts ghenoech daer toe doe: wat sekerheyt geven die Predikanten oock hier in desen? Wy komen nu opte Leere der waerheydt ende middelen by desen Predikanten gestelt om die te mogen kennen. So valt hier oock die vrage hoe sulcken leser die H. Schrift te recht sal mogen verstaen? of is sy so licht om verstaen datmer niemandts
+Pag. 670.
glosen op en behoeft? Hier+segdy neen toe, so achter in't boeck haer langhe reden vander uytlegginghen noodtsakelijcheyt naect verklaren. So doen ooc te degen wel die menichvuldige Commenten ende glosen by uwe leeraren daer op gheschreven.
so behoeftmer dan glosen op. dit sullen ander luyder of des lesers eyghen glosen zijn. zijn 't ander luyder glosen, waer by sal hy weten, welcke onder alle die
verscheydene, ja contrarie uytleggingen die waerachtige is? zijn't zijne eyghen glosen, hoe sal hy daer in versekert wesen? versekert segghe ick, sonder het ghewisse ghetuychnisse des heylighen geests? want sonder dat segdy hier datmens door een
+Pag. 33. 36.
goedt natuerlijck verstandt mach+weten ende verstaen so veele dit Historiale verstant betreft, by u luyden voor genoechsaem geacht om die uyterlijcke Kercke met te
+Pag. 42. 7
kennen. Maer die Predikanten bekennen hier selve+die H. Schrift niet so heel klaer te zijn, maer in eenige dingen te diep, om van een yder lichtelijck begrepen te werden. Dese dingen zijn dan ter salicheydt niet nut, of sy zijn daer toe nut. seggen die Predikanten hier toe neen:
fol. ccc xxxv
so seggen sy ja tot een lelijck stuck. Vraechtmen wat? datter wat vergeefs van Gode door synen H. Geest in die H. Schrift is gedaen schrijven. So hooren dese Predikanten den menschen sodanige al-te diepe dingen ooc aen te wysen, of op dat sy om onnutte of om onmogelijcke dingen geen verloren moeyten en doen, in't naspeuren van 't gene daer af men die kennisse wel ontberen, of daer af men die gheensins verkrijghen mach. Die leser mach hier mede al licht oordelen in wat onsekerheyden die
predikanten den menschen haer Leere gelovende doorgaens stellen: ende of sy niet te recht schuldich en zijn aen 't gene sy my onrechtelijck in pogen te beschuldigen.
X I V.
Sodaniger stucken soude ick een groot getal mogen hier stellen, soo't de moeyten waerdich waer, ende ick niet wel vast vermoede dat elck door't aenwijsen alleen van dese drie of vier, lichtelijck d'andere selfs sal konnen mercken. Sulcx stellen sy hier ende daer hoopelijck door't gantsche boeck. Maer de navolghende met meer andere stellen sy daer oock inne, daer sy mijnen brief (geen boeck) berispen als die niet
+Pag. 35. 33.
verklaert en hebbe soo't wel behoorde (na't goedt-duncken van dese Predikanten)+ hoe ende waer aen yemant bevinden sal dat hy ghekomen is totte kennisse der waerheydt. Hier af heb ick oock een weynich hier voor geroert, doch om datsy't hier aennemen te doen, soo willen wy metten kortsten eens sien hoe behoorlijck syluyden
+Pag. 36. 6.
dit met enckel opset in dit ghedruckte boeck ghedaen hebben. Daer toe stellen wy+ (seggen die Predikanten) desen grondt die vast ende seker is: Dat wy sonder sodanighe kennisse der waerheydt als die is, vande welcke Christus Ioa. 8. 31.
spreeckt, daer op dese schryver (te weten vande brief) hier siet, niet salich en konnen werden.
X V.
Dit houde ick so metten Predikanten, van sulcke kennisse der waerheydt spreeckt mijn brief doorgaens, ende oock naemlijck te deser plaetsen sie ick daer op, soo die Predikanten hier oock self verklaren. Van dese vrymakinge van zonden hebbe ic hier in dit Cap. deyling wat gesproken. Dese stellen die Predikanten hier self tot een voorneemlijck ken-teken dat die mensche die waerheyt kendt, seggende die selve te wesen een effect, of werck der waerheyt. Daer uyt dan volcht dat sodanige vrymakinge nootlijc hier moet worden of wesen inden gelovigen mensche sodanighe kennisse der waerheydt hebbende. Nu sal dit effect vande waerheyts kennisse, te weten die vrymakinghe van zonden, in sodanigen kenner syn waenlijck inde toerekeninge alleen, of waerlijck in't wesen. niet waenlijck maer waerlijck, somen des waerheyts
+Joan. 8. 36.
tuychnisse+wil geloven daer hy seyt: Ist dat u die Sone vrymaect so zydy waerlijc vry. Men hoore nu die Predicatien van dese Predikanten, ende men lese die boecken vande vaders die sy veel lesen, namentlijc Calvijn, Beza, viret &c: wat geldet men
sal bevinden dat syse al voor ketters lasteren, die daer geloven dat God door Christum wil ende mach den ghelovighen waerlijck van sonden vrymaken: soo veele schelet dat sy't souden geloven moghelijck te zyn, ja dat sy in sulcken ongelove der
Godtlijcker beloften staende, selfs (ick swijge heure ghelovers) sulcke ware vryheydt ondervinden souden mogen. Is dat so: hoe mach yemandt sonder dit effect of werc der waerheydt, te weten die ware vrymakinghe van zonden in sich te bevinden, eenichsins weten dat hy gekomen is tot die kennisse der waerheyt. Siet daer die beloofde sekerheydt niet alleen in een onsekerheydt, maer in een vertwijfeltheyt verandert? want mach niemant weten dat hy de kennisse der waerheyt heeft, sonder haer werck of effect, namentlick die vrymakinge van zonden in sich te bevinden, 't welck der Predikanten segghen self met brengt, ende ic so warachtich houde als dat niemandt vuyr in syn blote hant mach dragen, sonder desselfs hittighe brandt te bevinden: ende en mach niemant die vrymakinghe van zonden waerlijck in sich bevinden, soo dese Predikanten ende heure schrijvers leeren ende schrijven, hoe ist moghelijck dat syluyden selve, of yemant van die henluyden in desen geloven, souden weten dat sy tot die waerheyts kennisse zijn gekomen? Is dat nu ooc al een gront ghestelt die vast is ende seker? soo belooftmen eenen gouden schat, ende men geeft een snoode kole, dromen, ende waen. Nadien nu dese Predikanten hier selve wel naectelijc schrijven dat wy sonder sodanighe kennisse waerheyt (dit zijn haer selfs
+Pag. 36. 8.
woorden) niet+salich konnen worden: ende uyt haer eyghen woorden, predikatien ende boecken opentlijcken blijckt, dat sy houden dat by gheen mensch op aerden, hoe heyligh oock, soodanige kennisse der waerheyt en mach wesen, te weten die waerlijck ende niet waenlijck vrymaeckt: soo geve ick hier den leser te bedencken, wat kennisse der waerheyt ende salicheyt, oock wat sekere gront dese Predikanten met haren yvrigen aenhangers moghen hebben. Immers nadien dese Predikanten door 't gene hier uyt hare eygen woorden blijckt, selve noch niet en mogen weten, dat sy die kennisse der waerheyt hebben: met wat conscientie mogen sy wetende hem selfs blint te syn, ander blinden bestaen te leyden, ende anderen die waerheyt, die sy selve niet en kennen, te leren of kenlijck te maken? mach ooc yemant anderen leeren 't gene hy self niet en weet?
X V J.
+Pag. 36. 30.
+Een ander merckteken stellen dese Predikanten daer noch by, om te oordelen ofmen die kennisse der waerheyt heeft ontfanghen, namentlijck datmen soeckt den wille Godes te volbrengen. Hier salmen henluyden wettelijck mogen vragen, of oock yemandt soeckt te volbrengen, 't gene hy onmogelijc gelooft om te geschieden? men sal moeten antwoorden neen. Hier af sietmen een merckelijck exempel aen Israel,
+Num. 13. 23. etc.
die niet ghelovende mogelijck te zijn het beloofde Landt te winnen,+
murmereerde ende te rugghe wilde keeren: aenden Coning David in 't op houden
+1. Reg. 12. 22. 23.
+4. Reg. 5. 21.
vant+bidden voor syn gestorven kint, aen Naman,+aenden genen die Jairum
+Mar. 5. 35.
verkondichden dat zijn dochter was gestorven, ende aen meer anderen.+
Vraechtmen den Predikanten voorts oft Godes wille is dat wy maer voor een deel, dan in 't geheel ende volkomelijc zijne geboden sullen gehoorsaemen, ick twijfele niet, sy en sullen moeten antwoorden, dat Godes wille is, dat wy sulcx in't geheel sullen doen. Geloven die Predikanten oock moghelijck dat yemandt
fol. ccc xxxir
hy sy so Heylich als hy wil, sulckx in Christo door Godes genade soude vermogen?
sy sullen neen segghen. Sy en ghelovent dan niet mogelijc dat hier yemandt Godes wille soude volbrengen. Datmen niet mogelijc en gelooft, en soeckt of staet niemandt na om te verkrijgen of te doen, so ick nu bewesen hebbe. So en soeckt dan niemant henluyder Lere ghelovende, oock syluyden selve niet, om Godes wille te doen: hoe mogen syluyden dan doch hier aen seker syn, dat sy verkregen hebben waerheyts
+Pag. 36. 41.
kennisse? Is dit haer beloofde+sekere ende vaste gront? so mede, ende niet een haerken anders soudet toegaen met sich te bekeren tot Gode: twelck sy mede stellen tot een gront die vast ende seker soude syn, om daer aen te bevinden, dat wy gekomen souden zijn totte kennisse der waerheyt. want syluyden gevraecht synde, of sulcke bekeringe tot Gode geschieden moet ten halven al hinckende over beyden seyden? sullen antwoorden neen, als die 't selve geensins en willen lijden in mindere saken. Soo sal die bekeringhe gheheelijck ende volkomelijc moeten geschieden: dit houden sy voor onmogelijck. Want dit heet hem selfs met alle syne quaetheyt te verlaten, ende Christum met syne goetheydt so te aenkleven, datmens alles voor dreck acht, op datmen Christum gewinnet. daer door dan eyntlijck sulcke bekeerde metten recht bekeerde Paulo niet meer en leeft, maer Christus in hem, inden welcken hy't dan oock alles vermach. Soo bevindet sich nu naecktelijck datter geen onvaster ende onsekerder gront en is dan die Predicanten hier voor stellen, voor den ghenen die henluyder Leere gelove geve en aenhangen, ja ooc voor henluyden selve. Daer teghen moet ick als noch (oock na dese twede aenvechtinge mijns eenighen briefkens) die raedt ende middelen, in't selve mijnen briefken, voor oprecht ende seker houden, tot dat ick ander bescheydt of onderwijs verneme, dan ick hier bevinde by dese Predikanten, die arbeyden doorgaens met onverstant om my te beschuldighen in desen, daer in ick my noch (de Heere is mijn tuyge) int minste niet en mach beschuldigen, ende daer inne ick henluyden niet en kan, ja daer in syluyden hem selve, niet en moghen, ontschuldighen, niet alleen van datte, maer oock van openbare uytsluypinghe met sulcke onnutte vraginghen ende berispinghen, daer sy
ghenootsaeckt waren heur dolinghen te kennen, of die waerheydt opentlijck te wederspreken.
Capittel I I I.
Dat die Delfsche Predikanten veel exempelen qualick inne voeren.
HEt is buyten twyfele dat die Kercke Christi ende der Apostelen is vergadert geweest, eerst door den Heere Christum selve, ende naemaels door syne Apostelen, met so vele ende soo groote wonderdaden: dat ooc die gemene luyden merckende opte selve
+Joan. 7. 3.
ende opte voorsegginge van dien al langhe te vooren by den Propheten van+Christo ghedaen, wel wisten te seggen: als Christus sal komen sal hy ooc meerder
wonderdaden doen dan dese doet? sulcx dat hy gebenedijt als selve best wetende, dat zijne wercken van hen lange voorseyt niet weynich aensiens ende geloofs behoorden te hebben, totten Joden ooc seyde:wildy my niet geloven, so gelooft die
+Joan. 10. 38.
wercken die ick doe: als of hy wilde+seggen, mijne wonderdaden bevestigen mijne leringe. twelck ooc inder daet sulcx is gebleken niet alleen in Christi, maer ooc
aMat. 9. 8. Marc. 2. 12.
ind Apostelen tijden tot eere Godes, die daer door werdeaghepresen, ende tot der
bMat. 9. 33. Marc. 1. 27. Lu.
5. 26. Act. 3. 10.
cAct. 8. 6.
menschen heyl, die daer door quamen totbverwonderinge, totcopmerckinge van
dJoan 11. 46. *. 12. 11. Acto.
9. 42.
eJoan. 7. 31. *. 3. 2. *. 4. 53.
Acto. 16. 27. 29. 30.
't woort, tot vorderinghe desdgeloofs, ende totekennisse Christi.
I J.
Ghelijck nu die alwijse God niet altoos en doet te vergeefs of sonder sake, soo en syn dese wonderdaden geensins gheschiet sonder sake: maer ten eynde voorsz, ende oock niet sonder vrucht, so't gantsche nieuwe Testament doorgaens betuygt, metten groten aenwasse der gelovighen, die sulcke heerlijcke wonderdaden Godes voor oogen siende, met goede versekertheydt hem selven, mochten begeven tot sodanighen Kercken, soo wonderlijcken van Gode betuyght, versekert, ende groot gemaeckt zijnde, of sy schoon al in vele saken noch waren slecht ende onverstandich. Voorwaer nadien het een vermetele sotheydt is sich te begheven tot een Religie sonder te vooren versekeringhe te hebben dat sy waerachtich is: so moetmen hier geloven dat die heerlijcke tuychnisse der menichvuldige wonderdaden in d'eerste Kercke Christi ghedient hebben tot versekeringhe vander menschen ghelove noch al schoon van kleynen oordeel zijnde, voor soo veele die Lere in allen haren stucken aenging. Of men sal moeten seggen dat die ghelovighen inder Apostelen tijden vermetelijc ende lichtvaerdelijck sonder versekeringhe in 't hondert eenen onbekenden Religie aengenomen hebben: ende dat mitsdien alle die groote wercken Godes gants onnut ende vergeefs door den heere Christum ende synen Jongeren geschiet zijn gheweest.
Dit laetste te houden waer een openbare lasteringe Godes: is dan ooc het tweede waer, te weten dat die gelovighen vermetelijc ende lichtvaerdelijck daer in deden:
so en zijn sulcke exempelen niet pryselijck, nochte navolgelijck, ende mitsdien gants onverstandelijc ende qualijck byden Delfschen Predicanten in dit haer boeck so
+Die wonderdaden hebben den gelovigen gedient tot de bevestinghe vande Lere.
menichmael voortgehaelt.+So moet dan het eerste waerachtich zijn, so ic dat oock moet houden, te weten dat die heerlijcke wonderwercken Godes den gelovigen gedient hebben tot een bevestiginge vande Lere Christi ende synre Jongeren (so Calvijn oock wel uytdruckelijck schrijft Harmo Matth. 4. 35.)
I I J.
Waer toe ick sulckx hebbe verhaelt, lieve Leser, suldy nu hooren. voort eerst en mogen dese Predicanten geensins voortkomen mette successie vander Apostelen Kercke af tot dese hare Kercke toe. Want sy en laten sulcx niet toe die R. Catholijcke Kercke, die al een meerder schijn daer toe voorwenden. Immers dese en nemen sich des niet aen noch en behelpen sich daer niet mede, als selve tegen den R. Catholijcken leerende, dat die Kercke der Apostolen gantselijck verdorven, ver-
fol. ccc xxxiv
woest, ende vervallen is geweest. Nu seggen sy die kercke Christi by henluyden weder opgericht ende gereformeert te zijn, daer na sy-luyden sich den name van ghereformeerden oock aennemen. Wy weten dat Helias een Kercke, die verdorven was gereformeert ende tot die selve reformatie zijne sendinge wel expresselijck heeft
+3. Reg. 18. 36.
bewesen, met een wonderdaet gevolcht op dit zijn gebedt. Toont huyden+Heere Godt Abrahams, Isacx, ende Jacobs, dat ick dijn dienaer ben, ende dat ic alle dit ghedaen hebbe na dijnen beveele: Maer wie weet ende waer is gebleken, dat yemant van alle die gereformeerde Leeraren oyt eenigen last ende sekeren sendige heeft gehadt om soo grooten werck Godes, als die Reformatie zijnre Kercken is, te doene? wat segge ick van blijck van sendinge tot sulcken reformatie te doen: na dien noch niemandt van hem allen heeft doen blijcken zijne sendinge omme gemeynten te Leeren ende Sacramenten uyt te deylen? dit achte ick vast dat noch niemant van hem allen vermach te doene. Lopen sy dan altesamen van selfs ongesonden, reformeeren of versamelen sy kercken uyt haer eygen ijver, ende dat noch al op een heel ander ja contrarie wijse dan Christus ende zijne lieve Apostelen die kercke haerder tyden hebben opgericht:
Wat ghelijckheydt sal doch dese kercke der ghereformeerden hebben met d'Apostolische Kercke? wat besluyt salt zijn, te seggen? dus ende so deden die gelovigen inder Apostolen Kercke, daerom behoordtmen ooc also te doen in onse kercke.
I I I J.
Nochtans doen dese Predikanten doorgaens also om haer doen ende laten te bewijsen met het doen ende laten vande Apostelen ende van de gelovigen haerder tijden. Wat gelove behoort doch sulck bewijs te hebben by omsichtige menschen? want dat en is anders niet geseyd dan also: alle 't gheloof ende autoriteyt dat by den goethertigen ende eenvuldigen menschen gehadt heeft der Apostolen kercke, door soo heerlijcke wonderdaden Godes, voor zijn ware kercke betuycht synde, waer van die Leraren ontwijflic bleken van Gode gesonden te wesen: dat geloof ende autoriteyt behoort ooc byden goethertighen ende eenvuldigen menschen te hebben dese onse
gereformeerde Kercke, hoe wel die in't minste niet met wonderdaden is bevesticht, nochte der selver Leraren geensins van Gode gesonden te zijn en blijcken. Wil hy niet bedroghen zijn die sodanige blinde bewijsredenen gelove geeft? Op dat nu niemant en meyne dat ick sulcx en dichte, so wil ick hier van sulcke hare besluyt-redenen, uyt veele anderen, byden Delfschen Predicanten in dit boeck gebruyckt, maer een voor ogen stellen, daer aen d'andere licht sullen gemerckt worden.
V.
Inde 17. syde, Linea 8. van dit haer boecxken seggen dese Predicanten also: Salmen dan niet eer konnen oordelen vande ware sichtbare Kercke, eer datmen tot die
volmaectheyt gekomen is: soo salt wel lange aenlopen eermen hem tot die
gemeynschap der selve sal begeven. Doch laet ons eens besien, of die gelovigen ten tyden der Apostolen so lange gewacht hebben, om haer inde sichtbare Kercke te begeven, tot dat sy op sulcke wyse verlicht waren, &c. Al mede hier, Leser, als doorgaens, blijckt die ontrouwe handel deser Predicanten daer inne, dat sy dichten saecken die ick niet gheseyt noch ghesproken en hebbe, oock diemen uyt mijnen woorden niet en mach trecken. Wie dit lesende en soude niet meynen by my
gheschreven te zijn, dat niemant van die sichtbare Kercke oordelen kan, of sich daer inne begheven sal, eer dat hy gekomen is tot die volmaecktheydt, by henluyden daer
+Pag. 16. 368.
voor gedroomt?+Te weten so volkomen kennisse ende sekerheyt, datmen nerghens inne soude konnen dolen, maer van alle dingen soude konnen seggen dats recht, dats onrecht? Nergens schrijve ick dat eenich natuerlijc geboren mensche hier op aerde sulcke volmaecte kennisse mag hebben. Ja ick getuyge doorgaens plat het contrarie, daer inne volghende d'Apostels tuychnisse dat wy noch altesamen in veelen
+Jaco. 3. 8.
dingen feylen: ende segge wel naectelijck te+geloven dat het geen mensch al en mach weten, want dat ware vande mensche een God gemaeckt. Daer uyt dan noodtlijck volcht mijn gevoelen te wesen dat alle menschen natuerlijck geboren zijnde ergens inne moghen missen als niet hebbende sekere kennisse aller dingen.
Machmen van sulck doen deser Predikanten om des waerheyts ondanc te vermijden met synen eygen name Calumnieren, niet noemen: so laet ick anderen een sachte name daer toe vinden dan ic hier gebruycke, te weten dat het is niet oprechtelijck handelen. Maer dese henluyder handel ter syden stellende so sietmen immers inde voorsz plaetsen dat exempel vande ghelovighen vander Apostolen tyden by desen Predikanten ghevoecht op haer Kercke. Wat ghemeenschap die in desen, te weten inde autoriteyt, heeft met der Apostolen Kercke, heb ick hier voor verclaert.
V J.
Willen dese Predicanten dan immers dat men oock sonder lange beradinge, ende sonder ghenoechsame voorgaende kennisse van haer Kercke ende Leere, die selve toestemme ende daer in gae, sy stellen ons die eerst sodanich voor oogen, als d'Apostelsche Kercke was, daer by syluyden haer Kercke gelijcken. twelck doende, sullen sy my selve een vande alder eerste vinden, die sonder eenich langer beraden my inde ghemeynschappe van hare Kercke sal begeven, vermogen sy dit niet, laet henluyden oock dat van ons niet eyschen. Maer dat syt niet en vermogen, betonen sy niet bedectelijc inde laetste zijde van dit boecxken, daer sy selve bekennen, noch niet bewesen te hebben, dat haer Lere ende Kercke die waerachtige sy, behoorde die bewijsinge niet eerst voor allen te gaen? Wat helpt nu den Predikanten het verhael van menichte sodaniger exempelen vande Apostolische Kercke? Niet altoos ter saken dienende: niet anders dan tot een benevelinge inden ogen der onverstandigen, om haerluyder uytsluypingen te bedecken, of om haer eyghen onbedachtheyt meer dan naeckt ende klaer voor den verstandigen te ontdecken. De gantsche somme van dit mijn briefken is niet anders dan dat mijn vrunt, daer ic aen schrijve noch twijfelende, welck van allen die ware Kercke Christi sy, sich niet en sal verhaesten, in so wich-
fol. ccc xxxiir
tigen sake, maer het oordeel voor die daet, ende die kennisse voor't oordeel sal laten gaen. Dit mishaecht desen Predikanten op't hoochste, jagende na groten (al waert oock lichtvaerdigen) aenhang, ende niet anders dryvende dese sake, dan ofmen sonder ware kennisse van saken ende sonder een seeker oordeel, op henluyder seggen alleenlijc, sonder genoechsaem bewijs dat haer Leere ende kercke die ware sy, daer in behoort te swermen. Rechts of Godt ons door zijnen Propheten, ja door Christum selve, te vergeefs so ernstlijc voor die valsche Propheten gewaerschout, ende die Leere eerst te proeven bevolen hadde. Sulck haer doen hoort allen vroeden verdacht te zijn. Ende houde ic in desen, in allen gevalle, veele minder ghevaerlicheyt gelegen te zijn, in't lancksaem ende wel beraden toestemmen, dan in't lichtvaerdich ja segghen ende gheloven wat menschen Leren, Predicken, ende schrijven.
Cap. I I I I.
Dat dese Predicanten dickmael afwijckende van onse rechte gheschillen, anderen, die tusschen ons niet en zijn, self dichten.
HEt en heeft voorwaer ooc geen schijn altoos van oprechticheydt dat dese Predikanten, tegen haer weten ende conscientie (sy sien immers mijn schrijven doorgaens plat anders met brengen) afwijcken van ons rechte geschille alhier, te weten datmen voor't aennemen eeniger Lere van de selve eerst rijpelick sal oordelen, daer toe willen syluyden gants ongaerne ja seggen, ende inde plaetse van dien, dichten ende stellen sy een ander sake, tusschen onsluyden geensins in geschille wesende. Vraechtmen welcke die is? Sodanige dat kinderen d'ongelijckheyt vandien souden mercken. Hier
+Pag. 62. l. 4.
op antwoorden+wy (seggense) dat dit niet anders en is dan een omkeringe vande ordene, diemen tot allen tijden heeft onderhouden in't oordelen aen eenige Lere.
Men heeft die voor allen gehoordt, daer na beproeft, ende nade waerheydt der selve
+Pag. 61.
ondersocht. Wil die leser weten, waer uyt sy dit spinnen?+Hy lese daer Linia. 33.
Rechts voor dese hare woorden: daer op is deses schrijvers ghevoelen, datmen die Predicatie wel mach ontberen, soo lange alsmen twijfelt of die Leere die daer ghepredickt werdt suyver is, of onsuyver. welcke onsekerheyt (na syn oordeel) niet wechgenomen werdt, voor datmen ghekomen is tot kennisse der waerheydt. Dit laetste houde ick voor waerachtich, te weten dat gheen twyfel recht wech mach ghenomen worden, sonder kennisse der waerheydt van't geene men in twijfelde: maer 't ander seggen deser Predikanten is openbare onwaerheydt. Want, ick nergens so generalijck spreke datmen die Predikatie wel mach ontberen so langhe alsmen twijfelt etc. Immers oock niet tot desen mijnen man daer ick toe schreef, die nu die verscheydene leringen al gehoordt hebbende daer aen twijfelde, ende geensins (so sy dit dichten) van alle man. Dat is nu wel een on-eerbaer voorstel deser Predicanten. Noch arger ist dat sy my hier op dichten, als of ick hem (diese nu al gehoort hadde) schreef dat hy oordelen soude onghehoordt tot hem, te weten sodanigen man schrijve ick, ende niet tot allen menschen, dat hy vande ghehoorde Leere (daer aen hy twijfelde ende uyt welcke twijfele hy my raed vraechde) niet en mochte weten, of sy suyver waer dan onsuyver, sonder eerst die waerheyt te kennen. Mach oock yemant noch niet wetende inder waerheydt wat suyver ende onsuyver is, daer van ooc waerachtelijck oordelen? daer
op varen dese Predicanten voort met haer onnodich bewijsen, datmen eerst moet hooren 't geene men af wil oordelen, rechts of ic daer oyt tegen ghesproken hadde.
Is dat oprechtelijck gehandelt, ende mogen sy sulcx noch al doen sonder quetse van hare conscientien: soo wilde ick wel dat sy my 't selve eens bestonden mette Godlijcke Schrifture vroedt te maken. Tselve drayen syluyden al mede hier na uyt hare selfs
+Pag. 65. 13.
ghedachten, gheensins uyt mijne woorden seggende: Indien dese schrijver wil,+dat die kennisse der waerheydt voor het hooren der Predicatien gaen sal, &c. Neen mannen, dat of dergelijcke hebdy my noyt horen seggen noch uyt mijne schrift ghelesen. Het is mijn wil noch meyninghe gheensins, maer u luyder dromen. Mijn meyninge is dat kennisse der waerheydt moet gaen, niet voort horen lesen, of verstaen, maer voort oordelen van eenige Leere. Mijn man hadde al ghehoort, gelesen ende verstaen wat u luyder Lere was. Ick ghevraecht, raede hem in zijn twijfele dat hy van Leere niet en soude oordelen, sonder eerst kennisse der waerheydt te hebben.
Dunct u dit qualijck of onrecht gheraden: so moochdy anderen raden dat sy u Leere goet oordelen, al eer sy die waerheydt van dien kennen: dat is, eer sy die inder waerheydt weten waerachtich te wesen, daer in mach u blindelijc geloven die wil:
maer ick nimmermeer. Want na sulc onrecht oordelen voor waerheyts kennisse, soude my een recht oordeel na waerheyts kennisse veroordelen ende wroegen.
I J.
Ick hadde geseyt in mijnen brief, tot mijnen man na 't gehoor van verscheyden leringen twijfelachtich synde, dat een waer Litmaet Christi wel salich mochte zijn, al en waer hy schoon in gheen sienelijcke Kercke, als daer geen sienlijcke Kercke waere. Nu is daer geen ware sienlijcke Kercke voor den genen diese, overmits zijn
twijfelachtichz, daer noch niet voor en mach kennen, of daer schoon hondert sienelijcke kercken waren voor anderen, die voor sulcke kennende. Hier op bekennen dese Predicanten selve, datmen wel salich mach zijn sonder te wesen in een sichtbare Kercke, als daer geen waerachtige voorhanden is. Hier waren wijt dan eens inne, ende en behoefde die moeyten niet van't bewijsen by henluyden daer ghedaen. Maer willende immers schijnen over al wat te vinden om mijn seggen te berispen, worpen syluyden uyt haer eygen hooft, hier een ander questie op seggende also: Maer een
+Pag. 46. 6
ander sake+ist, wanneer daer gelegentheyt is om hem tot die waere sichtbare Kercke te begheven, vande gene die haer altijts vande selve vreemt houden konnen wy geen goet gevoelen hebben. Dat
