OVER HET ZADELEN EN ZIJNE

(1)

OVER HET ZADELEN EN ZIJNE TOMEN.

(Uit W. VOM HASSELL'S werk : Welche Einwirkung kunnen die neueren Prinzipien der Züchtung und Behandlung der Pferde, auf die Haltung der Cavallerie gewinnen?)

Wanneer eene afdeeliug kavallcrie, na marsenen, groote militaire oefeningen, bij de verzameling van eenige korpsen of bij het verriglcii van krijgsdienslen voor den Staat, zieke of kreupele paarden verkrijgt, wordt het getal daarvan gewoonlijk ge- trouw opgegeven. Wanneer er echter sprake is van gedrukte paarden, zoo zegt bijna niemand de waarheid, of wordt er, erger nog, dikwerf gezegd: « d a t geene paarden gedrukt zijn geworden.»

Het ligt echter geheel in den aard der zake, dat de mensch zelf de schuld draagt van het drukken des paards, terwijl ziek- ten en kreupelheden aan verschillende oorzaken haar ontstaan verschuldigd kunnen zijn. De gure wind, besmetting, voedsel en drinkwater, glibberige plaatsen of gaten in den bodem, steenen en eene menigte andere oorzaken komen ieder oogeublik

voor, zoodal • het doorgaans een raadsel blijven zal, wie de schuldige zij: «de mcusch of hel toeval.» En zoo is dan 09* een groolcr of kleiner ongeluk, hier

011 elders, de alles levredcn slellende kunstlerrn geworden, ofschoon wij voor

0118 hel geruslelijk wagen te gelooven, dal ook daar de onbedachlzaamheid van den mensch meestal de oorzaak heeft voort- gebragt.

Hel is de vraag: of de bevelvoerder behoorlijk zorg draagl dal de paarden op de

dienst of krachlinspanning worden voor- bereid , en met beredeneerd overleg daar- aan worden gewoon gemaakt; of het in het zweet gereden paard, bij het afzitten of bij langere halten, behoorlijk in beweging wordt gehouden of niet; of de logt- wind is vermeden, of de geringe hoeveel- heid, somtijds onrein hooi, doorgaans w e l met zorg wordt uitgezocht en afgekeurd of niet; of het paard gemoedelijk, vrolijk langs den weg gaat, of angstig, hij iederen tred belemmerd, met eene te hoog op- gerigte hoofdstelling, over gruppcls draaft of loopt en zoo er in treedt, struikelt, of zulks niet doel.

Het nakomen en opmerkzaam gadeslaan der boven opgenoemde omstandigheden, zal immers gewis ook verschillende uil- komsten geven. Wanneer men echter van zadeldrukkingeu spreekt, is hel noodzakelijk , dat eenigzins duidelijk wordl om- schreven wat daarmede wordt bedoeld.

De één zegl bij het nazien der paar- den: «het is slechts een kleinigheid, weg tnel hel paard;» of: «hel is maar een kleine brandvlak, die reeds lang bestond;

het is onnoodig daarop te lellen.» Wan- neer het paard met de schoft schudt, als men er slechls mei den vinger naar wijst, wil weder een ander dil als van zeer veel gewigt beschouwd hebben, en bet gebrek als bewijs van langdurige

(2)

verwaarloozing doen gelden. Indien nu echter fistelgangen de lucht met stank ver- vullen , dan zeggen heiden : «het is waar- lijk onbegrijpelijk, hoe zoo iets ontstaan kan.» En toch denkt welligt de één dan uog dat de oorzaak in kwaadsappigheid des dicrs gelegen is.

Zoo hen ik daardoor dan ook, iu dit opzigt, gelijk THOMAS geworden ; wij moeten zelf zien en voelen, eer wij gelooveu dat er geene gedrukte plaatsen op de huid zijn. Ik herinner mij bijvoorbeeld nog levendig, hier en elders een groot aantal gedrukte paarden gezien te hebben, zoowel in oorlogs- als vredestijden, waarom- trent men naderhand in gemoede de opgaaf deed, als of niet één enkel paard gedrukt ware geweest.

Aangezien het doode werktuig, namelijk hel zadel, en wel hier bepaaldelijk het Hongaarsche, eene hoofdrol speelt, zoo zullen wij hetzelve ook het eerst, en wel rnet betrekking lot Hannover, in over- weging nemen; in de veronderstelling dat de zamenstelling genoegzaam aan een ieder bekend zij.

De vijf legioens regimenten der Han- novcrsche kavallerie, bragtcn hunne Hon- gaarsche zadels, benevens hunne voortref- felijke Engelsehe paarden, uit de Engclsche dienst mede. De drie overige hadden bij hunne uitrusting (in 1813) insgelijks de meeste hunner zadels uil Engeland ont- vangen. Zonder onbillijk te zijn, valt hel in geenen deele te onlkennen, dat alles wal van dien aard uil Engeland komt, irocd mag genoemd worden. Zoo waren ook deze zadels van het besle, droogste

h o u t ; de verbinding der hoornen met de stecgen voortreffelijk en zoo sterk mogelijk zarnengesteld. Er beslondcn zadels van verschillende wijd!e; echter was daarin geen vaste maalstaf bekend , zootlat, wanneer een zadel b r a k , men uit den geheelen voorraad van nieuwe, weder een ander rnoesl oppassen.

In hel voorjaar van 1816 keerden de regimenten, één uitgezonderd , in hel land terug, werden geheel volgens de oud- üannoveraansche wijze gehuisvest en ge- stald , waarbij ieder regiment zijne eigene huishouding hield; en zoo werd ook het vervaardigen der zadels (hier bokken) weder eeue bijzondere z a a k , en ieder regiment ligle kavallerie nam uit de kavullerislcn eenen bokniaker en eene werkplaats voor hem in de kazerne. Het ligt in den aard der zake, dal er zich in de ondergeschikte rangen weinig handwerkslieden bevonden , van wie men nu zoo op eens vorderen koude dal zij eeueu goeden bok vervaar- digden. Zoo herinneren wij ons ook nog zeer goed, dal verscheidene der loenmaals vervaardigde bokken bij het gebruik bogen j en kraakten, en de achterboomen de sleegcn j soms deden splijten. Het niet genoegzaam

! voor logt bewaarde hout trok scheef en

; de klinknagels gingen los.

Er bestond geene vaste bepaling, zoo ais n u , voor de wijdte, leder zadel moest bij verwisseling weder op nieuw gepast worden, en hetzij dat zulks lag aan het

! trekken der steegen van nog vochtig hout, i of wel aan de vervaardiging uit de vrije ' h a n d , meermalen moesten oneffenheden in ' het hout, reeds iu den beginne of nader-

1 hand , worden weggeschaald.

(3)

Langzamerhand werd de gebezigde stof, namelijk hel hout voor de sleegen, waarvoor linde het heste is, en voor de booinc.u, waarvoor heuken hel meest dienstige is Ie achten, en ook de onderlinge zamcnvoe- ging der deelen heler. Bij het vervaardigen en oppassen der bokken, werd echter nog bij de afzonderlijke regimenten ecnigzins empyrisch gehandeld; hij één evenwel, namelijk hij het o"" huzaren, hel tegen- woordige regiment van Cambridgc, werd dit sederll819oriderden nieuwhenocmden chef, den luitenant-kolonel VON HER DECKEN (als luitenaut-gencraal, chef eencr divisie, in 184G overleden), meer en meer op wetenschappelijke gronden verrigl.

Bij het voortdurend rijden over berg en door dal, mei paarden die zeer verschillend gevormde ruggen hadden en hevoorrcgl met eeneu zeer bekwamen werkman (ENKE) , vormde zich onder deze omstandigheden langzamerhand een zeker vast stelsel voor de wijdte der bokken, niet verschillende ai'helling der steegen, die op alle paarden - ruggen (buitengewone vormen uitgezonderd) pasten. Er werden vier soorten of nummers vervaardigd.

Hel zadel IS", l is boven vóór 53/» d u i m , achter G3/» duimen breed; de steegeu zijn

*V* duim breed, 20 duimen lang, hellen 2ü graden af; achter rijzen deze V», vóór /» duim in de hoogte, de kanten worden Vs duim afgerond.

N"- 2 is vóór boven 5^s/8, achter G⁵/⁸ duimen breed; de slcegen hebben de/elfde breedte en lengte, benevens dezelfde op- waartskromming der steegen als hij N", l ; de helling echter is 29 graden.

N°. 3 bezit vóór b^s/⁸, achter 6¹/» wijdte;

de sleegen gelijk aan N", l en N". 2 , mei cenc helling van 30 graden.

N". 4 is vóór boven 51/». achter G3/»

duim breed; en bij cene helling van 28 graden, blijven de steegen als de vorige Nummers.

Mallen of vormen, voor de vervaardiging der steegeu van de vier soorten, zijn van het oudste, droogsle hout, nog van dien tijd af daar voorhanden, en hebben als modellen gediend voor de overige regimenten.

Is nu bijvoorbeeld een zadel van N°. 5 bij ecu paard gebroken, en heeft dit goed gepast, zoo is hel voldoende een ander van N". 3 uil Ie reiken of naar elders te verzenden. Waar nu tegen verwachting eens geen bok van de vier Numero's voor een nieuw aangekomen paard mogt pas- sen , dan wordl een afzonderlijk nummer daarvoor vervaardigd en deze kruisbok genoemd.

De zonen des nu intusschen gestorvenen bokmakers ENKE (waarvan er een bij het Herlooglijk Brunswijksche huzaren-regi - rnenl dicul) zijn insgelijks zeer bekwame werklieden geworden, middelerwijl hel boven beschreven systeem meer en meer naar waarde werd geschat, en zonder bevel van hoogcr hand bij de overige regimenten werd nagevolgd. Drie regimenten der Ilannoversche ligte kavallerie zijn reeds volgens dit stelsel van zadels voorzien.

Doch mei den besten en zoo naauwkeurig mogelijk passenden bok is het op verre na nog niet gedaan; hij moet volmaakt in zijn verband blijven. Immers, men kan zich dagelijks aan meubels, deuren en voorwerpen van allerhanden aard over-

(4)

II i

tuigen, welken invloed vochtigheid, logt, zonnewarmte en die van het vuur, nog zelfs op het droogste hout hehben. Het best bewerkte stuk wordt somtijds nog zoo genaamd windscheef of krom in de lucht en in de zon , zwelt door de vochtigheid, barst of laat in de door lijm aaneen - verhouden deelen langzamerhand los. Zoo zal ook het Hougaarsche zadel dit lot on- dergaan , tenzij voor alles de meeslmoge- lijke voorzorg worde gebezigd. Trekt nu een steeg slechts een weinig scheef, dan moet hel zadel drukken.

En toch bestond bij enkele kavallerie- afdeelingen de gewoonte om hunne bokken te wasschen en geregeld wit te schuren ; daar dreef men dan toch, rncenen wij, den wedijver tot zindelijkheid in vredestijd te ver. Wij gelooven integendeel, dat het niet alleen voor het bewaren eener be- hoorlijke rigting van het inwendige, of het geraamte van den bok allerdoelmaligsl ware, maar bovendien uit een geldelijk oogpunt voordcelig zoude zijn, om alle bokken dadelijk door en door met olie te doen doortrekken, dit alle jaren te her- halen , en geen enkel jaar voorbij te laten gaan, waarin alle de door lijm vercctiigde plaatsen door den maker werden nagczicn, de klinknagels en riemen werden aange- dreven en aangetrokken, en daar, waar zich ook slechts het geringste gebrek vertoonde, dadelijk op nieuw werd in de lijm gezel, gelijk dit ook reeds meermalen geschiedt. Aan onze jonge kaval- leiïstcn moet bovendien nog diep worden fngeprenl :

T. Dat de bok na het gebruik, aan logl noch aan de zon, aan vochtigheid

zoo min als aan de warmte eens ovens mag worden blootgesteld.

2°. Dal hij vóór en na ieder gebruik van den bok naauwkeurig nazien moei, of in hel donker voelen, of zich ergens ook een klinknagel of riem verloont; en, zij dit ook slechts zeer gering, deze moei oogenblikkelijk worden verwijderd.

Wij gaan nu het opleggen des zadels slechts voorbij, benevens de nooit te verzuimen voorzorg dat geen plooijen in de deken, of einden van pakriemen, aanlei - ding mogen geven tot drukkingen ; als ook het onderzoek of de sleegen breeder konden zijn; en gaan over tol de ons het doel- treffendst voorgekomen middelen:

OM DE PAARDEN OP MAHSCH V00« DRUKKEN TE BEVEILIGEN.

l^e. De lucht is het bezielend, behou- dend en krachtgevend middelen beginsel, van ieder afzonderlijk deel des levenden ligchaams.

2". Wollen stollen bewaren , boven alle andere fabrijkmalig geweven voortbreng- selen , hel besl de warmle, zoo wel in hel menschelijk als dierlijk ligchaam; dal is: hel zijn de slechtste warmtegeleiders.

Een dikke wollen deken wordt negendubbel lussehen hel houl des zadels en den rug des paards gelegd, en mei het houtwerk der stecgen, door middel der singels, zoo vast op den rug gebragt, dat alle toetreding der lucht geheel is afgesneden, en hierop komen dan 200 a 500 ponden gewigt. Aldus verklaart hel zich, dal spoe-

(5)

(lig ecu buitengewoon lioogc warmlegraad en eenc sterke, niet vrije, maar bedompte uitwaseming ontstaan moei.

Hoe nedcrgedrukt gevoelt zelfs de mensch zich niet, wanneer hij, bij hooge warm te- graden des zomers, loopen, werken of zware lasten dragen moet, en zijne wollen kleedercn slechts een weinig vast om het ligchaam zijn geknoopt. Hoe worden niet menigwcrf de jonge infauteristen, na één uur te hebben geëxcrceerd, al loomer en matter, en zinken zelfs inéén, die evenwel vroeger in hunne woonplaats, in heete veengronden, op het veld en in de heide, met de beste gezondheid dagen en weken achtereen sterk arbeidden , maar met open kleeding, zoodat de lucht hunne huid bereiken en verfrisschen konde.

Geene wijze van zadelen verhindert meer den vrijen toegang der lucht naai- den rug dan de Hongaarsclic.

Moge ook al, om dien toegang der lucht daar te stellen , bij het opzadelen de deken steeds in de kamers opwaarts worden ge- trokken , de nederwaartsche drukking der steegcn, ja zelfs de eigen zwaarte, drukt de deken spoedig weder op de schoft en de rugwervclen neder.

Daarom rust vooral op de ligte kaval- leric de pligt, om steeds en immer van nieuws af aan, zelfs door de onbeduidendste middelen, te trachten dat gedeelte van den

rug door het zadel bedekt, door toetreding der lucht te verfrisschen, al is dat genot ook slechts van korten duur voorliet paard, door hel weder nederwaarts drukken der sleegen, zoo als boven gezegd is. '

W i j hebben reeds M'oeger (in het hoofd- stuk over de mnonleii) gezegd: hoe de

beperkte draag- en drukvlakle der Hon- gaarsche zadels (waar al het doode gewigt, bijna aan den top der zadelboomen, eenige duimen hoog boven den rug des paards hangt) eene sterkere aansingeling vereischt dan voor andere zadels noodzakelijk is.

Hiertoe kan tevens nog medewerken, dal hoe beter, dat is: nieuwer, dikker, en bijgevolg meer geneigd tot uilzetten door het zweet, de dekens zijn, de singels ook des te sterker zullen drukken; naarmate nu de deken ouder en meer versleten wordt, vermindert de laatste eigenschap uit eeue natuurlijke oorzaak; een halfsleten, goed onderhouden deken is daarom in het gebruik hel best, indien zij slechts langen tijd in dien toestand ware te behouden.

Daar het echter bij velddiensleu niet mogelijk is de dekens te sparen, maar men veeleer moet verwachten, dat die door veelvuldig gebruik slerk slijten, zoo mag bet als doelmatig worden geacht, dal aan de manschappen in het algemeen onderrigt gegeven worde in het sloppen der dekens, en zij in vredestijd steeds gelast worden dit zelvcn te doen. Hiervan hebben wij, onder anderen in het garde-regiment huzaren , de beste uitkomsten gezien, waar zulks sedert Iwee jaren is ingevoerd, en waar het blijkt dat het onderhouden der dekens beter geschiedt dan vroeger door zoogenaamde slopvrouwen.

5C. De ruiters zijn veelal geneigd het zoo noodige vaster aansingelen, bij het versingelen (wngwleii) of het aansingelen op marsenen, en in het algemeen bij eenig lang achtereen voortgezet gebruik des paai ds, dit bij voorkeur door middel des owrsingels Ie doen. Immers deze ligl

(6)

daaiioe hel besl voor do hand: door middel van den stoot gaat dil werk spoedig en gemakkelijk, terwijl men, om bij de ondersingels te komen, deu oversingel geheel moet los maken, de handen vervolgens sterker moet gebruiken en zell's de tanden moet te hulp nemen. De oversingel over bet midden van de zitting des zadels loopende, perst natuurlijk hel geheele zadel in het midden sterker inéén, belel daardoor den toegang der lucht nog meer, en geeft toch, bij even vast aansingelen, niet die vaste ligging als dil bij het uitslui- tend gebruik der ondersingels het geval is.

Daarom gewenne men , dadelijk na de aankomst, de jonge ruiters om steeds de ondersiugels bij hel aanhalen der zadels te gebruiken, en niet sterker dan noodig is orn hel zadel vasl te doen liggen, terwijl de oversingel slechts zoo vasl moet zijn aangehaald, als vereischt wordt voor de op het zadel liggende schabrak of het overtrek.

Op rustplaatsen, op verzamelplaatsen, bij opmarschen , zal het sleeds, overeen - komslig de in 1°. en 2^e. ontwikkelde gronden, het eerste werk van lederen ruiter zijn, den oversingel geheel en den onder- singel zooveel los te maken, dal alle drukking ophoudt; vervolgens laste hij met beide handen onder de deken, om aldus het zadel een weinig op Ie heffen, ten einde de lucht daaronder stroomen kunne.

Voor de inwendige ligchaamsdeclen des paards, is deze wijze van handelen ook xeer verkwikkend. Drie minuten voorliet, afmarcheren op het kommando: «Geeft a c h t , » goed leggen der zadels en a a n - singclen.

4«. Het gevvigt drukt en bezwaart het paard meer bij hel hallbouden dan in de beweging; en evenwel ziet men hier en elders grootere en kleinere kavallerie- afdeeliiigen, opgezeten blijvende, halten houden, waar zij zeer geschikt dadelijk konden afstijgen. Vooral bij regenachtig weder zil niemand gaarne af. Hel moet immers iedereen veel doelmatiger voorkomen , hel daargeslelde oponlhoud door eeriige draf-tempo's weder in te halen, dan sleeds hel afzitten te verzuimen, waar het len minste (zij hel ook slechts voor eenige minuten) uil te voeren is.

Het voordeel van hel loslalen der singels en hel afziltcn , zal aan ieder, zouder veel woorden te bezigen, spoedig duidelijk be-

wezen worden.

OVER DE B E H A N D E L I N G DEU ZADEL-LIGPLAATS 01' DEN H U G , NA DEN MAUSCII.

Ligte drukkingen of verhitte gezwollen plekken op de huid, zullen, na de eerste marschen, of zelfs later bij zeer warm weder, wel is waar nog menigvuldig kunnen voorkomen, al wordt, ook bij het zadelen de grootslmogelijke zorg in acht geno- men , en zell's al zijn al die aanleidendc oorzaken, als: einden van pakriemen, plooijen of verhardingen in de dekens, enz.

niet voorhanden; oude snorbaarden zeggen dan gewoonlijk, «de rug is nog niet door- gebrand , en moei er nog meer aan gewoon worden.»

Er ligt voorzeker in dit gezegde wel eenige waarheid.

Zoo als gezegd is, de bestolen hitte op den rug is groot, vooral wanneer men met

(7)

buitengewoon goed gevoede en dikke paar- ' den te doen heeft; het haar ligt, nog bovendien tusschen de huid en de deken, waarin zich gedurende warme dagen nog zeer vele haren vasthechten; en als gevolg daarvan ziet men meestal den rug, daar waar het zadel ligt, minder digt met haar bezet, dat ook aan deze plaals niet zoo vast in de huid zit, als aan andere deelen des ligchaams.

Zoo kan voorzeker, gedurende de eerste dagen des gebruiks, de huid gevoeliger zijn en ontstoken plekken verloonen, lerwijl later, wanneer de natuur ook hier, zoo als overal waar de stofwisseling grooter is, eene grootere werkdadigheid ontwik- kelt, dit verschijnsel voorbijgaat.

Immers men kan zich ook van het boven- slaande dagelijks overtuigen, bij voor het eerst ingespannen trekpaarden, of bij dezul- ken die gewoon zijn slechts weinig te doen, en nu op eens sterk en langdurig worden gebruikt.

Beschouwen wij nu verder het zweet, dan merken wij op, dat dit bij dikke, goed gevoede paarden kleveriger is, en daarom bij geringe wrijving reeds schuimend af- vloeit , terwijl het bij minder vette paarden minder overvloedig is en helder als water afdruppelt. Wanneer nu zulk schuimend

zweet onder de deken blijft staan, het haar des paards geheel doorweekt en met zich vermengt, en eindelijk bij het op~

droogen de haren aan de deken vastkleven, deze met hunne punten in de dekens ge- drongen zijnde, ligtelijk in den wortel worden omgedraaid, losgemaakt en zelfs uitgereten, vooral wanneer de tcrugge- schoven deken, zonder de singels los te

maken, met geweld wordt vooruit gerukt, (wat zulk ecne gevaarlijke wijze van handelen is, die men trouwens nog menig- werf zien kan), of wanneer de huidporiën door hel schuimende zweet worden ver- stopt , dan zullen nog wel andere oorzaken , ofschoon van minder belang, aan te wijzen zijn, die de ontstoken opzwellingen der huid voortbrengen.

Ligtc drukkingen komen n u , zoo als wij boven zeiden, voor, en wel in getal en hoedanigheid grooter en belangrijker, naarmate meer of minder zorg en toezigl bij het zadelen is gebezigd; na den marsen ziet men dan ook verschillende middelen ter genezing aanwenden. — Zoo Iaat de een alle paarden voor het inrukken, f én of twee galen aansingelen en de zadels lang liggen; een ander legt het zadel weder op, wanneer hij cene ligte zwel- ling waarneemt; een derde zadelt dadelijk af, en singelt eeneu steen vast op de gezwollen plaats, een vierde neemt in plaats daarvan eene natte graszode, een vijfde natte klei of modder; een zesde baadt met warm water, een zevende met azijn en water ; een achtste wendt Arnica (val- kruid) aan, een negende het zoo koud mogelijke bronwater; een tiende laat mis- schien, even als de Franschen, alles aan den paardenarts over; een elfde verze- kert, «de gevoeligheid zal gedurende den nacht of den volgenden dag onder het zadel van zelve wel herstellen.»

Wij hebben in ons tamelijk langdurig jractisch leven als ruiters, deze verschillende wijze van handelen, bij een groot aantal paarden, of bij enkele individuen n het bijzonder, met de meeste opmerk-

(8)

wij hel best en raadzaamste oordeelden, op verschillende wijzen, aan onze eigen paarden en die onmiddelijk aan ons onder- geschikt waren beproefd.

Beduidende zwellingen zijn, wel is waar, als dadelijk hulp aangebragt werd, verdwenen zonder ecriig merk of liktceken achter te laten; daarentegen zagen wij somtijds uit kleine kneuzingen na weinig dagen wonden ontstaan , die maanden lang van lijd tot tijd de aanwending van hel- schen steen, of het gebruik van de historie van den paardenarts noodig hadden, of de arme dieren voor hun geheel leven brandvlekken bezorgden. Zoo werd het, in weerwil van het vertrouwen dat de jonge krijgsman in de meeuing van den ouden krijgsmakker stelde, voor ieder meer en meer duidelijk, wanneer men om drukkingen te genezen, het zadel nog vaster aausingelt, of hetzelve weder oplegt, of, het paard gedrukt zijnde, maar blijft berijden, dat deze wijze van handelen eene zeer pijnlijke geneeswijze is. In plaats van met een zeker gevoel van erkentelijkheid , mei opoffering van eenige uren rust, de pijn van het dier weder te verzachten die het ondervond terwijl hel ons op den rug torschtc, doen wij evenwel de drukking des zadels en de wrijving nog voortduren, in de verwachting dat de daardoor voort- gebragte verhoogde warmlegraad op de geheele zadel-ligplaats, de slechts bieren daar gezwollen plekken zal doen verdwij- nen, terwijl wij-zelven inmiddels de banden in den schoot leggen, en ons aan de rust overgeven.

Nu en dan ziel men voorzeker ook wel

dwijnen ; in zoo verre namelijk deze zeer kortelings ontslaan of van zeer weinig bc- teekenis zijn, zullen zij door overprikke- ling worden hersteld , dal is: de onlstoken huid sterft af en wordl naderhand als dood ligchaam afgestooten, zoodal zich alsdan eene donker bloedige wondvlakle vertoont, of de huid wordt door een nieuw onvol- komen weefsel vervangen, waarop grijze of witte ziekelijke haren, of immer geene meer groeijen. In ieder geval verkrijgt de huid nimmer hare vorige vastheid w e - der. Menigwcrf wordt aldus hel met de schoft trillende paard daargesteld.

Wanneer wij nu verder de overige tegen versche drukkingcn aangewende middelen beschouwen, zoo volgt daaruit, dat alle de bedoeling in zich sluiten, om door verkoeling of baden, de ontsteking op te heffen; zelfs de op den rug vaslgesingelde sleen, hoe ruw ook, heeft verkoeling ten doel, waarbij zich bovendien nog het dwaze denkbeeld op den voorgrond stelt, alsof hij door zijne zwaarte de gezwollen plek zal neder- en vastdrukkcn.

Het zij verre van ons, de waarde of ondoelmatigheid dezer middelen ieder afzonderlijk te willen overwegen, ja wij geven zelfs gaarne toe, dat hij, die ze aanwendde, nu en dan daarmede het ge- wenschle oogmerk heeft bereikt, en als gevolg daarvan eene zekere vóórliefde voor deze of gene behandeling verkreeg; immers hel vermogen om de ontsteking op Ie heffen, bezillen allen, zoowel de nalte graszode, als de vochtige klei, de azijn zoowel als de warme baden, wanneer zij bestendig te regier tijd en zoolang als de ontsle-

(9)

kiiig duurt worden aangewend , en levens zorg wordl gedragen dat de ruiter noch het zadel op het paard komen; in één woord, allen zonder onderscheid, zelfs de steen, hoe dwaas dit, middel ook zij, zullen eindelijk herstelling kunnen te weeg brengen.

Doch hier vooral doet zich de vraag op: welk middel brengt het snelste genezing aan? welke wijze van handelen is voor onze jonge ruiters de eenvoudigste in de aanwending? en welke zijn de middelen, die men zoowel in de stad als op het platte land, in de kasernen zoowel als in het bivouac, zonder omstandigheden en oogenblikkelijk kan verkrijgen ? waarop het toch ook hier hoofdzakelijk aankomt:

Deze middelen zijn : de spons en hei koud- ste water , dat alle 10 of IS minuten ver- verscht met de spons druppelsgewijze, voortdurend zonder eenige tusschenpoo- zing, met de gedrukte plaatsen wordt in aanraking gebragt. — Wij hebben deze handelwijze, die van het jaar 1851 —1858 gevolgd werd, door den tegenwoordigen kommandant van het" garde-regiment huzaren, den heer luitenant-kolonel voiv DA- CHENHALSEN , toen hij als eskadrons-dief bij dit regement werd overgeplaatst, in hare waarde leeren schatten. Daar van

"'en tijj af aan } nct bevel werd gegeven

om oiimiddclijk na het inrukken af te zadelen , z00 lo^te deze maatregel de tegen- bedenkingen van oude veld-soldaten en paardenartsen u i t , waarvan deze nog bo-

\endien aan koude, en gene aan warme baden de voorkeur bleven geven.

liet ontbrak dus niet aan middellijke en onmiddellijke tegenspraak, terwijl onze

hooggeachte vriend, op grond zijner bij een vorig eskadron verkregene ervaringen gedurende verscheidene jaren , met vastheid zijne bevelen deed uilvoeren , en op deze wijze, terwijl \uj inmiddels het vóór en legen stil gadesloegen en overwogen, zelfs nu en dan konden zien, dal be- langrijke drukkingen snel en spoorloos verdwenen, die anders voorzeker belang- rijke gevolgen zouden hebben gehad, en alzoo langzamerhand een trouwe navolger- van zijne behandeling werden , die wij dan ook bij het in 1858 verkregen eskadron onmiddellijk invoerden.

Uit aanmerking van het gewigt der zaak, voor alle soorlen van rijpaarden (en ook.voor de drukkingen der Irekpaar- den kan geen helere geneeswijze worden gevolgd), veroorloven wij ons om in de methode zelve dieper in Ie dringen.

De Heer VAN DACIIENHAUSEN zegl, ter gunste van het dadelijk afzadelen, het volgende :

T. Ieder menseh, met den eenen of anderen last beladen, legt deze onmiddellijk van de schouders, wanneer hij eene plaats kiest om uit te rusten, en daarin vindt hij reeds onmiddellijk de grootste verligling.

Drukt iemand de laars of de schoen, dan is het zijne eerste behoefte die dadelijk na zijne aankomst uit te trekken, en voorzeker komt het niemand in de gedachte daardoor eene verkoudheid te zullen krij- gen ; cvenzoo moet het ook met het paard, wat zijnen rug betreft, gedrukl of niel gedrukt, gesteld zijn.

2". Hoe eerder het zadel van den rug af is, des te vroeger kan men zich overtuigen , of er gedrukte plaatsen zijn of niet,

(10)

en daartegen middelen aanwenden; hoe tijdigcr nu het koude water kan worden gebezigd, des te sneller zal ook de goede uitwerking zigtbaar worden. Dit immers leerde genoegzaam de behandeling van ver- wondingen en kneuzingen met koud water bij den mensch.

oe. Betuigt genoemde VON DACHENHAUSEN daardoor nimmer verkoudheid of droes te hebben zien ontslaan; de warme zadel- plaats op den rug wordt immers gewre- ven , of met eene deken bedekt.

Aangezien nu volgens ons oordeel de boenen nog meer opmerkzaamheid ver- dienen dan de rug, zoo hebben wij den volgenden middenweg ingeslagen: de be- pakking en de wapens na het inrukken dadelijk afnemen, 2 of o gaten losser singelcn, dan den overblijvenden tijd van het eerste half uur de beenen wrijven, en is het half uur om, dadelijk afzadelen.

Het dropsysteem of douches achten ook wij van het meeste gewigt, en eenc meer naauwkeurige beschrijving overwaardig.

De ruiter zet den elleboog op den rug des paards, houd!, de spons regt boven de gedrukte plaats en laat voortdurend het water droppelsgewijze, en niet sterker nedervallen. Met den emmer nabij zich, bevochtigt hij voortdurend de spons op nieuw daaruit; geen enkel oogenblik oponlhoud mag plaats hebben. Moet, de ruiter eten, of voor eenc andere reden zich even verwijderen, zoo moet hij d9or ecnen anderen worden vervangen; wordt hel avond en zijn de zwellingen en ontstoken plekken nog niet geheel en al spoorloos verdwenen , dan worden zulke paarden bij

elkander gezet, eene lantaarn aangestoken, een korporaal en de noodige manschappen in dienst gesteld, om elkander te kunnen aflossen en hel werk ook des nachts voort te zeilen.

Komt de morgen en zal men weder verder marcheren, zoo laai men allen wier paard nog de minste sporen van drukking vertoont, onverbiddelijk Ie voet gaan , zoo wel de wachtmeesters als manschappen. De eskadronschef zij in dit geval de eenige, maar ook strenge regier.

In een eskadron moeten de ruggen dei- p a a r d e n , in vredestijd zoowel als bij het opmarcheren , steeds vrij van liktcekens en hrandvlekken, ja zelfs van met wille haren begroeide plaatsen gehouden worden. Vindt een eskadronschef zulke paarden bij zijne overname, dan moet het eerste jaar van zijne aankomst reeds het bewijs leveren, dat daarop bij iedere aanneming van re- monten, of bij het verwisselen van paarden , acht gegeven is.

Een ijzeren wil doel hem alleen het ge- wenschle doel bereiken.

Wij komen ten slotte tol de vraag: Hoe zal het Ie velde gesleld zijn, waar soms weken voorbijgaan dal niet kan afgeza- deld worden?

le. Is een troep, met paarden mei geheel ongeschonden ruggen, op het looneel des oorlogs aangekomen, zoo zullen minder gevallen van drukking voorkomen.

2E. Één voor één wordt, zelfs bij de versl vooruilstaande veldposten, gedurende den dag, als men ver kan vooruit zien, afgczadeld om te luchten en de dekens le verleggen. Voor deze. zoowel als voor alle verder achterwaarts slaande, kan

(11)

man voor man de gelegenheid worden verschaft om zijn paard te luchten.

3^e. Heeft de ondervinding geleerd, dat zadels met kussens minder drukken. Hier- tegen zoude men kunnen aanvoeren, dat de paarden der zware kavalerie, die zulke zadels hebben, minder lang opgezadeld zijn, en na marsenen, of na met den vijand handgemeen te zijn geweest, veel meer gelegenheid hebben hunne paarden na te zien , te luchten en zelfs middelen tegen drukkingen aan te wenden; doch daarte- genover staat weder, dat een smid met zulk een zadel bij de ligte kavallerie dikwerf zeer veel oppakt en toch zijn paard niet drukt, ja zelfs dat drukkingen die anders niet heelen zouden, onder zijn zadel gedurende het berijden herstellen. Daarom achten wij het genoegzaam bewezen, dat kussens het drukken meer voorkomen, en meer kans geven om bij voortgezet gebruik van een gedrukt paard, het te herstellen, dan het Hongaarsche zadel, alleen meteene deken. Wij houden ons derhalve over-

tuigd, dat wanneer de Hongaarsche zadels, op de wijze als van die der officieren, van kussens voorzien werden, en de dekens 2/s of de helft ligter waren, men eene ver- goeding der kosten zoude vinden in het beter geschikt blijven der paarden voor de dienst, die minder zouden worden gedrukt , en minder sterk behoeven te worden aangesingeld. In ieder geval moest bij iederen veldtogt, minstens 30 paar kussens van de grootte der steegen, aan ieder eskadron worden uitgereikt, ten einde steeds de middelen bij der hand te hebben om terstond erge drukkingen voor te komen, terwijl zij in den beginne ter beschutting van de ruggen der jonge paarden konden dienen.

De stroomat is een surrogaat of ver- vangmiddel. Trouwens, wij hechten weinig waarde aan vervangmiddelen, daar vooral, waar de wezenlijke verbetering, zooals hier het geval is, zoo digt bij de hand ligl.

NOORDIJK , Paarilenmts.

4. D. N". 10.