Cameratoezicht stadsdeel Zuidoost
Proces- en effectevaluatie
Paul van E gmond Sander Flight Paul Hulshof
Cameratoezicht stadsdeel Zuidoost
Proc es - en effecte valuat ie
Amsterdam, 12 dec ember 2011
Paul van E gmond Sander Flight Paul Hulshof
Met medewerking van:
Willem Bos veld en Rogier van der Groep,O + S (dataverzameling en analyse)
DSP – groep BV Van Diemenstraat 374 1013 CR A msterdam T: +31 (0)20 625 75 37 F: +31 (0)20 627 47 59
Inhoudsopgave
Management samenva tting 3
Concl usie s en aanbeveli ngen 10
1 Inleiding 14
1.1 Beleidscont ext 14
1.2 Onderz oeksopz et 14
2 Be schrijvi ng cameraprojecten 18
2.1 Kraaiennest 18
2.2 Amsterdamse P oort 19
2.3 Venserpolder 20
2.4 Ganz enpoort 21
2.5 Gein (Wiss eloordplein) 22
2.6 Holendrec ht (plein) 22
2.7 Project organis atie 23
2.8 Kosten 25
3 Feitelijke veiligheid 27
3.1 Kraaiennest 27
3.2 Amsterdamse P oort 31
3.3 Venserpolder 32
3.4 Ganz enpoort 34
3.5 Gein 36
3.6 Holendrec ht 38
3.7 Objectieve veiligheid: moeilijk meet baar 40
4 Veiligheidsgevoel en opinie s 41
4.1 Gevoel van veiligheid 41
4.2 Bekendheid met c amerat oezicht 44
4.3 Opinies over c amerat oez icht 46
5 Proce seval uatie - Hoe werkt het? 49
5.1 Tec hnische k waliteit 49
5.2 Live toezic ht 50
5.3 Out put van het live t oezicht 53
5.4 Ops poring acht eraf 56
Bijlagen
Bijlage 1 Geïnt erviewden pers onen 58
Bijlage 2 Enquêt e bewoners en bez oekers 59
Management samenvatting
Beleidscontext
In Amst erdam Zuidoost wordt rond z es wink elc entra c amerat oez icht ingez et voor handhaving van de openbare orde en veiligheid. Het gaat om:
• Kraaiennest: 8 camera’s sinds 2000.
• Amsterdamse Poort: 13 camera’s sinds 2004.
• Venserpolder: 5 c amera’s s inds 2005.
• Ganz enpoort: 10 c amera’s sinds 2005.
• Gein (Wiss eloordplein): 5 c amera's sinds 2009.
• Holendrec ht: 5 c amera's sinds 2010.
De reden om c amerat oez icht in t e zett en rond de winkelc entra Kraaienne st, Am ste rdam se P oort, Ve nserpol der en Ganzenpoort was de st ruct urele drugsgerelat eerde overlast en overlast van rondhangende groepen (jong en oud). In wink elc ent rum Gein vonden i n k ort e tijd t wee gewelddadige incide n- ten met dodelijke afloop plaats. Wink elc ent rum Holendre cht kampt e met overvallen, st raat roven, geweldsincident en, vernielingen en struct urele over- last van een jeugdgroep. Om de objectieve en subjectieve veiligheid in d ez e gebieden te verbeteren zijn c amera’s opgehangen.
De burgemeester van A msterdam heeft voor dez e zes c ameraproject en toest emming verleend tot het einde van 2011. De s ubdriehoek in Zuidoost bes list, mede op basis van de evaluat ie of het c amerat oezicht noodz akelijk, proportioneel en subsidiair is. V ervolgens maakt het st ads deel de k euz e voor welke c ameraproject en een verlenging wordt aangevraagd bij de bur- gemeest er van Amst erdam.
Evaluatie 2011
Voor het eerst worden elf cameraprojecten in vijf st adsdelen (Oost, W est, Zuidoost, Noord en Cent rum) gelijktijdig en volgens dez elfde methodiek g e- ëvalueerd in 2011. Er z ijn enquêt es gehouden onder bewoners, bezoek ers en ondernemers en politiecijfers zijn geanalys eerd. Dez e cijfers hebben bet rekking op de strat en die behoren t ot de zes wink elc ent ra waar camera's zijn opgehangen. Daarnaast zijn ges prekk en gevoerd met vertegenwoordi- gers van st adsdeel, politie en openbaar ministerie. Om de opbrengst en van het c amerat oezic ht te bepalen, z ijn rapportages bij de t oez ichtc ent rale en politie opgevraagd en is een bezoek t er plaatse afgelegd.
Om inzic ht te k unnen geven in de werking van het c amerat oez icht is naast de effectevaluat ie een proc es evaluatie uitgevoerd. In de proces evaluatie nemen we een kijkje acht er de (beeld)sc hermen: hoe verloopt het live t oe- zicht, hoeveel incident en worden er waargenomen en wat gebeurt daar ve r- volgens mee? Daarmee k an niet worden bewez en dat cameratoezic ht effect heeft gehad op de objectieve en s ubjectieve veiligheid, maar het maakt dui- delijk in hoeverre het aannemelijk is.
Deel I – Effe cte valuatie : Werkt cameratoezicht?
Objectieve veiligheid
Let op:
Zowel de politiecijfers als de enquêt es hebben alleen bet rekking op de st ra- ten die vallen binnen de z es cameragebieden. Dez e gebieden zijn kleiner dan de gebieden die gelden voor de gemeentelijk e veiligheidsindex.
Er zijn politie cijfe rs beschik baar vanaf 2006 tot heden. De cijfers van de jaren ervoor z ijn vanwege een andere manier van registreren niet vergelijk - baar met de cijfers vanaf 2006. Op basis van politiecijfers kunnen t wee c on- clusies worden get rokken. E en eerst e c onc lusie is dat in de helft van de cameraproject en de objectieve veiligheid in 2011 verbet erd is en in de ande- re helft onveranderd. In Kraaienne st is het abs olut e aantal aangift en en incident en in 2011 voor een aant al ges elect eerde incidentty pen lager dan in 2006, maar we wet en niet hoe de situatie zic h heeft ont wikk eld ten opzic ht e van het moment dat er nog geen camera’s waren, dus van 1999 tot 2006. In zowel Gein als Holendre cht zien we een verbet ering: een daling van het aantal aangiften en inc identen ten opzichte van het jaar voordat de camera’s er hingen. In de c ameragebieden Am ste rdam se P oort, Ve nserpol der en Ganzenpoort zien we geen verbetering. Het beeld is dus zeer divers: in drie gebieden een verbetering van de objectieve veiligheid en in drie gebieden geen verandering.
Een tweede c onc lusie die kan worden getrokk en is dat er op basis van poli- tiecijfers geen aanwijzingen zijn voor verplaatsing van problemen in de zes gebieden. Het aantal geregist reerde aangift en en incident en in de st raten met en z onder cameratoezic ht stijgt en daalt onafhankelijk van elk aar. Die gebieden zijn geen dus z eker geen communice rende vat en. Uit de ges prek - ken met politiemensen k omt daar overigens een meer genuanceerd beeld uit naar voren (zie onder).
Uit de e nquê te s onder bewoners en bez oek ers, die gehouden zijn rond de zes wink elc entra, komt ook een wiss elend beeld naar voren va n de objecti e- ve veiligheid. E nquêtes hebben als groot voordeel boven politieregist raties dat z e ook informatie opleveren over overlast, naast c riminalit eit.
In Am sterdam se Poort en Ganzenpoort is er in 2011 sprake van een st a- tistisch significant e daling va n het slac ht offersc hap onder de bewoners in vergelijk ing met de situatie voor invoering van de camera’s. Bij de bez o e- kers van de Amst erdams e P oort is het slacht offersc hap onder bez oek ers echt er significant gest egen in 2011. Bij Ganz enpoort is het slac ht offersc hap van bezoek ers onveranderd gebleven.
In Gein en Vense rpolder is het slac ht offersc hap van bewoners gedaald ten opz icht e van de vorige met ing en die van bezoekers is onveranderd gebl e- ven. A angezien er in beide gebieden geen nulmeting is gehouden wet en we echter niet hoe de situatie was toen er nog geen camera’s hingen.
In Kraaienne st is het s lac htofferschap van z owel bewoners als bezoek ers onveranderd sinds de komst van de c amera’s. Dit jaar is voor het eerst een meting uitgevoerd in Holendrecht. Op basis van één meting kan niet wo r- den gez egd hoe de objectieve veiligheid zic h in dat gebied ont wikkelt.
Om de politiecijfers en enquêtegegevens t e duiden z ijn gesprekken gevoerd met politiemens en in de z es cameragebieden.
Rond z owel het wink elc entrum Kraaienne st als Ganzenpoort is geen openbare orde probleem meer. De overlast van hangroepen en drugs de a- lers- en gebruik ers is sterk verminderd. De criminalit eit die er nog plaat s - vindt, gebeurt verborgen en veroorzaakt geen overlast voor bewoners en bez oekers.
In de Am ste rdam se P oort is de grootschalige overlast van dealers en g e- bruik ers de afgelopen jaren sterk verminderd. Bij mooi weer neemt de kans op overlast t oe van rondhangende groepen mensen die alc ohol nuttigen.
Deze overlast is echt er veel minder dan een aantal jaren geleden
Sinds de foodst rip in Vense rpol der is vernieuwd is de struct urele overlast verdwenen. De c riminalit eit die er nog plaats vindt is minder z icht baar ge- worden en leidt voor bewoners en bez oek ers tot minder overlast. In Gein is er nauwelijks meer s prak e van openlijk e drugs verk oop. De groep overlas t- gevende jongeren houdt zic h op een andere plek op, wat met name bij mooi tot overlast leidt.
Volgens de politie is het aantal overvallen en st raat roven rond wink elc e n- trum Holendrecht st erk gedaal d. De groep overlastgevende jongeren ont - wijkt de camera's en heeft een nieuwe plek buiten het gebied gevonden waar z e rondhangen en minder overlast veroorz ak en. K ortom, in alle z es de cameragebieden is de objectieve veiligheid volgens de politie verbet erd.
Subjectieve veiligheid
Let op:
Zowel de enquêtes hebben alleen bet rekking op de st raten die vallen binnen de z es cameragebieden. Deze gebieden zijn veel kleiner dan de gebieden die gebruikt worden voor de gemeentelijk e veiligheidsindex.
In de vijf c ameragebieden waar eerdere metingen zijn uit gevoerd, Kraaien- ne st, Am sterdam se Poort, Vense rpolder, Ganzenpoort en Gein laat de ont wikk eling van de veiligheidsgevoelens een diffuus beeld zien. In alle ge- bieden voelen bewoners zich in 2011 veiliger dan in de voorgaande jaren.
Bij bez oek ers zien we daarentegen juist een verslecht ering of is de s ituatie onveranderd gebleven. Als we inzoomen op de cameragebieden waar een nulmeting is uit gevoerd voordat de c amera's werden opgehangen, namelijk Kraaienne st, Am ste rdam se Poort en Ganzenpoort zien we in 2011 een sterk e verbetering van het veiligheids gevoel van bewoners, maar niet in de metingen van 2007 en 2009.
Het is dan ook de vraag of camera’s voor dez e positieve ontwikk eling he b- ben gez orgd. Ten eerste is het onwaarsc hijnlijk dat in 2011 ineens, na al die jaren, door camera's een verbet ering optreedt in het veiligheidsgevoel. M o- gelijk is hier s prak e van een 'met hode -effect ' (z ie paragraaf 1. 2). Daarnaast zijn er in de cameragebieden andere fysieke en organis at orisc he maat rege- len get roffen om de veiligheid t e verbeteren, wat het s owieso onmogelijk maakt om caus ale uits prak en te doen over de meerwaarde van het camer a- toez icht.
Ten t weede z ien we in de jaren na invoering van cameratoezic ht dat het veiligheids gevoel zic h op allerlei versc hillende manieren k an ontwikkelen voor versc hillende groepen burgers. K ortom: het veiligheids gevoel hangt
niet alleen af van het feit of er ergens c amerat oezicht is. Om t e zien welk e rol camera’s hebben ges peeld, is een proc es e valuatie uitgevoerd waarbij we een kijk je ac hter de sc hermen hebben genomen.
Bekendheid van de camera’s en opinie s
Voor een preventief effect en verbetering van veiligheids gevoelens, is het van groot belang dat z oveel mogelijk mensen in de c ameragebieden wet en dat de camera’s er hangen. Een grote meerderheid van de bewoners en bez oekers in de z es gebieden weet dat er camera’s hangen. In de gebieden Kraaienne st en Vense rpolder lijkt de bek endheid de laatste vijf jaar wel langz aam af te nemen en dat is een z orgelijke ont wikkeling aangez ien het prevent ieve effect van c amera's en hun invloed op veiligheids gevoelens daardoor afneemt. Voortdurende communicatie blijkt nodig om gewenning t e voork omen.
Een grote meerderheid van bezoek ers en bewoners in de zes gebieden is voorst ander van cameratoezic ht en een kleine minderheid ervaart camer a- toez icht als een aant asting van hun privacy. De meerderheid van de bewo- ners en bezoek ers van Kraaienne st, Am sterdam se P oort, Venserpolder en Ganzenpoort verwac ht dat c amera’s leiden tot minder criminaliteit, ter- wijl bewoners en bez oekers in Gein en Holendrecht het tegenovergestelde verwac hten. Tot slot verwacht het merendeel van de bez oek ers en bew o- ners in de z es gebieden dat c amera’s leiden tot verplaatsing van c riminaliteit en overlast. V oor meer informatie over opinies, zie t abel 4.10 in paragraaf 4.3.
Deel II – Proce sevalua tie: Hoe werkt het cameratoezicht?
Preventie, pro-a ctie en repre ssie
Afgaand op wet enschappelijk onderz oek én op ervaringen van professi o- nals, blijkt dat c amerat oez icht alleen een preventief effect kan hebben op calculerende daders. Dat zijn daders die vooraf rekening houden met de cons equenties en risic o's van hun handelen. In Zuidoost zijn de camera's onder andere ingezet t egen de c alc ulerende daders van z ogenaamde high impact c rimes: drugs handelaren, straatrovers, inbrek ers en overvallers. Ook de notoire overlast gevende hanggroepen z ijn volgens de polit ie goed op de hoogte van de aanwezigheid van de c amera's.
Camera's hebben daarent egen niet of nauwelijks een prevent ief effect op impulsieve daders. Dat zijn daders die, bijvoorbeeld onder invloed van alc o- hol, drugs of hevige emot ies, weinig rek ening houden met de c onsequenties van hun daden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan geweldplegers, maar ook drugs verslaafden of -dealers. In Zuidoost is het camerat oezic ht z owel ge- ric ht op calculerende daders als op impuls ieve daders. Op de groep c alc ul e- rende daders kan c amerat oez icht een preventief effect hebben, maar op de impulsieve daders dus niet of nauwelijks.
Maar de camera’s worden niet alleen preventief ingezet. Met c amerabeelden kun je immers ook pro-actief werk en door live incidenten waar te nemen en daarop t e reageren. Daarnaast k an je c amerat oezic ht als repressief middel inz etten door ac ht eraf daders op te s poren met behulp van opgenomen beelden. Het succ es van een c ameraproject wordt voor het grootst e deel
acht er de sc hermen bepaald. Daarom is voor dez e evaluatie de dagelijkse praktijk in de toezic htcent rale en bij de politie onderz ocht.
Live toezic ht
De camerabeelden van de zes project en worden sinds 2006 bek eken in een speciaal gebouwde cameratoezic htc ent rale in de Amst erdams e P oort. P er shift kijk en t wee toezic hthouders van St adstoezic ht naar de beelden. De beelden worden op maandag, donderdag, vrijdag en z aterdag live uit gek e- ken van 13. 30 – 23.00 uur. Er is dus wek elijks gedurende 34 uur toezicht.
Daarnaast wordt één keer per maand tijdens de koopzondag live t oez icht gehouden, eveneens t uss en 13.30 – 23.00 uur.
In het c ameraprot ocol van Amst erdam Zuidoost staat besc hreven wat de belangrijkste aandachts punt en voor het live t oez icht zijn:
• criminaliteit;
• dealers;
• drugsgerelateerde overlast;
• alc oholgebruik;
• overlastveroorz akende groepen
Per gebied k rijgen de obs ervanten elk k wart aal nog speciale instructies van- uit het wijkteam.
Zowel politie als stadsdeel zijn van mening dat de k walit eit van het live toe- zicht k wets baar is omdat het te veel leunt op de projectleider van de to e- zichtcent rale. Hij is degene die bijna alle incidentmeldingen communice ert naar de wijkt eams. De kwaliteit van de andere obs ervant en is volgens de politie beduidend lager.
Ook de polit ie van de drie wijkteams (Flierbos dreef, Ganz enpoort en Rem- merdenplein) k an vanuit het bureau live meekijk en naar de beelden. V ooral in de avond en de nac ht, en dan vooral op de uren dat er geen structureel live t oez icht wordt gehouden door St adstoezic ht, wordt vanuit de wijkteams extra aandac ht gegeven aan de c amera’s. De politie vindt het ook nuttig om incident en die door de t oez ichtc entrale zijn gezien te k unnen bekijk en om de juist e inzet op straat te bepalen.
Daarnaast blijkt uit mondelinge informatie dat de polit ie de camera's ook gebruikt tijdens demonst rat ies, voet balwedst rijden en andere evenement en.
Daarbij worden niet alleen de gemeent elijke c amera's ingez et, maar ook de camera's van het GVB.
Aantal incidenten
De belangrijkst e indicat or voor het effect van c ameratoezic ht is de manier waarop een project ac hter de sc hermen is georganis eerd. De t ot ale out put:
de k walit eit van het live toezic ht, het aant al waargenomen inc identen, de reactie op st raat en de ops poring en vervolging van daders.
In de periode van 1 januari t ot en met 1 augustus 2011 zijn er door St ads - toez icht in Zuidoost 639 incident en live waargenomen in de t oezic htcent rale.
Dat komt neer op gemiddeld 91 incident en per maand of drie per dag. Per toez icht dag (er wordt vier dagen per week uit gekek en) k omt dat neer op ongeveer zes incident en. In vergelijking met 2009 en 2010 is dit een fors e toename van het aant al geregist reerde incident en. Als de eerst e zeven maanden repres ent atief voor heel 2011 zijn, is z elfs sprake van een verdu b- beling. E en waarschijnlijk e verklaring hiervoor is het nieuw e incident enregi- strat iesyst eem (Coppweb), waarmee eenvoudig en z eer prec ies k an worden geregistreerd hoeveel incidenten elk e toezic hthouder waarneemt, waar dat over gaat en wat er met de waarneming is gebeurd na afloop.
Aantal geregi streerde incidenten door S tadstoezicht per cameragebied
Gebied Hele periode Gem iddeld
1 jan. tot 1 aug. 2011 per m aand
Amsterdamse Poort 406 58
Ganzenpoort 116 17
Holendrecht 75 11
Venserpolder 18 3
Gein 16 2
Kraaiennest 8 1
Totaal 439 91
Type incidenten
Van alle in 2011 waargenomen incidenten door de c ameraobs ervant en, heeft bijna t weederde betrekking op verk eers overt redingem (waaronder snorders, 39% ) en op het overt reden van alcoholverbod (26%). Het overige deel van de incident en heeft vooral betrekking op allerlei APV -overtredingen (overig o. a. s amensc holen en drugs ). Vijf proc ent van de registraties heeft bet rekking op zwaardere incident en (mis drijven).
Aantal incidenten per c amera en react ie op inc identen
Het is onbek end hoeveel incident en er per camera worden waargenomen.
Deze informatie is nodig om het nut van elk e c amera t e kunnen bepalen: het is immers niet vanz elfs prek end dat als een c ameraproject goed functioneert, dat dan alle c amera's goed functioneren: s ommige k unnen wellicht worden verwijderd, andere kunnen anders worden gericht en wellic ht zijn er andere plekken waar juist een extra camera nodig is.
Er is ook geen gest ructureerde informatie besc hikbaar over de reactie van de politie op de incident en die door de t oezic ht houders zijn waargenomen.
We wet en dus niet in hoeveel gevallen de politie op st raat in act ie is gek o- men naar aanleiding van een incident melding door een toezic hthouder. Het idee bestaat dat dit vaak gebeurt, maar harde cijfers zijn niet beschikbaar.
Om de meerwaarde van c amera's goed t e kunnen aant onen zou het goed zijn de aan c ameratoezic ht gerelat eerde zak en eenvoudig vindbaar te ma- ken, bij voork eur door bij mut aties in het bedrijfs proc essensyst eem de c ode camerat oez icht t oe te voegen.
Ops poring acht eraf
In de periode januari 2009 t ot en met juli 2011 zijn in t otaal 1.013 beelden door de politie veilig gest eld voor ops poring ac ht eraf. Dat k omt neer op ruim 33 beelden per maand of gemiddeld elk e dag een k eer. Des gevraagd geeft de politie veel te hebben aan d eze beelden: ze geven richt ing aan ops p o- rings onderzoek en k unnen in sommige gevallen gebruikt worden als be- wijs mat eriaal. Het openbaar minist erie geeft ook aan dat de opgenomen beelden belangrijk zijn: niet zoz eer omdat beelden vaak bewijsmat eriaal opleveren, maar omdat ze als ondersteunend bewijs of richt ingaanwijz ers in een onderz oek fungeren. De beelden zijn ook vaak van waarde omdat ze de verklaringen van verdacht en of getuigen kunnen bevestigen of ontk rac ht en.
Er is geen overkoepelende informatie beschikbaar over het aantal daders dat met behulp van opgeslagen beelden is opges poord of het aant al geval-
len waarin dat geleid heeft t ot een succ es volle ver volging. Daarom moeten wij ons bas eren op k walit atieve informat ie uit int erviews. Daaruit blijkt dat beelden in Holendrec ht en Gein hebben bijgedragen aan het oploss en van een gewelddadige straatroof, overval en een inbraak.
Daarnaast voeren de wijkt eams speciale acties uit geric ht op met name APV-overt redingen in de gebieden. W ijkteam Flierbos dreef heeft een regi- strat ie bijgehouden van de opbrengst en van dertig act iedagen waarop pol i- tiemensen in de c ameragebieden A msterdamse Poort en V enserpolder live toez icht hielden. Dit res ult eerde in 277 mini's, 136 aanhoudingen, 107 ve r- wijderings bevelen (voor 24 uur) en zes gebieds verboden (voor drie maa n- den).
Daarnaast is het st raat rooft eam een gebruiker van het camerasysteem. In 2010 zijn in Zuidoost 152 st raat rovers aangehouden. Dit gebeurde overi- gens niet alleen op bas is van de gemeent elijk e camera's: ook de c amera's van het GV B spelen hierin een rol.
Hieruit blijkt dat c amerat oez icht (live of ac hteraf) tot c onc rete resultat en leidt in t ermen van verbalis eren, ops poren en vervolgen. Dit geldt nog het meeste als de politie zelf de leiding neemt en op basis van waarnemingen direct k an verbalis eren of c ollega's t er plaats e kan sturen.
Koste n
De kost en van het c amerat oez icht vallen uiteen in inc identele (eenmalige) en st ructurele (jaarlijks t erugkerende) post en. Jaarlijks best eedt het st ads- deel € 330.000, - aan structurele kosten, vooral voor het live toez icht door Stadstoezic ht. In dit bedrag zijn de personeelsk ost en van het st ads deel (projectleiding, evaluatie en begeleiding van de t oezic ht houders ) en de pol i- tie (dagelijks t oezic ht, ops poring acht eraf) ook niet meegeteld.
Inclusief de aanschafk osten van apparat uur en verbindingen heeft St ads- deel Zuidoost bij elkaar minimaal € 2,5 miljoen besteed aan c ameratoezic ht in de afgelopen tien jaar.
De ex acte k ost en zijn niet bek end omdat de jaarlijks terugkerende kost en voor de periode 1999 t ot 2006 helaas niet meer besc hikbaar waren. A an de andere k ant k unnen die investeringen inmiddels ook als afgeschreven wor- den besc houwd.
Conclusies en aanbevelingen
Concl usie s
Als algemene doelst elling geldt dat de camera's moet en leiden t ot meer objectieve en s ubjectieve veiligheid. De objectieve en subjectieve veiligheid is in alle zes c ameragebieden verbet erd in 2011. De verbet ering is deels aan c amerat oez icht t e dank en, maar ook aan de andere onderdelen van het pakk et aan maatregelen. E en harde conclusie over de opbrengst en van de camera's is onmogelijk omdat niet overal een 0 -meting is uit gevoerd en om- dat er geen onderzoek is gedaan in c ont rolegebieden. De relatie tuss en de camera's en de verbet ering in de veiligheid kan dus alleen indirect en op bas is van k walitat ieve informatie worden onderzoc ht.
We weten dat camera’s alleen maar een preventief effect k unnen hebben op calculerende daders (drugsdealers, overvallers en st raat rovers), een voor het st adsdeel belangrijke doelgroep in de c ameragebieden. V oor impulsieve daders, die onder invloed van drank, drugs en/ of hevige emotie hun daden plegen (junks, z wervers en geweldplegers ), is het preventieve effect z eer beperkt. Maar preventie is niet het enige doel van de camera's: het instr u- ment wordt ook ingez et voor live reacties (pro-actie) en ops poring ac ht eraf (repressie). Dit bet ekent dat incident en in de kiem k unnen worden ge- smoord, daders k unnen worden aangehouden waardoor de hoeveelheid criminalit eit en overlast afnemen. Daarom is het van belang om de k waliteit van het live toezic ht en het gebruik van opgenomen beelden t e beoordelen.
Live toezic ht door St adstoezic ht
De opbrengst en van het live c amerat oezic ht door St adstoezic ht zijn beperkt, vooral in vier van de z es cameragebieden. In Holendrec ht wordt eens in de drie dagen een incident waargenomen, in V enserpolder eens per anderhalve week, in Gein eens per t wee wek en en in Kraaiennest één incident per maand. Alleen in de Amst erdamse P oort en Ganzenpoort worden door de cameraobs ervant en dagelijks incidenten waargenomen.
Als we kijk en naar het type incident en, valt op dat er veel verk eers gerela- teerde problemen worden waargenomen: 39 proc ent van de incident en valt in die c at egorie. V erk eers overt redingen waren niet de aanleiding voor het camerat oez icht. In tot aal valt vijf proc ent van alle waargenomen incident en (dat waren er 29 in een periode van z even maanden) in de c at egorie mis - drijven. De rest van de waarnemingen gaat over A PV-overt redingen. Hoewel dit soort overt redingen volgens de politie grote invloed hebben op de lee f- baarheid en veiligheid van burgers, is de vraag of het proportioneel en noodzak elijk is om hiervoor c amerat oez icht in t e zett en. In elk geval was de aanleiding voor de camera's een andere: meest al geweldsc riminalit eit of drugshandel en –gebruik.
Live toezic ht en ops poring door de politie
De polit ie maakt intensief gebruik van de c amera's, z owel voor live t oezic ht (tijdens uren dat St adstoezic ht geen t oezic ht houdt ) en voor opsporing ach- teraf. Daarnaast worden de camerabeelden gebruikt tijdens voet balwedst ri j- den, demonst rat ies en evenement en. Ook zijn er s peciale t eams die de ca- mera's gebruiken. Het straatroofteam bijvoorbeeld heeft in 2010 in Zuidoost 152 st raat rovers aangehouden. Daarnaast zijn er t ijdens dertig 'actiedagen'
in het wijkteam Flierbosdreef 277 mini's gesc hreven, 136 aanhoudi ngen verric ht en ruim honderd verwijderings bevelen en z es gebieds verboden ui t - gereikt. Het Openbaar Minist erie geeft ook aan dat de beelden van belang zijn – niet z oz eer als hard bewijsmateriaal, maar als richtinggever voor o p- sporing of voor het bevest igen c.q. ontkrac hten van verk laringen van ve r- dac ht en en get uigen.
Af weging over noodzak elijk heid
Het feit dat er geen conc ret e en meet bare doelst ellingen zijn vastgest eld (behalve in Holendrec ht1) maakt het moeilijk, z o niet onmogelijk, om een oordeel t e vell en over de noodz ak elijk heid, proportionalit eit en subsidiariteit van de camera's. In elk geval k an deze afweging niet voor alle c amerapro- ject en t egelijk worden gemaakt. Deze evaluatie maakt duidelijk dat er grot e versc hillen best aan t ussen de verschillende cameraprojecten. Deze verschi l- len zijn hierboven bes prok en in de samenvatt ing. Het stadsdeel z al per ca- meragebied moet en bepalen of de c amera's nog nodig zijn. In de aanbeve- lingen hieronder geven we aan hoe dat idealit er in zijn werk zou gaan.
Aanbe velingen Aanbe veling 1 Terug naar de ba si s
De belangrijkst e aanbeveling is om periodiek een grondige afweging t e m a- ken of elk cameraproject nog nuttig en nodig is. Rec ht vaardigen de probl e- men in de buurt (nog st eeds ) c amerat oez icht ? Als de conclusie is dat dit inderdaad het geval is, z ou per gebied moet en worden bepaald op welk e manier de problemen het beste k unnen worden aangepakt en – het belang- rijkst e punt – op welk e wijz e de c amera's daar precies een bijdrage aan kunnen en moet en leveren.
Het live toezic ht door Stadst oezic ht k an met meer actieve sturing vanuit de politie waarschijnlijk effectiever worden geric ht op de problemen waar het echt om z ou moet en gaan dan nu gebeurt. De opbrengst en van de c amera's voor de politie zijn op dit moment al aanzienlijk , maar de s amenwerking en afstemming tuss en het live toezic ht door Stadst oez icht en de politie biedt nog ruimt e voor verbet eringen.
In de afgelopen t waalf jaar is het aant al c amera's in stads deel Zuidoost con- stant gegroeid, t erwijl c amerat oezicht wett elijk gezien een tijdelijke maat re- gel is. E en belangrijk e reden hiervoor is weerst and onder bewoners en on- dernemers. De redenering is nu dat c amera's waarmee weinig incident en worden waargenomen preventief werk en en daarom niet k unnen worden weggehaald. Aan de andere kant werk en c amera’s waarmee veel incidenten worden waargenomen repressief. Als deze c amera's worden weggehaald zou de criminalit eit en overlast t oenemen. Volgens deze redenering kan een camera dus nooit worden ont mant eld.
Anders om redeneren is ec hter ook mogelijk: c amera's die weinig incident en regist reren kunnen worden verwijderd omdat het probleem k ennelijk niet meer bestaat. E n camera's die elk jaar opnieuw veel incidenten regist reren kunnen ook worden verwijderd, omdat ze k ennelijk niet leiden t ot een afna-
Noot 1 Deze doelstellingen gingen over de bekendheid van de camera's bij ondernemers, bew oners en bezoekers van het gebied. Daarnaast moest de overlast afnemen. De eerste tw ee doelstellin- gen en zijn zeker gehaald en de derde naar alle w aarschijnlijkheid ook (hoew el hierover alleen kw alitatieve infor matie beschikbaar w as).
me van de problemen. V olgens dez e redenering zou elke c amera na verloop van tijd moet en worden weggehaald.
Geen van dez e t wee redeneringen is perfect: het ligt aan de omstandigh e- den op st raat en de ervaringen ac ht er de beeldschermen. Het is goed moge- lijk dat er enkele hotspots in het st ads deel z ijn waar s emi-permanent cam e- rat oezic ht een optie is, zoals bij de A rena of in de Amst erdams e P oort . Dat zijn plekken waar altijd veel mens en z ijn en waar cameratoezic ht eigenlijk altijd wel wat z al opleveren. Het voordeel van een langere termijn is dat op die plekk en dan niet elk e twee jaar opnieuw hoeft te worden onderz ocht of de c amera's nog nodig zijn. Daar st aan andere plekken t egenover waar de problemen een meer dynamisc h k arakt er hebben: de proble men k unnen hier snel opk omen, maar ook weer verdwijnen. Dit lijkt het geval t e zijn in K raai- ennest, Vens erpolder en Gein. Op die plekk en worden moment eel nog maar weinig incidenten waargenomen en hier z ou de disc ussie over de noodzak e- lijkheid en proport ionalit eit zic h dan ook moeten ric hten. Door op een meer flexibele manier met camera's om te gaan, ontst aat ook de mogelijk heid om op andere plekk en c amerat oezicht in t e voeren z onder dat het t ot aal aantal camera's in het st ads deel hoeft toe te nemen.
Aanbe veling 2 Bepaal een duidelij ke strate gie per gebied
In dit rapport kunnen wij geen c onclusie t rekk en of c amerat oezicht het gewenste effect heeft gehad in de c ameragebieden, omdat niet precies ge- noeg is uitgewerkt wat dat gewenste effect is. Het moet duidelijk worden tegen welke vormen van c riminaliteit en overlast de c amera's worden ing e- zet en hoe dat prec ies in zijn werk moet gaan. Een analys e van het type criminalit eit en overlast geeft aan hoe het camerasysteem z elf moet worden ingeric ht en geeft aan welk e partij (St adst oezicht en/of politie) op welke wi j- ze met de c amera's aan de slag moet gaan. Daarbij moet rek ening worden gehouden met het feit dat er z owel calculerende als impulsieve daders be- staan. Bij calc ulerende daders moet het doel z ijn dat deze dadergroep wordt afgesc hrikt door c amerat oezicht, t erwijl bij de impulsieve daders de nadruk moet liggen op pro-actie en repressie.
Op basis van een uit gewerkte st rat egie per gebied en per probleem/ dader- type k unnen vervolgens meet bare doelst ellingen worden opgesteld. Dat is niet alleen van belang om de evaluatie bet er mogelijk te mak en, maar ook omdat doelstellingen iedereen tijdens de looptijd van het c ameraproject scherp houden. Criminalit eit en overlast zijn dynamische problemen en de toepassing van c ameratoezic ht zou daarop moeten aansluit en (zie aanbeve- ling 3).
Aanbe veling 3 Form uleer output doel stelli ngen, geen outcome
Bij vijf van de zes c ameraproject en z ijn geen c oncret e en meetbare doelstel- lingen voor de out put van de camera's opgest eld. Dat maakt het moeilijk om de c ameraproject en ac ht eraf t e beoordelen op effectivit eit. Doelst ellingen kunnen het best e in termen van conc ret e out put worden geformuleerd en niet in maatsc happelijk e effect en (of outc ome) omdat daar teveel andere factoren op van invloed zijn. V oorbeelden van bruik bare doelst ellingen gaan over de react ie van de politie op incident en uit de toezic htcent rale, het ver- bet eren van de informatieposit ie van stads deel en politie of de bruik baarheid van opgenomen beelden voor opsporings doeleinden. Zoals gezegd zijn dit soort doelen er niet alleen om de evaluatie bet er mogelijk te mak en, maar
ook omdat ze de kans op s ucces vergroten. Door vooraf goed na te denk en, wordt de dagelijkse praktijk verbet erd en kunnen t ussentijds aanpassingen in het syst eem en in de werkwijz e worden aangebrac ht om nog bet er te rea- geren op de problemen op straat.
Aanbe veling 4 Werk volgens een kwalitei tscycl us
Om ervoor t e z orgen dat het c amerat oez icht st ruct ureel voldoet aan het g e- wenst e k waliteitsniveau, moet worden gewerkt volgens een k walit eitscyclus:
De eerste st ap bestaat uit het formuleren van c onc rete en meet bare (out - put )doelst ellingen per gebied op basis van een goede probleemanalyse en een expliciet uitgewerkt e visie op de w erking van c ameratoezic ht. Vervol- gens wordt, bijvoorbeeld maandelijks, een overz icht gegenereerd van de opbrengsten, waarmee de voort gang van de doelstellingen kan worden g e- monit ord. Zowel politie als t oezic hthouders leveren informat ie aan waarmee kan worden gemet en of de doelstellingen worden gevolgd. De derde stap best aat uit een evaluat ie van de doelst ellingen, die eens per k wart aal wordt uit gevoerd. Tot slot wordt op bas is van de evaluatie bepaald of de doelst el- lingen zijn behaald en in hoeverre het cam eraproject moet worden bijgest eld of aangepast. Daarna begint het proc es weer van voren af aan.
Camerat oez icht ric ht zich op dy namisc he problemen en heeft – als het goed is – effect op die problemen. Cameratoezicht is dus niet 'af' op het moment dat het operationeel is, maar vergt voortdurende aandac ht.
1 Inleiding
1.1 Beleidscontext
In Amst erdam Zuidoost wordt rond z es wink elc entra c amerat oez icht ingez et voor handhaving van de openbare orde en veiligheid. Het gaat om:
• Amsterdamse Poort: 13 camera’s sinds 2004.
• Ganz enpoort: 10 c amera’s sinds 2005 rondom.
• Kraaiennest: 8 camera’s sinds 2000.
• Venserpolder: 5 c amera’s s inds 2005.
• Gein (Wiss eloordplein): 5 c amera's sinds 2009.
• Holendrec ht: 5 c amera's sinds 2010.
De cent rale st ad heeft in 2000 K raaiennest, s amen met de Wallen in het cent rum en het A ugust Allebéplein in West, aangewez en als ex periment - loc atie voor c amerat oezic ht op st raat. De reden om voor K raaiennest t e ki e- zen waren problemen met drugs dealers en drugs verslaafden die zic h op- hielden in en rondom het wink elc ent rum en de onveiligheids gevoelens die dit opleverde bij bewoners en wink elend publiek.
Sinds 2004 hangen er camera's in de Amst erdams e P oort. De reden om camerat oez icht in t e zett en in het winkelc entrum en op de Arena Boulevard was een toename van drugs gerelat eerde overlast. Ondanks alle inz et van de betrokk en part ijen, bleven de problemen toenemen. De overlast werd ervaren door bewoners, bez oek ers en winkeliers. Om de veiligheidsbeleving bij dez e groepen te verbeteren is bes loten camera’s in te z etten.
In het winkelgebied in V enserpolder is in 2005 c amerat oezic ht ingezet als onderdeel van een breder pakket aan maatregelen voor de aanpak van drugshandel, drugs gebruik, overlast veroorzaakt door alcoholgebruik en geluids overlast. Ook waren er veel problemen in de ‘horec astrook’ waar werd gegokt, rondgehangen en waar veel snorders kwamen. Ook voelden bewoners en wink eliers zich erg onveilig. De aanleiding voor het c amerat oe- zicht bij winkelcent rum Ganzenpoort was een t oename van overlast probl e- men in en rondom het wink elcent rum. De overlast werd voornamelijk veroo r- zaakt door dealers, verslaafden en rondhangende pers onen. Het besluit om in 2008 camera's op te hangen rond het Wisseloordplein in Zuidoost, waren twee gewelddadige incident en waarbij t w ee dodelijk e slac ht offers t e bet re u- ren waren. Dit in combinatie met vec ht partijen, struct urele overlast van rondhangende pers onen en overt redingen van het alcoholverbod. Tot s lot is winkelcent rum Holendrec ht de afgelopen t wee jaar veelvuldig in het nieuws geweest naar aanleiding van de vele overvallen, st raat roven, geweldsinci- dent en en vernielingen die er plaats vonden. De Amst erdams e politiek heeft zich er druk mee bemoeid, wat mede heeft geresult eerd in het plaatsen van camera's.
1.2 Onde rzoeksopzet
Evaluat ie in vijf stadsdelen tegelijk
In 2011 worden alle cameraprojecten in vijf st ads delen voor het eerst gelij k- tijdig en volgens één met hodiek geëvalueerd. DS P-groep heeft opdrac ht gek regen van de c entrale st ad en de vijf st ads delen Noord, Cent rum, Oost, West en Zuidoost om in t otaal elf c ameraproject en t e evalueren. Dat maakt
het mogelijk een vergelijking t uss en de cameragebieden te mak en en alle project en volgens één s et van c riteria t e beoordelen. Dit z al gebeuren in een separaat onderz oeksrapport dat in de t weede helft van 2011 z al verschijnen als alle deelrapport en per st adsdeel zijn vastgesteld.
Onderz oek svragen
Met dez e evaluatie moet en de volgende o nderzoeks vragen worden beant - woord:
1 Zijn de doelst ellingen van de cameraprojecten gehaald?
2 Wat zijn de effect en op subjectieve en objectieve veiligheid?
3 Wordt er gereageerd op waargenomen incident en en zo ja, hoe?
4 Wat is de waarden van c amerat oezicht voor opsporing?
5 Wat zijn de ervaringen van professionals ?
6 Wat zijn de ervaringen van bewoners, bez oek ers en ondernemers?
7 Welke k nelpunt en zijn er en hoe k an het cameratoezic ht bet er?
8 Wat zijn aandac htspunten voor de regionale c ameratoezic htruimte?
Scientific Met hods Sc ale
Het ideale evaluatiemodel voor maat regelen z oals cameratoezic ht is een evaluatie die voldoet aan de eis en van de Scientific Met hods Scale (SMS)2. Dit is een beschrijving van vijf niveaus van evaluat ieonderzoek. De indeling maakt het mogelijk de met hodologisc he k walit eit van evaluaties t e beoorde- len: hoe hoger een evaluatie scoort op dez e sc haal, hoe grot er de z ekerheid waarmee kan worden gesteld dat een event ueel positief result aat het gevolg is van c ameratoezic ht.
Ni veau 1 Meting ac ht eraf in het c ameragebied
Ni veau 2 Niveau 1 + een 0-meting vóóraf in het cameragebied Ni veau 3 Niveau 2 + metingen in een cont rolegebied (quasi -
experimentele opzet )
Ni veau 4 Niveau 3 + rek ening houden met s pec ifieke andere factoren die de resultat en van de effectmet ing mogelijk beïnvloeden
Ni veau 5 Niveau 4 + willek eurige toewijz ing van het cameragebied (exp e- rimentele opzet ). Op deze manier worden aut omatisc h alle m o- gelijk e ext erne invloeden uit geschak eld, inc lusief factoren die bij de onderzoek er niet bek end zijn.
Niveau 3 (quasi-ex periment eel design) is de minimale onderzoeks opz et die nodig is om verant woorde c onc lusies t e trekk en over de effectivit eit van c a- merat oezic ht.
In dit rapport worden t wee k want itatieve informatiebronnen gebruikt. Geen van de drie is perfect, maar s amen geven z e een goed beeld van de ont wi k - kelingen.
Enquêt es
In de gebieden K raaiennest, A msterdamse P oort en Ganzenpoort zijn en- quêt es gehouden voordat de camera's werden opgehangen én daarna. In Venserpolder, Gein en Holendrec ht zijn geen 0 -metingen gehouden, dus daar kan – voor wat betreft de enquêtes – niet meer worden achterhaald wat
Noot 2 Farrington et al. (2002), 'The Maryland Scientific Methods Scale', in: Sher man et al. (eds.) Evidence-based crime prevention, Londen: Routledge.
het effect van de c amera’s in de eerste periode was.
We halen dus in drie van de zes gebieden (Amst erdams e P oort, K raaiennest en Ganz enpoort ) niveau 2 van de S MS. V oor de andere projecten is niveau 1 van de S MS is het hoogst haalbare niveau. E r kunnen dus g een harde conclusies worden getrokk en over de effectivit eit van c amerat oezicht De enquêt es zijn in 2011 overigens allemaal op straat ingevuld, t erwijl b e- woners in eerdere met ingen t huis een vragenlijst op papier invulden. Uit een secundaire analys e blijkt dat dit waarsc hijnlijk alle uitk omst en (licht ) posit ief heeft beïnvloed. A an de andere k ant z ien we ook bij de bezoek ers veel ve r- bet eringen en dat k an geen met hode -effect zijn, aangez ien die groep altijd al op st raat werd ondervraagd.
Polit iecijfers
We hebben polit iecijfers opgevraagd voor de st raten die vallen binnen de zes cameragebieden in Zuidoost. De politiecijfers zijn niet beschik baar vóór 2006 door veranderingen in de wijze van regist reren. Omdat de c amerapr o- ject en in K raaiennest, A msterdamse P oort, Vens erpolder en Ganz enpoort al vóór 2006 zijn begonnen, k unnen we wat polit iec ijfers bet reft geen vergeli j- king meer mak en met de situatie voor invoering van de c amera's. Bij Gein en Holendrecht is dat wel mogelijk, omdat die project en later van st art gi n- gen. Daar wordt dus niveau 2 van de S MS gehaald of z elfs niveau 3, als we het dist rict of de regio als cont rolegebied gebruiken. In de vier andere g e- bieden is door het ont brek en van een 0-met ing niveau 1 het hoogst haalb a- re.
Proces evaluatie – Hoe werk t het?
Omdat niet overal een 0-meting is gehouden en omdat niet overal een con- trolegebied is onderzoc ht, is een goede effectevaluat ie onmogelijk. De vraag 'Werkt c amerat oez icht ?' kan daardoor niet goed worden beant woord. Om des ondanks een beoordeling mogelijk t e mak en, wordt in dez e evaluatie niet alleen gekek en naar de ont wikk eling van de objectieve en s ubjectieve ve i- ligheid na invoering van de c amera's (hoofdst uk 3 en 4), maar ook naar het proc es ac ht er de schermen (hoofdstuk 5). Als de c amera's effect hebben gehad op de veiligheid op straat, dan zou dit moeten blijk en uit het feit dat er goed live toezic ht in de t oez ichtc entrale en bij de polit ie wordt gehouden en dat er een adequate reactie volgt als zich een inc ident voordoet. Als er veel strafbare feit en worden gec onst ateerd, veel daders worden herkend en veel bewijsmateriaal of andere nuttige informatie wordt verz ameld, dan is dat een aanwijz ing dat het cameratoezic ht goed werkt. Daarmee k an nog niet wor- den bewez en dat cameratoezic ht effect heeft gehad, ma ar het maakt het wel aannemelijk er.
Als ec hter z ou blijken dat er in de toezic htc ent rale weinig res ult aten worden geboekt, bijvoorbeeld als er veel t echnisc he storingen zijn of als de opvo l- ging bij incidenten niet goed is geregeld of als beelden nauwelijks voor op- sporing worden gebruikt, dan is het niet waarsc hijnlijk dat event uele positi e- ve ont wikk elingen in de objectieve en s ubjectieve veiligheid aan de c amera's te danken zijn.
Er zijn daarom t wee onderz oeksmethoden naast elkaar ingez et: een effect e- valuatie (Werkt het ?) en een proc esevaluatie ( Hoe werkt het ?). Hieronder staan de informatiebronnen die voor elk van beiden zijn geraadpleegd:
Deel I – Effe cte valuatie Werkt het?
Deel II – Proce sevalua tie Hoe werkt het?
Enquêt es
Politiecijfers
Diepte-interviews professionals
Rapport ages t oezichtc entrale
Bezoek t er plaatse
Deel I – Effe cte valuatie
• Enquêtes bewoners, ondernemers, bez oek ers
Er zijn enquêt es gehouden met honderd bezoekers en honderd bewoners per c ameragebied. V oor Holendrec ht is dit de eerst e meting, t erwijl voor de andere vijf projecten eerdere metingen besc hik baar zijn.
• Politiecijfers
De polit ie heeft informatie aangeleverd over aangiften, meldingen, inc i- dent en en mis drijven van 2006 t/ m 2011.
Deel II – Proce sevalua tie
• Interviews profess ionals
We hebben twaalf professionals die bij het c amerat oezicht betrokk en zijn ges prok en: de beleids ambt enaar van het stads deel, drie wijkt eamchefs van politie, drie projectleiders c amerat oezicht van de politie, drie buurtre- gisseurs, de t eamleider van de cameratoezic ht houders en een beleids - ambtenaar van het openbaar ministerie.
• Rapportages toezichtc entrale
De beelden van de het cameraproject worden uit gek ek en in een t oezicht - cent rale van het st ads deel. We hebben de registraties van het live toe- zicht opgevraagd (Coppweb) en de event uele react ie door politie of handhavers van het st ads deel.
• Bezoek ter plaatse
We hebben een kort e schouw gehouden in de vijf c ameragebieden en de omgeving en de cameraposities bek ek en.
Door de c ombinatie van dez e onderz oeks met hoden wordt alle relevant e informat ie over de cameratoezic htprojecten in Zuidoost verz ameld.
2 Beschrijving cameraprojecten
Stadsdeel Zuidoost k ent z es versc hillende loc aties, verspreid over het stads deel, waar gemeent elijk cameratoezic ht ter handhaving van de ope n- bare orde en veiligheid wordt t oegepast: K raaiennest, A msterdamse P oort, Venserpolder, Ganzenpoort, gein en Holendrec ht. Op onderstaand k aart je zijn de z es c ameragebieden weergegeven. W e zullen per c ameraproject een kort e besc hrij ving geven van de aanleiding, het aantal camera's, de doelst el- lingen en de aanvullende maat regelen die getroffen z ijn om de veiligheid in de gebieden t e verbeteren. Aan het einde van het hoofdst uk st aat een ove r- koepelende besc hrijving van de projectorganis atie. en de kost en van de cameraproject en
Figuur 2. 1 De zes c ameragebieden in st ads deel Zuidoost
2.1 Kraaienne st
De cent rale st ad heeft in 2000 K raaiennest, s amen met de Wallen in het cent rum en het A ugust Allebéplein in West, aangewez en als ex periment - loc atie voor c amerat oezic ht op st raat. De reden om voor K raaiennest t e ki e- zen waren problemen met drugs dealers en drugs verslaafden die zic h op- hielden in en rondom het wink elc ent rum. Het ont werp van het wink elc en- trum, veel hoek en en nissen, vergroot het onveiligheids gevoel bij bewoners en wink elend publiek. Daarnaast vonden er geregeld straatroven en over va l-
len plaats.
Een andere, meer praktisc he aa nleiding was dat de beheerder van het wi n- kelcentrum al camera’s binnen de overdekte loopgebieden van het winkel- cent rum had opgehangen. Het was daardoor relatief eenvoudig het camer a- toez icht uit t e breiden naar de openbare ruimt e.
In tot aal zijn in 2000 meer dan twintig camera’s opgehangen rondom wink el- centrum Kraaiennest, waarvan het merendeel vaste c amera’s. Door gebrek - kig onderhoud en door (graaf)werkzaamheden vielen s ommige c amera's uit in de loop der jaren. In 2008 is het syst eem vernieuwd z odat er nu nog ac ht camera's hangen; vier vast e en vier draaibare dome camera's:
• Camera 1: Kleiburg, ac hter wink elc entrum
• Camera 2: ac hterzijde Kraaiennest
• Camera 3: voorzijde Kraaiennest
• Camera 4: ac hter jongerenc entrum De Bonte Kraai
• Camera 5: onbek end
• Camera 6: onbek end
• Camera 7: ac hterzijde wink elcentrum geric ht op ingang
• Camera 8: ac hterzijde wink elcentrum geric ht op flat
Voor het cameraproject Kraaiennest zijn door het stads deel geen s pecifiek e doelst ellingen opgest eld. Algemeen kan worden gesteld dat de camera's moeten leiden t ot een posit ieve ont wikk eling van de objectieve en s ubjecti e- ve veiligheid.
Andere maat regelen
Camerat oez icht mag alleen worden ingezet als andere minder ingrijpende maatregelen niet voldoende effect hebben. Dat betek ent dat c amerat oez icht altijd als onderdeel van een breder pakk et aan maatregelen wordt ingez et.
Ook in K raaiennest zijn de camera's niet de enige maat regel:
• De politie heeft extra capaciteit vrijgemaakt voor de aanpak van straatroven.
• Kraaiennest is een dealeroverlast gebied waardoor gebieds verboden voor dealers kunnen worden opgelegd.
• Het gebied is aangewez en als veiligheidsrisicogebied waardoor de politie onder andere preventieve fouilleeractie mag uit voeren.
• De politie houdt z ogenaamde 'pookacties ' waarbij streng wordt opgetr e- den t egen APV -overt redingen.
2.2 Am ste rdam se P oort
De Amst erdams e P oort is het grootst e winkelgebied in Zuidoost. De reden om c amerat oez icht in t e zett en in het winkelcentrum en op de Arena Boul e- vard was een toename van drugs gerelat eerde overlast. De meest e overlast werd ervaren in het gebied rond de Mc Donald's. Ondanks alle inzet van de bet rokken partijen, bleven de problemen t oenemen. De overlast werd erva- ren door bewoners, bez oek ers en winkeliers. Om de vei ligheidsbeleving bij dez e groepen te verbeteren is besloten camera’s in te z etten.
Sinds 2004 hangen er camera’s in de Amsterdams e Poort en op de Arena Boulevard. Er is gestart met acht c amera’s. Medio 2008 zijn daar drie c ame- ra’s op het Bijlmerbusstation bijgekomen. Eind 2008 is aan het begin van de Arena B oulevard een c amera geplaatst en zijn de beelden van het Bijlmer- busst ation gekoppeld aan het cameraproject.
Momenteel z ijn er dertien draaibare dome-c amera's operationeel in dit ge- bied:
• Camera 60: Kleine plein
• Camera 61: Straat van de Intertoys
• Camera 62: Kwak oe, straat van de Mc Donald's
• Camera 63: grote plein
• Camera 64: Hoekenrode
• Camera 65: Pathé Arena
• Camera 66: straat van de HEMA
• Camera 67: AH en VOMAR
• Camera 68: Anton de Komplein
• Camera 69: loopbrug bij de Zeeman
• Camera 56: ingang busstation Hoogoordplein
• Camera 57: midden van het busstation Hoogoordplein
• Camera 58: uitgang busstation Hoogoordplein
Voor het cameraproject Amst erdams e P oort zijn door het st ads deel geen specifiek e doelst ellingen opgest eld. Algemeen kan worden gesteld dat de camera's moeten leiden t ot een positieve ont wikk eling van de object ieve en subjectieve veiligheid.
Andere maat regelen
Camerat oez icht is niet de enige maat regel die getroffen is om de veiligheid in het gebied te verbet eren. De belangrijkst e flank erende maat regelen z ijn:
• De Amsterdams e Poort en omliggende woongebieden zijn aangemerkt als overlastgebied. Dit betek ent dat s peciale verordeningen gelden, waarmee mens en die overlast veroorzak en s neller mogen worden aa n- gehouden of weggestuurd uit een gebied. Zo geldt er een alcoholverbod voor het gebied t ussen het A nt on de Komplein en het Hoogoordplein.
• In de nabije omgeving van het cameragebied is een gebruik ersruimte voor drugs verslaafden geopend. Daar worden onder and ere dagpro- gramma’s aangeboden om de overlast op straat te beperk en.
• Er is een c onvenant gesloten tuss en ondernemers, stads deel en de poli- tie met daarin een aantal maat regelen tegen c riminaliteit, waaronder c a- merat oezic ht en het burenbelsyst eem.
• Het overdekte wink elc entrum Shopperhal heeft een nieuwe inrichting gek regen, waardoor de donkere plekk en en nissen weg z ijn.
Andere maat regelen
Camerat oez icht is niet de enige maat regel die getroffen is om de veiligheid in het gebied te verbet eren. De belangrijkst e flank erende maat regelen z ijn:
• Het gebied is aangewez en als veiligheidsrisicogebied waardoor de politie onder andere preventieve fouilleeractie mag uit voeren.
• De politie houdt z ogenaamde 'pookacties ' waarbij streng wordt opgetr e- den t egen APV -overt redingen.
2.3 Venserpolder
In het winkelgebied in V enserpolder is in 2005 c amerat oezic ht ingezet als onderdeel van een breder pakket aan maatregelen voor de aanpak van drugshandel, drugs gebruik, overlast veroorzaakt door alcoholgebruik en geluids overlast. Ook waren er veel problemen in de ‘horec astrook’ waar werd gegokt, rondgehangen en waar veel snorders kwamen. Op die plekk vonden allerlei c riminele act iviteiten plaats, wat leidde tot onveiligheids ge-
voelens bij bewoners en ondernemers. Momenteel hangen er zes c amera's in het gebied, waarvan vier vast e en t wee draaibare dome camera's:
• Camera 50: Agatha Christiesingel tegenover Farao
• Camera 51: Agatha Christiesingel tegenover Farao
• Camera 52: Albert Camus laan
• Camera 53: Agatha Christiesingel bij de Kipcorner
• Camera 54: Agatha Christiesingel tegenover Farao
• Camera 55: Albert Camus laan bij Far West
Voor het cameraproject Vens erpolder zijn door het st ads deel geen s pecifi e- ke doelstellingen opgesteld. Algemeen k an worden gest eld dat de c amera's moeten leiden t ot een posit ieve ont wikk eling van de objectieve en s ubjectie- ve veiligheid.
2.4 Ganzenpoort
De aanleiding voor c amerat oez icht was een toename van overlastproblemen in en rondom het wink elc ent rum. De overlast werd voornamelijk veroorzaakt door dealers, verslaafden en rondhangende personen.
In 2005 z ijn negen camera’s opgehangen rondom het nieuwe winkelc entrum Ganz enpoort, z es dome-camera’s en drie vaste camera’s. Daar is twee jaar geleden een ext ra dome-c amera aan toegevoegd:
• Camera 30: Bijlmerdreef/Annie Romeinplein
• Camera 31: Bijlmerdreef tegenover de bakk er
• Camera 32: Bijlmerdreef tegenover de Bazaar
• Camera 33: Bijlmerdreef tegenover de snack bar
• Camera 34: Bijlmerdreef tegenover het metrostation
• Camera 35: Bijlmerdreef tegenover het metrostation
• Camera 36: Harriët Freezerstraat met Ganz enpad
• Camera 37: Harriët Freezerstraat met Ganz enpad
• Camera 38: Harriët Freezerstraat met Ganz enpad
• Camera 39: Harriët Freezerstraat bij Annie Romeinplein
Voor het cameraproject Ganzenpoort zijn door het stads deel geen specifi e- ke doelstellingen opgesteld. Algemeen k an worden gest eld dat de c amera's moeten leiden t ot een posit ieve ont wikk eling van de objectieve en s ubjectie- ve veiligheid.
Maatregelen
Camerat oez icht is niet de enige maat regel die genomen is om het gebied veiliger t e mak en. A ndere belangrijke maat regelen z ijn:
• De politie heeft extra capaciteit vrijgemaakt voor de aanpak van straatroven
• Ganzenpoort is een dealeroverlast gebied waardoor gebieds verboden voor dealers kunnen worden opgelegd
• De politie houdt z ogenaamde 'pookacties ' waarbij streng wordt opgetr e- den t egen APV -overt redingen.
• Voor het wink elc entrum is een KVO-traject gestart waarbinnen onderne- mers gez amenlijk e maat regelen treffen om criminaliteit en overlast aan te pakk en
• Installeren van DNA-s pray bij wink els als middel tegen overvallen.
• Het gebied is aangewez en als veiligheidsrisicogebied waardoor de politie onder andere preventieve fouilleeractie mag uit voeren.
2.5 Gein (Wi ssel oordplein)
De directe aanleiding voor c amerat oezic ht waren t wee gewelddadige inc i- dent en waarbij twee dodelijk e slacht offers t e bet reuren waren. Dit in comb i- nat ie met vecht partijen, st ructurele overlast van rondhangende pers onen en overt redingen van het alcoholverbod.
Er was op kleine sc haal s prak e van drugs overlast. Daarnaast is het winkel- cent rum Gein voor veel mens en een ont moetings plek. Dez e rondhangende groepen veroorz aken overlast z oals geluidsoverlast, hinderlijk alcoholg e- bruik, wildplassen en ver vuiling.
Begin 2008 is het besluit genomen om cameratoezic ht in te z etten rond het winkelcent rum van het Wiss eloordplein. Sinds april 2009 zijn er zes dom e- camera's opgehangen in het gebied:
• Camera 71: Wiss eloordplein ter hoogte van nummer 59 -79
• Camera 72: ac hterzijde Wisseloordplein
• Camera 73: voorz ijde Wiss eloordplein
• Camera 74: Wiss eloordplein tegenover apotheek
• Camera 75: Wiss eloordplein bij de s upermarkt
• Camera 76: Wiss eloordplein bij de skatebaan
Voor het cameraproject Gein zijn door het stads deel geen s pecifiek e doel- stellingen opgesteld. A lgemeen k an worden gest eld dat de camera's moet en leiden t ot een posit ieve ont wikk eling van de objectieve en s ubjectieve veilig- heid.
Maatregelen
Camerat oez icht is niet de enige maat regel die genomen is om het gebied veiliger t e mak en. A ndere belangrijke maat regelen z ijn:
• Fysiek e aanpassingen in de openbare ruimte
• Extra toezic ht door politie
• Instellen van een alc oholverbod
2.6 Holendre cht(plein)
In 2008/ 2009 nam het aant al geweldsincident en rond het Holendrecht plein sterk t oe. Het winkelcent rum is vervallen, maar er z ijn op dit moment geen financiële middelen voor een nieuw wink elc ent rum. De veroudering van het winkelcent rum heeft volgens het stads deel een aanz uigende werking op criminalit eit in zijn algemeenheid en hangjongeren in het bijzonder.
Tuss en juli en s ept ember 2008 zijn er diverse (vuur)wapen gerelat eerde incident en geweest in Holendrec ht. Zo zijn er een drietal o vervallen ge- pleegd en vier berovingen waarbij gebruik gemaakt is van een mes en/of vuurwapens. Ook zijn er t wee sc hiet partijen geweest.
Naast deze incident en is struct ureel s prak e van bedreigingen, inbrak en (wo- ning en box en) en verschillende vormen van overlast. E en belangrijk e oor- zaak van de problemen is de drugsc riminaliteit in de buurt en de aanwezi g- heid van een hinderlijk e en een c riminele jeugdgroep.
Uit eindelijk zijn er vanaf januari 2010 rond het winkelc entrum Holendrecht zes draaibare dome-c amera's opgehangen
Doelstellingen
Het hoofddoel van het c ameraproject luidt: " best rijden van de onveiligheid in en rond het Wink elc ent rum Holendrec ht, de veiligheid en leefbaarheid in het
gebied op een accept abel niveau brengen en een grot er gevoel van veili g- heid onder de gebruikers van het gebied realiseren.“
Dit hoofddoel is uit gewerkt in concreet meetbare doelen:
1 Vanaf begin 2010 is 70% van de ondernemers en bewoners bek end met het feit dat er camerat oezic ht is op en rond het Winkelcent rum Holend- rec ht en 30% geeft aan iets over de res ult aten gehoord t e hebben (pre- vent ieve werking).
2 Van de bez oekers/pass ant en in het gebied weet 50% dat er c amerat oe- zicht in het gebied is.
3 Het overlast gevend gedrag van jongeren in en rond het W ink elc ent rum Holendrec ht neemt si gnific ant af.
Maatregelen
Naast het cameratoezic ht zijn de volgende maat regelen getroffen om de veiligheid t e verbeteren:
• Extra particulier toezicht
• Het gebied is aangewez en als veiligheidsrisicogebied waardoor de politie onder andere preventieve fouillee ractie mag uit voeren.
• Weghalen van het jeugdcentrum en andere fysieke aanpassingen in het gebied
• Voor het wink elc entrum is een KVO -traject gestart waarbinnen onderne- mers gez amenlijk e maat regelen treffen om criminaliteit en overlast aan te pakk en
• DNA spray voor de aanpak van overvallen.
• Actieplan voor de buurt, waardoor er verschillende maatregelen zijn geno- men waarmee onder andere de veiligheid verbeterd wordt.
• Aanleg van een Cruyff Court
• Ambulante jongerenzorg met tal van 'zachte maatregelen.
2.7 Projectorgani sa tie
Het stadsdeel voert de regie over het cameraproject. Vanuit dez e rol ziet het toe op de inst ructie van de toezic hthouders door de politie, de s amenwe r- king tuss en politie en t oezic hthouders en de registratie van incident en door de t oezicht houders. Elke drie maanden is er overleg t uss en het stadsdeel, vier projectleiders van de politie en de teamleider van de c amerat oezicht - cent rale. Het openbaar minist erie is niet actief betrokk en bij het camerat oe- zicht: zij besc houwt het cameratoezic ht als een beleidsmaat regel van het stads deel in s amenwerking met de politie en heeft als eindgebruiker niet de behoeft e om op beleidsniveau mee t e prat en.
Naar aanleiding van de evaluatie uit 20093 heeft Stads deel Zuidoost een aant al doelst ellingen opgest eld waarmee het live toezic ht kan worden verb e- terd. Deze doelst ellingen lijk en ec hter meer op werk afspraken dan op SMA RT geformuleerde doelstellingen die een nadere uit werking zijn van de algemene doelst ellingen van c amerat oezicht:
1 Per projectgebied z al door de wijkt eams per k wart aal aangegeven wo r- den wat de priorit eit en z ijn. Minimaal 3 prioriteiten (ook al blijven ze on- gewijzigd) dienen te worden aangeleverd. Hiervoor z ijn de projectleiders van de wijkt eams voor verant woordelijk. Deze prioriteit en worden be-
Noot 3 Dit rapport is te dow nloaden via http://w ww .dsp-groep.nl/index.cfm?page=projecten&id=3372
sprok en en vast gelegd in de project groep c amerat oezic ht zuidoost.
2 De teamleider cameratoezic ht draagt er voor z org dat de priorit eit en per gebied bek end zijn bij de cameratoezic hthouders.
3 De cameraprojecten dienen te alle n tijde uit gelezen t e worden door 2 camerat oez icht houders c onform de cont ract uele afs prak en met de Dienst Stadstoezic ht.
4 De cameratoezic hthouders dienen op de hoogt e te zijn van act uele i n- format ie die van belang is voor het uitkijken. Dez e informat ie wordt mi d- dels briefings k enbaar gemaakt aan de cameratoezic ht houders.
5 De cameratoezic hthouders worden wekelijks gebriefd. De teamleider draagt ervoor zorg dat dez e informat ie bij alle c amerat oezicht houders bek end is. Indien er geen bijzonderheden z ijn dient dit ook bek end t e zijn bij de c ameratoezic hthouders.
6 De cameratoezic hthouders moeten per uur per pers oon minst ens 1 inc i- dent waarnemen per gebied en dat mut eren in CoppW eb. Indien er in het volle uur geen bijzonderheden worden waargenomen dient dat ook ve r- meld t e worden c q te worden bijgehouden per project gebied in Cop p- Webb.
7 Elke c amerat oez icht houder dient, indien er geen bijz onderheden zijn, het uitkijken evenredig t e verdelen over de aan haar/zijn t oegewez en g e- bieden. Indien hier subst ant ieel van afgewek en wordt moet dat gem u- teerd worden in CoppWebb. E r is immers een reden om langer naar een bepaalde loc atie t e kijk en.
8 Elke maand z al een uit draai gemaakt worden met het aantal en soort waargenomen, gemut eerd en gemelde incident en per persoon. Dez e lijst wordt los van de project groep bes prok en met de teamleider van de c a- merat oezic hthouders. Indien uit c onstat eringen blijkt dat er structurele t e- kortk omingen worden gec onst at eerd dan zal dit met de Dienst St adsto e- zicht worden bes prok en.
9 Per kwartaal evalueert de projectgroep het uitk ijken aan de hand van de uit draaien van de voorgaande 3 maanden. Op basis van dez e k wart aal evaluaties bepaalt de projectgroep of er voldoende aandac ht is best eed aan de opgegeven priorit eit en en/of de prioriteiten gewijzigd moet en wo r- den.
10 Per kwartaal wordt met Dienst Stadst oez icht de res ultat en van de k wa r- taal evaluat ies besproken en doorgenomen.
2.8 Koste n
De kost en van het c amerat oez icht vallen uiteen in inc identele (eenmalige) en st ructurele (jaarlijks t erugkerende) post en. Wij hebben van het st ads deel een overzic ht gek regen van de k osten van alle c ameraproject en. De c am e- rasyst emen Kraaienne st, Am sterdam se P oort, Venserpolde r, Ganze n- poort en Gein z ijn gekoc ht, t erwijl de c amera's in Holendre cht worden ge- huurd. W e hebben van de eerste vijf projecten een overzic ht gek regen van de investeringskost en (aansc haf) en ex ploit atiekost en (beheer, jaarlijks t e- rugk erend) voor het eerste jaar. Dat geeft het volgende beeld:
Tabel 2. 1 Invest eringsk osten en ex ploitat iek ost en voor het eerste jaar van vijf cameraproject en Zuidoost
Cameraproject Kosten: investeringskosten en exploitatiekosten
Kraaiennest € 160.000,-
Amsterdamse Poort € 360.000,-
Venserpolder € 120.000,-
Ganzenpoort € 280.000,-
Gein € 146.000,-
Totaal € 1.066.000,-
De huur voor het systeem van Holendrecht is € 69.000 per jaar. De c a- mera's zijn begin 2010 opgehangen, dus t otaal is er aan dit project
€ 120.000,- uitgegeven.
Naast de invest eringsk osten maakt stadsdeel Zuidoost jaarlijks k osten voor het uitlez en van de beelden, het oplossen voor st oringen en lic ens iek ost en voor het registratiesysteem. Deze jaarlijks t erugk erende k osten st aan in onderst aande tabel:
Tabel 2. 2 Exploit atiek ost en c amerat oezic ht stadsdeel Zuidoost in 2011 Beschrijving van de kosten
Onderhoudscontract € 15.000,-
Lopende kosten toezichtcentrale € 33.000,-
Live toezicht € 180.000,-
Reparaties, onderhoud en verzekering € 27.000,-
Licensie Coppw ebb € 6.800,-
Totaal € 261.700,-
De beelden van de cameraprojecten worden sinds 2006 uit gekek en in de toez ichtc ent rale aan het Bijlmerplein. Terugrekenend zijn de ex ploit atiek os - ten voor de afgelopen vijf jaar dan € 1.308.500. De jaarlijks terugkerende kosten voor de periode 1999 t ot 2006 zijn helaas niet meer beschikbaar.
Alles bij elk aar heeft St adsdeel Zuidoost dus minimaal € 2.5 miljoen uitge- geven aan cameratoezic ht. In dit bedrag z ijn de pers oneelskost en van het stads deel (projectleiding, evaluat ie en begeleiding van de t oezicht houders) en de politie (dagelijks toezic ht, opsporing ac hteraf) ook niet meeget eld.
