Junitelling van West-Vlaamse zomerganzen
G ra uw e garis - K oen Devos
Op vraag van enkele p ro je ctp a rtn e rs w e rd b inn en h e t p ro je c t Invexo (w w w .invexo.be) d o o r INBO -m edewerkers in ju n i een zo- m e rg a n ze n te llin g georganiseerd in W est-Viaanderen. H e t was in 2010 m o e ilijk ge bleken om een volled ig beeld te k rijg e n van de ruilocaties. H ie rd o o r b le e f in d a t ja a r h e t a a n ta l afvangstacties, een van de p ijle rs van h e t ga nze nb ehe er b inn en Invexo, b e p e rk t in W est-Viaanderen. We concentreren ons in deze bijdra ge op Canadese en g ra u w e gans, de tw e e m eest voo rkom e nde soorten in h e t p ro je ctg e b ie d w aarvan de p o p u la tie s in h e t ka d e r van Invexo w o rd e n beheerd.
Inleiding
Tijdens hun levenscyclus m aken ganzen g e b ru ik van versch illen de gebiede n. O ver de bro ed - en o v e rw in te rin g s g e b ie d e n is in V la a n d e re n v rij veel in fo rm a tie vo o rh a n d e n via atlas- en m o n ito rin g p ro je c te n . De g e b ie d e n die g e b ru ik t w o rd e n ais ru ip la a tse n z ijn d a a re n te g e n m eestal m in d e r go ed gekend. G anzen en ande re w a te rv o g e ls z ijn extra k w e tsb a a r in de ru ip e rio d e o m d a t ze dan tijd e lijk hun v lie g v e rm o g e n v e rlie zen. Om d ie reden co n ce n tre re n ru ie n d e ga nzen zich in g e b ie d e n w a a r ze v e ilig zijn v o o r p re d a to re n en w a a r v o ld o e n d e voedsel a a n w e z ig is (FOX & KAHLERT 2000,
KAHLERT 2003). R uiende ga nzen z ijn g e v o e lig e r v o o r p re d a tie en a n de re vo rm e n van v e rs to rin g (KAHLERT 2006). A a n g e z ie n ze n ie t v lie g e n d ku n n e n on tsn a p p e n aan belagers, z ijn op en w a te r en eve ntue el s c h u ilm o g e lijk h e id (vb. rie tru ig te ) dus b e la n g rijk . V e rd e r m o e t een ru ip la a ts v o ld o e n d e h o o g w a a rd ig voedsel kun ne n a a nb ied en , aa ng ezie n ga nzen naast e n e rg ie v o o r fo e ra g e re n o o k n o o d h e bb en aan extra a m in o z u re n v o o r h e t ve rva n g e n van hun vere n (zie box "W a t g e b e u rt er m et een ru ie n d e gans"). A l deze e le m e n te n m o e te n b o ve n d ie n v lo t lo p e n d o f z w e m m end te be re ike n zijn. De vogels m o e te n o o k lo p e n d u it h e t w a te r ku n n e n g e rake n (uitstap plaatse n).
G anzen z ijn meestal pas g e sla chtsrijp o p de le e ftijd van d rie jaar. In de zo m e r bestaan g a n z e n p o p u la tie s u it een m e n g e lin g van b ro e d e n d e en n ie t-b ro e d e n d e vogels, e lk m et een versch illen d ru ig e d ra g . O nvolw assen vogels leven meestal in gro ep sverba nd en h o u d e n zich o p in g e b ie d e n m et veel voedsel. Vaak ve rke n n e n
ze in deze p e rio d e o o k al p o te n tië le b ro e d g e b ie d e n . In de ru ip e rio d e verza m ele n deze vogels zich in een b e p e rk t aa ntal g e biede n, in g ro e p e n die ku n n e n v a rië re n van e n kele tie n ta lle n t o t vele h o n d e rd e n vogels. A a n g e z ie n b ro e d e n d e ganzen v o o r de keuze van de ru ip la a ts b e p e rk t w o rd e n d o o r de afs ta n d d ie ze m et hu n jo n g e n ku n n e n stappen, g e b e u rt h e t ru ie n bij deze d ie re n v a a k in de n a b ijh e id van de nestplaats.
Een go e d e kennis van ru ig e b ie d e n is om diverse red en en b e la n g rijk . V o o r w ild e ga nzen is de bescherm ing en in s ta n d h o u d in g van ru ig e b ie d e n een cruciaal e le m e n t om een go e d e staa t van in s ta n d h o u d in g van p o p u la tie s te k u n n e n g a ran dere n.
D aarnaast is kennis van deze g e b ie d e n re le v a n t v o o r h e t be heer van p o pu latie s. Het a fva n g e n van n ie t-v lie g v lu g g e ganzen in ru ig e b ie d e n is een m e th o d e die, v o o ra l bij nie t-in h e e m se so o rte n , to e g e p a s t w o r d t om (lo kale ) p o p u la tie s in te perken.
M eth o de
A lle w a te rlic h a m e n g ro te r dan 5 are (plassen, m aar soms o o k com plexen van sloten, n a tte w e ila n d e n enz.) w e rd e n v o o ra f o p k a a rt a a n g e d u id op basis van de B io lo g i
sche W a a rd e rin g s k a a rt (k a rte rin g s e e n h e id a = s tilstaa nd e w a te re n ), s ta fk a a rte n en gebiedskennis. Het p ro je c tg e b ie d w e rd o p g e d e e ld in 7 sectoren en v e rd e e ld o n d e r groepjes van m in im u m tw e e te lle rs die he t daarna op d e z e lfd e dag (8 ju n i) d o o r
kru iste n en m in im a a l alle a a n g e d u id e w a te rp a rtije n bezochten. Het s tu d ie g e b ie d besloeg alle W est-Vlaam se a rro nd issem e nten m et u itz o n d e rin g van le p e r en k o m t dus n ie t overeen m et h e t v o lle d ig e g ro n d g e b ie d van de pro vin cie. De g ro te sector N o ord -W e st-V la a n d e re n , w a a r tra d itio n e e l veel ga nze n z itte n , kon n ie t op één dag a fg e w e rk t w o rd e n en w e rd in de d a a ro p v o lg e n d e dage n d o o r één te lle r (TA) v o lle d ig e r g e te ld . O p elke p o te n tië le ru ip le k w e rd per so o rt h e t aa ntal vogels m et d a a rb in n e n h e t aandeel ruiers, (do ns)jo ng en en a d u lte vogels g e n o te e rd .
De d a tu m van de te llin g w e rd zo ge koze n d a t ze d ic h t te g e n de ru ip e rio d e van g ra u w e en Canadese gans viel. G rauw e ganzen ru ie n h o o fd z a k e lijk in ju n i-ju li (CRAMP 1977, VOSLAMBER et al. 2004). Tijdens deze p e rio d e v e rlie ze n de ganzen g e d u re n d e o n g e ve e r 28-38 dagen h e t v lie g v e rm o g e n (FOX & KAHLERT 2000).
Canadese ga nzen ru ie n v a n a f de eerste h e lft van ju n i en de rui d u u rt on ge vee r één m aand (CRAMP 1977, SMITH e t al. 1999). N iet b ro e d e n d e ganzen ru ie n eerst en w o rd e n na 10-20 dage n g e vo lg d d o o r hun b ro e d e n d e s o o rtg e n o te n (SMITH et al.
1999).
Resultaten
In to ta a l w e rd e n tijd e n s de ju n ite llin g o n g e ve e r 900 ga nzen g e te ld . De meest g e te l
de so o rte n w a re n g ra u w e en Canadese gans, die sam en 72 % van h e t to ta le aantal u itm a k e n , g e v o lg d d o o r boerengans (17 %) en n ijlg a n s (10 %). De a a n ta lle n van de o ve rig e so o rte n w a re n verw aa rloo sba ar. O p v a lle n d is d a t tijd e n s de ju lite llin g van 2011 1500 ga nzen m eer g e te ld w e rd e n . D a arvo or z ijn vo o ra l de a a n ta lle n g ra u w e g a nzen v e ra n tw o o rd e lijk (Tabel 1). Tijdens de ju n ite llin g w e rd e n m eer dan 300 Canadese ga nzen w a a rg e n o m e n , w a a ro n d e r o o k v ie r e xe m plaren k le in e Canadese gans B ran ta canadensis hutchinsi.
De kustp old ers en de Leievallei sp rin g e n in he t o o g ais b e la n g rijk e pleiste rpla atsen van ganzen in ju n i (F igu ur 1 o p vo lg e n d e pagina).
Tabel 1. V ergelijking van de to ta le a antallen ganzen in W est-Viaanderen g e te ld tijden s de ru ip la a tste llin g en de sim u lta a n te llin g van 2011.
G rauw e gans 329 1897
Canadese gans 313 207
Boerengans 157 198
Nijlgans 87 94
Brandgans 11 7
Indische gans 1 0
Chinese knobbelgans 0 1
Magelhaengans 0 1
Totaal 898 2405
17
F ig u u r 1. V erh o u d in g van de verschillende g a nzenso orten op in ju n i 2011 g e te ld e plaatsen in W est-Viaanderen. Bezochte w a te rlich a m e n w a a r geen ga nzen w a a rg e n o m e n w e rd e n zijn ais n u i w a a rn e m in g w eergeg even (Gegevens:
INBO).
Tabel 2. G ebieden m e t m instens tien grauw e, Canadese o f bo erenganzen in W est-Viaanderen tijden s de te llin g van 8 ju n i 2011.
Cír-wlese Gans IZ . Bwranasfls
! Brandgare
■ Grjuwe Gins S K AíiJWÏ
G am in VUSarjeimmtn O NvUaarniinmij
Zeebrugge A c h te rh a v e n
Z eeb rug ge 13
Veurne
D e can ta tieb ekken s vo o rm a lig e s u ik e rfa b rie k
12
Knokke Kleyne v la k te Z w in 12
Snaaskerke Schorre 17 15
Sijsele S to rt Dekeyser 18
Uitkerke U itkerkse p o ld e r 16 28
Brugge G ulden Vlieslaan
('t Stil Ende) 58
Desselgem A fg e s n e d e n leiearm
M u n k e n h o f 15 10
Heist K le ip u tte n 60
Kerkhove Heie 11
Knokke Zegem eer 10
Kortrijk Leie H avenkaai 14
Lapscheure Hoeve Sint-Donaas 48 21
Loppem W a te rm o le n v ijv e r 13
M enen Leie 22
Oostkerke en Hoeke Fort Sint-Donaas 18
Sint-Baafs-Vijve Leie Z u lte 31
Sint-Joris Spaarbekken
N ie u w p o o rt 15 13
Stuivekenskerke K le ip u tte n
Stuivekenskerke 74
Oeselgem Leie 20 12
De b e la n g rijk s te locaties w a a r tijd e n s de ju n ite llin g ga nzen w a a rg e n o m e n w e rd e n z ijn w e e rg e g e v e n in Tabel 2. Op veel locaties w a re n nog v lie g v lu g g e ganzen a a n w e zig, o f ko n n ie t u itg e m a a k t w o rd e n o f de vogels e ffe c tie f al in de rui w a re n . Slechts in een v ie rta l ge bie d e n w e rd m e t ze k e rh e id m e ld in g g e m a a k t van de a a n w e z ig heid van ru ie n d e ganzen: Hoeve Sint-D onaas (48 g ra u w e ganzen). Spaarbekken N ie u w p o o rt, D e can ta tieb ekken s s u ik e rfa b rie k V eu rne en een plasje aan de Lovaart te A lv e rin g e m (resp. 13, 12 en 3 ru ie n d e Canadese ganzen). Van een aa n ta l ande re locaties is w e l g e w e te n d a t er ganzen kom e n ru ie n , zoals de W a te rm o le n v ijv e r te Loppem , h e t spa arb ekken van N ie u w p o o rt o f 't Stil Ende te Brugge. In 2011 w e rd e n hie r dan o o k enkele tie n ta lle n Canadese ga nzen gevangen. A an de k le ip u tte n van Heist w e rd een o p v a lle n d g ro te g ro e p g ra u w e ganzen z o n d e r p u lli w a a rg e n o m e n , m o g e lijks is h ie r o o k een ru ip la a ts aanw ezig.
Bespreking
Tijdens de ju n ite llin g w e rd e n in W est-V iaa nd eren o p v a lle n d w e in ig g ra u w e ganzen g e te ld . Het g in g slechts om een fra c tie van de a a n ta lle n die tijd e n s de s im u lta a n te l- lin g in ju li (w e eke nd 16-17 ju li) w e rd e n gezien (Tabel 1). In ju li w o rd e n w e lis w a a r v o lle d ig e ge bie d e n (n ie t enkel w a te rplassen ) sim u lta a n g e te ld , m et de b e d o e lin g een tre n d a n a ly se o v e r te lg e b ie d e n u it te v o e re n (ADRIAENS e t al. 2010, 2011), m aar to c h is d it verschil o p m e rk e lijk . De te ld a tu m van 8 ju n i o v e rla p t ze ke r nog m et de b ro e d p e rio d e van g ra u w e gans. G ezien h e t lage aa n ta l locaties w a a r e ffe c tie f ru i
ende ganzen gezien w e rd e n , is h e t m eer dan w a a rs c h ijn lijk d a t tijd e n s deze te llin g v o o ra l b ro e d lo ca tie s g e te ld w e rd e n , e e rd e r dan ruiloca ties. O m d a t de vogels vaa k in h e t rie t o f a n de re ho ge v e g e ta tie verscholen z itte n z ijn ze dan m o e ilijk e r te te lle n (TOLKAMP & GULDEMOND 2007), w a t o o k deels de lage a a n ta lle n g ra u w e ganzen kan v e rkla re n . Het v e rm o e d e n be staat ech ter d a t een g ro o t deel van de n ie t-b ro e - de n d e vogels in die p e rio d e w e g tre k k e n u it V la a n d e re n om de rui d o o r te b re ng en in N ederland. O n d e rzo e k m et n e k rin g e n wees ee rde r al o p re g e lm a tig e v e rp la a t
singen van ga nzen u it de O ostkustpo lde rs naar h e t N ederlandse D e lta g e b ie d in de z o m e rp e rio d e (VERSCHEURE & KUIJKEN 2005). V o o r de g ra u w e ga nzen u it W est- en O ost-V la and ere n z ijn v e rm o e d e lijk o o k ru ig e b ie d e n in Z eeuw s-V laanderen b e la n g rijk. De S a e ftin g h e p o ld e r is m et b ijn a 6000 vogels h e t b e la n g rijk s te g e b ie d v o o r o v e rzo m e re n d e g ra u w e ganzen in Zeeuw s-V laanderen. De S ophiapolder, Axelse Kreek, h e t G ro o t Eiland en de Baarzandse Kreek huisvesten kle in e re a a n ta lle n (200- 400) in de z o m e r (DE BOER 2011). Van n ie t-b ro e d e n d e g ra u w e ganzen is al lang be ken d d a t ze fikse afsta n d e n ku n n e n a fle g g e n om geschikte ru ip la a tse n te v in d e n (SALOMONSEN 1968). Zo staan o.a. de O ostvaardersplassen b e ken d ais een b e la n g rijk g e b ie d v o o r ru ie n d e g ra u w e ga nze n u it N o o rd - en O ost-Europa. De ru im ig ra tie naar d it m oe rasg ebied v e rlo o p t er synchroon m et de snelste g ro e ip e rio d e van de vo e d se lp la n t, rie t (LOONEN et al. 1991). O n d e rzo e k m e t n e k rin g e n to o n d e aan d a t g ro e p e n g ra u w e ganzen, w e llic h t o n d e r in v lo e d van voe dse lbe schikbaa rhe id, o o k te ru g tre k k e n naar he t n o o rd e n (N o o rw e g e n , Z w eden, D e ne m arken ) om er te ruien (LOONEN e t al. 1991). Z ola ng de jo n g e n n ie t v lie g v lu g zijn , z ijn b ro e d e n d e g ra u w e ga nze n m in d e r m ob ie l en h o u d e n ze zich in de o m g e v in g van de b ro e d p la a ts en in de b u u rt (< 150 m) van w a te r op, zelfs al z ijn er b e te re vo e d s e lg ro n d e n vo o rh a n d e n in de w ijd e re o m g e vin g (FOX & KAHLERT 2000, VOSLAMBER e t al. 2004).
O ok bij Canadese ga nzen is g e ken d d a t ze a a n z ie n lijk e a fs ta n d e n ku n n e n a fle g g e n om een geschikte ru ip la a ts te v in d e n (ALLAN e t al. 1995). O n d e rz o e k m et n e k rin g e n bij Canadese gans in V la a n d e re n (COOLEMAN et al. 2005) s u g g e re e rt d a t ve rp la a t-
19
Canadese gans - K oen Devos
singen zich bij deze so o rt h o o fd z a k e lijk b in n e n h e t Vlaam se g ro n d g e b ie d afspelen (en zelfs zelde n b u ite n een a ctie rad ius van 50 km van de rin g p la a ts vallen). W e ku n n e n aa nn em en d a t d it o o k h e t geval is v o o r ru ive rp la a ts in g e n . Recente gegevens u it N e de rlan d to n e n ech te r aan d a t v e rp la a tsin g e n ove r veel la n g e re afsta n d e n w e l d e g e lijk vo o rk o m e n . Sinds 2007 w o rd e n op versch illen de plaatsen in N o ord - N e de rlan d (D re nthe , G ro n in g e n en Friesland) Canadese ganzen in de rui ge vangen en g e rin g d m e t ha lsbanden en k le u rrin g e n . De w a te rrijk e g e b ie d e n in N o ord - N e de rlan d o e fe n e n een g ro te a a n tre k k in g s k ra c h t u it o p ru ie n d e ganzen. V oo ral jo n g e , n ie t-g e sla ch tsrijp e ganzen en vogels w a a rv a n h e t bro e d e n m islu kte ve rto n e n
ru itre k (HULSCHER & DRIESSEN 2011, TANGER & VOSLAMBER 2011). U it te llin g e n b lijk t d a t h e t aa ntal ru ie n d e ganzen in de p e rio d e 2000-2007 veel ste rke r steeg dan h e t aa ntal broedvogels, w a t v e rk la a rd w e rd d o o r su b sta n tië le a a n ta lle n van elders a fk o m s tig e vogels (NIENHUIS et al. 2011). Deze ganzen kom e n u it een zeer ruim g e og rafisch g e bied, vnl. u it h e t z u id e n van N e de rlan d (to t Zeeuw s-V laanderen) en M id d e n -D u its la n d , m aar o o k m et Z w eden, D ene m arken en V la a n d e re n z ijn er u itw is se lin g e n (VOSLAMBER 2011). Een volw assen v ro u w tje d a t in 2010 in de b u u rt van G ro n in g e n g e rin g d w e rd , b le e f da ar in de ru im e o m g e v in g h a ng en t o t ja n u a ri 2011. In m a a rt 2011 d o o k deze vo g e l op te n z u id e n van Gent. In ju n i z a t deze vogel te ru g in N o o rd -N e d e rla n d o p de p le k w a a r ze g e rin g d w e rd . In ho eve rre d e rg e lijk e ve rp la a tsin g e n een rece nt fe n o m e e n zijn , o f he t z w e rfg e d ra g van Canadese gans sy
stem atisch on de rschat w e rd , is v o o rlo p ig n ie t bekend. W ie ech te r Canadese ganzen m et k le u rrin g e n o f halsbanden (d o n k e rg ro e n m et w itt e in scriptie ) w a a rn e e m t, kan deze k w ijt op w w w .g e e s e .o rg .
Het ru ie n van Canadese gans g e b e u rt in op en g e b ie d e n , d ic h tb ij w a te r m e t v o ld o e n de voedsel. G raslanden, parken, g o lfte rre in e n en d e rg e lijk e vo rm e n h ie rv o o r een go ed h a b ita t (SMITH e t al. 1999). Tijdens de te llin g in ju n i w e rd e n re la tie f w e in ig en o p va lle n d kle in e ru ico n ce n tra tie s a a n g e tro ffe n in W est-V iaa nd eren , o o k al z ijn er o g e n s c h ijn lijk geschikte ru ig e b ie d e n aa nw ezig . Een v e rk la rin g is m o g e lijk te v in d e n
in ee rde re afva nga cties op ge ke n d e ruiloca ties. In 2009 w e rd e n v o o r W est-V laande- ren 56 in de rui ge van ge n Canadese ga nzen g e ra p p o rte e rd . In 2010 en 2011 w e rd e n er in h e t kad er van Invexo re s p e ctie ve lijk nog eens 94 en 312 gevangen. Daarnaast ku n n e n o o k ru iv e rp la a ts in g e n naar g e biede n in O ost-V la and ere n aan de basis lig gen van he t o n tb re k e n van g ro te re g ro e p e n ruiers o f zou de te ld a tu m iets te vro e g g e koze n ku n n e n zijn.
Conclusies
Een v e rg e lijk in g van de ru ite llin g in ju n i m e t de ja a rlijk s e s im u lta a n te llin g die om streeks 15 ju li w o r d t v e rric h t (ne t na h e t bro ed seizo en ) (Tabel 1) to o n t aan d a t te llin g e n van o v e rzo m e re n d e ga nzen een d u id e lijk versch ille n d re su lta a t kun ne n o p le v e re n n a a rg e la n g h e t tijd s tip van de te llin g . D it kan n ie t lo u te r toegeschreven w o rd e n aan een versch illen de te lm e th o d ie k . Populaties be re ike n n o rm aa l gezien een m axim ale g ro o tte n e t na h e t bro ed seizo en w a n n e e r een n ie u w c o n tin g e n t jo n g e vogels de p o p u la tie v e rv o e g t en v o o ra le e r de p e rio d e m et g ro o ts te s te rfte
(w in te r) a a n b re e kt. P laatselijk k u n n e n de a a n ta lle n in h e t z o m e rh a lfja a r o o k sterk va rië re n o n d e r in vlo e d van ru itre k . De h o o fd z a k e lijk onvolw assen vogels v e rp la a t-
W a t g eb eu rt er m et een ruiende gans?
O ver h e t a lg e m e e n w o r d t a a n g e n o m e n d a t g a nze n tijd e n s de rui voedselstress ke n n e n (o.a. ANKN EY 1979). H oew el d it n ie t in alle g a n z e n p o p u la tie s w e rd va stg e ste ld , to o n d e een stu d ie o p Deense g ra u w e g a nze n in d e rd a a d aan d a t h e t lic h a a m s g e w ic h t van de vog els in de ru ip e rio d e (van 26 m ei t o t 26 ju n i) te ru g v ie l van g e m id d e ld 3.67 kg (±0.12 SE) bij de s ta rt van de rui na ar 2.91 kg (±0.04), een a fn a m e van 20 % van h u n o rig in e le g e w ic h t (FOX & KAHLERT 2005). O p basis van autopsies b le e k h e t g ro o ts te deel van d it g e w ich ts ve rlie s (g e m id d e ld 760 gra m ) to e te schrijven aan h e t o p g e b ru ik e n va n vetreserves, m aa r b le e k o o k d a t o rg a a n - en spierm assa to e - en afnam es v e rto o n d e tijd e n s de rui. T e g e lijk nam de t ijd d ie d a g e lijk s aan fo e ra g e re n w e rd besteed z w a a r a f tijd e n s de rui. O p een d a g lic h tp e - rio d e van 4:00 t.e .m . 22:00 u u r fo e ra g e e rd e n de Deense g ra u w e g a nze n b ijn a 10 uur. T ijdens de rui vie l d it te ru g t o t 4 u u r en g in g e n de vog els p lo ts e lin g o o k 's nachts fo e ra g e re n , w e llic h t om p re d a tie te v e rm ijd e n (KAHLERT et al. 1996). U it analyses b le e k o o k d a t de s tik s to fin n a m e tijd e n s de rui v e rd u b b e lt w a t v o o ra l v e rk la a rd w o r d t d o o r een b e te re a b s o rp tie van s tik s to fv e rb in d in g e n (FOX & KAHLERT 2002). In lijn h ie rm e e v ie l o o k de k e u te lp ro d u c tie van g ra u w e g a nze n tijd e n s de rui te ru g m e t m ee r dan 60 % v e rg e le k e n m e t de n ie t-ru ip e rio d e en o o k h e t g e w ic h t van de keu tels nam af. G anzen h e b b e n in de rui e xtra o p n a m e van s tik s to f n o d ig , a a n w e z ig in e iw itte n zoals h e t k e ra tin e w a a r u it ve re n bestaan, v o o r de he r g ro e i van de sla gp enn en . In h e t p la n te n m a te ria a l w a a r ze n o rm a a l o p fo e ra g e re n z ijn deze v e rb in d in g e n m aa r zee r b e p e rk t b e schikbaa r v o o r ga nze n. Het is a a n g e to o n d d a t g ra u w e gans tijd e n s de rui z ijn d ie e t kan ric h te n o p h e t m eest p ro te ïn e rijk e voedsel. Deense g ra u w e g a n ze n o p h e t e ila n d S a lth o lm e x p lo ite e rd e n in de rui b ijv o o rb e e ld zee r g e ric h t g e w o o n k w e ld e rg ra s P uccinellia m a ritim a o f k n o lle n van heen Scirpus m a ritim u s , s o o rte n m e t h o g e s tik s to fin h o u d (FOX e t al. 1998a). H e e n k n o lle n z ijn tro u w e n s o o k een b e ke n d e v o e d s e lb ro n van g ra u w e g a nze n in S a e ftin g h e (CASTELIJNS & JACOBUSSE 2010). M a a r d it is n ie t h e t en ig e m echanism e w a a rm e e de vog els h u n s tik s to f- en e n e rg ie b a la n s in de rui in o rd e k rijg e n . V olge ns FOX EN KAHLERT (2002) past h e t s pijsverte ring sste lse l van g a nze n zich tijd e n s de rui o o k fy s io lo g is c h aan de h o g e re s tik s to fv ra a g aan.
O f deze g e d ra g s m a tig e (vb. n a c h te lijk fo e ra g e re n ) en fy s io lo g is c h e aanpassingen zich o o k v o o rd o e n in de Vlaam se c o n te x t, is n o g m aa r de vra a g . Het is b e ke n d d a t s o m m ig e Europese p o p u la tie s een co n s ta n t lich a a m s g e w ic h t k u n nen h a n d h a v e n tijd e n s de rui, w e llic h t o m d a t o p h u n ru ip la a ts e n co n d itie s a a n w e z ig z ijn die ku n n e n v o ld o e n aan de e x tra e n e rg ie v e re is te v an de vog els (H O H M A N e t al. 1992, FOX e t al. 1998b). H ie rv o o r zou o n d e rz o e k n o d ig z ijn na ar h e t g e d ra g en d ie e t van g a nze n en de s tik s to fin h o u d daarvan.
21
Canadese gans - K oen Devos
sen zich tijd e lijk en soms ove r g ro te afsta n d e n naar a n de re g e b ie d e n om er de rui d o o r te bre ng en. D it m a a kt d a t s im u lta a n te llin g e n tijd e n s h e t bro ed seizo en en in de ru ip e rio d e geen go ed beeld geven van de m axim ale a a n ta lle n ganzen d ie in de z o m e rp e rio d e a a n w e zig k u n n e n zijn. Zoals reeds ee rde r was vastgesteld is h a lf ju li een m eer ge schikte p e rio d e v o o r he t te lle n van z o m e rg a n z e n is (HUYSENTRUYT et al. 2010). De m eeste vogels bro e d e n dan n ie t meer, de jo n g e n z ijn v lie g v lu g m aar z itte n n o g in de b u u rt van de b ro e d g e b ie d e n . De vogels z ijn n ie t m eer in de rui m aar z itte n to c h nog g e co n ce n tre e rd z o d a t ze go ed te te lle n zijn. Om de tre n d in de Vlaam se p o st-b re e d in g p o p u la tie o p te v o lg e n z ijn de w a te rv o g e lte llin g e n in de w in te rp e rio d e (o k to b e r-m a a rt) go ed b ru ikb aar.
O ok al z ijn te llin g e n in de ru ip e rio d e w e in ig geschikt om p o p u la tie g ro o tte en aan- ta ls e v o lu tie van zo m e rg a n ze n te be palen, ze leveren w e l n u ttig e in fo rm a tie over de aan- o f a fw e z ig h e id van ganzen in ru ig e b ie d e n . Die in fo rm a tie kan b e la n g rijk z ijn v o o r h e t behe er van lo ka le o f re g io n a le p o p u la tie s (afvan ge n ruicon centratie s).
Het onderscheid tussen een ru ilo c a tie en een b ro e d lo c a tie was in de p ra k tijk echter m o e ilijk . Een b e la n g rijk e vraa g, die g e d e e lte lijk m e t ru ite llin g e n b e a n tw o o rd zou k u n n e n w o rd e n , b lijf t v e rd e r o f h e t a fva n g e n van g ro e p e n ru ie n d e ganzen, zoals d a t b in n e n Invexo ge org a n ise e rd w o rd t, een e ffe c t h e e ft o p h e t ru ig e d ra g . Gaat een g ro te r aandeel n ie t-b ro e d e n d e Canadese ganzen eveneens u itw ijk e n naar "v e i
lig e r" ru ig e b ie d e n b ijv o o rb e e ld ? D it kan o p te rm ijn een p ro b le e m o p le ve re n v o o r de e ffe c tiv ite it van deze be he ervorm .
^invexo
nrdar mraaew [ferien er deren
D E iiio p H É Uni*
Vlaandonsn V N e d e rla n d
Tim Adriaens
tim .adriaens@ inbo.be Paul Van Daele Frank Huysentruyt Sander Devisscher Jim Casaer Koen Devos
Referenties
ADRIAENS T., HUYSENTRUYT F., DEVISSCHER S., DEVOS K. & CASAER J „ 2010. S im u lta a n te llin g o v e rz o m e re n d e g a nze n in O ost- en W est- V la a n d e re n . V o g e ln ie u w s 15: 4-11.
ADRIAENS T., HUYSENTRUYT F., DEVISSCHER S., DEVOS K. & CASAER J „ 2011. S im u lta a n te llin g o v e rz o m e re n d e g a nze n in O ost- en W e s t-V ia a n d e re n . V o g e ln ie u w s 17: 24-30.
ALLAN J.R., KIRBY J.S. & FEARE C.J., 1995. The b io lo g y o f Canada geese B ra n ta canadensis in re la tio n t o th e m a n a g e m e n t o f fe ra l p o p u la tio n s . W ild life B io lo g y 1 (3): 129-143.
AN KN EY C.D., 1979. Does th e w in g m o u lt cause n u tritio n a l stress in Lesser S now Geese? A u k 96, 68 -72 .
CASTELIJNS H. & JACOBUSSE C., 2010. S pe ctaculaire to e n a m e van G ra u w e g a nze n in S a e ftin g h e . De Levende N a tu u r ja n 2010: 45-48
DE BOER V., 2011. Z o m e rg a n z e n in Z e e u w s -V la a n d e re n in 2011 m e t een v e rg e lijk in g m e t de te llin g e n in 2006, 2007, 2009 en 2010. S O V O N -in v e n ta ris a tie ra p p o rt 2011/18. SOVON V o g e lo n d e rz o e k N e d e rla n d , N ijm eg en .
FOX A. D., KAHLERT J. & ETTRUP H., 1998a. D ie t and h a b ita t use o f m o u ltin g g re y la g geese A n s e r an ser on th e Danish island o f S alth olm . Ibis 140: 676-683.
FOX A.D. & KAHLERT J., 2000. Do m o u ltin g G reylag Geese A n s e r an se r fo ra g e in p ro x im ity t o w a te r in response t o fo o d a v a ila b ility a n d /o r q u a lity ? Bird S tudy 47(3): 266-274.
FOX A.D. & KAHLERT J., 2003. R epeated g ra z in g o f a salt m arsh grass by m o u ltin g g re yla g geese A n s e r anser, does se
q u e n tia l h a rv e stin g o p tim is e biom ass o r p ro te in ga in ? J o u rn a l o f avian b io lo g y 34(1): 89-96.
FOX A.D. & KAHLERT J., 2005. Changes in b o d y mass and o rg a n size d u rin g w in g m o u lt in n o n b re e d in g g re y la g geese A n s e r anser. Jou rna l o f avian b io lo g y 36(6): 538-548.
FOX, A. D „ KAHLERT, J., WALSH, A. J., STROUD, D. A ., MITCHELL, C., KRISTIANSEN, J. N. AN D HANSEN E. B., 1998b. Pat
te rn s o f b o d y mass change d u rin g m o u lt in th re e d iffe r e n t goose p o p u la tio n s . W ild fo w l 49: 45-56.
HULSCHER J. & DRIESSEN P., 2011. R u itre k v an Canadese g a nze n bij Haren (Gr) in 2009-2010. De G rauw e Gors 2011(3):
120-127.
HUYSENTRUYT F., DEVOS K. & CASAER J., 2010. Het b e p a le n van m o g e lijk e h e rk o m s tg e b ie d e n bij la n d b o u w s c h a d e d o o r o v e rz o m e re n d e ga nze n. R a p p o rte n van h e t In s titu u t v o o r N a tu u r- en B oso n d e rzo e k 2010 (INBO.R.2010.9). In s titu u t v o o r N a tu u r- en B oso nd erzo ek, Brussel.
KAHLERT J., 2003. The c o n s tra in t on h a b ita t use in w in g m o u ltin g G reyla g Geese A n s e r an ser caused by a n tip r e d a to r d ispla cem e nts. Ibis 145(1): E45-E52.
KAHLERT J., 2006. Factors a ffe c tin g escape b e h a v io u r in m o u ltin g G reylag Geese A n s e r anser. Jou rna l o f O rn ith o lo g y 147(4): 569-577.
KAHLERT J., FOX A .D ., ETTRUP H., 1996. N o c tu rn a l fe e d in g in m o u ltin g G reylag Gees e A n s e r a n ser - an a n ti-p re d a to r response? A rd e a 84, 15-22
KLOK C., VAN TURNHOUT C., WILLEMS F., VOSLAMBER B., EBBINGE B., & SCHEKKERMAN H „ 2010. Analysis o f p o p u la tio n d e v e lo p m e n t and effective ness o f m a n a g e m e n t in re s id e n t g re y la g geese A n s e r an ser in th e N e th e rla n d s. A n im a l B io lo g y 60: 373-393.
LOONEN M ., ZIJLSTRA M ., & VAN EERDEN M.R., 1991. T im in g o f w in g m o u lt in G reylag Geese A n s e r a n ser in re la tio n to th e a v a ila b ility o f t h e ir fo o d plants. A rd e a 79: 253-260.
MADSEN J. & MORTENSEN C.E., 1987. H a b ita t e x p lo ita tio n and in te rs p e c ific c o m p e titio n o f m o u ltin g geese in East G re e n land. Ibis 129, 25-44.
NI EN HU IS J., NIENHUIS-POEL J., & VOLTEN P., 2011. A a n ta ls o n tw ik k e lin g van G ro te Canadese G anzen in N o o rd -N e d e r- land. De G ra u w e Gors 2011(3): 112-119.
SALOMONSEN F., 1968. The m o u lt m ig ra tio n . W ild fo w l 19: 5-24.
TANGER D. & VOSLAMBER B., 2011. R u itre k van Canadese g a nze n o v e r N e d e rla n d in re la tie t o t de v e ilig h e id ro n d v lie g ve ld e n . De G ra u w e Gors 2011(3): 135-137.
TO LKAM P W. & G ULDEM OND J.A., 2007. M o n ito r in g Z o m e rg a n z e n Plan van A a n p a k v o o r een ja a rlijk s e in te g ra le te llin g in Z u id -H o lla n d . CLM O n d e rz o e k en A dvies, C u le m b o rg .
VERSCHEURE C. & KUIJKEN E., 2005. Hoe h o n kva st z ijn on ze G ra u w e G anzen A n s e r an ser? : re s u lta te n van een p ro je c t m e t n e k rin g e n in de O o stku s tp o ld e rs . N a tu u r.o rio lu s 71 (b ijla g e ) : pp. 145-151
VOSLAMBER B., 2011. Canadese G anzen in G ro n in g e n : h e rk o m s t ru ie n d e vogels. De G ra u w e Gors 2011 (3): 128-134.
