Evaluatie cameratoezicht Indische buurt Amsterdam 2011
Proces- en effectevaluatie
Paul van E gmond Sander Flight Paul Hulshof
Evaluatie cameratoezicht Indische buurt Amsterdam 2011
Proc es - en effecte valuat ie
Amsterdam, 14 s ept ember 2011
Paul van E gmond Sander Flight Paul Hulshof
Met medewerking van:
Willem Bos veld en Rogier van der Groep, O + S (dataverzameling en analyse)
DSP – groep BV Van Diemenstraat 374 1013 CR A msterdam T: +31 (0)20 625 75 37 F: +31 (0)20 627 47 59
Inhoudsopgave
Management samenva tting 3
Concl usie s 8
1 Inleiding 10
1.1 Beleidscont ext cameraproject Indisc he B uurt 10
1.2 Onderz oeksopz et 10
2 Be schrijvi ng cameraproject 14
2.1 Aanleiding c amerat oez icht en aantal c amera's 14
2.2 Doelstellingen 15
2.3 Andere maat regelen 16
2.4 Project organis atie 17
3 Ontwikkeling objectieve veiligheid 19
3.1 Objectieve veiligheidsindex 19
3.2 Objectieve veiligheid volgens politiec ijfers 21
3.3 Objectieve veiligheid volgens enquêt es 24
3.4 Objectieve veiligheid: moeilijk meet baar 25
4 Veiligheidsgevoelens en opinie s 26
4.1 Gevoel van veiligheid 26
4.2 Bekendheid met c amerat oezicht 28
4.3 Opinies over c amerat oez icht 29
5 Proce seval uatie – Hoe werkt cameratoezicht? 31
5.1 Tec hnische k waliteit 31
5.2 Live toezic ht 31
5.3 Out put van het live t oezicht 34
5.4 Ops poring acht eraf 38
6 Concl usie s over de doel stellinge n 39
Bijlagen 40
Bijlage 1 Geïnt erviewde personen 41
Bijlage 2 Soort en criminalit eit en overlast 2011 42
Bijlage 3 Polit iecijfers per deelgebied 43
Management samenvatting
Beleidscontext
In 2005 is het camerat oezic ht in de Indische B uurt van st art gegaan. E r hangen t waalf camera's verdeeld over vier clust ers. Het project was vanaf de st art onderdeel van een integrale aanpak om de leefbaarheid, de veili g- heid en het economisc he k limaat in de Indisc he buurt t e verbeteren. B egin 2011 heeft de st ads deelraad geoordeeld dat de evaluatie van 2010 onvo l- doende informat ie en argument en bood om het cameraproject met twee jaar te verlengen. De burgemeest er was het daarmee eens en heeft t oeste m- ming verleend om het project te verlengen t ot 31 dec ember 2011. De bur- gemeest er verleent t oest emming t ot ve rlenging van het project op basis van de evaluatie en op basis van een afw eging, in overleg met de s ubdriehoek, of het c amerat oez icht noodzak elijk, proporti oneel en s ubsidiair is. In het stads deel wordt nu de afweging gemaakt of er wel of niet (meer) voor c am e- rat oezic ht wordt gekoz en.
Evaluatie 2011
Voor het eerst worden elf cameraprojecten in vijf st adsdelen (Oost, W est, Zuidoost, Noord en Cent rum) gelijktijdig en volgens dez elfde methodiek g e- ëvalueerd in 2011. Er z ijn enquêt es gehouden onder bewoners, bezoek ers en ondernemers, politiecijfers zijn geanalyseerd en de gemeent elijk e veili g- heidsindex is onderz ocht. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met vert e- genwoordigers van st adsdeel, politie en openbaar ministerie. Om de opbrengsten van het cameratoezic ht te be palen, zijn rapport ages bij de t oe- zichtcent rale en politie opgevraagd en is een bez oek ter plaats e afg elegd.
Om inzic ht te k unnen geven in de werking van het c amerat oez icht is naast de effectevaluat ie een proc es evaluatie uitgevoerd. In de proces evaluatie nemen we een kijkje acht er de (beeld)sc hermen: hoe verloopt het live t oe- zicht, hoeveel incident en worden er waargenomen en wat gebeurt daar ve r- volgens mee? Daarmee k an niet worden bewez en dat cameratoezic ht effect heeft gehad op de objectieve en s ubjectieve veiligheid, maar het maakt het wel aannemelijk.
Deel I – Effe cte valuatie : Werkt cameratoezicht?
Objectieve veiligheid
De objectieve veiligheid in de Indisc he Buurt west en in de Indisc he Buurt oost is volgens de veiligheidsi ndex tuss en 2003 en 2011 verbet erd. De index in de Indisc he B uurt west daalde met 40 proc ent van 121 in 2003 naar 73 in 2011. De index in de Indisc he B uurt oost daalde met 18 proc ent van 100 in 2003 naar 82 in 2011. B innen deze positieve t rend zijn wel fluctuaties per jaar.
Om drie redenen is het onmogelijk een harde uits praak t e doen over de vraag in hoeverre deze verbet ering t e danken is aan het c amerat o ezic ht:
1) de veiligheidsindex heeft bet rekking op een groter gebied dan a lleen de
strat en met camera's, 2) de veiligheid in de Indisc he Buurt kan hebben meegelift op de bredere pos itieve t rend in het st ads deel en de hele gemeen- te en 3) de verbet ering heeft zic h al ingez et in 2004 voordat het c amerapro- ject in 2005 van start ging.
Er zijn ook poli tiecij fers van 2006 t ot heden opgevraagd voor de st rat e n met c amera's en voor de straten in de directe omgeving. Op basis daarvan kunnen t wee conclusies worden get rokken. Ten eerste is er geen groot e f- fect zicht baar van c amerat oezic ht tuss en 2006 en 2011. Het aantal aangi f- ten en incidenten in 2011 voor een aantal ges electeerde incidentty pen is (ex act ) gelijk aan het aant al in 2006. Er is dus geen s prak e van een gestaag afnemende hoeveelheid c riminalit eit in de st raten met c amera's. E en t weede conclusie die kan worden getrokken is dat er geen aanwijzingen zijn voor verplaatsing van problemen. Het aant al geregist reerde aangift en en inc ide n- ten in de strat en met en zonder c amerat oezic ht stijgt en daalt ona fhankelijk van elk aar. De t wee gebieden zijn geen dus z eker geen communicerende vaten.
Uit de e nquê te s onder bewoners, bezoek ers en ondernemers k omt een redelijk st abiel beeld van de objectieve veiligheid naar voren in de jaren 2006, 2008 en 2011. Het perc ent age s lac htoffers is niet s ignific ant gedaald.
Omdat er geen enquêt es zijn gehouden in 2004 voordat de c amera's er kwamen, k an geen vergelijking t ussen vóór en na worden gemaakt.
Subjectieve veiligheid
De subjectieve veiligheidsindex in de Indisc he B uurt west en in de Indisc he Buurt oost is tuss en 2003 en 2011 verbet erd. De index in de Indische B uurt west daalde met 42 procent van een indexsc ore van 128 in 2003 naar 74 in 2011. De i ndex in de Indisc he Buurt oost daalde met 26 proc ent van 141 in 2003 naar 104 in 2011. Men voelt zic h in 2011 dus een st uk veiliger dan in 2003. In 2008 en 2009 werd het veiligheidsge voel in de Indisc he Buurt west en oost na jaren van verbet ering ineens weer slecht er. In de I ndisc he B uurt west ging het om een tijdelijke vers lec ht ering: in 2010 en 2011 bevindt de buurt zic h weer op het niveau van st adsdeel Oost en de gemeent e A mste r- dam. Maar in de Indische B uurt oost is het veiligheids gevoel in 2010 en 2011 nog altijd rel atief slecht.
Uit de e nquê te s in de st raten waar de c amera's hangen blijkt (in 2011) dat ongeveer een derde van de bewoners (32% ), bez oek ers (38%) en onder- nemers (36% ) zic h vaak of soms onveilig voelt. Het veiligheids gevoel van bewoners, bez oekers en ondern emers laat in de loop der jaren een bont pat roon van ont wikkelingen zien. B ewoners voelen z ich st eeds veiliger van 2006, via 2008 naar 2011. Dat is dus een positieve ont wikk eling. Maar de bez oekers voelen zic h in 2011 onveiliger dan in 2006 en 2008. Bij de onde r- nemers voelen nu evenveel mensen zic h onveilig als in 2006. In 2008 was er een k orte verbet ering, maar die is nu verdwenen.
Alles overziend luidt de conclusie dat er geen eenduidige posit ieve t rend is in de veiligheidsgevoelens sinds de invoering van de camera's. Er is geen 0-met ing uit gevoerd dus een vergelijking t ussen vóór en na is niet mog elijk.
Ten t weede z ien we in de jaren na invoering van cameratoezic ht dat het veiligheids gevoel zic h op allerlei manieren heeft ont wikk el d voor de versc hil- lende groepen burgers: bewoners, bez oek ers en ondernemers . Kort om: het veiligheids gevoel hangt niet alleen af van het feit of er ergens c amerat oe- zicht is; de c amera's zijn niet alles bepalend voor het gevoel van veiligheid.
Bekendheid van he t camera toezi cht
Van de bewoners weet in 2011 iets meer dan de helft (53% ) dat er c amera- toez icht in hun buurt is. Onder de bez oek ers ligt dat perc ent age bijna de helft lager: ongeveer één op de drie (29% ) bez oekers weet dat er c amera's hangen. Bij de ondernemers is de bek endheid van de c amera's grot er: een ruime meerderheid van hen weet dat er camera's zijn (76%).
Als we de ontwikkeling in de loop der jaren bekijk en, zien we de bek endheid van de camera's continu afnemen. V an de bewoners wist in 2008 maar liefst 70% dat er c amerat oezicht was (nu 53% ). Ook bij de bez oek ers is de b e- kendheid nu minder dan een paar jaar geleden: we zien een daling van 56%
in 2006 naar 29% nu, wat neerk omt op een halvering.
Uit de enquêt es blijkt niet wat de oorz aak van de afnemende bekendheid is . Er staan nog altijd informatiebordjes bij alle ingangs wegen van het c amera- gebied, maar dez e moeten wel conc urreren om aandac ht met andere infor- matieborden. De camera's z elf zijn in princ ipe zic htbaar voor iedereen, maar kennelijk ziet niet iedereen ze bewust. E en deel van de verklaring k an zijn dat het aantal verhuiz ingen in de buurt door alle renovaties relat ief hoog is waardoor er veel nieuwe bewoners bij zijn gek omen. Door het stadsdeel is gest eld dat bewoners en ondernemers via de webs ite en de stads deelk rant actief op de hoogt e moest en worden gehouden over (de resultat en van) het camerat oez icht. Op de websit e zijn de evaluaties van het cameratoezic ht gepublic eerd, maar er is geen actieve c ommunic atie over de opbren gst en van de camera’s geweest via de website of andere k analen. De twee gestel- de doelen over bek endheid zijn in elk geval niet behaald.
Wel blijkt dat er veel st eun is voor c amerat oezicht. Een ruime meerderheid van de bewoners (82%), bezoek ers (80%) en ondernemers (92% ) is vóór camerat oez icht. In de loop der jaren is de steun voor camerat oezic ht t oege- nomen. E en kleine minderheid (16% van de bewoners, 21% van de bezo e- kers en 8% van de ondernemers) beschouwt c amerat oezic ht als een aan- tasting van de privacy. Ook zijn er mens en die aangeven camera's een aa n- tasting van de privacy t e vinden, maar het des ondanks een goed inst rument vinden. V ergeleken met voorgaande metingen vinden st eeds minder me n- sen dat camera's hun privacy schenden. In 2008 vond bijvoo rbeeld nog 36 proc ent van de bewoners dat het een aantasting van de privacy was, maar in 2011 is die groep meer dan gehalveerd.
Deel II – Proce sevalua tie: Hoe werkt het cameratoezicht?
Preventie, pro-a ctie en repre ssie
Afgaand op wet enschappelijk onderz oek én op ervaringen van professi o- nals, blijkt dat c amerat oez icht alleen een preventief effect kan hebben op calculerende daders. Dat zijn daders die vooraf rekening houden met de cons equenties en risic o's van hun h andelen. In Oost betreft het de calcul e- rende daders van z ogenaamde high impact c rimes: drugshandelaren, straat - rovers, inbrekers en overvallers. Camera's hebben daarentegen geen, of hooguit een zeer gering, preventief effect op impulsi eve daders. Dat zijn daders die, bijvoorbeeld onder invloed van alc ohol, drugs of hevige emoties, weinig rekening houden met de c ons equenties van hun handelen. In Oost is het c amerat oezic ht vooral gericht op calc ulerende d aders.
De camera’s worden niet alleen als preventief instrument ingez et. Met ca- merabeelden kun je immers ook pro-actief werk en door live incident en waar te nemen en daarop t e reageren. Daarnaast k an je c amerat oezic ht als re-
pressief middel inzett en door ac hteraf daders op t e s poren met behulp van opgenomen beelden. Het succ es van een c ameraproject in pro-ac ite en re- pressie wordt voor het grootste deel bepaald door de activit eit en ac hter de schermen. Daarom is voor dez e evaluatie de dagelijks e praktijk in de t o e- zichtcent rale en bij de politie onderz oc ht.
Live toezicht
Er is z even dagen per week van 15. 00 tot 23. 00 uur live t oezic ht in de c en- trale op de V eemarkt. B ij bijzondere evenement en op in bepaalde perioden kunnen deze uitkijktijden flexibel aangepast worden. Via een interc om k an er vanuit de toezic htcent rale c ont act worden gelegd met de plot van het wijk - team van de politie. E r zijn geen specifiek e inst ructies voor het type c rimin a- liteit of overlast waar de t oez icht houders naar z ouden moet en z oeken. Wel komt het regelmat ig voor dat de politie vraagt een loc atie of een pers oon in de gaten t e houden. De politie houdt geen registratie bij van het aantal uren dat er door de politie live uit gekek en wordt. Volgens de politie gebeurt dit niet structureel, maar wel 'vaak ' door de coördinat or ac hter de plot als daar tijd en aanleiding voor is. Ook vindt de politie het nutt ig bij een melding va n- uit de t oezichtc entrale mee te k unnen kijk en om de benodigde inz et op straat t e bepalen.
Aantal incidenten
Tuss en 1 januari 2011 en 7 juli 2011 zijn er in de t oezichtc entrale op de Veemarkt 677 incident en geregist reerd. Dat k omt neer op drie tot vier regi- strat ies per dag. Het aantal regist raties is veel hoger dan in 2010 toen er in een heel jaar tijd 150 incidenten werden geregist reerd. Als de eerst e helft van 2011 repres entat ief is voor het hele jaar, z ullen er in 2011 dus ong eveer tien keer zoveel incidenten worden geregist reerd. De verk laring hiervoor is dat er vanaf begin 2011 een ext ra impuls vanuit het stads deel is gegeven.
De cameratoezic hthouders worden aangespoord ook voorvallen of gebeur- tenissen te registreren die voorheen niet geregistreerd werden, z oals ver- zoek en van de politie om mee te kijken of voorvallen waarbij direct e opvol- ging van de politie niet noodzak elijk was (pers onen die zic h verdacht ophouden rond een wink el bijvoorbeeld). De opbrengst en per c amera z ijn versc hillend: met de meest productieve c amera op het Javaplein worden tien keer zoveel incidenten waargenomen als met de minst product ieve c a- mera in de Molukkenst raat (120 vers us 13 incident en in een half j aar).
Type incidenten
Op het Maka ssa rplein en in de omgeving zijn met de drie c amera's in het afgelopen half jaar 223 incident en geregist reerd. Daarvan vielen er 26 in de categorie jeugdoverlast, 20 in de cat egorie drugs -/ alc oholoverlast en 19 incident en bet roffen stilstaand verkeer. De rest bet reft een bont e verz am e- ling van allerlei incident en.
In en rond de Java straat zijn met zeven camera's (waarvan er één sinds april is uitgeschak eld) in het afgelopen half jaar 350 inc identen gereg i- streerd: 77 keer stilst aand verk eer, 20 k eer jeugdoverlast, 19 k eer bed e- len/straatmuziek en 8 k eer drugs/ alc oholoverlast. De rest van de inc identen is weer verdeeld over alle andere c at egorieën. Stilst aand verk eer op plekk en waar een st opverbod geldt is het meest geregistreer de incident met de c a- mera's in en rond de Javastraat. Dit incident is vier keer zo vaak geregi- streerd als jeugdoverlast. E r worden op basis van de beelden geen boetes opgelegd aan de k entek enhouder, maar als de s ituatie gevaar oplevert
wordt dit wel gemeld aan de politie. Het is helaas niet uit de registraties op te maken hoe vaak stilstaand verk eer is gemeld en hoe vaak de pol itie of handhavers in actie k wamen. Het is wel de vraag of stilst aand verk eer een geëigend doel is voor c amerat oezic ht. De andere c ategorieën incident en zijn voor st ads deel en politie van belang. De c amera's in de Javast raat dragen volgens stads deel en polit ie bij aan het voorkomen van mis drijven en over- vallen en maken t oez icht mogelijk op probleem -c afé's, t ramhalt es, drugs ve r- slaafden, alc oholisten, wildplassers, z wervers en bedelaars. Tot slot zijn de camera's door hun plaatsing in st aat vluc ht ro ut es in beeld t e brengen.
In het afgelopen half jaar zijn er met de camera in de Molukkenstraat 13 incident en geregist reerd, meest al verz oeken om informat ie vanuit de politie aan de t oezic hthouders in de cent rale. Dez e camera is geplaatst naar aa n- leiding van de achtt ien overvallen op de sigarenzaak Hartman. Na inst all atie van de camera zijn er geen overvallen meer geweest, wat er op wijst dat dez e c amera prevent ief werkt.
Met de c amera op de Insulindeweg zijn het afgelopen half jaar 62 inciden- ten waargenomen. Daarvan bet rof ongeveer de helft jeugdoverlast (30). De overige incidenten zijn z eer divers en geen enkele c ategorie s pringt er ec ht uit. E en belangrijk doel van dez e camera is volgens polit ie en stads deel de mogelijk heid een veelgebruikte vluc htweg te monit oren. Daa rnaast is het een gevaarlijk verk eers plein waar relatief veel ongelukk en plaats vi nden.
Reactie en opspori ng
Per inc ident wordt door de toezic hthouders in de c ent rale geregist reerd wel- ke reactie er op het inc ident wordt gegeven. Er z ijn per inc ident meerdere reacties mogelijk, bijvoorbeeld een melding aan de politie én aan handh a- vers van het stads deel. V an de 677 incident en zijn er 387 (57% ) wegge- boekt in de c ategorie 't er informatie/geen actie'. In 298 gevallen (44% van 677 incident en) is het voorval door de polit ie afgehandeld. In 64 geva llen (9%) is het voorval afgehandeld door het st ads deel of han dhaving.
Alle c amerabeelden worden opgenomen en gedurende z even dagen opge- slagen. De politie houdt bij hoe vaak er beelden worden veilig gesteld voor ops porings onderz oeken, maar deze registratie is door een cras h van de harde sc hijf helaas verloren gegaan. Des gevraagd laat de pol itie wet en dat er naar sc hatt ing iets vak er dan één keer per week (zestig k eer per jaar) beelden worden veilig gest eld. In ongeveer de helft van de gevallen blijk en de opgenomen beelden direct of indirect een bijdrage t e kunnen leveren aan het vinden van de dader(s ), aldus de politie. Ook het openbaar minist erie geeft aan dat de opgenomen beelden belangrijk zijn, omdat dez e vaak on- derst eunend bewijs leveren. Ook zijn de beelden van waarde omdat z e een lezing van een verdac ht e of getuige k unnen bevestigen of ontk r acht en. De bewaart ermijn van z even dagen blijkt goed te vo ldoen.
Conclusies
In 2005 z ijn z even doelstellingen gek ozen voor het c ameraproject. De doel- stellingen zijn door de st ads deelraad van Oost per amendement van 12 juli 2011 aangepast en er is vastg elegd dat het c ameraproject ges laagd is als vier van de vijf doelstellingen behaald zijn. Uit dit onderzoek blijkt dat drie van de vijf doelst ellingen behaald zijn:
1 De objectieve en subjectieve veiligheidsindex in het cameratoezichtgebied zijn verbeterd.
2 In de gebieden rondom de camera's is geen toename van criminaliteit g e- constateerd.
3 Het aantal toezichthouders op straat is niet afgenomen sinds de start van het cameratoezicht.
De twee andere doelst ellingen zijn niet behaald:
4 In 2011 moest 80% van de bewo ners en ondernemers bekend zijn met het camerat oezicht. Het blijkt dat 53% van de bewoners en 76% van de onde r- nemers bekend is met het cameratoezicht.
5 Van de bezoekers/passanten moest 70% op de hoogte zijn, maar het blijkt dat slechts 29% van de bez oekers weet dat er camera's hangen.
Het streven om vier van de vijf doelst ellingen t e halen is niet gereal is eerd, dus het cameraproject is volgens de vooraf gek ozen criteria niet g eslaagd.
Op basis van dit onderz oek kunnen echt er nog meer c onclusies worden get rokken. Hopelijk helpen dez e het st adsdeel bij het mak en van de afwe- ging van nut en noodz aak van het camerapr oject.
Over de evaluatie
• De veiligheidssituatie als geheel is in 2011 wel beter dan in 2003, maar er is geen s prak e van een c onst ante verbet ering sinds de invoering van het c amerat oezic ht. De sit uatie rond het Makass arplein is in 2011 nog al- tijd bet er dan in 2003, maar het gebied laat de laatst e t wee jaar een z or- gelijk e ont wikk eling zien. Ook in de Indisc he B uurt west was s prak e van een vers lec htering na 2007, maar inmiddels bevindt dez e buurt zich sinds 2010 weer ongeveer op het A msterdamse gemiddelde. Dit laat zien dat als de veiligheid eenmaal verbet ert, dit geen onveranderlijk gegeven is.
Bij het kiezen van doelstellingen voor lopende c ameraproject en k an daar rek ening mee worden gehouden door doelstellingen periodiek t e updaten en c oncreet SMA RT te mak en voor de lopende periode.
• Cameratoez icht wordt altijd als onderdeel van een breder pakk et aan maatregelen ingez et. Om c onclusies te k unnen trekk en o ver de bijdrage van c amerat oezicht aan de tot ale veiligheid is een quasi-ex periment eel onderz oeksdesign nodig. Dat houdt in dat er een vóór - en nameting moet worden gehouden in het c ameragebied én in een c ont rolegebied. E r zijn in het c ameragebied in de Indische B uurt geen enquêt es gehouden vóór de c amera's zijn opgehangen en er is ook geen onderz oek gedaan in een cont rolegebied. P olitiec ijfers zijn niet besc hikbaar vóór 2006. De g e- meent elijke veiligheidsindex is wél besc hik baar sinds 2003, maar k an niet inz oomen tot op het niveau van het c ameragebied. Het is daardoor niet meer t e ac ht erhalen welk effect de camera's in het eerste jaar na de start van het project hebben gehad.
• Een objectief criterium om te bepalen of cameratoezic ht noodzak elijk, proportioneel en subsidiair is best aat niet. In stadsdeel Oost is gekoz en voor de veiligheidsindex als belangrijkst e indicat or van het s ucces van camerat oez icht, maar er zijn geen doelst ellingen geformuleerd voor de opbrengsten of out put van het c amerat oez icht, z oals de k walit eit van het live t oez icht, het aant al react ies op straat of het aant al k eren dat beelden als bewijsmateriaal worden gebruikt. Dit bemoeilijkt de effect meting en de afweging of c amerat oezicht voldoende oplevert om een verlenging t e rec ht vaardigen.
Over het c ameraproject
• Het live cameratoezic ht is sinds begin 2011 veel intensiever dan voo r- heen: in 2010 werden in tot aal 150 incident en waargen omen, terwijl dit er in de eerst e helft van 2011 al 677 zijn. Kennelijk is het met ext ra energie en st uring mogelijk de opbrengst en ac ht er de (beeld)sc hermen aanzien- lijk te vergroten. Dit laat zien dat actieve st uring vanuit het stads deel nut- tig en nodig blijft – ook bij een langlopend c ameraproject.
• De gec ertificeerde toez ichthouders hebben een algemene instructie over het live t oezic ht ont vangen en krijgen regelmatig verzoek en van de politie om op een bepaalde pers oon of sit uatie t e lett en. De toezic ht houders worden ook dagelijks gebriefd door de politie van het wijkt eam Balist raat waarbij zij aanvullende informatie voor die dag k rijgen. De toezic ht ho u- ders worden ec hter niet structureel aangest uurd door de politie in hun obs ervat ies. Hierdoor worden de mogelijk heden van camerat oezic ht nog niet optimaal benut.
• Het aantal inc identen per c amera varieert sterk. Ook worden allerlei ty - pen incident en waargenomen van stilstaand verk eer en jeugdoverlast tot overvallen. Beoordeling van het c ameraproject als geheel is daardoor moeilijk, maar ook onwens elijk. E en beoordeling per c amera of per clus - ter van camera's maakt een bet e re aansturing en beoordeling ac hteraf mogelijk.
1 Inleiding
1.1 Beleidscontext cameraproje ct I ndi sche Buurt
De deelraad van het voormalige st ads deel Zeeburg heeft eind 2003 het plan aangenomen om cameratoezic ht in de Indische B uurt in te st ellen. De direc- te aanleiding waren enk ele wapen - en drugs gerelateerde incident en. In de eerst e helft van 2005 is het cameratoezic ht op het Makass arplein en in de Javast raat van st art gegaan met in tot aal tien c amera's. Later zijn nog t wee camera's geplaatst in het zuidelijk e deel van de buurt. In t ot aal hangen er op dit moment twaalf c amera's verdeeld over vier gebieden of 'clust ers '.
Het cameratoezic ht in Oost is vier k eer eerder geëvalueerd: in 2006, 2007, 2008 en 2010. B egin 2011 heeft de st ads deelraad de evaluatie van 2010 bes prok en, samen met een voorst el voor verlenging van het camer atoezic ht voor 2011 en 2012. Naar het oordeel van de deelraad bo od de evaluatie onvoldoende informatie en argument en om het c amer aproject met t wee jaar te verlengen. Bij amendement heeft de raad ingest emd met een ext ra on- derz oek naar het c ameraproject als geheel en de opbrengst en per camera.
Het res ultaat daarvan leest u nu.
Daarnaast is verz oc ht om de mogelijk heden van flexibel c amerat oezic ht uit te laten zoek en. Beide verz oek en werden gek oppeld aan de vraag of en in hoeverre cameratoezic ht overbodig k an worden gemaakt , de zogenaamde exitstrat egie. Op verz oek van de stads deelraad is de camera ac ht er het Badhuis op het Javaplein al in april 2011 uit geschak eld.
In de eerst e helft van 2011 is door het st adsdeel de St artnotitie Camerat oe- zicht opgest eld die inz icht geeft in de voorgeschiedenis en de actuele st and van z ak en, de doelen, een voorst el voor evaluatie en indic atoren en een verz oek om instemming met een onderz oek naar een event uele exitst rat e- gie. Op basis daarvan z ijn de doelst ellingen voor het c amerat oezic ht aang e- past.
De burgemeester is verz oc ht om toest emming voor verlenging van het c a- merat oezic ht tot 31 okt ober 2011. De burgemeest er is het eens met de dee l- raad dat de evaluat ie onvoldoende informatie en daarmee argument en b ood om langer te verlengen. E r is t oestemming verleend tot 31 dec ember 2011 (brief van de burgemeester aan de st adsdeelvoorzitt er van 25 maart 2011).
In het st ads deel wordt de afweging g emaakt of er wel of niet (meer) voor camerat oez icht als in t e zett en inst r ument wordt gekoz en. De burgemeest er verleent toest emming tot verlenging van het project op basis van de evalua- tie en op basis van een afweging, in overleg met de subdriehoek, of het c a- merat oezic ht noodz ak elijk, proportioneel en subsidiair is.
1.2 Onde rzoeksopzet
Evaluat ie in vijf stadsdelen tegelijk
In 2011 worden alle cameraprojecten in vijf st ads delen voor het eerst gelijk- tijdig en volgens één met hodiek geëvalueerd. DS P-groep heeft opdrac ht gek regen van de c entrale st ad en de vijf st ads delen Noord, Cent rum, Oost,
West en Zuidoost om in t otaal elf c ameraproject en t e evalueren. Dat maakt het mogelijk een vergelijking t uss en de cameragebieden te mak en en alle project en volgens één s et van c riteria t e beoor delen. Dit z al gebeuren in een separaat onderz oeksrapport dat in de t weede helft van 2011 z al verschijnen als alle deelrapport en per st adsdeel zijn vastgesteld.
Onderz oek svragen
Met dez e evaluatie moet en de volgende o nderzoeks vragen worden beant - woord:
1 Zijn de doelst ellingen van de cameraprojecten gehaald?
2 Wat zijn de effect en op subjectieve en objectieve veiligheid?
3 Wordt er gereageerd op waargenomen incident en en zo ja, hoe?
4 Wat is de waarden van c amerat oezicht voor opsporing?
5 Wat zijn de ervaringen van professionals ?
6 Wat zijn de ervaringen van bewoners, bez oek ers en ondernemers?
7 Welke k nelpunt en zijn er en hoe k an het cameratoezic ht bet er?
8 Wat zijn aandac htspunten voor de regionale c ameratoezic htruimte?
Scientific Met hods Sc ale
Het ideale evaluatiemodel voor maat regelen z oals cameratoezic ht is een evaluatie die voldoet aan de eis en van de Scientific Met hods Scale (SMS)1. Dit is een beschrijving van vijf niveaus van evaluat ieo nderzoek. De indeling maakt het mogelijk de met hodologisc he k walit eit van evalu aties t e beoorde- len: hoe hoger een evaluatie scoort op dez e sc haal, hoe grot er de z ekerheid waarmee kan worden gesteld dat een event ueel positief result aat het gevolg is van c ameratoezic ht.
Ni veau 1 Meting ac ht eraf in het c ameragebied
Ni veau 2 Niveau 1 + een 0-meting vóóraf in het camerag ebied Ni veau 3 Niveau 2 + metingen in een cont rolegebied (quasi -
experimentele opzet )
Ni veau 4 Niveau 3 + rek ening houden met s pec ifieke andere factoren die de resultat en van de effectmet ing mogelijk beïnvloeden
Ni veau 5 Niveau 4 + willek eurige toewijz ing van het cameragebied (exp e- rimentele opzet ). Op deze manier worden aut omatisc h alle m o- gelijk e ext erne invloeden uit geschak eld, inc lusief factoren die bij de onderzoek er niet bek end zijn.
Niveau 3 (quasi-ex periment eel design) is de minimale onderzoeks opz et die nodig is om verant woorde c onc lusies t e trekk en over de effectivit eit van c a- merat oezic ht.
Er zijn in het c ameragebied in de Indische B uurt geen enquêt es gehouden vóór de c amera's zijn opgehangen. Als de camera's kort na de st art van het project effect hebben gehad, is dat nu dus niet meer te ac hterhalen. Ook de politiecijfers z ijn niet besc hik baar vóór 2006 door veranderingen in de wijze van registreren. De gemeent elijke veiligheidsindex is wél besc hikbaar s inds 2003, maar k an niet inzoomen t ot op het niveau van het cameragebied. In dit rapport worden alle besc hik bare informatiebronnen op een rij g ezet om een goede afweging mogelijk t e maken, maar niveau 1 van de SMS is het
Noot 1 Farrington et al. (2002), 'The Maryland Scientific Methods Scale', in: Sher man et al. (eds.) Evidence-based crime prevention, Londen: Routledge.
hoogst haalbare niveau. Er k unnen dus geen harde c onc lusies worden ge- trokk en over de effectiviteit van cameratoezic ht.
Proces evaluatie – Hoe werk t het?
Omdat er geen 0-meting is gehouden en omdat er geen cont rolegebied is onderz oc ht, is een goede effectevaluat ie onmogelijk. De vraag 'Werkt came- rat oezic ht?' k an daardoor niet goed worden beant woord. Om des ondanks een beoordeling mogelijk te mak en, wordt in deze evaluat ie niet alleen ge- keken naar de ont wikk eling van de objectieve en subjectieve veiligheid na invoering van de c amera's (hoofdst uk 3 en 4), maar ook naar het proc es acht er de sc hermen (hoofdst uk 5). Als de camera's effect hebben gehad op de veiligheid op st raat, dan z ou dit moeten blijk en uit het feit dat er goed live toez icht in de t oezichtc entrale en bij de politie wordt gehouden en dat er een adequat e reactie volgt als zic h een incident voo rdoet. Als er veel st rafbare feit en worden gec onst ateerd, veel daders worden herkend en veel bewijs - mat eriaal of andere nutt ige informatie wordt verz ameld, dan is dat een aan- wijz ing dat het cameratoezic ht goed werkt. Daarmee k an nog niet worden bewez en dat cameratoezic ht effect heeft gehad, maar het maakt het wel aannemelijk er.
Als ec hter z ou blijken dat er in de toezic htc ent rale weinig res ult aten worden geboekt, bijvoorbeeld als er veel t echnisc he storingen z ijn of als de opvol- ging bij incidenten niet goed is geregeld of als beelden nauwelijks voor o p- sporing worden gebruikt, dan is het niet waarsc hijnlijk dat event uele positi e- ve ont wikk elingen in de objectieve en s ubjectieve veiligheid aan de c amera's te danken zijn.
Er zijn daarom t wee onderz oeksmethoden naast elkaar ingez et: een effect e- valuatie (Werkt het ?) en een proc esevaluatie (Hoe werkt het ?). Hieronder staan de informatiebronnen die voor elk van beiden zijn geraadpleegd:
Deel I – Effe cte valuatie Werkt het?
Deel II – Proce sevalua tie Hoe werkt het?
Enquêt es
Veiligheidsindex Politiecijfers
Diepte-interviews professionals
Rapport ages t oezichtc entrale Bezoek t er plaatse
Deel I – Effe cte valuatie
• Enquêtes bewoners, ondernemers, bez oek ers
Er zijn enquêt es gehouden met honderd bezoekers, honderd bewoners en 25 ondernemers in het c ameragebied. Dit is gedaan in 2006, 2008 en 2011.
• Veiligheidsindex
O+S heeft gegevens voor de object ieve en s ubject ieve veiligheidsindex aangeleverd van 2003 t/ m 2011. Daarbij wordt ingezoomd t ot op het laagst mogelijk niveau: de Indisc he B uurt W est en de Indisc he B uurt Oost.
• Politiecijfers
De polit ie heeft informatie aangeleverd over aangiften, meldingen, inc i- dent en en mis drijven van 2006 t/ m 2011.
Deel II – Proce sevalua tie
• Interviews profess ionals
We hebben vijf professionals die bij het c amerat oez icht betrokken zijn ges prok en: de beleids ambt enaar van het stads deel, de wijkt eamchef van politie en de buurt regiss eur van de Mak assarbuurt van het wijkteam B a- listraat, de teamleider van de c amerat o ezicht houders van het st ads deel en een beleidsambt enaar van het openbaar minist erie.
• Rapportages toezichtc entrale
De beelden van de het cameraproject worden uit gek ek en in een t oezicht - cent rale van het st ads deel. We hebben de registraties van het live toe- zicht opgevraagd (Coppweb) en de event uele react ie door politie of handhavers van het st ads deel.
• Bezoek ter plaatse
We hebben een kort e schouw gehouden van het cameragebied en de omgeving en de cameraposities bek ek en.
Door de c ombinatie van dez e onderz oeks met hoden wordt alle relevant e informat ie over het cameratoezic htproject in de Indisc he Buurt verz ameld.
2 Beschrijving cameraproject
2.1 Aanleiding cameratoezi cht en aantal camera's
Het cameraproject in Oost is onderdeel van een integrale aanpak om de leefbaarheid en het ec onomisch klimaat in de Indisc he buurt t e verbet eren door onder andere de overlast en criminalit eit t e verminderen. Het project werd aanvank elijk ook als project Veilig Ondernemen: Camerat oezicht ge- pres ent eerd. V oor dit project is s ubs idie ont vangen uit het E urop ese Fonds voor Regionale Ont wikkeling. De kost en konden nog niet inz icht elijk worden gemaakt door het st ads deel, maar dit zal gebeuren op het moment dat dez e evaluatie in de deelraad wordt bes prok en.
In januari 2005 is het cameraproject gest art met een proefopst elling van drie camera's op het Makass arplein. De belangrijkst e aanleiding was de drugs- en alc oholoverlast op en rond het plein. Ook enk ele wapenincident en gaven een extra impuls aan de behoeft e aan cameratoezic ht.
In juni 2005 werden nog eens zeven c amera's in gebruik genomen: in de Javast raat en op het Javaplein. De aanleiding voor dez e camera's werd gevormd door de leegst and, verloedering en overvallen in de Javastraat en drugs- en alcoholoverlast op het Javaplein. Met de c amera's wilde men de leefbaarheid in de straat verho gen, de straat aantrekk elijk er maken en z o een bet er vest igingsklimaat voor ondernemers sc heppen. Daardoor moest de bereidheid t ot invest eren t oenemen en de aant rekkingsk rac ht van het gebied voor bez oek ers worden verhoogd.
Medio 2006 werd een elfde camera geplaatst: op de hoek van de Molukk e n- straat en de Valentijnsk ade met als direct e aanleiding het grote aant al over- vallen op de t abaksz aak op dit k ruis punt.
De twaalfde c amera werd in november 2008 in gebruik genomen: op de kruising van de Ins ulindeweg en de Molukk enstraat. Dez e camera was be- doeld om vlucht wegen in beeld t e brengen en zo de drie best aande camer a- gebieden met elk aar t e verbinden.
Er worden vier clusters van c amera 's ondersc heiden die bij elk aar horen en waarvan het blik veld voor een deel overlappend is. Daardoor kunnen pers o- nen of voertuigen worden gevolgd als zij zich verplaats en.
Vier clusters
1 Mak assarplein: drie camera's – nrs. 1 t/m 3 2 Javast raat: z even c amera's – nrs. 4 t/m 102
3 Hoek V alentijnkade, Molukkenst raat: één camera – nr. 11 4 Hoek Insulindeweg, Molukk enst raat: één c amera – nr. 12
Noot 2 Nummer 5 is niet meer actief op verzoek van de stadsdeelraad.
Alle c amera's zijn domecamera's die k unnen inz oomen en 360 graden ku n- nen draaien. Camera's één t ot en met tien zijn met elkaar verbonden via ondergronds e kabels. Camera's elf en twaalf zijn lat er geplaatst en zijn draadloos verbonden met de rest van het systeem en de toezic ht ruimt e.
Voor het transport van beelden naar de uitkijkruimt e op de V eemarkt wordt gebruik gemaakt van ondergrondse k abels die in eigendom van het st ads- deel zijn.
Er is ook een directe verbinding t uss en de uitkijk ruimte en het pol itiebureau in de B alistraat waar t wee beeldschermen st aan. Het stads deel is verant - woordelijk voor het onderhoud van de k abels; het onderhoud van de uit - kijkloc atie wordt gec oördineerd door het stadsdeel. Bij het wijkt eam B a- listraat st aat de s erver waarop de beelden van alle camera's gedurende zeven dagen opgeslagen worden.
2.2 Doel stellingen
In 2005 z ijn z even doelstellingen gek ozen voor het c ameraproject. A an de hand hiervan vonden de vorige vier evaluat ies plaats. De doelst ellingen zijn door de st ads deelraad van Oost per amendement van 12 juli 2011 als volgt aangepast:
1 Uit de politiegegevens blijkt niet dat in de gebieden rondom de camera’s een t oename van c riminalit eit is t e c onst at eren (gerelat eerd aan een event uele st edelijk e toename).
2 De objectieve en subjectieve veiligheidsindex in het c amerat oezic ht ge- bied nemen t ijdens het c amerat oez icht project af, mits het Amst erdams e
gemiddelde niet t oeneemt3.
3 80% van de bewoners en ondernemers is bek end met het camerato e- zicht waarbij de bewoners en ondernemers via de webs ite en de st ads - deelk rant op de hoogte worden gehouden over de resultat en.
4 Van de bez oekers/pass ant en in het gebied w eet 70% dat er c amerat oe- zicht in de wijk is.
5 Het aantal t oezic hthouders is minimaal c onstant gebleven.
De stadsdeelraad heeft vast gelegd dat h et cameraproject geslaagd is als vier van de vijf doelstellingen behaald zijn. In hoofdst uk 6 wordt op basis van de evaluatie per doelstelling aangegeven of dez e is behaald.
2.3 Andere maatregelen
Camerat oez icht mag alleen worden ingezet als andere minder ingrijpende maatregelen niet voldoende effect hebben. Dat betek ent dat c amerat oez icht altijd als onderdeel van een breder pakk et aan maatregelen wordt ing ez et.
Ook in de Indisc he B uurt zijn de camera's niet de enige maat regel:
• De politie z et extra toezic ht in, onder andere door bik ers.
• Sinds 2008 is er een buurtveiligheidsteam actief op en rond het Makas - sarplein: een samenwerk ing t ussen politie en t oezic ht houders in nauwe samenwerking met bewoners. Ook z ijn hier buurt vaders actief.
• Er wordt preventief gefouilleerd in de buurt.
• In de Javastraat loopt een traject in het kader van het Keurmerk Veilig Ondernemen, er is een winkeliers vereniging opgeric ht en er z ijn wink els uit gerust met DNA-s pray. V anuit het stads deel is een wink elst raatman a- ger actief.
• Handhavers van het stads deel letten extra op uitstallingen van wink els.
• Op het Java- en Mak assarplein geldt een alcoholverbod.
• Vanuit de coffeeshop op het Mak ass arplein is, op verz oek van de buurt- regiss eur, een verkeersregelaar aangest eld.
Naast deze veiligheids maat regelen z ijn er nog meer ont wikkelingen die van invloed k unnen z ijn op de leefbaarheid en veili gheid. Zo is er de afgelopen jaren geïnvesteerd in de fys iek e inricht ing van de Javastraat en omgeving.
De inric hting van de openbare ruimte, waaronder de best rating en de ve r- lichting, is verbet erd. Het aanbod aan wink els en voorzieningen in de buurt is verbet erd, onder andere door de opening in 2007 van Studio K (bi oscoop, cafe/ restaurant, club) en het St ayok ay -hostel. Rec entelijk is het B orneohof op het Javaplein geopend waarin de bibli ot heek, een Health Club en een Grand Café zijn gehuis vest. In het project Werelds Wonen worden panden opgeknapt in samenwerking tuss en het st ads deel, woningc orporat ies en partic ulieren. Ook op het s ociale vlak zijn er in de buurt diverse init iat ieven ont plooid, waaronder het jaarlijks e S amen Indische B uurt festival en de Foodnight.
Noot 3 De vijfde doelstelling noemt alleen de veiligheidsindex als infor matiebron, maar deze index is niet fijnmazig genoeg om onderscheid te kunnen maken tussen de straten met camera's en de de overige straten in de buurt. Daarom w ordt in deze evaluatie niet alleen gekeken naar de veiligheids index, maar ook naar de uitkomsten van de enquêtes die zijn gehouden in het came- ragebied.
2.4 Projectorgani sa tie
Het stadsdeel voert de regie over het cameraproject. Vanuit dez e rol ziet het toe op de inst ructie van de toezic hthouders door de politie, de s amenwe r- king tuss en politie en t oezic hthouders en de registratie van incident en door de t oezicht houders. Elke z es t ot ac ht wek en is er overleg tuss en het st ads - deel, de polit ie (projectleider c amerat oezicht en een buurt regisseur) en de teamleider van de cameratoezic htcent rale. Het openbaar ministerie is niet actief bet rokk en bij het camerat oezic ht: zij beschouwen het c amerat oezicht als een beleidsmaatregel van het st adsdeel in samenwerking met de politie en hebben als eindgebruik er niet de behoefte om op beleids niveau mee te prat en.
Deel I - Effectevaluatie
3 Ontwikkeling objectieve veiligheid
Eén van de belangrijkste doelstellingen van het c amerat oezic ht in de Indi- sche B uurt is een afname van c riminalit eit en overlast: een verbet ering van de objectieve veiligheid. In de doelstellingen die door het st ads deel zijn vastgesteld is de gemeentelijk e objectieve veiligheidsindex als indic at or gek oz en, maar dez e is niet beschik baar t ot op het niveau van het c amer a- gebied. Daarom worden naast de veiligheidsindex nog t wee andere informa- tiebronnen gepres ent eerd: politieregist rat ies en enqu êt es.
3.1 Objectieve veiligheidsindex
De gemeent elijke veiligheidsindex voor de objectieve veiligheid wordt sinds 2003 berek end voor heel Amst erdam, voor de stadsdelen en voor buurt en binnen elk stadsdeel4. De objectieve index is gebas eerd op geregist reerde aangift en (politiecijfers ) en s lac ht offerschap (enquêt es onder bewoners ). De veiligheidsindex kan maximaal inzoomen tot op het niveau van de Indisc he Buurt W est en de Indische B uurt Oost. Een verdere t oes pitsing op alleen de straten waar de c amera’s hangen is niet mogelijk, omdat daar niet genoeg mensen zijn ondervraagd om st atistisch betrouwbare uits prak en te k unnen doen.
Indische B uurt W est Indisc he Buurt Oost
Noot 4 Zie voor de index: http://w ww .eenveiligamsterdam.nl/cijfers_leefbaarheid/ .
In de grafiek hieronder wordt de ont wikk eling van 2003 tot 2011 van de ob- jectieve veiligheidsindex voor de Indische B uurt west en de Indische B uurt oost weergegeven. Ter vergelijk ing zijn in de grafiek ook de indexcijfers o p- genomen van stads deel Oost en de gemeent e Amst erdam. Hoe lager de score, hoe bet er de objectieve veiligheid.
Figuur 3. 1 Objectieve veiligheidsindex Indische B uurt west, Indisc he B uurt oost, Stadsdeel Oost en heel Amst erdam, 2003 – 20115
De objectieve veiligheid in de Indisc he Buurt west en in de Indisc he Buurt oost is t uss en 2003 en 2011 verbeterd. De index in de Indisc he Buurt west daalde met 40 proc ent van 121 in 2003 naar 73 in 2011. De index in de Indi- sche B uurt oost daalde met 18 procent van 100 in 2003 naar 82 in 2011.
De trend in de loop der jaren is een verbetering, maar we zien wel fluctua- ties per jaar. De objectieve index voor de Indisc he B uurt west liet bijvoo r- beeld een verslec htering zien in 2008 en 2009, maar in 2010 en vooral in 2011 is de sit uatie weer verbet erd. Inmiddels zit de index hier op het gemi d- delde van het stadsdeel en de g emeente. In de Indische B uurt oost z ien we dat de situatie in 2007 het best e was. Daarna is in 2008 en 2009 sprake van een vers lec htering (want een stijging) die zich in 2010 en 2011 lijkt te st abi- liseren. V oor beide gebieden geldt ec hter dat de objectieve veilighei d in 2011 vergelek en met 2005, t oen het cameratoezic ht begon, is verbet erd.
In hoeverre is dez e verbet ering t e danken aan het cameratoezic ht? Op basis van de veiligheidsindex k unnen daar geen harde uits prak en over worden gedaan en wel om drie redenen:
• Ten eerste heeft de veiligheidsindex betrekking op een groter g ebied dan alleen de straten met c amera’s. De index is niet besc hik baar voor het exact e cameragebied. Dat bet ek ent dat zich 'onder de oppervlakt e' van dez e cijfers allerlei ont wikkelingen kunnen he bben voorgedaan die on- zichtbaar blijven.
• Ten tweede blijkt dat de veiligheid niet alleen in de Indisc he Buurt is ver- bet erd, maar ook in st ads deel Oost en de hele gemeent e A msterdam.
Het is op bas is van dez e cijfers onmogelijk te z eggen in hoeverre de In-
Noot 5 De cijfers voor 2011 zijn berekend tot en met apr il 2011.
Start
cameraproject
dische B uurt heeft 'meegelift' op dez e bredere positieve trend.
• Ten derde zien we dat de objectieve veiligheid al beter werd voordat het cameraproject van st art ging in 2005. In 2004 zien we in beide gebieden een fors e verbetering ten opzic ht e van 2003, vooral in de Indisc he B uurt West. De c amera’s k unnen hebben bijgedragen aan de positieve ontwik - keling na 2005, maar z e kunnen niet de enige verklaring zijn voor de ver- bet ering t uss en 2003 en 2011.
Kortom: de objectieve veiligheid in de Indische B uurt west en oost is verbe- terd t ussen 2003 en 2011. De vraag in hoeverre dit aan de camera’s te dan- ken is kan ec ht er niet worden beant woord op basis van de index, omdat daarvoor dieper moet worden ingezoomd.
3.2 Objectieve veiligheid vol gens poli tiecij fers
Een tweede bron van informat ie over de objectieve veiligheid zijn de door de politie geregist reerde c riminaliteitscijfers. De politie heeft voor alle st raten met c amera's het aant al aangift en, incident en, meldingen en misdrijven voor een aant al incidentty pen aangeleverd. De cijfers zijn besc hikbaar met te- rugwerk ende k rac ht t ot medio 2006. Cijfers van daarvóór blek en helaas niet meer beschikbaar. Omdat niet verwac ht mag worden dat c amerat oez icht effect heeft op alle vormen van criminalit eit (denk aan huis elijk geweld en burenruzies) is een selectie gemaakt van een aant al incidentty pen waarvan redelijk erwijs wél verwacht mag worden dat cameratoezic ht daar effect op zou moet en hebben:
• Zakk enrollerij
• Straatroof
• Diefstal van fiets, bromfiets, snorfiets
• Diefstal (ook braak ) uit/vanaf personenauto
• Inbraak woning, bedrijf, k antoor (met of z onder braak )
• Vernielingen van/aan auto's, gebouwen, overige objecten
• Vandalis me, baldadigheid
• Openlijk e geweldpleging tegen goederen of personen
• Mishandeling
• Vechtpartij
• Steekpartij
• Jeugdoverlast
• Drank - en drugsgebruik openlijk en/of hinderlijk
• Verkoop van nepdope
Deze lijst is niet uit puttend, maar geeft wel een goede indic atie van de ont- wikk elingen in de object ieve criminalit eit. Het aantal meldingen van jeugd- overlast en drugsmis drijven in de strat en met c amerat oezic ht blijkt vergele- ken met het aantal aangift en en incident en zeer klein t e zijn: z o'n tien tot twintig overlastmeldingen per jaar en enk ele tientallen drugsmis drijven per jaar. Ze beïnvloeden de t ot ale hoeveelheid geregist reerde incident en nau- welijks en z ijn om die reden niet in onderst aande grafiek meegenomen. In de bijlage worden wel alle gedet ailleerde grafiek en gepres ent eerd, waarbij ook een opsplitsing wordt gemaakt naar drie s ubgebieden in de Indisc he Buurt.
Figuur 3. 2 Polit ieregistraties voor ges electeerde incidentty pen (aantal aangift en en incident en6), 2006 – 20117
Per jaar zijn er in de straten mét c amerat oezicht gemiddeld z o'n driehonderd aangift en en incidenten voor de geselect eerde delictty pen geregist reerd door de politie. In de strat en z onder camera's gaat het om vijfhonderd t ot zevenhonderd regist rat ies per jaar. Er k unnen t wee conclusies worden ge- trokk en op basis van dez e grafiek.
Geen groot eff ect van camerat oezic ht
Er zijn geen cijfers over 2004 en 2005 besc hik baar. Het is dus onmogelijk om t e bepalen of het aant al regist rat ies vóór invoering van de c amera's ho- ger of lager was. W el laat deze grafiek zien dat er in de jaren 2006 t ot en met 2011 in elk geval geen s prak e is van een gestaag afnemende hoeveel- heid c riminaliteit in de strat en met c amera's. St erker nog: het aant al regist ra- ties in 2011 is voor de ges electeerde delicttypen (ex act) gelijk aan het aan- tal regist rat ies in 2006.
Het is overigens de vraag of cameratoezic ht wel leidt t ot een daling van de geregistreerde criminalit eit. Uit onderz oek onder slacht offers is bek end dat
Noot 6 Bij het aantal aangiften en incidenten moeten tw ee kanttekeningen geplaatst w orden. Ten eerste w ordt niet van alle incidenten die in w erkelijkheid gebeuren een registratie of aangifte gedaan. Het is dus een onderschatting van de w erkelijke hoeveelheid criminaliteit. De tw eede kanttekening gaat over het optellen van beide aantallen. De categor ieën kennen namelijk een overlap: van de incidenten die de politie registreert kan ( later) ook aangifte w orden gedaan.
Deze overlap is er echter elk jaar in ongeveer gelijke mate en daarom kan de figuur w el goed gebruikt w orden om het verloop van het totaal aan aangiften en incidenten in beeld te brengen.
Deze figuur is uitdrukkelijk niet bedoeld als overzicht van de absolute hoeveelheid criminaliteit.
Noot 7 De cijfers voor 2006 en 2011 zijn berekend door de cijfers voor een half jaar te extrapoleren tot een heel jaar.
slechts een derde van alle delicten wordt aangegeven8. Het zou kunnen dat burgers eerder aangift e doen als ergens camera's hangen, bijvoorbeeld omdat z e denk en dat er bewijsmateriaal is9. In dat geval z al het aant al regi- strat ies juist t oenemen. Ook is het mogelijk dat de geregistreerde criminal i- teit stijgt doordat er met behulp van de camera's meer incident en dan voo r- heen worden waargenomen. In dat geval kan de geregist reerde c riminalit eit dus stijgen, terwijl de werk elijk e criminalit eit gelijk blijft of daalt.
Geen aanwijzingen voor verplaatsing
Velen denk en dat c amerat oezicht t ot verplaats ing van problemen leidt, om- dat daders een straat verder k unnen lopen om buit en beeld hun slag te slaan. Dit fenomeen zien we niet in de Indisc he B uurt. Het aant al gereg i- streerde delicten in st rat en mét cameratoezic ht ont wikk elt zic h namelijk on- afhankelijk van de strat en z ónder cameratoezic ht.
Het is bijvoorbeeld niet z o dat de afname van het aant al incident en in de strat en met camera's van 2006 naar 2007 (een daling van 324 naar 299) correspondeert met een n avenante stijging in de st rat en zonder c amera's.
Sterker nog: ook daar is s prak e van een daling (van 498 naar 475). De t wee lijnen stijgen of dalen dus onafhank elijk van elk aar en de t wee gebieden z ijn geen 'communicerende vat en'.
De conclusie dat er geen verplaatsing is opget reden wordt bevestigd door ander onderzoek naar camerat oezic ht. De meest e vormen van c riminalit eit en overlast blijken zic h niet of nauwelijks naar andere plekk en te verplaat - sen als gevolg van c amerat oezicht. Dat heeft t e maken met het feit dat een groot deel van de criminalit eit en overlast niet wordt veroorzaakt door ratio- nele daders die vooraf rek ening houden met risic o's en dus ook niet met camerat oez icht. V eel c riminalit eit en overlast wordt gepleegd door impulsi e- ve daders, bijvoorbeeld onder invloed van drank, drugs of hevige emot ies . Deze daders zullen zic h niet verplaatsen als gevolg van c amerat oezicht.
Maar ook rationele daders verplaats en zich niet altijd. Zij hebben vaak een voork eur voor een gebied dat z e goed k ennen, omdat verandering van lok a- tie nieuwe risico's met zic h meebrengt. Daarom is verplaatsing, z elfs áls dez e zic h al voordoet, bijna nooit volledig en is het netto-result aat vrijwel altijd pos itief.
Het is zelfs mogelijk dat camera's niet leiden t ot verplaatsing, maar t ot het tegenovergest elde: een positieve uitst raling in een gebied dat grot er is dan het gebied dat 'in beeld' is. De reden hiervoor is dat daders vaak niet pre- cies wet en waar het c amerat oez icht precies ophoudt. Internat ionaal onder- zoek laat in elk geval zien dat cameratoezic ht eerder zal leiden tot positieve uitst raling dan t ot verplaatsing van problemen10.
Dat wil overigens niet zeggen dat c am erat oezicht alt ijd t ot pos itieve uitst ra- ling leidt. Ten eerst e hebben c amera´s zoals gezegd alleen maar effect op rat ionele of c alc ulerende daders, t erwijl er ook veel impulsieve daders zijn.
Ten t weede z ullen camera's, indien er wel s prak e is van c alculerende da- ders, alleen effect hebben als zij wet en dat er c amera's hangen en als z e geloven dat de c amera´s effectief zijn. Als aan één van beide voo rwaarden
Noot 8 CBS en Ministerie van Veiligheid en Justitie (2011), Integrale Veiligheidsmonitor 2010, Landelijke rapportage, Den Haag/Heerlen.
Noot 9 Overigens zijn er ook onderzoekers die denken dat burgers juist minder snel aangifte doen als er camera's hangen, omdat zij denken dat de politie het zelf w el heeft gezien. Dit zal echter voornamelijk gelden voor zaken als drugshandel, jeugdoverlast en vernielingen, maar niet voor diefstal of inbraak w aar men vaak aangifte van doet omdat een aangifte nodig is als bew ijs voor de verzekering.
Noot 10 M. Gill (2003), CCTV, Leicester: University Press.
niet is voldaan, z al c amerat oez icht geen effect op hun gedrag hebben. In dat geval leidt c amerat oezic ht niet t ot verplaatsing naar andere strat en, maar ook niet t ot een daling van de criminalit eit in het c amerag ebied.
Concluderend k an gesteld worden dat de geregist reerde c riminalit eit van 2006 tot 2011 niet substantieel is gedaald in het cameragebied. Ten t weede is er geen aanwijzing dat de problemen zic h hebben verplaatst naar st raten zonder c amera's.
3.3 Objectieve veiligheid vol gens enquê te s
De derde informat iebron voor de objectieve veiligheid in de camerag ebieden zijn enquêt es die zijn gehouden onder bewoners, bezoek ers en ondern e- mers. Daarin is gevraagd of men zelf het slacht offer is geworden van c rimi- naliteit of overlast. Omdat in verschillende jaren (2006, 2008 en 2011) e n- quêt es zijn gehouden, k an de ont wikk eling in de afgelopen jaren worden gevolgd. Er is geen 0-meting gehouden vóórdat de c amera's werden opge- hangen, waardoor een vergelijking tuss en vóór en na helaas niet mogelijk is.
Tabel 3. 2 Feit elijke c riminaliteit en overlast: bent u in de afgelopen 12 maanden slacht offer geworden van c ri minaliteit of overlast ? (% slac ht offers )
2006 2008 2011
Bew oners 21% 21% 23%
Bezoekers 8% 3% 3%
Ondernemers 19% 6% 36%
In 2011 gaf bijna een k wart van de ondervraagde bewoners aan dat zij het afgelopen jaar slac htoffer zijn geworden van overlast en/ of criminalit eit (23% ). In de jaren daarvoor lag het percent age slacht offers iets lager (21% ), maar dit kleine versc hil is niet stat istisch signific ant. In de enquête is ook gevraagd in welk gebied men woont. Met een slag om de arm k an worden gest eld dat het slac ht offersc hap rondom het Mak assarplein met 25 procent slacht offers iets hoger ligt dan in de Javast raat en omgeving met 18 procent slacht offers (cijfers 2011). Dit verschil is niet st atistisc h significant.
Bij de bezoe kers is het perc ent age s lac ht offers veel lager dan bij bewoners:
één op de dertig bez oek ers (3% ) werd in 2011 het slacht offer van een vorm van overlast en/ of c riminalit eit. Dat was in 2008 ook z o, maar in 2006 waren er iets meer slac ht offers (8%). Hier is dus s prak e van een (niet signi fic ante) verbetering.
Bij de ondernemers z ien we – waarsc hijnlijk door het k leine aantal onder- vraagden – opvallende schommelingen tuss en de drie metingen. In 2011 werd één op de drie ondernemers (36%) het slacht offer van een vorm van overlast en/ of criminalit eit. Dat is meer dan in 2006 (19% ) en 2008 (6% ).
Maar z oals gez egd moet rek ening worden gehouden met grot ere onb e- trouwbaarheidsmarges, omdat er relatief weinig ondernemers zijn onder- vraagd.
Het blijkt dat de volgende drie incidentty pen het meest voork omen: jeugd- overlast, verbale agressie en fiets diefstal (inclusief bromfiets en en sco o- ters ). In de bijlagen st aat een t abel met het aant al slacht offers per incident - type.
3.4 Objectieve veiligheid: m oeilijk meetbaar
In dit hoofdst uk zijn drie versc hillende informatiebronnen geraadpleegd voor de objectieve veiligheid. Geen van de indic at oren is perfect.
De gemeent elijke veiligheidsindex geeft een goed beeld van de ont wikkeli n- gen in objecti eve en s ubjectieve veiligheid sinds 2003. Helaas k an met de index ni et worden i ngez oomd op alleen het cameragebied; de index is alleen besc hik baar voor grot ere gebieden waar z owel st raten met als strat en z o n- der c amera's in vallen.
Polit iest atistieken hebben als voordeel dat ze wel per st raat k unnen worden opgevraagd, waardoor het mogelijk wordt om alleen het gebied dat 'in beeld' is te onderz oeken. Maar politiecijfers gaan alleen over inc identen die gere- gist reerd worden door de politie. Uit het meest recent e landelijk onde rzoek blijkt dat slec hts 35 proc ent van alle delicte n wordt gemeld bij de polit ie.
Polit iest atistieken geven dus een onderschatting van de werk elijke c riminal i- teit en alleen delict en die de moeit e waard zijn om te melden of aan t e ge- ven worden geregist reerd. Subjectieve problemen z oals overlast en onve i- ligheids gevoelens komen nauwelijks voor in politieregist rat ies.
Enquêt es onder bewoners, bez oekers en ondernemers, geven wel een goed beeld van alle aspect en van veiligheid, inclusief overlast en onveiligheids ge- voelens, maar hebben weer eigen nadelen. Ten eers t e zijn z e gebas eerd op zelfrapport age door de ondervraagden, waardoor z e gevoelig z ijn voor g e- heugeneffect en en k unnen worden beïnvloed door de opvattingen van de ondervraagde. Daarnaast zijn z e gebaseerd op een steek proef uit de hele populatie waardoor z e onbetrouwbaarheidsmarges kennen. E en ander punt van z org is dat er geen enquêtes zijn gehouden vóór de camera’s werden opgehangen, waardoor een goede vergelijk ing van de situatie voor en na camerat oez icht onmogelijk is. Dit geldt overigens ook voor de politiecijfers.
Kortom: geen enkele informat iebron is perfect. In hoofdst uk vijf z ullen we nader inz oomen op de res ult at en die acht er de (beeld)sc hermen zijn be- haald, om t e onderz oek en in hoeverre de positieve ont wikk elingen in de veiligheid op straat aan de inzet van camera’s te danken zou k unnen zijn.
4 Veiligheidsgevoelens en opinies
Een tweede doel van cameratoezic ht is een verbetering van de s ubject ieve veiligheid of het veiligheids gevoel. De informatiebronnen die hier iets over zeggen z ijn de gemeentelijk e index voor de s ubjectieve veiligheid en de enquêt es die op st raat zijn gehouden. In dit hoofdstuk worden daarnaast enk ele opinies over c amerat oez icht besproken waarover in de enqêtes vra- gen zijn gest eld.
4.1 Gevoel van veiligheid
Bron 1: S ubjectieve veiligheidsindex
De subjectieve veiligheid in de Indisc he Buurt west en in de Indisc he Buurt oost is t uss en 2003 en 2011 verbeterd. De index in de Indisc he Buurt west daalde met 42 proc ent van een indexscore van 128 in 2003 naar een sc ore van 74 in 2011. De subjectieve veiligheidsindex in de Indische B uurt oost daalde met 26 proc ent van een score van 141 in 2003 naar een sc ore van 104 in 2011. Mens en in beide gebieden voelen z ich in 2011 dus een st uk veiliger dan in 2003.
Figuur 4. 1 Subject ieve veiligheidsindex Indische B uurt west en oost, St adsdeel Oost en Amsterdam, 2003 – 2011
In 2008 en 2009 werd het veiligheids gevoel in de Indische B uurt west en oost na jaren van verbetering ineens weer slec hter. In de Indische B uurt west ging het om een tijdelijke vers lec ht ering: in 2010 en 2011 bevindt de buurt zic h weer op het niveau van st adsdeel Oost en de gemeent e A mste r- dam. Maar in de Indische B uurt oost is het veiligheids gevoel in 2010 en 2011 nog altijd relatief slecht.
De grafiek laat zien dat het veiligheids gevoel zic h heeft verbeterd tuss en 2003 en 2011, maar ook dat er t ussentijds e verslec hteringen waren. Ook weten we uit het voorgaande hoofdst uk dat de veiligheidsindex wordt bere- kend op een gebied dat grot er is dan het c ameragebied. Daarom is de vei- ligheids index eigenlijk ongeschikt om te bepalen wat het effect van de c a- mera's op het gevoel van veiligheid is geweest. Onder de oppervlakt e kunnen z ich versc huivi ngen hebben voorgedaan die niet blijk en uit dez e cijfers.
Bron 2: E nquêtes
Uit de enquêt es in de strat en waar de camera's hangen blijkt (in 2011) dat ongeveer een derde van de bewoners (32% ), bez oek ers (38%) en onder- nemers (36% ) zic h vaak of soms onveilig voelt. De onveiligheids gevoelens op het Makass arplein zijn het grootst e: hier voelt de hel ft van de bewoners, bez oekers en ondernemers zic h wel eens onveilig. In de Javastraat en om- geving liggen die percent ages beduidend lager; ongeveer een k wart voelt zich daar vaak of s oms onveilig.
Tabel 4. 1 Onveiligheidsgevoelens: percent age bewoners, bez oekers en ondernemers dat zic h vaak of s oms onveilig voelt (2006, 2008, 2011)
2006 2008 2011
Bew oners 44% 40% 32%
Bezoekers 27% 22% 38%
Ondernemers 38% 28% 36%
Het veiligheidsgevoel van bewoners, bez oekers en ondern emers laat in de loop der jaren een bont patroon van ont wikk eling zien. B ewoners voelen zich steeds veiliger van 2006, via 2008 naar 2011. Dat is dus een posit ieve ont wikk eling. Maar de bez oek ers voelen z ich in 2011 juist onveiliger dan in 2006 en 2008. Bij de ondernemers voelen nu evenveel mensen zic h onveilig als in 2006. In 2008 was er een kort e verbet ering, maar die is nu voorbij.
In de enquêt es is ook lett erlijk gevraagd of men denkt zic h veiliger t e z ullen voelen als er ergens camera's hangen. Ongeveer de helft van alle onder- vraagden heeft die verwac hting (42% van de bewoners, 39% van de bezo e- kers en 64% van de ondernemers ). Dez e perc ent ages z ijn redelijk co nst ant in de periode van 2006 tot 2011.
Alles overziend luidt de conclusie dat er geen eenduidige posit ieve t rend is in de veiligheidsgevoelens sinds de invoering van de camera's. Er is geen 0- meting uitgevoerd dus een vergelijking tuss en vóór en na is niet mogelijk.
Ten t weede z ien we in de jaren na invoering dat het veiligheids gevoel zic h op allerlei manieren kan ont wikk elen vo or allerlei groepen burgers. K ortom:
het veiligheidsgevoel hangt niet alleen af van het feit of er ergens c amera- toez icht is. Dat zou een open deur moet en zijn, maar één van de doelst elli n- gen van de camera's is een verbet ering van de s ubjectieve veili gheid, te met en via de index. K ennelijk was het idee bij aanvang van het project dus wel dat c amera's t ot een algemene verbet ering van het veiligheidsgevoel zouden moet en leiden.
Eigenlijk k an een verbet ering van de objectieve en subjectieve veiligheid alleen als doelst elling worden gekoz en voor het tot ale veiligheids b eleid in
