Lesbrief Wajang
Educatief programma voor groep 4 - 6 van het Primair onderwijs
Centraal in dit project staat de wajangvoorstelling “De avonturen van Kantjil’. Wajang is Indonesisch schaduwtheater.
Kantjil is een slim dwerghertje, dat het opneemt tegen groxtere en sterkere dieren. Zijn slimheid en schranderheid maken hem uniek. De slimme, maar ook ondeugende Kantjil wint de harten van het publiek. Hij speelt de hoofdrol in verschillende Indonesische dierenparabelen. De verhalen van Kantjil zijn te vergelijken met westerse verhalen als Reinaert de Vos. We hebben de originele Indonesische verhalen bewerkt tot een voorstelling.
De leerlingen komen naar Bronbeek en kijken naar de wajangvoor- stelling. Na afl oop bespreken we de voorstelling met de leerlingen en laten we hen zien hoe de wajang achter de schermen werkt. Met vragen prikkelen we hen om over de voorstelling na te denken en hun mening te geven. Dan gaan ze zelf aan de slag om wajangpop- pen te maken van papier. De leerlingen kunnen zowel bestaande fi guren maken als fi guren die ze zelf verzinnen. Vervolgens gaan de leerlingen op school zelf een wajangvoorstelling maken. Ze werken in groepjes en kunnen zo doen waar ze het beste in zijn, bijvoor- beeld een verhaaltje verzinnen, poppen tekenen en uitknippen, de muziek of de geluiden erbij uitzoeken en het tot een geheel maken.
Tot slot laten de leerlingen hun zelfgemaakte voorstelling aan hun medeleerlingen zien.
Doelen
;\c\\ic`e^\eY\b\e[dXb\ed\knXaXe^
:fddle`ZXk`\m\\ejfZ`Xc\mXXi[`^_\[\em\ijk\ib\e[ffi
overleg en samenwerking
:i\Xk`\m\\e\ogi\jj`\m\mXXi[`^_\[\e#k\b\e\e#
handvaardigheid, drama, muziek versterken
K\Z_e`jZ_\mXXi[`^_\[\em\ijk\ib\e%;\c\\ic`e^\e\imXi\enXk
licht en geluid toevoegen aan de sfeer van een voorstelling
KXXcmXXi[`^_\[\em\ijk\ib\e%;\c\\ic`e^\ec\i\em\i_Xc\ejZ_i`am\e
Het schimmenspel
Wajang is spelen met schaduwen. Het woord is Javaans voor:
schaduw, silhouet en geestverschijning. Het schimmenspel kwam al vanaf het jaar 1000 voor in Indonesië. Er bestaan verschillende soorten wajangspelen. De Wajang Kulit is er één van; het wordt gespeeld met wajangfi guren van leer. Kantjil is één van die fi guren.
In Indonesië is het wajangspel een belangrijke vorm van volkscul- tuur. Er zijn soms urenlange voorstellingen voor de hele familie met eten en drinken van zonsondergang tot zonsopkomst. De poppen- speler of dalang vertelt het verhaal, bespeelt de poppen en bepaalt het tempo van de muziek.
Mogelijkheden van het spel
De mogelijkheden van dit spel zijn groot. Er zijn met fantasierijke poppen en decors veel stemmingen op te roepen, zoals sprookjes- achtig en dromerig. Voor een schimmenspel is niet veel nodig: een lichtbron en een doek of laken.
Het spel verenigt meerdere kunstvormen: tekenen en schilderen, knippen, literatuur, muziek, en drama. Het geeft kinderen de mogelijkheid deze creatieve vaardigheden te leren. Door de soberheid en beperkingen van de bewegingen laat het spel veel aan de eigen verbeelding van kinderen over en heeft het spel een magisch karakter. De leerling kan in het poppenspel dromen, ideeën en ervaringen verwerken.
Ook is het schimmenspel een technische uitdaging. Het geeft zeer goede mogelijkheden tot vakintegratie tussen handvaardigheid, tekenen, dramatische vorming, muziek en taalonderwijs.
Duur
Bronbeek: 60 minuten voorstelling en workshop 30 minuten rondleiding
School: 10 minuten voorbereiding bezoek Bronbeek
)o+,d`elk\emffiY\i\`[`e^mffijk\cc`e^
60 minuten voorstelling
Introductieles:
U kunt voor het bezoek aan Bronbeek iets over Bronbeek vertellen en vragen of de leerlingen al eens een poppenspel hebben gezien.
Les 1: Verhaal schrijven en poppen maken
Duur:
+,d`elk\e
Nodig
- Karton of stevig papier - Viltstiften, potloden, verf - Stokjes, bijvoorbeeld satéprikkers - Tijdschriften om plaatjes uit te knippen - Stickers, knoopjes, veertjes, blaadjes etc.
- Lijm - Splitpennen - Pen en papier
- Laken of poppenkast met een doek voor de opening - Lamp van 40 Watt of meer
- Muziekinstallatie
In groepjes van ongeveer drie à vier leerlingen bereiden de leerlingen een voorstelling van vijf minuten voor.
Stappen
- Schrijven een verhaal of gebruiken van een bestaand verhaal - Bepalen van de te maken poppen en decorstukken
- Maken van de poppen en decorstukken
- Uitzoeken, componeren en eventueel opnemen van de muzikale begeleiding
- Oefenen
Het verhaal
De leerlingen beginnen met het schrijven van een verhaallijn. Wie spelen er mee, wat maken deze figuren mee en hoe loopt het af?
Mocht het niet lukken zelf iets te verzinnen, dan kunnen ze een bestaand verhaaltje gebruiken. Ze kunnen met een thema werken.
Leerlingen kiezen bijvoorbeeld een sprookje, gedicht en bewerken het. Het is ook leuk om een verhaal te maken over Kantjil. De leerlingen hebben immers op Bronbeek al een wajangpop uit dit verhaal gemaakt en kunnen die gebruiken.
De docent let op dat er niet te veel scènewisselingen in het verhaal zitten; dat is in het begin te moeilijk om te spelen. Ook moet het verhaal niet te veel beschrijvingen van de omgeving bevatten;
daarvoor kunnen decor stukken worden gemaakt. Het is fijn wanneer alle poppen aan bod komen; het is vervelend voor de leerlingen lang aan een pop te hebben gewerkt die niet of nauwe- lijks in beeld komt.
Het is ook mogelijk dat de leerlingen eerst de poppen maken.
Vervolgens bedenken ze het verhaal al spelende met de poppen. Of de leerlingen hebben gezamenlijk een idee, maken daarna de poppen en werken dan het verhaal al spelende uit.
De poppen
De poppen mogen niet te klein zijn. De leerlingen moeten geen details tekenen die ze niet kunnen uitknippen of -prikken. De omtrekvorm moeten ze zo precies mogelijk uitwerken. Ze maken eerst een pop zonder bewegende onderdelen. De poppen contro- leer je door ze tegen het licht te houden. Als de leerlingen niet tevreden zijn, kunnen ze nog stukjes wegknippen of er weer opplakken.
Als dit goed gaat, kunnen ze ook een bewegende pop maken. Het lichaamsdeel dat moet bewegen mag niet te smal zijn, want dan kan de splitpen er niet doorheen. Een bewegende pop is gemakkelijk als volgt te maken: knip een deel van de pop af (bijvoorbeeld een arm of een been) wanneer een pop klaar is. Teken daarna het afgeknipte [\\cfm\i#dXXi[Xed\k\\e\okiXjklbfg[\gcXXkjnXXi_`anXj
afgeknipt. Leg dit losse deel op de pop. Maak vervolgens in beide delen een gat, waar je de splitpen doorheen steek en ombuigt.
Les 2: Oefenen
Duur: +,d`elk\e
De leerlingen kunnen oefenen boven de rand van de tafel. Ze leren hoe de poppen moeten opkomen, afgaan, en op de juiste hoogte voortbewegen. Het is vooral belangrijk het verhaal en het poppen- spel goed op elkaar af te stemmen. De leerlingen kiezen wie het verhaalt vertelt, wie de poppen bespeelt en wie het geluid doet. Als er te weinig spelers zijn voor te veel poppen zett en ze een pop vast:
hang de pop aan een haakje op, of timmer aan de kast een wasknij- per of een aantal spijkertjes waar je de pop tussen klemt. Je kunt ook een balkje op de grond worden zett en waar je de poppen in kunt prikken
De voorstelling
De toeschouwers krijgen een kijkopdracht. Zij weten hoe het proces is verlopen. Door goed te kijken naar de anderen kunnen ze er zelf weer van leren.
- Passen het verhaal, de muziek en het spel goed bij elkaar?
- Bewegen de poppen goed op hoogte?
- Zijn de poppen goed te zien?
- Komen de poppen goed op en gaan ze goed af?
Afsluiting
De docent blikt terug op het project. Wat hebben de leerlingen gedaan en hoe ging de voorstelling? Alle leerlingen vertellen wat over hun ervaringen. Wat was leuk en wat was minder leuk? Tot slot bespreekt de docent met de leerlingen de optredens van de leerlingen aan de hand van de observatieopdracht.
Museum Bronbeek
Velperweg 147 6824 MB Arnhem t (026) 3763555 f (026) 3763590 www.bronbeek.nl
