www.monumentendagenapeldoorn.nl
Programma
Open Monumentendagen
Apeldoorn
zaterdag 12 en zondag 13 september 2020
‘LEERMONUMENT’
BE LA NG RIJK
Reserveer uw
locatiebezoek.
Lees het coronaprotocol op p agina 5.
!
Open Monumentendagen 2020
zaterdag 12 en zondag 13 september
Inhoudsopgave
Voorwoord . . . . 4
Inleiding . . . . 5
Informatievoorziening in Statie . . . . 6
Overzicht scholenroute en locaties . . . . 7
Scholenroute . . . . 8
Scholenroute en locaties . . . . 8 t/m 40 Plattegrond . . . . 24-25 Apeldoorns Gidsen Collectief . . . . 41
Vertelgenootschap Apeldoorn . . . . 41
Muziekkring De Veluwse Cantorij . . . . 42
Pistache Rietkwintet . . . . 42-43 Mystery Monument Diner . . . . 43-44 Klassendag . . . . 44
Ook te doen dit weekend . . . . 45
Stichting Veteraan Autobussen . . . . 45
Organisatie BankGiro Loterij Open Monumentendagen . . . . 45-46 Colofon . . . . 47
Bezoek aan de routes, locaties en/of deelname aan de activiteiten geschiedt op eigen risico.
De BankGiro Loterij Open Monumentendagen in Apeldoorn worden mede mogelijk gemaakt door:
Voorwoord
De Open Monumentendagen in september zijn al jaren een erfgoed- hoogtepunt. Dit jaar gooide de coronacrisis echter bijna roet in het eten.
Lange tijd bleef onzeker of monumenten daadwerkelijk hun deuren konden en mochten openen. Gelukkig heeft de organisatie de moed nooit opgegeven en achter de schermen coronaproof scenario’s uitgedacht. Een groot compliment aan hen én alle vrijwilligers die zich elk jaar weer inzetten voor een prachtig monumentenweekend! Ook dit jaar hebben zij een prachtig programma opgezet en zich met hart en ziel ingezet om ons een inkijkje te geven in onze Apeldoornse geschiedenis. Dank aan allen die hier een bijdrage aan leveren!
Leermonument
Dit jaar staat geheel in het teken van leermonument. Dit vanuit de gedachte dat we van elk monument wat kunnen leren. Of zelfs nog letterlijker: dat sommige monumenten vroeger en soms nog steeds een plek zijn om kennis bij te brengen. De locaties zijn heel divers. Zo neemt Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch ons mee in de joodse geschiedenis in Apeldoorn. Kunt u een kijkje nemen in het prachtige gebouw van de Wittenborg University, waar internationale studenten dagelijks werken aan hun toekomst en de voormalige dorpsschooltjes in Hoog Soeren laten graag haar geschiedenis aan ons zien.
Ons verhaal
Het mooie is dat elk monument een eigen verhaal heeft. Maar tegelijkertijd vertellen die monumenten samen een deel van onze eigen Apeldoornse geschiedenis. Waar wij vandaan komen en hoe we geworden zijn tot het Apeldoorn van nu. Zeker het onderwijs en de manier waarop dat in de laatste eeuwen is vormgegeven, geeft een prachtig inkijkje in hoe Apeldoorn zich door de jaren heen heeft ontwikkeld.
Coronaproof
Dit bijzondere jaar is ook een leermoment geweest. We zijn veel thuisgebleven en misschien heeft u nieuwe mogelijkheden ontdekt om contact te houden, zoals digitaal. Een aantal monumenten kunt u dit jaar dan ook digitaal bezoeken. Ik ben heel benieuwd hoe dat is. En met dit programma als uw gids kunt u ook diverse monumenten bekijken tijdens een wandel- of fietsroute.
Wilt u een monument van binnen bekijken? Laat het dan even weten via een reservering. Zo vermijden we de drukte en houden we het veilig.
Ik kijk erg uit naar ‘mijn’ eerste OMD-weekend als wethouder Erfgoed en stap zeker even op de fiets.
Wellicht zien we elkaar ergens op de route. Ik wens u in ieder geval een leerzaam en bovenal mooi weekend toe.
Met vriendelijke groet, Maarten van Vierssen, wethouder Erfgoed Apeldoorn
Inleiding
Gelukkig heeft het OMD-comité van de gemeente groen licht gekregen om ook dit jaar de Open Monumentendagen (OMD) doorgang te laten vinden, echter wel met inachtneming van onderstaand coronaprotocol. Het is gelukt een aantrekkelijk programma te organiseren rond het thema Leermonument.
Het Apeldoornse OMD-programma bestaat dit jaar uit twee delen:
Deel één is een scholenroute langs 31 ‘leermonumenten’ met beschrijvingen van bestaande of deels verdwenen scholen of schoolgebouwen die nu voor een ander doel in gebruik zijn. In een zevental schoolgebouwen mag u zelfs binnenkijken. U kunt er natuurlijk ook voor kiezen de route op een ander moment te fietsen of te lopen. Echter zonder bezoek aan de schoolgebouwen, die alleen dit weekend geopend zijn.
Deel twee bestaat uit opengestelde monumenten. Locaties die – zoals u van ons gewend bent – de moeite waard zijn te bezoeken. Ons informatiepunt is wederom in Statie te vinden met gratis pendelbussen van/naar Parc Spelderholt.
Verder kunt u hier en daar genieten van muziekuitvoeringen, of de geschiedenis van gebouwen ‘beleven’ door de fascinerende verhalen van het Vertelgenoot- schap. Let er echter op dat niet alle locaties op beide dagen geopend zijn.
Als u minder bekend bent in Apeldoorn is er een plattegrond op pagina 24/25.
De Klassendagen (voor leerlingen van groep 6, 7 en 8) zijn dit jaar digitaal opgezet.
Wij willen heel graag horen wat u vindt van ons programma van dit jaar. U bewijst ons dan ook een grote dienst door de enquête in te vullen op onze website www.monumentendagenapeldoorn.nl. Via deze website is het programma zoals vanouds ook digitaal te lezen of te downloaden.
Coronaprotocol
Speciale maatregelen om besmetting met het coronavirus te voorkomen, a.u.b.:
• Houd te allen tijde 1,5 meter afstand.
• Volg bij opengestelde locaties de verplichte looproute, met waar mogelijk aparte in- en uitgangen.
• Maak gebruik van de, op de locaties aanwezige, desinfecterende handgels.
Toiletten en objecten die bezoekers aanraken (zoals deurknoppen) worden regelmatig gereinigd.
• Reserveer vooraf een tijdslot voor uw bezoek aan een opengesteld monument. Dat kan vrij eenvoudig via onze website. Zorg dat u bij uw bezoek uw reservering op uw telefoon of met een papieren afdruk kunt tonen.
Reserveert u niet, dan is de kans groot dat u niet direct kan worden toegelaten.
Als u toch naar binnen mag, dient u uw naam en contactgegevens op te geven.
Deze maatregel is noodzakelijk om te voorkomen dat er te veel bezoekers tegelijk in een gebouw zijn, waardoor voldoende afstand houden niet lukt.
www.monumentendagenapeldoorn.nl
Activiteit(en) Centraal informatiepunt. Vertrekpunt gratis pendelbussen Stichting Veteraan Autobussen van/naar Parc Spelderholt. Ieder uur tussen
11.00-16.00 uur, laatste rit terug 16.30 uur. Gebruik mondkapje verplicht.
Stand met informatie over partners Erfgoedplatform Apeldoorn (EPA).
Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 10.00-17.00 uur Adres Stationsplein 4, Apeldoorn
Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren in de directe omgeving Overig www.statie.nl | www.apeldoornsemonumenten.nl
A Informatievoorziening in Statie
Het centrale informatiepunt voor deze Open Monumentendagen vindt u in stationsgebouw Statie in Apeldoorn. Hier zijn vrijwilligers aanwezig die u graag informeren over het programma en uw eventuele vragen beantwoorden.
Alle informatie is behalve in dit programma, ook terug te vinden op onze website.
In het stationsgebouw biedt Statie bewoners, werkenden en bezoekers van de stad Apeldoorn een warm en gastvrij welkom. Je kunt er flexwerken, vergaderen, ontmoeten, eten en drinken of op de trein wachten. Het is een sfeervolle en gezellige ontmoetingsplek voor een kop koffie, een borrel of een lekkere maaltijd. Op de kaart staan gerechten met ingrediënten uit de regio, lokale bieren en wijnen en duurzame koffie en thee.
Statie is ook een leer-werkbedrijf waar mensen voor wie betaald werk niet vanzelfsprekend is passend werk vinden. Mensen volgen op basis van een individueel plan een leer-werktraject. Zij ontwikkelen zich op gebied van zelfredzaamheid, werknemersvaardigheden en vakvaardigheden; dus bij uitstek een leermonument!
Het gebouw is een gemeentelijk monument.
Activiteit(en) Centraal informatiepunt. Vertrekpunt gratis pendelbussen Stichting Veteraan Autobussen van/naar Parc Spelderholt. Ieder uur tussen
11.00-16.00 uur, laatste rit terug 16.30 uur. Gebruik mondkapje verplicht.
Stand met informatie over partners Erfgoedplatform Apeldoorn (EPA).
Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 10.00-17.00 uur Adres Stationsplein 4, Apeldoorn
Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren in de directe omgeving Overig www.statie.nl | www.apeldoornsemonumenten.nl
Overzicht scholenroute en locaties
Scholenroute pagina
1 Joodse School Waldeck Pyrmontstraat 4 . . . . 8
2 Koningsschool Loolaan 69 . . . . 9
3 Auto Technische School Loolaan (voorheen 46) . . . . 10
4 Heuvellaanschool Heuvellaan 1 . . . . 10
5 Kon. Wilhelmina School voor MULO Kerklaan 21 . . . . 11
6 Rijkskweekschool & Rijksleerschool Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan 34 . . . . 12
7 Koninklijke HBS Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan (was 34) 13 8 Theologische Universiteit *) Wilhelminapark 4 . . . . 14
9 Gymnasium Apeldoorn *) Kastanjelaan 10 . . . . 15
10 Fransche school Regentesselaan 8 . . . . 16
11 Van Kinsbergenschool Nieuwstraat 295 . . . . 16
12 Openbare School nr. 2 nu ingang Oranjerie Mariastraat . . . . . 17
13 RK Meisjesschool St. Willibrordus Hoofdstraat, hoek Kalverstraat . . . . 18
14 Ambachtsschool *) Molenstraat-Centrum 1 . . . . 19
15 RK St. Gerardus Majella School *) Spoorstraat 23 . . . . 20
16 Meester Lugtmeijerschool 1e Wormenseweg 158. . . . 21
17 Finse School Eksterweg 71 en 73 . . . . 21
18 J.P. Sweelinckschool Oude Beekbergerweg 151 . . . . 22
19 Theo Thijssenschool Oude Beekbergerweg . . . . 23
20 St. Josefschool Fabianusstraat, hoek Hofveld . . . . 23
21 Klein Seminarie Arnhemseweg 346 . . . . 26
22 Prof. Kohnstamm MULO Hoenderparkweg 61 . . . . 27
23 Rietendakschool *) Zilverweg 29 . . . . 28
24 School nr. 19 Eendrachtstraat (nu 70) . . . . 29
25 Van Toledoschool Blekersweg 30 . . . . 29
26 Openbare Lagere School nr. 13 Asselsestraat, hoek Driehuizerweg . . 30
27 Kweekschool voor Kleuterleidsters Henri Dunantlaan 6 . . . . 30
28 Christelijk Lyceum Jachtlaan 108 . . . . 31
29 Berg en Bosschool Soerenseweg 105 . . . . 32
30 Schooltje, Hoog Soeren 2 *) Hoog Soeren 2, Hoog Soeren . . . . 33
31 Schooltje, Hoog Soeren 8 *) Hoog Soeren 8, Hoog Soeren . . . . 34
Locaties A Informatievoorziening in Statie Stationsplein 4 . . . . 6
B Brownies&downieS Hoofdstraat 51 . . . . 35
C CODA Vosselmanstraat 299 . . . . 36
D Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch Zutphensestraat 76, . . . . 37
E Parc Spelderholt Spelderholt 9, Beekbergen . . . . 38
F Nationaal Ereveld Loenen Groenendaalseweg 64, Loenen . . . . 40
*) Deze locatie (onderdeel scholenroute) is tijdens het weekend geopend.
Scholenroute
Bij het samenstellen van het Open Monumentendagen-programma rond het thema Leermonument passeerden tal van namen van al dan niet nog in gebruik zijnde schoolgebouwen de revue. Bij een zevental daarvan kunt u tijdens de Open Monumentendagen binnenkijken.
Een aantal andere scholen zijn echter ook de moeite waard bekeken te worden, zij het alleen vanaf de openbare weg. Soms kleeft er een bijzondere historie aan die (nu deels verdwenen) scholen. Hieronder kunt u daar meer over lezen.
Al deze scholen tezamen vormen een scholenroute die u ook buiten het Open Monumenten-weekend kunt volgen. Deze route pretendeert beslist niet een volledig beeld te geven van scholen in Apeldoorn. Er zijn in Apeldoorn immers momenteel 59 basisscholen en daarnaast nog tal van scholen voor voortgezet of bijzonder onderwijs. Zie ook:
www.oud-apeldoorn.nl/scholen en www.scholenopdekaart.nl Het overzicht met paginanummers heeft u al kunnen lezen op de vorige bladzijde. Op pagina 24 en 25 staat de plattegrond en zijn alle scholen met nummers aangeduid. Zo kunt u zelf bepalen langs welke route u de scholen wilt bekijken.
1 Joodse School
Waldeck Pyrmontstraat 4 (voorheen Koningdwarsstraat 2)
In oktober 1941 kreeg de Apeldoornse NSB-burgemeester opdracht van het Departement van Opvoeding, Weten- schap en Cultuurbescherming om een aparte school te vormen voor joodse kinderen.
De Nederlands Hervormde Gemeente stelde daartoe haar wijkgebouw Bethel op Het Loo beschikbaar. Dit wijkgebouw werd tot dat moment – en ook na de tweede wereldoorlog – onder andere gebruikt voor de zondagsschool en allerlei kerkelijke- en andere bijeenkomsten. Ook werd het gebouw gebruikt als stemlokaal en als onderkomen van een naai- en breischool.
Gebouw Bethel werd in korte tijd aangepast aan de schoolfunctie en opende op 22 december 1941 haar deuren als joodse school, met 54 leerlingen. 28 daarvan waren afkomstig van de Rijksleerschool (zie
pag. 12) en de overige 26 kwamen van andere Apeldoornse scholen.
Omdat joden toen al niet meer in overheidsdienst mochten zijn, werden de leerkrachten ‘tijdelijk aangewezen’.
Tot zomer 1942 functioneerde de Joodse School heel redelijk, ondanks de gestage toename van vrijheidsbeperkende maatregelen tegen joden. Daarna veranderde dat echter snel: juffrouw Martha Rose Wijler keerde na de zomervakantie niet terug. Zij was ondergedoken.
Vervangster juffrouw Hoogstraal-Koster en schoolhoofd Frits Mozes Cohen werden na de razzia van 2 oktober 1942 weggevoerd naar Westerbork. Hetzelfde lot ondergingen 21 leerlingen.
Nadat op 20 januari 1943 de laatste Apeldoornse joden, samen met de bewoners van het Apeldoornsche Bosch (zie pag. 37) werden weggevoerd, hief de Joodse Raad, die de school bestuurde, de Joodse School op.
Gebouw Bethel is nu al vele jaren in gebruik als woonhuis.
2 Koningsschool
Loolaan 69
Op 3 mei 1852 werd de Konings- school geopend op initiatief van Koning Willem III. De koning stoorde zich aan het lage niveau van het onderwijs in de omgeving van zijn paleis en wenste dat er onderricht in ambachten en landbouw zou worden gegeven. Dit werd later bijgesteld en
er kwam een ‘gewone’ lagere school met wel de keuzemogelijkheid voor diverse handvaardigheden.
De school was in de eerste plaats voor de ‘zonen van het personeel van Zijne Majesteit’, later werden ook anderen toegelaten. Er werd gestart met 119 leerlingen. Meester Neelmeyer uit Barneveld werd benoemd tot ‘hoofd der school’; hij bleef dit 41 jaar lang. Na 106 jaar werd de school in 1958 opgeheven.
In 1960 startte het eerste cursusjaar van de lagere Bosbouwtechnische School met 43 leerlingen uit de wijde omgeving, die later samenging met Helicon Velp.
Het schoolgebouw bleek echter in erbarmelijke staat en werd vervangen door het huidige gebouw. Na het vertrek van Helicon uit Apeldoorn in 2018 stond het pand een tijd leeg.
Momenteel worden in het voormalige schoolgebouw appartementen gerealiseerd met daarnaast een aantal suites voor ouderen met een zorgbehoefte.
3 Auto Technische School
Loolaan (voorheen 46)
De voormalige Auto Technische School (ATS) werd in 1942 opgericht door de directeur van de Ambachtsschool (zie pag. 19) in Apeldoorn, de heer J.J. Oltmans.
In 1959 verhuisden de autotechnici in opleiding naar het nieuwe, toen grootste, schoolgebouw van Apeldoorn aan de Loolaan, waarin ook de al in 1939 eveneens door Oltmans opgerichte school voor scheepswerktuigkundigen werd ondergebracht.
Het gebouw werd ontworpen door het Apeldoornse architectenbureau Van den Beld.
Bijna 60 jaar na de ingebruikname viel in 2007 het doek voor deze destijds unieke school aan de Loolaan. Bij die gelegenheid verscheen het boek ‘Van boeg tot bumper’.
De MBO-afdeling werd als Sector Mobiel onderdeel van ROC Aventus, terwijl de HTS-afdeling, die eerder al was verplaatst naar de Condorweg, in 1996 onderdeel werd van de Hogeschool Arnhem-Nijmegen.
Het schoolgebouw aan de Loolaan werd in 2008 gesloopt om plaats te maken voor imposante appartementengebouwen.
4 Heuvellaanschool
Heuvellaan 1
De voormalige Heuvellaanschool is een bekende basisschool aan de Burglaan-Bosweg. De naam van de school is in 2001 meeverhuisd vanaf de
oorspronkelijke locatie van de school: de Heuvellaan.
Daar is de school in 1901 begonnen.
Het oude schoolgebouw, dat het vanwege zijn authentieke uitstraling zeker waard is om in
deze scholenroute te worden opgenomen, is nu in gebruik door de Van Voorthuysen- school, die overigens in 2018 is samen- gegaan met het Gentiaancollege.
Ook de moeite waard om gezien te worden is het uit 1902 daterende voormalige gebouw van de Van Voort- huysenschool aan de Soerenseweg 70.
Dit gebouw is nu in gebruik is als Kindervilla Roezemoes, onderdeel van de regionale Kinderopvangorganisatie Doomijn.
5 Koningin Wilhelmina School voor MULO
Kerklaan 21 De eerste steen van de Koningin Wilheminaschool, een ‘Christelijke School voor L. & M.U.L.O.’, werd gelegd op 30 april 1904 en op 2 september van datzelfde jaar werd de school in gebruik genomen.
Opdrachtgever was de Vereniging tot Stichting en Instandhouding van de ‘Christelijke Scholen voor L. en U.L.O.’ te Apeldoorn.
(M)ULO stond voor (Meer) Uitgebreid Lager Onderwijs.
Het pand is ontworpen door de bekende Apeldoornse architect J.A. Wijn en is gebouwd in een overgangsstijl die sterke invloeden vertoont van zowel de neorenaissance als de sobere art nouveau.
Aan de rechterzijde van de school, aan Kerklaan 23 (hoek Van Huut- straat), werd eveneens in 1904 en door architect Wijn een woning voor de hoofdonderwijzer gebouwd. In deze woning die is verbonden met het schoolgebouw, zijn naast neorenaissance en art nouveau-invloeden ook nog elementen van de vakwerkstijl herkenbaar.
Binnen afzienbare tijd wordt de oude school omgebouwd tot woningen.
Zowel de school als de woning van de hoofdonderwijzer hebben de status van Rijksmonument.
6 Rijkskweekschool & Rijksleerschool
Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan 34
In 1896 werd in Apeldoorn de eerste Rijkskweekschool voor onder- wijzeressen opgericht. De eerste directrice was de vermaarde pedagoge Ietje Kooistra.
De voormalige kweekschool werd gehuisvest in een bestaande villa. In de daar- naast in vakwerkstijl gebouwde zogenaamde Rijksleerschool konden de onderwijzeressen-in- spé hun talenten in de praktijk oefenen. Andere kweekscholen lieten in die tijd nog geen vrouwelijke studenten toe en dus kwamen meisjes vanuit het hele land naar Apeldoorn. Ze woonden meestal in kosthuizen;
zogenaamde ‘kweekhuizen’.
In de late oorlogsjaren werd in het schoolgebouw het vanuit Den Haag uitgeweken Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen gehuisvest.
Vanaf 1956 werden op de kweekschool ook jongens toegelaten.
De Rijksleerschool brandde af in 1962, waarna in 1964 het huidige gebouw werd gerealiseerd. De naam Kweekschool werd eind jaren ’60 gewijzigd in Pedagogische Academie Basis Onderwijs.
In de jaren ’80, werd de school onderdeel van de gezamenlijke ‘Pabo’
voor Deventer en Apeldoorn.
De ‘Pabo’ in Apeldoorn werd in 1985 opgeheven. De voortzetting van de Rijksleerschool is
nu aan Kastanjelaan 9.
In het voormalige gebouw van de Rijks- leerschool is nu de dependance van de KSG gevestigd.
Onderwijzeressen in opleiding aan de Rijkskweekschool & Rijksleerschool, 1912 (CODA Archief)
7 Koninklijke HBS
Jhr. Mr. G.W. Molleruslaan 42 Op de gevel van deze school prijkt de naam: “Koninklijke Hoogere Burgerschool Prins Hendrik der Nederlanden”. Dat
‘Koninklijke’ is te danken aan de betrokkenheid van Koning Willem III bij de oprichting van de school: hij schonk 10.000 gulden “voor het binnen het dorp oprigten eener hoogere burgerschool, waarbij ook onderwijs in de boomteelt zal worden gegeven”. Dat laatste is er echter niet van gekomen.
De bouw van de school, naar ontwerp van gemeentearchitect C.W.A.
de Groot, valt samen met de aanleg van het nabijgelegen Oranjepark.
De HBS werd officieel geopend op 1 oktober 1877 in aanwezigheid van de koning en zijn broer prins Hendrik, aan wie de naam van de school is ontleend.
De school groeit en in 1908 wordt op het dak een tekenzaal gebouwd en aan de achterzijde vier extra leslokalen. Rond 1920 vindt weer een uitbreiding plaats.
In de jaren ’50 is er (gelukkig) geen geld om het gebouw te vervangen door nieuwbouw, waar- door er weer wordt uitgebreid.
Rond het eeuwfeest in 1977 realiseert men zich dat het gebouw zijn fraaie oorspronkelijke vorm dient terug te krijgen en aldus geschiedde.
Het hoofdgebouw van de tegenwoordige KSG is een gemeentelijk monument en de luidklok Anno 1621 in de dakopbouw is een Rijks- monument.
8 Theologische Universiteit Apeldoorn
Wilhelminapark 4
De Theologische Universiteit werd in 1894 opgericht als Theologische School op christelijk gereformeerde grondslag. De eerste decennia was ze gevestigd in Den Haag, maar de grote stad met haar ‘weelde en wereldleven’ werd minder geschikt geacht als woonomgeving voor
predikanten in opleiding. De synode besluit de school te verplaatsen naar het midden van het land. Een commissie gaat uiteindelijk voor 27.500 gulden over tot de aanschaf van de grote villa op nummer 4 van het Wilhelminapark in Apeldoorn, ‘een zeer behoorlijk plekske voor rustig studieleven, plus een natuurschoon dat kan wedijveren met de schoonste oorden van ons vaderland’.
De villa was oorspronkelijk in 1894 gebouwd voor jonkheer G.W.H. Mollerus, die gemeentesecretaris was in Apeldoorn (niet te verwarren met jonkheer Mr. G.W. Mollerus, naar wie de Molleruslaan is vernoemd). De officiële opening van het schoolgebouw vindt in 1919 plaats.
In 1960 krijgt de school er een aula en bibliotheek bij. In 1979 wordt een compleet pand tegen de oude villa aangebouwd, met op de begane grond een gemeenschapsruimte en boven collegezalen.
Wegens groeiend ruimtegebrek koopt de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) in 2004 het
aangrenzende pand van de apostolische gemeente, dat als aula gaat dienen. Sinds 2008 verbindt een corridor de kapel met het universiteitsgebouw.
De oude aula wordt een boekenparadijs.
Vanaf 1962 mag de school zich Theologische Hogeschool noemen en sinds 1989 heet ze Theologische Universiteit.
Activiteit(en) Bezichtiging en rondleiding in het complex
Muzikaal optreden van Pistache Rietkwintet in de aula (zie pag. 42-43) Datum | tijd zaterdag 12 september, 11.00-17.00 uur
Adres Wilhelminapark 4 Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.tua.nl
9 Gymnasium
Kastanjelaan 10
In mei 1912 besluit de Apeldoornse gemeente- raad tot het oprichten van een gemeentelijk Gymnasium en koopt daarvoor in augustus van de familie Daendels voor 12.000 gulden een stuk grond aan de Kastanjelaan.
Gemeentearchitect Gerrit van der Zeeuw maakt een ontwerp voor het hoofdgebouw en de conciërgewoning. In november 1912 wordt
de bouw na openbare aanbesteding gegund aan aannemer Gerrit Wegerif voor het bedrag van 55.660 gulden. Het Gymnasium start na de opening op 3 september 1913 met 19 leerlingen en 9 docenten.
De architect positioneerde de ingang van het hoofdgebouw precies in de as van de Kastanjelaan, waardoor deze de indruk wekt een oprijlaan van de school te zijn. Boven de ingang van de onderwijstempel een indrukwekkend fronton met het Latijnse motto van de school: ‘Beatus homo qui invenit sapientiam’ (Gelukkig is de mens die wijsheid vindt).
In 1922 komt er links naast het hoofdgebouw een apart gebouw voor de gymnastieklessen, ook van De Zeeuw. In tegenstelling tot het neoklassieke hoofdgebouw is deze gymzaal meer in de stijl van de Amsterdamse School.
Gedurende het laatste oorlogsjaar (1944/1945) wordt de school gebruikt als opvang voor evacués uit Arnhem en later als kazerne voor de Duitse Wehrmacht.
Pas in 1946 kunnen de lessen weer in het eigen gebouw plaatsvinden, waar- na het leerlingenaantal gestaag blijft groeien.
Gymnasium met rechts op de achtergrond de conciërgewoning, ca. 1920 (CODA Archief) Activiteit(en) Bezichtiging en rondleiding in het complex
Muzikaal optreden van Pistache Rietkwintet in de aula (zie pag. 42-43) Datum | tijd zaterdag 12 september, 11.00-17.00 uur
Adres Wilhelminapark 4 Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.tua.nl
Activiteit(en) Bezichtiging hal
Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Kastanjelaan 10
Toegankelijkheid Beperkt parkeren mogelijk op parkeerplaats
Wegens hoge entree niet geschikt voor rollator, rolstoel en scootmobiel Overig www.gymnasium-apeldoorn.nl
10 Fransche School
Regentesselaan 8
Nu heet dit pand Het Inspiratiehuis.
Het werd in 1911 gebouwd als ‘Openbaar Leesmuseum’ oftewel de eerste openbare leeszaal/bibliotheek van Apeldoorn, een ontwerp van architect A.H. (Henk) Wegerif.
Voordien stond op dezelfde plek het landhuis ‘De Pasch’, de woning van de eigenaar van het gelijknamige landgoed grenzend aan het dorp Apeldoorn. Van circa 1840 tot 1870 was in dit landhuis de zogenaamde Fransche School van meester Van Doorn gevestigd. In zijn school werd lesgegeven aan jongens uit
‘gegoede kringen’ in Apeldoorn, maar er kwamen ook pupillen uit het westen des lands, die in de kost waren op het landgoed.
Waarschijnlijk zou deze school al lang vergeten zijn, als niet één van de scholieren Wilhelm Conrad Röntgen was geweest. Röntgen woonde van zijn vijfde tot zijn zeventiende jaar aan onze Dorpstraat en leerde op de school van meester Van Doorn Nederlands lezen, schrijven en zo meer. Röntgens karakter werd hier gevormd. In 1901 werd aan Röntgen de allereerste Nobelprijs voor Natuurkunde toegekend voor de ontdekking van de naar hem genoemde röntgenstralen.
Tot voor kort was in dit gemeentelijk monument de privéschool Parkendaal Lyceum gevestigd.
11 Van Kinsbergenschool
Nieuwstraat 295
Jan Hendrik van Kinsbergen (1735-1819) woonde de laatste 20 jaar van zijn bewogen leven als admiraal in alle rust op landgoed Welgelegen bij Apeldoorn. Hier ontpopte hij zich als wijs adviseur en ware weldoener die uit eigen vermogen tal van schenkingen deed aan de samenleving.
Bij zijn graf in de toenmalige dorpskerk herinnerde een gedenksteen aan deze illustere plaatsgenoot. Toen de kerk in 1842 werd gesloopt, was het idee om ter nagedachtenis aan de admiraal een monument te plaatsen. Allerlei argumenten verhinderden de realisaties daarvan
en uiteindelijk werd het beschikbare budget, dat in de inmiddels verstreken 20 jaar door renteopbrengst was verdubbeld, aangewend voor de bouw van een school.
De redenatie was dat de samenleving daarmee meer gebaat was dan met een monument. Zodoende opende op 2 november 1863 het Instituut Van Kinsbergen zijn deuren aan de Nieuwstraat.
Nu is het gebouw het Stadscafé, nadat het daarvoor als muziekschool werd gebruikt en daar nog weer voor door de Van Kinsbergen MULO.
Het monument voor admiraal Van Kinsbergen is er overigens uiteindelijk in 2008 toch gekomen, op initiatief van Stichting Apeldoornse Monumenten (SAM) in de vorm van een beeld van een gulle gever en staat nu op het terras van het Stadscafé.
12 Openbare School nr. 2
Mariastraat, ter hoogte van de Oranjerie
Deze school aan de Mariastraat was de oude dorpsschool van Apeldoorn, later de Openbare School nr. 2 en nog weer later de Christelijke Prinses Ireneschool tot aan de sloop begin negentiger jaren, toen moest de school wijken voor de bouw van de Oranjerie.
Het bekendste hoofd van deze openbare school – rond 1910 – was meester Enkelaar. Een ander bekend hoofd, tevens de laatste van de Prinses Ireneschool, was meester Kamerlingh.
In 1808 werd de dan al heel lang bestaande dorpsschool aan de Maria- straat uitgebreid met een tweetal klaslokalen, gebouwd voor rekening van luitenant-admiraal Jan Hendrik van Kinsbergen, die op allerlei manieren het onderwijs in Apeldoorn trachtte te verbeteren.
CODA Archief heeft een fotoalbum in bezit met alle openbare scholen in Apeldoorn uit 1934. Dit album werd ge- schonken aan de toenmalige burgemeester W. Roosmale Nepveu ter gelegenheid van zijn afscheid als burgemeester.
13 RK Meisjesschool St. Willibrordus
Hoofdstraat, hoek Kalverstraat
Pal naast de rooms-katholieke Mariakerk aan de Dorpstraat (nu O.L. Vrouwekerk aan de Hoofdstraat) verrees de eerste katholieke meisjesschool van Apeldoorn. Onderwijs werd onder andere verzorgd door nonnen uit het aangrenzende klooster.
Onder invloed van de toen nog heersende vernieuwingsdrang van Apeldoorn werden in 1986 zowel de school als ook het klooster gesloopt om plaats te maken voor een appartementencomplex.
Deze sloop was aanleiding voor het oprichten van de Stichting Apeldoornse Monumenten (SAM). Aan de ongebreidelde afbraak van monumentale panden moest een eind komen.
De RK Meisjesschool anno ca. 1910 - 1920 (foto boven) en 1973 (foto links)
14 Ambachtsschool
Molenstraat-Centrum 1
Apeldoorn groeide rond 1900 snel en kende daardoor veel kleine aannemers, timmerwerkplaatsen, smederijen en dergelijke. Reden voor een vijftal notabelen, waaronder annnemer/
raadslid Chr. Wegerif, om in 1901 het toen al bestaande ‘Volkshuis’ om te vormen tot Ambachtsschool. Lessen werden verzorgd door bekende namen als Van Driesum, Puype, Van den Beld en Heuvelink.
Bij het halve eeuwfeest van de school in 1951 sprak burgemeester A.L. Des Tombe met trots over “een groot en bloeiend instituut, gehuisvest in een fraai, modern gebouw, […] een levend bewijs voor de energie en durf van de Ambachtsschool.”
De school bleef groeien. Er kwamen richtingen en vakken bij en alle opleidingen werden vierjarig. Voor de afdelingen Autotechniek en Scheepswerktuigkunde werd een groot nieuw gebouw neergezet aan de Loolaan (zie pag. 10).
In 1975 kreeg de Apeldoornse architect C.M.B. van den Beld opdracht het nieuwe schoolgebouw voor de Algemene Technische School, zoals de school inmiddels heette, te ontwerpen en in 1980 werd het
‘moedergebouw’ aan de achterzijde uitgebreid.
Voor de Algemene Technische School aan de Molendwarsstraat viel in 1994 het doek. De vakopleidingen werden elders ondergebracht, onder andere bij het Edisoncollege. Als laatste was het ROC Aventus er gehuisvest. In 2007 kwam er door de verhuizing van Aventus een einde aan het gebruik en stond de school leeg.
In 2013 vroeg de gemeente De Kabath Vastgoedbeheer of zij mogelijk- heden zagen in het pand. Eind 2014 is de school omgetoverd tot Tot2021, de werkplaats voor een groep enthousiaste ondernemers waar diverse disciplines worden beoefend; samenwerken vergelijkbaar met het oude gildegevoel. Met daarbij ook horeca, Heerlijk Lokaal.
Activiteit(en) Bezichtiging oude school
Verhalen van het Vertelgenootschap (zie pag. 41) Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Molenstraat-Centrum 1, via de algemene ingang Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren
Overig www.tot2021.nl | www.heerlijklokaal.nl
15 RK St. Gerardus Majella School
Spoorstraat 23
De rooms-katholieke jongensschool Sint Gerardus Majella, bij oude- ren nog wel bekend als de ‘klompenschool’, ging in 1965 verder als gemengde lagere school Sint Willibrordus, nadat de door nonnen geleide meisjesschool met die naam aan de Molenstraat was opgeheven.
Het gebouw is een ontwerp uit 1920 van de Hengelose architect Janssen Schrakamp, van wie ook de voormalige RK-MULO aan de Molendwarsstraat en de onderwijzerswoningen aan de Sophialaan 38-40 zijn. De school is gebouwd in een sobere uitwerking van de Jugendstil met enkele sierlijke, gemetselde details, en is in 2002 gerenoveerd. De lagere school vormt een sterke gevelrij met de naast- gelegen voormalige Nettenfabriek. Oud-leerlingen herinneren zich nog de brand daar in 1958; ze zaten eersterangs. Tegenwoordig biedt het schoolgebouw huisvesting aan Wittenborg University
of Applied Sciences.
Met ruim 1.000 studenten van 100 verschillende nationaliteiten is het één van de meest internationale hoger onderwijsinstellingen in Nederland. Wittenborg biedt hoogwaardige bachelor-, master- en PhD- opleidingen aan in business en management, alle in het Engels.
Wittenborg werd in 1987 opgezet in Deventer en verhuisde in 2010 naar het Aventus-gebouw aan de Laan van de Mensenrechten in Apeldoorn. In 2015 opende Wittenborg haar tweede locatie in Apeldoorn, aan de Spoorstraat 23. In hetzelfde jaar kwam er een derde locatie bij in Amsterdam. Wittenborg biedt ook opleidingen aan in München en Bad-Vöslau (bij Wenen).
Activiteit(en) Bezichtiging school met diashow over verbouwing Datum | tijd zaterdag 12 september, 11.00-17.00 uur Adres Spoorstraat 23
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.wittenborg.eu
Activiteit(en) Bezichtiging school met diashow over verbouwing Datum | tijd zaterdag 12 september, 11.00-17.00 uur Adres Spoorstraat 23
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.wittenborg.eu
16 Meester Lugtmeijerschool
1e Wormenseweg 158, hoek Oude Beekbergerweg
De Meester Lugtmeijerschool heeft een lange geschiedenis. Het oudste deel van het gebouw dateert uit 1901. Vroeger stond de school bekend als de ‘Wormenseschool’, school nr. 15. De school groeide hard, evenals de naburige Koningin Emmaschool aan de Thorbeckestraat, als gevolg van de ontwikkeling van Apeldoorn-Zuid en met name de realisatie van de Vogelbuurt en na de oorlog de Staatsliedenbuurt.
Meester Lugtmeijerschool rond 1925. De twee puntgevels aan de voorzijde zijn bij een verbouwing in de jaren ‘50 verdwenen (CODA Archief)
Later werd de naam van de Wormenseschool gewijzigd in Meester Lugtmeijerschool, genoemd naar de heer H.J. Lugtmeijer, die van 1950 tot 1974 als hoofd aan de school verbonden was. Dit eerbetoon viel Meester Lugtmeijer ten deel omdat hij zich als schrijver van leermethodes zeer verdienstelijk had gemaakt voor het onderwijs in het algemeen en voor deze school in het bijzonder. Talloze malen werd zijn rekenmethode ‘1, 2, 3, 4, 5... Naar aanleg en tempo’ uit 1960 herdrukt. Lugtmeijers opvatting ‘uitgaan van de individuele leerling’ is inmiddels gemeengoed, maar was in zijn tijd nog revolutionair.
De Lugtmeijerschool werd in 1985 uitgebreid met kleuterschool ‘De Bouwsteen’. Ook het aangrenzende woonhuis van het hoofd der school is het waard gezien te worden.
17 Finse School
Eksterweg 71 en 73
In de jaren tussen 1948 en 1950 werden in Nederland 115 zogenaamde
‘Finse scholen’ geplaatst. De school aan de Eksterweg is een van de mooiste overgebleven exemplaren en ontleent daaraan de status van gemeentelijk monument.
Finse School, gezien vanaf de flat aan de Rietzangerweg (foto Albert Cnossen)
Finse scholen zijn een resultaat van de nauwe samenwerking tussen Nederlandse en Finse overheden direct na de Tweede Wereldoorlog:
de periode van de wederopbouw. Door de snelgroeiende bevolking en opgelopen achterstand in woningbouw zocht men naar mogelijkheden om de bouw van woningen en andere belangrijke voorzieningen te kunnen versnellen.
De Finse inbreng bestond uit levering van grote hoeveelheden hoog- waardig timmerhout. Deze werden in Nederland verwerkt tot ‘prefab’, vooraf in de fabriek gemaakte betonnen, bakstenen of houten bouw- elementen die op de bouwplaats snel samengesteld konden worden tot bruikbare behuizingen.
Eigenlijk staan er twee Finse scholen op het terrein. De grootste van de twee (nr. 71) is in 1949 gebouwd en ontworpen door de Gebr. Laurentius uit Voorschoten. Het kleinere schoolgebouw (nr. 73) is een Fries ontwerp op basis van die eerste school en werd vijf jaar later gebouwd.
18 J.P. Sweelinckschool
Oude Beekbergerweg 151
Deze voormalige school voor Christelijk Basisonderwijs aan de Oude- Beekbergerweg 151 werd kort na de Tweede Wereldoorlog gebouwd.
Als gevolg van de vergrijzing in Apeldoorn- Zuid verloor de school zijn functie.
Het leegstaande pand werd in 2016 gekocht door Jurrien en Janet ten Brinke, die er sindsdien met hun ‘Stichting Old School Apeldoorn’ een lang gekoesterde droom om het leven te delen met mensen om hen heen realiseren (www.oldschoolapeldoorn.nl).
In de achterste vier lokalen van het schoolgebouw wonen Jurrien en Janet samen met hun zes kinderen. Daarnaast is een activiteitenruimte gecreëerd, van waaruit zij samen met andere betrokkenen activiteiten opzetten voor mensen in de wijk, gericht op ontmoeting en onderlinge verbondenheid. Ook de zorgboerderij op het voormalige schoolplein is onderdeel van het warmte en gastvrijheid uitstralende concept. In de voorste drie lokalen zijn zes woonunits gerealiseerd, waar naast een begeleidingsgezin, vijf jonge moeders tijdelijk begeleid wonen.
19 Theo Thijssenschool
Oude Beekbergerweg
In de naoorlogse, destijds zeer kinderrijke, Componistenbuurt, stond op steenworp afstand van de J.P. Sweelinckschool nóg een school aan de Oude Beekbergerweg: de openbare lagere Theo Thijssenschool. Deze stond ongeveer tegenover de Bernard Zweerslaan en werd gebouwd rond 1950.
Ook deze school had last van de toenemende vergrijzing van de buurt en werd daarom rond 1990 gesloopt.
Het terrein waar de Theo Thijssenschool stond is nu onderdeel van het Zuiderpark. De plek is herkenbaar aan grote brokken steen, waarschijnlijk een symbolische herinnering aan de school.
Theodorus Johannes (Do) Thijssen uit Amsterdam (1879-1943) was een Nederlands schrijver, onderwijzer, socialistisch politicus en esperantist. Zijn bekendste boeken zijn: ‘Kees de jongen’, dat in de Amsterdamse Jordaan speelt (1923) en ‘De gelukkige klas (1926)’.
20 St. Jozefschool
Fabianusstraat, hoek Hofveld
Dit schoolgebouw werd gebouwd in de jaren twintig van de vorige eeuw. Het was onderdeel van de rooms-katholieke ‘enclave’, rondom de HH Fabianus en Sebastianuskerk, waartoe naast de school ook de pastorie, het bejaardenhuis Ste Marie
en het parochiehuis ‘Provindentia’ (later ‘De Veste’) behoorden.
Plattegrond met route en locaties
Scholenroute 1 Joodse School 2 Koningsschool 3 Auto Technische School 4 Heuvellaanschool
5 Kon. Wilhelmina School voor MULO 6 Rijkskweekschool & Rijksleerschool 7 Koninklijke HBS
8 *) Theologische Universiteit Apeldoorn 9 *) Gymnasium
10 Fransche school 11 Van Kinsbergenschool 12 Openbare School nr. 2
13 RK Meisjesschool St. Willibrordus 14 *) Ambachtsschool
15 *) RK St. Gerardus Majella School 16 Meester Lugtmeijerschool 17 Finse School
18 J.P. Sweelinckschool 19 Theo Thijssenschool 20 St. Jozefschool 21 Klein Seminarie
22 Prof. Kohnstamm MULO 23 *) Rietendakschool 24 School nr. 19 25 Van Toledoschool
26 Openbare Lagere School nr. 13 27 Kweekschool voor kleuterleidsters 28 Christelijk Lyceum
29 Berg en Bosschool 30 *) Schooltje, Hoog Soeren 2 31 *) Schooltje, Hoog Soeren 8
*) Tijdens OMD-weekend toegankelijk na on-line reservering.
Overige locaties
A Informatievoorziening (Statie) B Brownies&downieS
C CODA
D Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch E Parc Spelderholt, Beekbergen F Nationaal Ereveld Loenen
Al deze gebouwen zijn ontworpen door architect J.G.A. van Dongen jr (1896-1973).
Hij werd geboren in Breda, maar vestigde zich in 1924 als architect in Apeldoorn.
Het werk van Van Dongen vertoonde, vooral in zijn vroege jaren veelal trekjes van de Amsterdamse School-stijl, hetgeen (met name
gezien vanaf het Hofveld), ook duidelijk herkenbaar is in architectuur van de St. Jozefschool.
Het schoolgebouw wordt tegenwoordig gebruikt door organisaties en verenigingen die voorheen gebruik maakten van het in 2006 gesloopte parochiehuis De Veste.
Op het voormalige schoolplein van de St Jozefschool staat nu de Praktijkschool Apeldoorn (www.praktijkschool-apeldoorn.nl).
Overigens wacht ook de niet meer in gebruik zijnde HH Fabianus en Sebastianuskerk (Rijksmonument) op herbestemming.
21 Klein Seminarie
Arnhemseweg 346
Het omvangrijke complex van de huidige politieacademie werd in 1935 gebouwd als Klein Seminarie naar ontwerp van architect Jan van Harderveld. De indrukwekkende omvang van het gebouw paste bij het
‘het rijke roomse leven’ van die tijd. Er werden door 24 priesters 350 à 400 jongens tussen de twaalf en achttien jaar opgeleid tot rooms- katholiek geestelijke. Daarnaast was er een uitgebreide technische staf en het nodige keuken-, schoonmaak- en tuinpersoneel. Voor de daar werkzame zusters was er een aparte kloosterafdeling.
In juni 1942 werd het complex gevorderd door de Duitse bezetters, die er de ‘SS Kraftfahrerschule 1’ onderbracht. Daar werden jonge soldaten opgeleid tot vrachtwagenchauffeur in het Duitse leger. Later in de oorlog werd in het complex een noodhospitaal ingericht.
Na de bevrijding van Apeldoorn werd het complex in gebruik genomen door Canadese militairen.
Nadat de bevrijders huiswaarts waren gekeerd, werd in 1946 de opleiding voor priesters hervat.
Klein Seminarie ca. 1935
In 1968 was de behoefte aan nieuwe priesters zozeer afgenomen, dat de opleiding werd stopgezet en werd het complex in 1975 in gebruik genomen als selectie- en opleidingscentrum van de Rijkspolitie (Politieacademie).
In de voormalige kapel van het complex vond van 1992 tot 2004 ook het Politiemuseum onderdak.
Atrium Politieacademie
22 Prof Kohnstamm MULO
Hoenderparkweg 61
In 1951 werd in de wijk Westenenk op een ruim perceel aan de Hoenderparkweg 61 een Openbare M.U.L.O. (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs, vergelijkbaar met MAVO) gebouwd, ontworpen door Gemeentewerken van Apeldoorn. De school kreeg de naam van Professor Kohnstamm (1875-1951), die werd gezien als grondlegger van de wetenschappelijke pedagogiek en didactiek in Nederland.
De school, die in ongeveer zes maanden als enkellaags gebouw werd uitgevoerd, omvatte vijf leslokalen, een vaklokaal en een kamer voor de directeur. Al snel bleek de school te klein om de grote toestroom van leerlingen op te vangen. Daarom werd al twee jaar later in minder dan vier maanden (!) een tweelaagse uitbreiding gerealiseerd. Er kwamen twee extra leslokalen, twee extra vaklokalen voor onder andere natuurkunde, handtekenen en muziek, een personeelskamer, bibliotheek en een overblijflokaal bij. In 1983 en 1995 werd het aan de achterzijde nog verder uitgebreid.
Het gebouw was later in gebruik door de Veluwse Onderwijsgroep, een koepel waarin vier scholenstichtingen samenwerken, voor in totaal zo’n 13.000 leerlingen. Momenteel wordt het schoolgebouw omgevormd tot appartementencomplex.
23 Rietendakschool
Zilverweg 29
Nadat er voor de kinderen van de kersverse Metaalbuurt een tijd les was gegeven in houten
noodlokalen, werd in 1921 aan de Zilverweg een gloednieuw schoolgebouw met zeven lokalen opgeleverd, ontworpen door toenmalig gemeentearchitect/directeur van de Dienst gemeentewerken Gerrit de Zeeuw. In de gemeentelijke lijst van Openbare Lagere Scholen was het School nr. 24. Dat cijfer staat nog op de voorgevel. In en om het monumentale pand zijn meer kenmerken van vroeger te zien. Zo is het raam in het directiekantoor nog origineel. Ook de zes bomen op het plein zijn beschermd.
Omstreeks 1950 kregen alle scholen een naam, vaak naar de straat waaraan ze stonden. Nr. 24 werd Zilverwegschool, nog zichtbaar op het prijzenkastje in de gang. Vanwege de bijzondere dakbedekking bleven de mensen echter spreken van Rietendakschool, wat de officiële naam werd toen de lagere school in 1985 met kleuterschool Pinokkio samenging als de nieuwe Basisschool. In datzelfde jaar werd het gebouw volledig gerenoveerd en de rieten kap opnieuw gedekt. In 2018 is het riet weer vernieuwd, op tijd voor de viering van het honderdjarig jubileum in 2021, een bijzonder moment voor de school.
De Rietendakschool werkt al jarenlang samen met de Rijdende School en is winterschool voor kinderen van de kermis.
Activiteit(en) Bezichtiging deel van gebouw
Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Zilverweg 29
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.rietendakschool.nl
Activiteit(en) Bezichtiging deel van gebouw
Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Zilverweg 29
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Overig www.rietendakschool.nl
24 School nr.19
Eendrachtstraat (nu 70)
School nr. 19 stond ter hoogte van huisnummer 70 en werd opgericht in 1904. Op de foto de school in 1908, toen de Eendrachtstraat nog de
‘Eendrachtsegrintweg’ was.
Het gebouw werd afgebroken in de jaren ’80 van de vorige eeuw. Momenteel staan er woningen.
De voormalige woning van het hoofd der school, gebouwd in dezelfde stijl als het verdwenen school- gebouw, staat er nog altijd op huisnummer 72.
25 Van Toledoschool
Blekersweg 30
Op de Van Toledoschool, School nr. I, werd onderwijs verzorgd voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand (Bijzonder Lager Onder- wijs - BLO). Vanwege deze bijzondere doelgroep droeg de school geen gewoon nummer, zoals de andere openbare scholen in Apeldoorn, maar het Romeinse nummer I.
Bij aanvang in 1921 telde de school zes leerlingen, een aantal dat gestaag toenam. Om een idee te geven: na een uitbreiding van het gebouw in 1963 telde de school negen lokalen. Inmiddels had ze toen ook de naam Van Toledoschool gekregen.
Pleunis van Toledo was vanaf dat voorzichtige begin in 1921 tot aan
zijn dood in 1949, de grote voorvechter geweest van het Bijzonder Onderwijs in Apeldoorn.
Momenteel is het schoolgebouw in gebruik als dependance van het Christelijk Lyceum.
26 Openbare Lagere School nr.13
Asselsestraat, hoek Driehuizerweg
In 1928 was deze School nr. 13 de grootste school van Apeldoorn. De school had destijds maar liefst 248 leerlingen. School nr. 13 was 32 jaar daarvoor gestart met 120 leerlingen. Het schoolgebouw stond op de hoek van de Asselsestraat met de Driehuizerweg.
Schoolgebouwen werden – ook toen al – niet alleen gebruikt om les in te geven.
In verkiezingstijd dienen ze vaak als stemlokaal. Op de foto de Openbare Lagere School nr. 13 aan de Asselsestraat ten tijde van de Tweede Kamerverkiezingen van 1956 (Drees won).
Het schoolgebouw aan de Asselsestraat heeft als zodanig gefunctioneerd tot 1958. Daarna verhuisden personeel en leerlingen naar een nieuw gebouw aan de Schotweg, dat in 2006 wederom werd vervangen door nieuwbouw en de naam
‘Sprengenparkschool’ kreeg.
Het oude schoolgebouw van School nr. 13 werd in 1970 gesloopt.
27 Kweekschool voor kleuterleidsters
Henri Dunantlaan 6
In 1947 werd in Apeldoorn een ‘Vormschool voor kleuterleidsters’
opgericht. Verspreid over verschillende gebouwen in de stad werden de lessen van deze opleiding gegeven. Aanvankelijk was er niet veel belangstelling voor de opleiding. Pas nadat in 1956 een wettelijke regeling voor kleuterscholen werd ingevoerd kwamen er meer leerlingen op de kleuterleidstersschool.
Zo’n eigentijds gebouw als aan de voormalige Staringlaan (nu Henri Dunantlaan) werd gezien als een verantwoorde investering. Het werd ontworpen door het Apeldoornse Architectenbureau Van den Beld en is een van de laatste ontwerpen van G.W. van den Beld (1883-1960) en werd voltooid door zijn zoon C.M.B. van den Beld (1918-1992). De bouwstijl van de kweekschool staat te boek als ‘poëtisch functionalisme’.
Door platte daken, zichtbare betonconstructie, stalen ramen en deuren en de ruime opzet met veel daglichttoetreding, typerend is ook het brede dakoverstek. Het werd geopend op 8 januari 1965.
Het ‘sgraffito’- kunstwerk aan de gevel van de gymzaal is ontworpen door de Apeldoornse kunstenares Gaby Bovelander (Den Haag 1931).
Deze voormalige kweekschool is een gemeentelijk monument en in 2012 ook door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als enige pand in Apeldoorn opgenomen in de topselectie van belangrijkste panden uit de wederopbouwperiode (1945-1965).
28 Christelijk Lyceum
Jachtlaan 108
Met dank aan het in 1919 opgerichte comité Vereniging voor Christelijk Middelbaar Onderwijs en met financiële hulp van de gemeente, werd op 3 september 1927 de eerste Christelijke H.B.S. opgericht.
In een oud schoolgebouw aan de Mariastraat kwamen twee eerste klassen en één tweede klas. De Apeldoornse architecten J.G. en P.K.
Mensink kregen in 1929 opdracht een groot nieuw schoolgebouw te ontwerpen aan de Jachtlaan, de opening was op 29 augustus 1930.
In de Tweede Wereldoorlog werd de school door bezetters gevorderd.
Op 7 oktober 1946 stortte een vliegtuig neer op de gymzaal. De vele slachtoffers werden begraven op de begraafplaats Soerenseweg. Ter nagedachtenis werd in de hal een tegeltableau met de namen van de slachtoffers aangebracht.
Tussen 1950 en 1954 werden door hetzelfde architectenbureau diverse uitbreidingen aan de school gerealiseerd. Deze bestonden uit zes extra lokalen, een rijwieloverkapping en een gymzaal met was- en kleedruimten.
In 1956 werd een gymnasium toegevoegd en de naam veranderde in Christelijk Lyceum. Al snel verdubbelde het aantal leerlingen en was wederom uitbreiding noodzakelijk. Dit gebeurde in 1960 door de Wageningse architect J. Wiedijk (1915-1992). Aan de achterzijde, grenzend aan de Vliegerlaan, werden drie grote vleugels geprojecteerd.
Het pand is een gemeentelijk monument.
29 Berg en Bosschool
Soerenseweg 105
Toen villawijk Berg en Bos eind jaren ’20 van de vorige eeuw eenmaal gestalte begon te krijgen, rees er al snel een probleem op de nabijgelegen basisscholen; School nr. 27 aan de Heuvellaan en School nr. 17 aan de Soerenseweg 70. Een aantal van 47 leerlingen in één klas was écht te veel en ruim boven de gemeentelijke norm van maximaal 39 leerlingen per klas.
Hoofdopzichter Dienst Gemeentewerken Jacob Hooijer kreeg opdracht om een nieuwe school te ontwerpen. Op 14 januari 1932 legde burge- meester Roosmale Nepveu de eerste steen en na de zomervakantie van dat jaar kon deze ‘School nr. 29’ in gebruik worden genomen.
In de oorlogsjaren moesten personeel en kinderen tijdelijk uitwijken naar de school aan de Soerenseweg 70, omdat het eigen schoolgebouw begin 1943 door de Duitsers werd gevorderd.
Sinds 1991 staat het gebouw op de lijst van gemeentelijke en sinds 2004 op de lijst van Rijksmonumenten.
De opening in 1932
30 Schooltje, Hoog Soeren 2
Hoog Soeren 2, Hoog Soeren
In 1869 kreeg Hoog Soeren zijn eerste officiële schoolmeester. Het eerste echte schoolhuis was van donkere steen, net als de woning voor de meester in het dorp.
Beide stonden geheel weggedrukt tussen de bomen van het in Soeren zo genoemde schoolbos.
In 1916 werd de oude school afgebroken voor een nieuw schoolgebouw, School nummer 11 in de Apeldoornse lijst van openbare lagere scholen. Voor het ontwerp tekende gemeentearchitect Gerrit de Zeeuw. De woning van de hoofdonderwijzer werd er in 1934 naast gebouwd naar een ontwerp van De Zeeuws opvolger Willem Nolen.
In 1926 kwam hoofonderwijzer Ten Broeke naar Hoog Soeren om samen met een ’juf’ in twee klaslokalen les te geven. Hij had de wind er flink onder. Ook was hij onvermoeibaar de drijvende kracht achter vele evenementen in Hoog Soeren.
De bekendste hoofdonderwijzer van
Soeren was Henk Jansen van Galen, die tot zijn overlijden in 1970 samen met Annie Palmen (Drika) optrad als zanger Lubbert van Gortel met het KRO-Huisorkest de Boertjes van Buuten, waaraan ook oud-leerling van de Apeldoornse Koninklijke HBS Kees Schilperoort als Gait-Jan Kruutmoes meewerkte. Het laatste hoofd van de school was meester Kamerling, die ook na de sluiting van de school in de onderwijzerswoning is blijven wonen.
Hoog Soeren heeft al sinds 1983 geen eigen school meer. De kinderen uit het dorp zijn vooral aangewezen op de Berg en en Bosschool.
Het voormalige schoolgebouw is zorgvuldig verbouwd tot twee woon- huizen, waar bijvoorbeeld de schoolbel en de rij leerlingen-wc’tjes nog aan het oude schooltje herinneren.
Activiteit(en) Bezichtiging deel van gebouw, met oude foto’s Datum | tijd zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Hoog Soeren 2, Hoog Soeren
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving Rollatorgebruikers welkom
Overig https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog_Soeren
31 Schooltje, Hoog Soeren 8
Hoog Soeren 8, Hoog Soeren
Dit vierkante gebouwtje uit 1849 is door Koningin Sofie als schooltje gebouwd voor de inwoners van Hoog Soeren. De uit leem gebakken stenen zijn afkomstig van een huis in het ’s Grevenhout, vlakbij de Amersfoortseweg, dat bewoond werd door de familie De Graaf en is afgebroken nadat Koning Willem III het terrein in 1847 had aangekocht. Het stond bekend als het kleinste schooltje van de Veluwe en plaatselijk als het ‘huisje van Marietje’.
‘Vrouw De Graaf’ heeft er de Soerense kinderen in ruil voor een stuk turf of een vetkaars lezen, rekenen en schrijven bijgebracht. Volgens overlevering van geboren Soerenaar Bart van Laar (1836) moet zij in haar jonge jaren gouvernante bij een deftige familie zijn geweest. Veel verbeeldingskracht is er niet voor nodig om in het lokaaltje onder de destijds laaghangende balken, belicht door een vetkaars of olielamp, de ‘wieze vrouwe’ De Graaf met de ‘brille op haar neuze’ de kinderen les te zien geven.
De eerste officiële school is in 1869 geopend, waarna de familie Donkersteeg het schooltje heeft gekocht en gebruikt als boerderijtje.
In 1986 is het gebouwtje via openbare inschrijving verkocht aan de familie Termaat. Deze hebben het bouwvallige huisje volledig gerestaureerd en gered van de ondergang. Het gebouwtje is een gemeentelijk monument.
Activiteit(en) Bezichtiging deel van gebouw, met oude foto’s Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Hoog Soeren 8, Hoog Soeren
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving
Overig https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog_Soeren
Activiteit(en) Bezichtiging deel van gebouw, met oude foto’s Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Hoog Soeren 8, Hoog Soeren
Toegankelijkheid Parkeren in de omgeving
Overig https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog_Soeren
B Brownies&downieS
Hoofdstraat 51
In het gemeentelijk monument, de villa Ennema State (naast de ‘oude Romijn Apotheek’; eveneens een gemeentelijk monument) kreeg onze stad in 2019 een Brownies&downieS lunchroom. Het pand werd omstreeks 1898 gebouwd als stadsvilla. In 1914 woonde hier de directeur van de nationale Hypotheekbank en werd door architect Henk Wegerif een kantoor voor de bank aangebouwd en de villa naar zijn kenmerkende stijl aangepast.
Apotheker J.M. Romijn, wiens vader sinds 1859 de eerste zelfstandige apotheker van Apeldoorn was en tevens hofleverancier werd, kocht het pand in 1918 en vestigde er de Romijn Apotheek. Drie jaar later werd de apotheek overgenomen door F.L.M.
Ennema uit Kampen. De naam Romijn Apotheek is tot op heden wel gehandhaafd, ook nadat de apotheek in 2016 verhuisde naar een andere locatie.
In 2019 is het villagedeelte geheel gerenoveerd met appartementen boven en een restaurant op de begane grond. In de lunchroom is het sfeervolle karakter met oorspronkelijke deuren, gerestaureerde, prachtige plafonds en glas-in-loodramen bewaard gebleven.
Moniek, een onderneemster met ervaring in de horeca en met het werken met jongeren met een verstandelijke beperking, heeft hier een eigen Brownies&downieS gevestigd.
Franchiseorganisatie Brownies&downieS heeft meer dan 50 lunchrooms die bekend staan om hun gerechten van hoge kwaliteit op basis van pure en verse ingrediënten. Ze richten zich erop jongeren met een beperking om opleiding en werk te bieden in de bediening en de keuken.
In dit leermonument werken negen van deze kanjers mee.
Activiteit(en) Bezichtiging lunchroom en exterieur
Terras biedt ruimte voor horeca met 65 stoelen Datum | tijd zaterdag 12 september, 11.00-12.00 en 14.00-17.00 uur
zondag 13 september, 11.00-17.00 uur Adres Hoofdstraat 51 (Villa Ennema State)
Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren in de directe omgeving Rolstoel- en rollatorgebruikers welkom
Overig www.browniesanddownies.nl
C CODA
Vosselmanstraat 299
Met een bibliotheek, museum en archief is CODA hét cultuurhuis van Apeldoorn. Ontdekken, beleven of (virtueel) op reis gaan:
CODA is ervoor gemaakt! Dit weekend komt u hier meer te weten over monumenten in Het Grote Verhaal van Apeldoorn of over de totstandkoming van het Buitenmuseum Apeldoorn 1900. Er worden op verschillende momenten presentaties gegeven over Het Grote Verhaal van Apeldoorn. In een interactieve lezing hoort u meer over de rol van monumenten in dit verhaal en wordt ingegaan op het Buitenmuseum dat door ACEC, CODA, GIGANT, ondernemers en Centrummanagement Apeldoorn werd gerealiseerd. Aansluitend kan de route van het Buitenmuseum worden gelopen; deze start in CODA.
Deze Open Monumentendagen zijn een goede gelegenheid om stil te staan bij de architectuur van CODA zelf. Het bibliotheekdeel is ontworpen door architect Hans Ruijssenaars waarin verticale zichtlijnen bepalend zijn; deze zorgen op verschillende verdiepingen voor een mooie lichtinval. CODA Museum en CODA Archief zijn in 2002 aangebouwd, naar een ontwerp van architect Herman Hertzberger. Hij tekende onder andere ook voor de uitbreiding van Orpheus en het voormalige gebouw van Centraal Beheer aan de PWA- laan. Hans Ruijssenaars ontwierp het vorig jaar geopende centrale entreegebouw (tussen bibliotheek en museum).
Zaterdag treedt Muziekkring De Veluwse Cantorij tweemaal 20 minuten op: om 14.00 en 15.30 uur.
Activiteit(en) Presentatie in CODA-Auditorium met interactieve lezing over monumenten, op zaterdag optredens van Muziekkring De Veluwse Cantorij (zie pag. 42) Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur
Lezingen op zaterdag tussen 14.20-15.00 en 15.50-16.30 uur en op zondag tussen 14.00-15.00 en 15.30-16.30 uur
Adres Vosselmanstraat 299
Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren in de directe omgeving Overig www.coda-apeldoorn.nl
D Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch
Zutphensestraat 76, hoek Laan van Erica
Het Apeldoornsche Bosch (1909-1943) was een joods-psychiatrische instelling aan de Zutphensestraat op de plek waar nu ’s Heerenloo Groot Schuylenburg gehuisvest is.
Op 10 september 1933 werd naast deze instelling de eerste steen gelegd voor het kinder- en jeugdtehuis Paedagogium Achisomog.
De kinderen die hier werden opgenomen hadden een verstandelijke beperking, waren moeilijk opvoedbaar, verwaarloosd of dreigden op het verkeerde pad te raken. Een deel van hen kreeg les in een schooltje op het terrein.
In de nacht van 21 op 22 januari 1943 werden alle 1.250 bewoners, patiënten en verplegend personeel door de Duitsers op transport naar Auschwitz gesteld. Ze werden, op een enkeling na, direct na aan- komst omgebracht.
Op 8 april 1946 werd het Paedagogium Achisomog heropend, opnieuw onder leiding van directeur Philip Fuldauer. De eerste jaren werden met name joodse pleegkinderen opgenomen van wie de ouders waren vermoord. Het aantal pupillen groeide tot 100 in 1960. In juli 1966 nam Groot Schuylenburg Achisomog officieel over.
Het herinneringscentrum is gevestigd in de voormalige woning van Philip Fuldauer.
Activiteit(en) Presentatie in CODA-Auditorium met interactieve lezing over monumenten, op zaterdag optredens van Muziekkring De Veluwse Cantorij (zie pag. 42) Datum | tijd zaterdag 12 en zondag 13 september, 11.00-17.00 uur
Lezingen op zaterdag tussen 14.20-15.00 en 15.50-16.30 uur en op zondag tussen 14.00-15.00 en 15.30-16.30 uur
Adres Vosselmanstraat 299
Toegankelijkheid Houd rekening met betaald parkeren in de directe omgeving Overig www.coda-apeldoorn.nl
Activiteit(en) Bezichtiging herinneringscentrum met buiten driemaal extra toelichting voor 20 personen per keer door het Apeldoorns Gidsen Collectief (zie pag. 41) Datum | tijd zondag 13 september, 11.00-17.00 uur
Adres Zutphensestraat 76, hoek Laan van Erica
Toegankelijkheid Parkeren op nabijgelegen parkeerplaats P5 (Omnisport/Mediamarkt);
parkeren op parkeerplaats van ‘s Heerenloo is NIET toegestaan
Rolstoelgebruik is beperkt mogelijk; bovenverdieping is niet toegankelijk Overig www.apeldoornschebosch.nl
E Parc Spelderholt
Spelderholt 9, Beekbergen
In 1905 gaf jonkheer L.F. Teixeira de Mattos aan de Haarlemse architect F.N.J. Haitsma Mulier opdracht om op ‘Het Groote Zand’ een buitenhuis te ontwerpen en twee jaar later kon zijn dochter de eerste steen leggen. Teixeira de Mattos liet de bossen en zandverstuivingen ontginnen door de Nederlandse Heidemaatschappij, waar hij een belangrijke positie bekleedde. De Haarlemse tuinarchitect Leonard A. Springer ontwierp de tuinen en het park, waarvoor hij maar liefst tien
hectaren ter beschikking had. Huis en directe omgeving kregen hier- mee het karakter van een buitenplaats.
Destijds had je vanuit de woning een uitzicht tot aan Deventer, Voorst en Zutphen, wat vandaag de dag niet meer mogelijk is door de vele monumentale bomen die uit dezelfde tijd als de bouw van het ‘kasteel’
stammen.
In 1921 droeg Teixeira de Mattos Spelderholt over aan de Nederlandse Staat. Het bood vervolgens tot 2004 onderdak aan instituten voor pluimveeverbetering.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het pluimveeonderzoek welis- waar door, maar het landhuis werd in 1943 gevorderd door Rijks- commissaris Seyss Inquart, Hitlers plaatsvervanger in Nederland.
Bang voor een aanval liet hij het landhuis aanpassen en de uitbouwen verwijderen. In het laatste oorlogsjaar diende het huis als opvang voor Arnhemse slachtoffers van de mislukte oorlogsoperatie Market Garden. Prins Bernhard gebruikte kasteel Spelderholt na de oorlog geruime tijd als militair hoofdkwartier.
Jonkheer L.F. Teixeira de Mattos
