H1~tor1eqe ~gtergrond

Honf11tuk I

...

H1~tor1eqe ~gtergrond

' • ' I

---

1. Inle1ding.

Die ge "lkieo.eniq van die verre Weq-TranAvaal, waEtrvan.

die huidige digtrik Bloemhof deel uitmaak,~taan ~n die no~­

Ate V"'rband met die moeilikhcde torae.rmee clie Suid-Afrikaan- qe Republiek tugqen 183ry en 1884 aan die we11grenq te kampe gehac'l. het. Hierd1e grenA iR nie minder 1 a~ l'!e"toremaal veran-

d~r en die onRekerheid en onveili~heid het nie permanents

b~wonin~ in die hand gewerk nie.

OorAE.I.k8 vir diP onaantreklikheid ~n ~evolglike yl bewo-

nin~ van die Plonmhofqe figtrik geduronde eie tweede helfte van die ne~entiende eeu moet ve1ra1 gevind 1~ord in d-ie lae reenval,die teisterende droogteg en veeqicktoq.

Die uionierq van hierdie g

bied het vir byna ¹ n h&lfeeu te kampe gehad met ¹ n groat naturellebevolk1n~ waarvan die vernaa.mqte die Ba tlapin, Cl.ie Paro long en die KoranaR toraq.

Vooro.at die onc1erlinge t.wiqte van hicrdie en ander ne.turel- le opgeloq 1"l,het die Atreek geen vrede geken nie.

2. Voor die komq van die blankeR.

Voor cUe ui tctelgingqoorloe' van T jaka "t-raA c1.ie Rarolong

en die Bat1au1n die geqament11ke hewonerA van die gehied tuq- 1. Hoon : ¹ n G<"Akie~eniA van die Onder"t-ryA vun Blank~ A in

Schweizer~Reneke en Omgew1ng 188~-1845, 2-3

2

sen die Vael- en Hartsrivier. Die ~arolong,onder Sifonela,

"'~-·::··-hulle hoofstad in die omge'toring van Makwassie gehad het, ie oor die vae.lri vier verdrY111Te deur Moletani, opperhoof van

1

die Bataungatam. Sifonela het kort hierna geqneuwel en iF.J OP-

ge~olg deur Moroko nadat die stam te~1ggekeer het.Hulle is toe deur die bendeA VE1n MceelekS.tAe ae.ngeval,en nadat die qtam vir

1 n tydlS.nk in die omgewing ven Teung vertoef het,het hulle na Bleqherg vertr'?k '\olrear hulle ongeveer in 1833 aangekom het .Hier

2 het die V0ortrekkerq onder ?otgieter hulle in 1838 arngetref.

Die Atreek tnsqen die Veal en die He.rtq is heeltemal ont- _, .

volk deur die moord- en plundertogte ven die Matabele.Hande- lHers en jagter~ 'l;el·reer dat die Rerolong die wyk geneem het voor die Matabele en niemand, behal"re die twee koninge Mosele-

3

katee en die lee,, ,het hier geregeer r.ie. Al die F.JtS.mme het '1-,•J .. l hulle grC-'nd '\"'erloor deur die vero"toreringa van die Matabele ,en die ,;,Te 8-T:~amnrer 1 ,,reJ~ 'n t onee 1 ven dood8 ¹ "'eendere en verwoe qte

4 krale.

Impi ¹ s vsn die Barolong het die Potgieter-Kommando onder-

!=Jtenn en deels 'l:ygedra tot die vernietiging ve.n die Me .. te.helemag 5

in die gl&g ven Kauain tuqqen 4 en 12 Noveml:er 1838.

Nade.t die ver~killende Atamme verneem het dS.t MoeelekatAe verAlaa.n en verdrY"re 1A deur die Emigrante-Boere ,het hulle ui t alle oorde ne P 0 tgieter gekom om verblyfplekke ve.n hom te verkry. Oak het die Pe.tlaptn in 1839 hulle hoof ,Mahoer'a,na Pot- gieter geqtuur om voonplekte kry.Hy het hepeflde grande gedeel- telik ten ooqte van die HertArivier aan hulle toegeken en hier 1. Geertr:1ema : Die Y.eete-A~rard, 20

2. Ibid~ 20 3. Ibid, 20 4. Ibid, 2:~

5Dl,ralker : A H~~toryof - South Africa, 212

het huJ.1.s .:mC.er TDo ge,froon. Aan Ge.F!e~oni en Matlabani is ge":'"

blecl ten oo'3:~ vsn die HartA in die lster geproklameerde diA- trik B1oe~-:"h~:y:::· e.::: ng:;vy., .. VolgenC1 ou 1nwonerR 2 ~raq die pls.e.q Mat-;-

ls.'t~=~n1 1 A Oude S":C'd, WElt ongeveer 'J.2 myl noord-we"' van ChriCJti~

3ofl~ .,, ~e::."'r.;te pion1eP~ ve.n die huidige B1oemhofee diRtrik.

in"torvnerq vC:",n h:"..c-rdie di.,trik HE\'1. D.P.Ver"'~ey 't•rat op die plas.q

,,r~-: e·stooo;r, onge1:e~r 10 myl noord-ooq van die teenqwoordige Chr~gt::....:-<r ... e gEE·n '.vO')::l het. 3 'lirenqport v:.cn die plE1E-q iA op 2~

Septem'he~ ^{1B'7l Bfn} hom ui'.3gemae).r;:. 4 Venrey moeq teen die mid- d.Gl ~rnn die r..~·~g~r..t:lende ceu hier gsve(';tig ge't.reeR het ,want op

I

~~0 A.·-~·~ -;t·L~ .- 1.85~ ~,rf,q hy mec:te-on0 ertekene e.r v un. 'n verdrag van vrie :·.dr.ker; en u·_; '1dg?:::"OO~ st:E\p tuq ~en kommE'.ndfl n.t-generElf 1 A. ^{1 AT.} J.

J

5

Preto·~::_,,A er ¹¹ 1~-~e~. :?c.h1:-~oen,k~"ote1n van die K~rane.~:~. Drie,

jE<er- lC..~ci·,:·u 2C Au::·::._ ..:..8::3,. het genoemde Verwey vir H.S.Lom-

Korf:'r.a'3 .1f1 ~: ·, e Vetri v ~· er~tre e~ gevlug het. Venrey het terqelf-

der~yd verqoek d&~ dle Ko~~t.-~enereel die gebied lang~ die

Volfe~1 die norlcwer~n~ waq die v~lgende van die eerRte he-

won~r~ van a~e verre Wen-TrPnqvEEl :?

qpr1J:.. t g:JE,r: H:Jor: . Di t ,,rr '1 1~rE f'rqkynlik hierdie Be zu1denhout E:tan 16'1':-:eel : .L"!. Hi<1tory c'!' South Arrice ,V.Jl.?, 381

3-Meyer : Die Goak1S~en1~ ~~n Flc2mh0f, ~

4.B:c-err:·l~::;f ki"glPi' , Br.n:-: 58:Recr,i~tEr ven rJPFt;Ren 186~1899

4

wie veldkornet Creu~e ¹ .van Bloemhof op 17 Januar1e 18?1 'n ge- qertifiseerde ^ak~de1ys vir 315 geqteelde beeAte,gew~ardeer

teen £3 ~tuk,uitgereik het. ²

Jan van ,~Tyk het hom op Leeufontein, teng Wo1me.rS.n9Atad~e

diRtrik,gean veAtig.

Corne1iue Coetzee het 1ntrek geneem naby die teen9woord1ge

Gra~H31ELndA.

Dirk Kotze en Jan Lubbe het hulle op die pln9e zevenfon- tein en Sterkfontein onderqkeidelik geve~tig.

Pieter vsn Niekerk, ook cekend ^aq Pieter Voortrekker, ^~.req die eerqte be~roner vf'n die pla£ "~ Klipfontein weerop Rloemhof

4. Onruq flS.n die "reqgrenq.

Teen 1858 ,,reA dFFr Aoveel onru"1 r En die 'toTAAgrenq van

TRen~verl dPt ¹ n kommendo onder 'bevel van PE~ul Krnger ge"'ltuur iq teen die Bflro1ong en in 'n botA1ng met h1erd1e stflm het hul- le hoof,Ge~eboni,ge~neuwel. M~hoera i~ toe P~ ~nnerhoof v~n die

"Parolong erken,marr hy i11 ¹ n boete vf'n 3,000 qtukA grootvee opge le. 3 ~du:rende ^{d te} volgend~ ^{,it' r} ""1nc"' d 1 e Vr~"'1tl ^r t~"' ^R"'-

~troek t,,qr:,~n diE~ Ve11. ·,n d1 ~ HI rt., ;_:,enonn het, <1tt1nr vir o.y

!""'10rddedtee lt-nvfj1.1e o~ bor-re in

·7~1-Vry.,tnt. .d ·

et11de <H~ ge,.,Flg ~rf'n di(') R:::nnl·ll~k nn1er £'rn ctt0 tor:ef~l VE n woeltng te ~ring, 1n dte ~orn ~lon~hof \n lA~R ge~rok1Fme~r. ⁵ LCrn1<1e 1!10 vo~)rl :~ttr)r~ Nard nte 1 n di~ ~~:·!'rf c dPl"'egde dok''-

ment~ ~rngege~ n1c.

3.Nethan : Peul Kr>1ger H''-" L fe t·nd ... T1-:"'et:~, 62

5

LanddroA \1Ti1liam Fest en veldkornet H. C. Weber was die eerE!te ampsdraerA van die Repub1iek in hierdie distrik. 1 EerA in

1869 het ~taatspreAident M.W.PretoriuA voorgeRtel om B1oem- hof tot afqonderlike diRtrik te verk1aar en die oroklamasie 't'lrat hierdie <=~tap hekragtig het, i"l op 19 Junie 1869 ui tgevaar- dig.2

Die onder1inge twiAte tuAqen die Baro1ong en Bat1apin en die gevare ,.rat hiermee vir die blanks bevo1king gepa.ard gegaan het,het die regering 1a.at beAluit om ¹ m kommiqqie.te benoem beAtaande uit die staatqpresident ¥.W.PretoriuA,H.C.

VermaaA,J.i\T.Viljoen,'•T.EeAt en H.V.i\Teber om

n V""rgadering

.;.

met die 1n1:oorlinghoofde te be1e met die doe1 om die onte- vredenheid en tNiste in die B1oemhofqe diRtrik uit die weg te ruim.Hierdie vergadering is gehou op die p1aa.A Witgatboom en die eienaar,Verr.~rey,iA omrede AY kenni.q van die streek uitgenooi om die beqprekingA by te woon. 3 Hoewel die beqpre- kingA ¹ n ,.,.reek 1ank,van 19 tot 2R Februarie 18fi9,geduur het,

is geen oo1osqing vir die moei1ikhede gevind nie. 4

5. Die stigting van B1oemhof en ChriAtiana.

B1oemhof iA oo 28 Maart 1866 deur die Vo1ksraad tot dorp verk1aar 5 ,maar die wens1ikheid om ¹ n dorp op die ola.ag K11pfontein te Atig ,moe A vantevore ter Aprake ge~reeg het, w~r.J

op 11 Februar1e 18R5 het ve1dkornet C.Coet~ee aan die rege- ring ge9kryf om te verneem of bepaalde pergone die reg het, om ¹ n kerk on K1ipfontein te bou aange~ien die regering be-

.;.

sluit het om nie ¹ n dorp op die plaas aan te 1e nie. Hul1e

II

zyn Romein- 1. ss ^2294/1866

2. VolkAraadbeqlui t Art. 246/1869 3. GeertAema . . Die Keate-Avrard, 29 4. Ibid,30

5. Volkqraadbe"lluit Art.590/1866

6

en en Lutherjs.nena _ ¹¹ 1. Op 7 April 1866 het die VolkAraed be- qluit om 'n adjunk-landdroq on die nm.re dorp een te Atel maar hy nou verPntwoordelik ^w~eq Pan die landdroq op Pot- chefqtroom.2 Op 7 Januarie 18R7 1A William BeAt aq landdroA on Bloemhof henoem.3

Die oorAprong van die nFPm Rloemhof \lrord on ver"1kil1.en-

F>an die rnooi Vf'rtrming ven die eer-;te hlorntnin op die ::>

plseq Klinfontein toe 'n beqoeker uitger~ep het : DiA nou 4

nie meer Klipfontein nie, diq nou Bloemhof 1" 'n Aanneem- liker verklaring iq verqtrek deur die qtS.dqklerk van die dorp,nl. dBt dit 1dl hlyk dBt die ^t~.ree lMgteA r-rPt die

tl

grenqe ven die dorp noord-ooR, ooq en ~.req vorm,gedurende 'n bepa1lde ^~aisoen met plate wilde lelieq hedek waq en van- dasr die nPam Bloemhof." 5

Skaarq drie jeEr na die qt1gt1ng van Bloemho:f,en wel op 30 Septemher 1869,het kommandant J.W.Viljoen,Teldkornet

~.re qtekRnt van die Veelri vier op die nlef' q zoutpanAdrift ....

aangcle word

esn die regering g~rig.Hulle het voorgeqtel o.flt die dorp qe naem Chriqtiane moet "'JeeR. 6 Op 30 Oktober 18R9 iA beqt qe brief voor die nitvoerende Read gele en iA ..

beRluit om goedkeuring aen die Atigt1ng van die dorp te peg 1. 88 fi5/:.l.8fi5

2. V'olkRr~BdbeAlui t .Art .592/lSr.o 3. 881294/1867

4. Meyer:Die GeRkiedeniq van Bloemho:f, 3

5. =~--~::_~,.-. ; D1 s 3-s 1kieC.lmnd1ge Oorqprong van ¹ n .Aantal TranqvaElqe P,ekname, Bloemhof

6. Volkc:;rssdbeA:::..uit .Art. llll/18R9

Die Vo1keraad het AY goedkeuring a~n hierdie stap verleen op ? Junie van die vo1gende jaar. 1

In die v~rtoog van bg. amptenare dat die dorp aangele word, iq nie a£.ngedui 1~ae.rom die naam ChriC!tiana moe9 wees nie.Gedurende 1938 het die hePr P.J. van Duyn,L.?.R. van

Chri~tiana, in verbinding getren mat ko1one1 I.Meyer van Potohefetroom en hy het Aoos volg op ¹ n brief van van D~yn geant~.~Toord : Toe ek nog ¹ n 9eun 1,•a8 ,het ek van my groot-

n

va.der,wyle preqident M.,IJ'. Pretoriu8, en ook ve.n wyle m¥

moeder,Christina PetronP11a Mey~r,g~bore PretoriuA,ver- Btaan dat Chr1Atiana na hacr vernoem is. 11 ""' ? Cachet bC'weer ook dat Christiana na ChriAtina Pretorius genoern iA 3 ,maar L.V.Praagh vof'r aE·tn dat die naam ont1P"n is aan dhr1F=Jt1an Hatting,die e10rste eienaar van die u1ae.s zoutpansdrift. 4

Hoewe1 die landdros op B1oemhof onvf'rNyld van die v., ^-~i.-

""

Volkeraad se beA1uit om die nuwe dorp aan te le in kennis gegte1 iA 5 , het enige maande verloop voordat ietA verder aan die ui tvoering van die Vo1ksraad q~ be81U1 t gedoen is •.

In Augw~tus 18'70 hat die 1andmPt~r-gen::raal,Magnue

ForAtman,persoonlik afgereis om die opmeting van die dorp te doen en op 28 Januarie van die volgende jae.r st81 hy die regering in kennis dat hy vanaf Augnet'Hl tot die mid-;- dPl van Oktober be-=;1g 'liraq mAt die oumeting. In tegen~roor-

- II

digheid van den landdroAt van Flo8mhof besloot ~yn Hooged.

de Pre"'~_dent ,wie in 3epteml:ermaand dhr1 "ltie.ntt bezocht ,dat

d.e d..,rpsblokken moeten verder 'T•re9t1,raarts verschoud ~.rordep

om een grater aanta1 watererven te krygen. ¹¹ t:) ^("'p C5 Novem- ber het Forstman die plan van die dorp aan die Bloemhofse landdroA oorhandig en daarna het hy hom "ce~ig gehou om

11 de blokken in l.SS ged. ^30.~.~8R9 Bylaag A

Vgl. R. 55/l8P9 en Vo1ksraadbesluit 157/18'70 2.Prief in be~it van die ChriRtianaRe stadRklerk 3.dachet: De woretelRtryd der Traneva1erA,38'7 4.Praagh : The Transvaal And ItA Mines,Christiana.

5.l3.B. 122R/18?0

R. SS 154/18'71 Pri~f ged. 28.1.1871

e

a..Mren te ve:rdA1en en mAt: r'lni)rnhoutnennen.welke ·nfltDU!N.n

n1et bederven, tt as.n te wya. 1

6 .Christiana word die setel van die Bloemhofee- di.~rt·,.i.:k '

tn ~Y hrief vs.h 30'5eptember 18A9,waarrn voorgeAte~.

is dat Chriqt1ana a.a.ngel_e" word, het la.nd'dro~ Bet:~~t ook $&.Ji1 die hS.nd gedoen 11 pm den 2:etel van den landdro~~- v&n d.~t.

d1f:ttr1kt na.Etr ge zegd dhriqtiana t;., verpl·aat•n., ·onder voorwaarde dat gezegd ambt~n ·nar v~rpl1oht zal &yn ee~

maand~lykqch hof te Blo~mhof te houden. tt2 H1erdie "'toor&t.ti·l het hy ge.doen 11 omdatd~ naturc'll~n, na 15 dagf'.n uitAtA1 van den landdro~t van Bloemhof te hP'bl"-en verkreg~n 1 om -de do.or

I

h~.n ve_rqchuldigde opr1.og~ko~t~n van 1858 te be-T."-,~"'

(in) g~brc~t~n zyn gebleven c.~ relve te doen.'n 3 Nadat n•1t·

vel;'tfle· met ¹ n der1e1ike inhoud tot die· regering gerlg ·1.8:

het die raad inge'l'•rillig om a.~.n di"' verqoek· te voldoell,.·e:(t nog ~oor die ~inde van die jaar het di~ verqku1w1ng van

die lan,ddro!=!kantoor na Chriqtiana p1aaqge,-ind.5 Daniel Webste~ i~ tot vrederegter on ~loemhof.benoem ⁶ en BeA~·

h~t di,e e0r<:~te 1andd,roq van Chriqtie.na ge,·•ord;;Baqy hat ann"1anklik bc~wanr g~maak te'":ln hierdifl benoeming &aJ'\-"'~tL1.A.ft

hy In l'Toonhuiq t0en ¹ n ko~t~ van ongeveer £508 laat nn"r\;D':.,

het op Bloetnhof. Om hierdie onkoqt!1 te vergoed het ~Y' ··~~~

qo~k dat ¹ n p1a.e"q aE'.n hom toegeken i/lrord. -, 1. 98 l54/1A'?l

2. Ibid.

Vgl. Volk~rar..dbe.~luit Art. llll/.18n9

3 .' ~b 154/ 1871

4. Vgl. 88 van ~1 Oktob~r l8'?C

5. T'Ti tvo~rendo RaP.dJ:Jbe q 1;ui t Art,. 157/lQ?O 6. Vgl. Eed van ¹ .~T!!b"!tor in SS 2494/18?0

7 •· .. Vgl. ~.B. 14o9 I 1870

?. Ontwikke1ing van Christiane 1d?O - 1d73.

Op 25 November 1o70 het die eerste verkoping van er-

'llve op Christiane p1easgevind en 55 is ven die hend .gesi t vir £1921 ,o. a. 12 a-an M. Forstman en 9 san John Kock. 1 Op 15 Eovember 1J71 sou 'n verdere 50 teen 'n insetprys van

£25 eengebied word 2 en op 25 Augustus lQ75 sou nog 25 per publieke veiling verkoop word. 3

Uit Forstmen se brief van 2b Jenuarie 1d71 blyk dit dat det die rege:ring ven plan wes om 'n bes~ro~iingsskema vir 'n gedeelte ven die nuwe dorp se erwe deer te stel en in November 1u71 het die Vo1ksreed £3,000 beskikbeer gestel vir die uith~El ven 'n watervoor. 4 Die enigste tender vir die werk 'lloJes die ven ene Schutte. Hy wes egter nie in staet om die kontrek ne te kom nie en slegs 1200 tree van die ge- reemde 6 ,ooo is voltooi. Eers in 1~75 is die tender aen J.

ven ~1 toegeken en by het die werk vo1tooi.5

Die eerste inkomste van die nu •• e dorp wes ef'komstig ven 'n drenk1isensie (bottelmaet) wat eFn Pieter de 1e Rey toe- geken is op 3 Februerie 1371 en die eerste uitgewes het

£7-10-0 be1oop vir die oprigting ven 'n skutKreel. 6 Venef 1 EE"Frt lw73 is 'n gebou op erf 627 van M. c. Ge-

nis teen £5 per m~Fnd gehuur om es 1enddroskentoor ,posken- toor en tronk te dien.7

---·---·---

1. Argief Christi en e. : Register ven Erven.

2. Steete.koerent l67l,Deel 393 3. Ibid 1'--75 ,Deel 592

4. Vo1ksreedbes1uit ert 257/1371 5. R. 1574/1373

6. Argief ChristiE-nt.?. . . B~nd 91 - Kesseboek

7. Ibid . . _{Bend 93}

10

Die geqkle~eniR van Chr1Rtiana,B1oemhof en omRtreke Rtaan in d~e nouRte verband met die ontdekking van diamante lang9 die vaa=:.rivier en die dRc-ropvolgende ontginning van 'n groat gebie:i vrat in die afgelope 80 jaar miljoene ponde aan

Die eerRte ontdekking v&n Rnoeldiamante iR op Klipdrift gedoen in 18R8 en in die volgende jaar al waR dlt bckend dat ryk diama~tgrond in die omgewing van Chriqt1ana te vind r.ran. 2 Op R J1llie 18?1 het Reqt die Y'egering in kenn1R ge.,tef dat hy al l? kleimq verkoop het en dat aanRoeke om meer dae- likR or.tva:'g ;.•rord. --::n die dehrer9 en naturelle te beheer het hy ver8ook dat 20 po119ie en R of 8 konAtabelA op die

'<:.

dorn gep1a&.8 ;,rord.

¹ n DeJ:t-rerRkomitee begtaan'ae uit M.M1- chelhaugen,I.C.Cc."t-lroud,I. de la Rey,met I.H.F.Hiezman aq AekrE;tf'.:;::-lR.het die Delver 1 9 Reg11latie"n ChriRtiana, ZU1d-

" -

.Afrikaange Republlek, '' onge«tel ⁴ en dit iq aan die U~tvoe- rende Raad voorgele,'·rat dit met enkele wyRigingg goedgekeur het. 5

Die on~dekking van diamante in die Floemhofqe diAtrik het nie alleen tot die ontginning van die geb1ed gele1 nie, maar cUe gevo2.ge van die ontdekking van hierdie rvkdom in '.;.:=::angvaal het die SJid-Afrika&n8e Republiek tot in RY gro.nd- Rlae geqJrw"l en daRrby tot die grootRte verwarr1ng op die liT~A­

grenR gelei. Dit iR ~uq nodig om kortelikq die gebeurteniA- qe ,.rat tot di9 Keate-U+tApraak gole1 hPt en die gevolge da~I'­

van op die verloo~ van gebeurt~niAqe 1n. die Bloemhofqe dis-

l.Offi~~e·::'e Jaarhoek. van die TTn1e v.S.A. 1928-1929,4?R,506 2.Pr~.agh: 'i~e TRancp;aal and ItA MineA ,Chr1At1ana

3.Arg1ef' CJnyiqtiana :Landdros Inkoroende Stnkke 4 .R.~97/22 70

5 R ..

-

^{r .}

11

trik te qketA.

Die regering van die s.A.Republiek het nie die minete twyfel gekoeqter dat die gebied waar die de1werq op Klipdrift en omge"ring gekonAentreer het, onder ""Y juri C!dik1=1ie ge Atacon het nie ,mas,r om die poRiAie a&·n die wereld,en veral die

d~l-

't•rerA, bekend te maak,het preqident Pretoriuq die gebied be-:- 8oek en deur prcklamaqie herhaal dat de liTeAtelyke grenA-

II

lyn van het distrikt B1oemhof voorlopig zal zyn vanwaar HartArivier in vaalrivier loopt,met HartArivier op tot waar de noord"t<Telitelyke loop van HartArivier boven de poort 1n- 1ooryt, en vandaar noordwaE~rtA tot aan de z,.rartrand. "l Die·

agente ~.rat die 11aak vir die GrikwaA, Barolong en Batla.pin behartig het,het nie Atilgeqit nie,maar die a8nspraak van hierdie incoorlinge op die betwiAte gebied deegl1k 1aat

ge1d.Di t het gou d11idelik ge~~rord dat c'li t nie meP-r ¹ n kweeAie tw'3Aen die inboorling"''tamme en die ZU.id-Afrikaanr.:Je Repnbliek

~~rag nie ,mae.: .. "fflre1 tuqqen die Republiek en die Bri tAe Regering.

Die TRant=lvaalqe landdro9 op Hebron en die del'lfrerAkomi tee het 1ntu99en die geAag van die Republiek uitgeoefen en qake het behoorlik hulle gang gegaan.2

Landdr~A BeAt en veldkornet Crause van Bloemhof het die del111rerye op Klipdrift in Jnn1e 1870 beAoek en daarna het BeAt aan die regering berig dat hu11e vriendelik ontvang is deur die del't•rerA ,hoewel een flf twee deugnieten op de TrB.nevaalt=~ch

. "

Regering Acholden."3

Op l l Oktober 18'"'0 het die rri tvoerende Raad die Br1 tAe Hoe~KommiAA&riA,sir Henry Barkly,in kenni9 geAtel dat dit die 111renA van die Republiek "t•raA c.at die moeilikheid on die weA-

grenA op vriend"lkaplike l1Ty9e heA1eg moeA word,en aq qake AO ,,

1. Staatskoerant lA November 1869

2. Ge ertAema : Dl e Keate-A1.rard, 4

3. B.B. 1188/127/1870

12

ver ^~ou gaan dat die geqkil vir be~liAqing voor rn ^arb1tr~

~iehof gele moeq word,beloof die Republiek daarin qy heel-

hartige f!teun en Cjame;,_rerking. 1 In Februarie 18,..,1 het P~rkly, PretorinA ,Niklaaq i'l'aterboer en die vernaamqte Batla.pin- en Barolonghoofde op Klipdrift ontmoet en ¹ n ooreenkoms dat die grenAkWel'l8ie aan ¹ n arbi traAiehof voorgele moeq '1.\rord, is be-

reik. Landdroc:; A.A. 0 ¹ Reilly van ,,.TakkerFJtroom en J.C.Camp- bell,gpesiale verteenwoordiger van die BritFJe Regering op die del't·rerye, 18 onder1=1keidel ~-k deur die Repnbliek en ,~ater-

boer ag arbiterq benoem.Ingeval die arbiter~ nie eenetemmi~­

heid 'bereik nie, .qou die finale ui tF!praak aan die lui t .-goe- 'tlrerneur van Natal ougedra ;,rord.

9.Die Keate-Uitqpraak en die gevolge daarvan.

Die·hof het qy qittingq op Rloemhof gehou.nie ^geboutj~e

waar~_n die Aaak gedien het, heqtaan nie meer nie ,maar ;,raR ge- lee' op die noorde like wal van die Vaalri vier, baie na aan die

<?

plek ~raar tanA die laagt-raterbrng iFJ. _,

Nadat byna twee en ¹ n half maande aan die aanhoor van ge-

""

t111eniFJFJe ,mondeling qowel aq dokumenter, beqtee iF! ,kon d1e arbiterA nie ePnFJtemmigheid rereik nie en o~ 1? Oktober 18,..,1 het Keate RY uitF~praak hekend gemaak.

Deur FlY toekenning iq 8,000 vierkante myl van die Z.A.

Republiek geneem inFJluitende die hele genroklameer~e d1FJ-

"

trik van Bloemhof en 'n groat deel van die Mariooqe- en ~ot-

chef"ltroomqe diqtrikte, in Aornmige wa&.rvan d1e 01ldFJte boere- .. 3

plaAe gelee r1raq." Die dorne Bloemhof en Chriqtiana 1FJ duFJ aan die Parolong en 'Patlaptn toegeken.

1. GeertAema : Die Keate-A"rard, 4

2.Meyer : Die Ge"lkiedeniFJ van Bloemhof, 8

3.Geertqema: Die Keate-Award,. 35

Op 25 Novem'her 18'70 het die eerc:;te verkouing van enre

hof gevrag j_ rJ, r:-:oe "'l die twer:>de pa.aiemente op die enre betaa.l word.LS.nddros BeRt het d1A regering op 11 Julie,dul=! drie me.ande voor Kc~ate qy bevinding bAkendgema.ak het, Verl'd ttig dat ~-:oper·~ weier om die koopvoor~rraardes na te kom voordat die ui t8praak van die a.rhi traqiehof bekend vraR. 1 BeRt se kenniRgewing van enkele weke tevore,nl. dat aR die Aerqte pe.t.1iement'3 nie voor 1 Julie betaal "t-raq nie ,die AMTe per pu-

2

blieke voilirg verkooP Am, "torord,het duR geen krag gehad nie.

,,reqgrenq ·r_.~~--rk 00

<:: uj t die tergende h011ding van qommige na- tnrelle .Tew,,:yl d.:_e roere voor die ui tRpraak in hetreklike vrede met dle in'-oorlinge gele1,rA het ,moeq D.V'e!"'!•rey die

J.andd.rc.g ou Cnr~Rtia:::1a in De9emher in kennia C1tel dat Matla-

nie de ~ee~,~e pla2q gevegtig het met die gevo1g dat ne Beer

'7

t .

moeq r3K.

T.F.BL:rgerR het die ec;d van getrouheid aq preqident van die z •. f\..Renucliek op 1 Julie 18""2 afge1e .Met die groot~=Jte y;:rer he+; d.~ e :111we :ore~ident hom in die dip1omat1eke qtryd met die Kaap'4e G·oeNerneur gewerp .Die depeche van Burgerfl. van 31 A:..1gw~tu>1 1874 het fe1 tlik die dnodAk1ok oor die Keate- TTltspraak gelui en die uitspraak iR nooit deur die z.A.Re-

bliek erksn nle.

1v1:et J.io konvenrie va.n Landen in 1884 het die ~ ... nqvaal

fe~ ·~:_it: J.1e hele bet·~:-riqte gebied ternggekry en die bevrien- de l':;tP.:;y.,e het:; grotendeelq binne die begied van die Tranqvaal

-·---

1 • E, ~;- ':'34/:::_3::::/1871

3 .Argie:' C:.::.. ... .l.sti·~n". : BanJ. 140/53

14

Die weAgrenBmoe11ikhede wat veral deur die ontdekking van d1amante veroorqaak iq en oar ruim 14 jae.r gel:'! trek het ₁

't-ra~ noulikq opgeloA of nm•re Ve!"'•rikkelingq 1n die verre \1Tee- Tranqvaa1 het tot die oorlog teen Maqqou,hoof van die Ko- ranas,gelei.Maqqou het gecmeuwel in die oorlog van 1885 1

~n die vernietiging van die Koranagevaar het rue en vrede vir hierdie geh1ed van Tranqvaal ingelui.

10. samevatting.

Die v~rre 'NeA-Tranqvaal het "tore.1 nie groot!=!kaalqe

aanva1le van inhoorlinge op blankeR be1~ef nie,maar die ~ rol~:mg en Patlap~n moe~:! groat ellende verd11,1r toe die Soe- loe- en Matabele-im~i ¹ C! hulle aangeval het.Nadat die Voor-

trekker~ die ~tatabel.,mag vir goed gebre""k het ,moeq hu,lle in die skaduwee van die vrees vir verraderlike aanvalle van hierdie bevryde qtamme lewe.

Voordat die oorqake van die onruq aan die weAgrenA in die reine gebr~ng kon word,het die ontdekking van diamante langs die vaal- en Hartqriviere tot Pritqe inmenging in die huishoudelike qake van die z.A.Republiek gelei. Die ttdperk

~

t1.1.CJqen die Keate-Ui tqpraak en die Londense konvenAie wat oor 14 jaar ge~trek het,moes noodwendig tot onqekerheid oor die toekomq van die gebied lei.

Die delwerye •-raq oorqaa.k dat die Blo~'mhofqe diqtrik vir meer ae tn halfeeu geteiCJter iA met 'n verAkuiwende bevolking wat aldie ellende van armoede,onqindelikheid en rondtrek deurgemaak het.

Nadat die '!I'Tf'"lgren"l vaqge<~tel iA en kort daarna met die

Korana~ afgereken iA,kon die boere o~ ·grater veilig- heid reken ,maar die trekgel•roonte wat deur ^t n AWS.k ree"val en droogteA in die hand. ge~rerk ir:~,het nog dikwelA tot ¹ n gedeel- telike ontvolki~:. van die diAtrik g0lei .Die pioniertydperk het hier langer gedu,r aq in ander dele van Tranqvaal.

l.Hoon : 'n GeAkiedeniR van die Onder~ry!=! van Blanke~ in

Bchweizer-Reneke en OmAtreke 1889-1945, 7-8