Hugo de Groot, Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 9 · dbnl

(1)

Hugo de Groot

editie B.L. Meulenbroek

bron

Hugo de Groot,Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 9 (ed. B.L. Meulenbroek). Martinus Nijhoff, Den Haag 1973

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/groo001brie09_01/colofon.htm

i.s.m.

(2)

VII

Ter inleiding.

Dit deel, het negende, van onze uitgave van Grotius' Briefwisseling doet voor zijn voorganger in omvang nauwelijks onder. Het bevat 506 brieven genummerd van 3402 tot en met 3907, twaalf bijlagen en de gebruikelijke vier registers. Van deze 506 brieven zijn er 214 nooit eerder in druk verschenen, zij het dat sommige ervan gedeeltelijk en/of in vertaling voorkomen in Brandt-Cattenburgh,Historie van het Leven des Heeren Huig de Groot (Dordrecht-Amsterdam 1727). De onder nos.

3499, 3524, 3645, 3678, 3693, 3728, 3741, 3796 en 3858 opgenomen fragmenten van verloren gegane brieven aan Nicolaes van Reigersberch zijn aan

Brandt-Cattenburgh ontleend.

De genoemde 214 brieven zijn als volgt verdeeld:

46 aan Van Reigersberch, nos. 3408, 3417, 3423, 3431, 3437, 3446, 3454, 3467, 3475, 3484, 3515, 3530, 3539, 3545, 3551, 3552, 3562, 3567, 3577, 3578, 3589, 3599, 3611, 3620, 3621, 3636, 3657, 3666, 3688, 3699, 3712, 3750, 3763, 3770, 3778, 3787, 3808, 3817, 3822, 3833, 3845, 3866, 3878, 3886, 3892, 3903; 28 van Willem de Groot, nos. 3433, 3438, 3447, 3457, 3477, 3503, 3532, 3546, 3559, 3572, 3591, 3610, 3638, 3647, 3668, 3691, 3703, 3719, 3730, 3752, 3764, 3789, 3825, 3836, 3850, 3868, 3894, 3904; drie van Jan de Groot, nos. 3442, 3531, 3536; twee van Cornelis de Groot, nos. 3557, 3574; 25 van Pieter, nos. 3569, 3571, 3581, 3590, 3605, 3649, 3651, 3667, 3690, 3702, 3718, 3729, 3743, 3751, 3771, 3779, 3790, 3798, 3799, 3809, 3824, 3835, 3847, 3879, 3893; twee van Diederik, nos. 3487, 3570; twee van Samuel Andersson, nos. 3626, 3641; een van Bernhard van Saksen-Weimar, no. 3722; twee van Ludwig Camerarius, nos. 3517, 3717; een van Christian Cassius, no. 3731; een aan Christina van Zweden, no. 3402; zeven van Christina van Zweden, nos. 3542, 3604, 3612, 3654, 3680, 3797, 3840; een aan Etienne de Courcelles, no. 3596; een aan Cyrillus, no. 3459; een van Jacob de la Gardie, no. 3846; een van Gronovius, no. 3476; een aan Lucas Holste, no. 3482;

zeven van Israel von Jasky, nos. 3461, 3563, 3673, 3684, 3753, 3860, 3888; een van Franciscus Junius, no. 3670; een van J. Jespersson Kruus, no. 3565; 44 van Carlo Marini, nos. 3413, 3419, 3427, 3434, 3441, 3449, 3462, 3488, 3496, 3505, 3511, 3520, 3538, 3548, 3561, 3583, 3593, 3607, 3613, 3625, 3631, 3640, 3652, 3660, 3671, 3683, 3692, 3695, 3723, 3744, 3766, 3780, 3791, 3801, 3810, 3827, 3838, 3852, 3861, 3889, 3896, 3899, 3905, 3906; een van Menasseh ben Israel, no. 3900; drie van G. Müller, nos. 3803, 3875, 3897; vijf van A. Oxenstierna, nos.

3588, 3662, 3756, 3848, 3849; dertien van Paulus Pels, nos. 3494, 3658, 3720, 3745, 3773, 3792, 3811, 3818, 3828, 3839, 3853, 3871, 3907; een van Cl.

(3)

Salmasius, no. 3689; negen van Johan Adler Salvius, nos. 3426, 3440, 3479, 3568, 3608, 3624, 3661, 3682, 3704; een van Friedrich Spanheim, no. 3859; twee van Petter Spiring, nos. 3732, 3895; een van Gerard Vossius, no. 3765.

Van deze tot nu toe ongepubliceerde brieven komen er 126 niet voor in deLijst der Uitgegeven en Onuitgegeven Brieven van en aan Hugo Grotius 1626-1645 van 1942. Onjuist of onvolledig zijn in deLijst gedateerd no. 3431 op 1638 i.p.v. [23 januari] 1638, no. 3530 op 17 maart i.p.v. 17 [april], no. 3562 op 1 mei i.p.v. 5 mei, no. 3600 op mei, i.p.v. [28] mei, no. 3616 op 26 mei i.p.v. 5 juni, no. 3808 op 6 oktober i.p.v. 16 oktober, no. 3859 op 12 november i.p.v. 22 november, no. 3873 op 5 december i.p.v. 4 december, terwijl de als van 5 augustus 1638 vermelde brief van M. Ruarus van 3 augustus 1637 is. Dat brief no. 3675 dd. 16 juliaan S. Andreae wordt vermeld alsvan deze, is vermoedelijk een drukfout.

De veilingcatalogus Ferd. Muller Amsterdam 1910 vermeldt onder no. 2017 nog een brief van Pieter de Groot aan zijn vader, gedateerd 29 november 1638. Alle pogingen deze brief op te sporen zijn zonder resultaat gebleven.

Brief no. 3542 van Christina van Zweden dd. 13 april oude stijl bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag; in Bazel bevindt zich een adres zonder de bijbehorende brief van dezelfde datum. Verschillen in adres en dorsale notities wijzen erop, dat het hier om twee onderscheiden brieven gaat, reden waarom zij ook afzonderlijk genummerd zijn.

Aan het slot van no. 3577 dd. 15 mei aan Nicolaes van Reigersberch deelt Grotius zijn zwager mee: ‘Omdat ick geen secretaris en heb, sal ick om de moeite te spaeren uE. toesenden mijne nouvelles aen mijnheer Spierinck, die uE. sal lesen, sluiten ende Sijne Gestr. soo haest sal connen geschieden, behandigen’. Dit betreft de brieven no. 3578 (evenals no. 3577 van 15 mei), no. 3611 van 1 juni, no. 3621 van 5 juni (voorafgegaan door een brief aan Nicolaes van dezelfde datum) en no. 3636 van 19 juni. Deze vier brieven zijn, niettegenstaande Grotius' hierboven aangehaalde mededeling, door een andere hand geschreven. Dat dit in Parijs gebeurd is blijkt uit aanvullingen door Grotius eigenhandig toegevoegd. Kennelijk zijn dus de originelen aan Spiring gestuurd en heeft Van Reigersberch aangepaste kopieën ontvangen, zoals hij trouwens zelf duidelijk maakt in een dorsale notitie op brief no.

3621 (p. 361): ‘Den brieff aen de heer Spierynck, de copie mij gesonden’. Het opschrift door ons in de kop van deze vier brieven gesteld vermeldt daarom beide geadresseerden. Alle brieven van Marini zijn eigenhandig oorspronkelijk, ook die waarvan dit niet in een noot vermeld wordt.

Het jaar 1638 wordt op het diplomatieke front gekenmerkt door de onderhandelingen op instigatie van Frankrijk te Hamburg gevoerd, om te komen tot een verbond tussen Frankrijk, Engeland, de Republiek, Zweden en Denemarken, een en ander zeer tot ongenoegen van de keizer. De Zweed Johan Adler Salvius onderhandelde met de graaf van Avaux, Claude de Mesmes, over de ratificatie van het op 30 maart 1636 gesloten verdrag van

(4)

IX

Wismar. De bepalingen van dit verdrag werden herzien en uitgebreid en tenslotte op 15 maart 1638 te Hamburg geratificeerd.

Op 3 maart behaalde Bernhard van Saksen-Weimar bij Rheinfelden een overwinning op de keizerlijken, waarbij de bevelhebbers Federigo Savelli, Johan van Werth, Adriaen van Enkefort en Klaus Dietrich Sperreuter hem in handen vielen.

Savelli wist later te ontsnappen en Van Werth en Van Enkefort vormden de inzet voor een ruilhandel tegen Gustaf Horn, die in 1634 bij Nördlingen in keizerlijke gevangenschap was geraakt. Grotius zette zich ijverig in voor de Zweedse belangen en die van hertog Bernhard. Onder het motto ‘Laat Horn maar zitten, want Banér doet het nu juist zo goed’ betoonde de graaf van Chavigny zich in deze een tegenstander van Grotius; men zie het cynische briefje dat Chavigny hierover aan Claude de Mesmes schreef (p. 331, n. 4). Naast Rheinfelden waren het - maar nu met vreugde in het andere kamp - Kalloo en Landrecies die de geesten vervulden, twee nederlagen die zich als het ware aandienen als pendant van de beide

overwinningen uit het jaar daarvóór, bij St. Omer en Breda. De dood van Maurits van Nassau-Siegen bij Kalloo ervoer Grotius als een persoonlijk verlies.

Bernhard van Saksen-Weimar sloot in militair opzicht het jaar af met de inname op 18 december van Breisach, dat de komende jaren nog voor de nodige

verwikkelingen zou zorgen.

In dit jaar verscheen te Amsterdam van Grotius' hand anoniem deDissertatio de Coenae administratione ubi Pastores non sunt. Item An semper communicandum per symbola, Apud I. Columnam. Zijn eigen zoon Pieter, die het manuscript aan Vossius had moeten brengen (Grotius aan Vossius dd. 28 mei: ‘habet et alterum opus, cujus neminem praeter te volo esse conscium), wist niet wie de auteur was;

hij vraagt nota bene in een brief van 24 augustus Grotius' oordeel over het geschrift!

Maar Salmasius, zelf voor de schrijver gehouden, giste de waarheid.

De beschuldiging van socinianisme aan het adres van Grotius blijft in het vaderland opgeld doen: de wind waait uit de hoek Schook - Voetius. Maar, zo schrijft Grotius aan zijn broer Willem (no. 3855, p. 706), ‘Occallui ad talia’. Niettemin zijn het onaangename zaken zoals ook de moeilijkheden met de uitgever Blaeu waarvan de brieven van Vossius getuigen. Ernstiger zijn de zorgen die Grotius zich over zijn zoon Cornelis maakt. Pieter en Diederik geven hun vader geen reden tot klagen en Cornelia schijnt haar plantenbestaan met berusting te dragen.

Zowel Grotius zelf als Maria doen - blijkens brief no. 3687 aan Oxenstierna (p.

475) - hun uiterste best om de gespannen verhouding tussen de Zweden Johan Jespersson Kruus en Peter Abel Schmalz te verbeteren. Schmalz ontpopt zich hoe langer hoe meer als vijand van De Groot en werkt hem tegen waar hij kan. Dit zal een van de redenen zijn, waarom Grotius geen onverdeeld genoegen aan zijn gezantschap beleeft; aan Oxenstierna

(5)

schrijft hij op 3 juli: ‘Rogo Sublimitatem Tuam, ut, si utilis esse possum, me, sicut fecit hactenus, tutari velit, qui quicquid feci hactenus optimo feci in rem Suedicam animo nec parum negotii habui, dum gentis non ita pridem hic cognitae gloriam verbis factisque attollo. Si vero opera mea utilis esse non potest, multo malim in privatam fortunam reverti, quam onus regno mihi dedecus accersere’.

Een dramatische gebeurtenis vormde de aanval op Grotius' koets op dinsdag 13 juli bij terugkeer van een bezoek aan de koning. Toen de koets de plaats naderde waar enige misdadigers werden terechtgesteld en wat al te hardhandig getracht werd ruim baan te maken, werden vanuit de menigte schoten gelost waarbij de kogels die de koetsier dodelijk troffen Grotius rakelings langs het hoofd vlogen. De brieven nos. 3677 en 3687 aan Oxenstierna, spreken ervan en een uitvoerig relaas eigenhandig door Grotius geschreven is opgenomen als bijlage no. 8. Blijkens brief no. 3785 aan Oxenstierna heeft Grotius bij de koning die tegen de daders de strengste maatregelen wilde nemen dringend om clementie gepleit. En dit zal zeker niet uitsluitend door politieke motieven bepaald zijn.

Rest ons onze dank te betuigen aan de velen die ons op enigerlei wijze van dienst zijn geweest. In het bijzonder noem ik Dr. Hans Bots te Nijmegen, aan wiens opmerkzaamheid wij verschillende ons onbekende Grotius brieven danken.

Dr. C.M. Schulten heeft ook voor dit deel weer het notenmateriaal verzorgd. Deze veel geduld vergende arbeid heeft hij met grote deskundigheid en toewijding verricht.

De registers zijn samengesteld door de heer B. Djajadiningrat.

B.L. Meulenbroek.

(6)

1

3402. 1638 Aan Christina van Zweden¹.

Serenissimae, Potentissimae ac Christianissimae Dominae Christinae, Sueonum, Gotthorum et Wandalorum Reginae.

Cum inter caetera regni aut adminicula aut ornamenta etiam ad latinae linguae cognitionem te, Domina, tui ingenii admiranda, et, ut efficaciore verbo rem eloquar, paterna felicitas promoverit, recte facere arbitror subditos ac ministros Augustae Maiestatis tuae, si eo sermone non tantum, ut solemus per epistolas, sed et inspectante humano genere compellent.

Inter omnia scripta quin regnantibus utilissimae sint historiae, dubitat nemo: neque id ignorat Maiestas tua, quique ei adsunt viri prudentia rerumque peritia non minus quam generis splendore eminentes. Ex omni autem historia nulla est abs te dignior legi quam Sueonum Gotthorumque res complectens cis omni aetate maximas, nisi quod eas solius Parentis tui²ad immortalem famam geniti Principis actus immensum superant. Dabunt et Graeci, dabunt Romani, aliarumque gentium annales, per quae Maiestas tua ad gubernandum regnum istud inter Europaea haud dubie spatio amplissimum, virorum autem virtute nulli cedens, ad tegendos socios, ad domandos hostes, ad belli denique omnes pacisque artes instruatur, sed nec nostrum seculum sterile insignium exemplorum fuit³.

Atque ut nunc eius, quem venerabundus nominavi, genitoris tui Gustavi magni facta non tam praeteream, quam in tempus seponam aliud: certe bellum illud Batavorum, quod iam in 68. annum mira casuum varietate trahitur - nam ut XII annorum interpositae induciae nihil aliud quam bellum in loca partim vicina partim longinqua transtulere - ita omnium prudenter de rebus iudicantium in se vertit animos, ut nemo sit mediocriter in Republica versatus, qui non eius cognitionem legendo haurire voluerit, eius tamen descriptione gloriam aucupati sunt Romani cardinales, duces vero egregii e Gallia, Hispania, Italia, ut alios taceam, quorum vix sit inire numerum. Neque sane immerito. Quid enim mirabilius quam populos, quorum amantem quietis et mercatus animum pleraeque gentes et maxime Hispani in socordiae partem interpretabantur, contra potentiam illam, cui sol nunquam occidit, quae se omnibus regibus formidandam fecit neque id iactare veretur insurrexisse, libertatem vi raptam defendisse armis, federibus regum, hostium denique pactione bellum reddidisse Hispaniae, protulisse ad Indos et ad novum illum orbem, qui non nisi ad imponendam veteri orbi servitutem

1 Copie Parijs, Bibl. Nat., fonds Dupuy no. 675 f. 12. Gedeeltelijk vert. in Brandt-Cattenb.,Leven I, p. 34. Voor de datering zie men Henri C.A. Muller,Hugo de Groot's ‘Annales et Historiae’, Diss. Utrecht 1919, p. 16 v.: ‘In Mei 1636 laat hij Martin Opitz weten, dat er een afschrift van de ‘Annales’ gemaakt wordt; aan zijn jongsten zoon Dirk had hij dit opgedragen. Pas in Juni 1637 kon hij zijn broer Willem melden, dat dit afschrift klaar was, maar hij achtte den tijd voor eene uitgave nog niet gekomen’. En op p. 17: ‘… brief van hem aan den kanselier Oxenstierna van 5 Dec. 1637, waarin hij bericht, dat zijn geschiedwerk af is en rijp voor eene uitgave’. De bewuste passage in de brief aan Oxenstierna (dl. VIII, no. 3372) luidt: ‘Historiae Belgicae multa scripsi: ea, quae ad indutias anni 1609 usque pertinent, talia sunt, ut edi cum fructu possint. Vellem dedicare reginae nostrae, nisi aliter Sublimitati Tuae videatur’. Deze opdracht is dus - waarschijnlijk - op zijn vroegst van eind 1637, begin 1638.

2 Gustaaf II Adolf.

3 Vgl. TacitusHist. 1. 3. 1: Non tamen adeo virtutum sterile saeculum, ut non et bona exempla prodiderit.

(7)

detectus, et e tot seculorum caligine erutus videbatur. Et certe praeliorum terrestrium artes forte aliunde discentur melius: at pugnarum navalium, obsidionum, tutandarum urbium praecepta nullae historiae aut plura dederint aut meliora.

Mihi vero, cur eas scriberem, scriptasque nunc ad illarum induciarum usque tempus ederem¹causae fuere, non quod certamen sumere vellem cum maximis nostri saeculi ingeniis, Italis praesertim, quibus ista et intelligendi et vere explicandi laus avita est; sed quod mihi nato in Hollandia ac in aliqua Reipublicae parte aliquandiu versato quaedam licuit cognoscere inspiciendo consulta, federa, legatorum acta, interrogando eos, qui belli rebus non interfuerant tantum, sed et praefuerant, quae aliis haud aeque promptum fuit discere, et quorum notitia fraudanda non erat posteritas. Incendit me, ut scriberem et illud, quod principis Mauritii², in isto belli genere multisque aliis in doctrinis egregii ducis, virtutes suspiciebam maxime, et grato et favente animo celebrare amabam. Neque hunc propensum meum in laudes suas animum aut ignoravit aut dissimulavit ipse, antequam partes suscipiendas sibi duxit Ordinum Hollandiae decretis, quod constat, ut vere nos arbitrabamur, etiam iuri eorum ac potestati contrarias. Quanquam vero alia est ad gubernandi regula regnorum, alia populorum qui liberi aut sunt aut vocari se gaudent, ratio; haec tamen historia cum regibus cunctis multas potest afferre utilitates, tum, etiamsi Maiestati tuae propius ego non essem, quod sum et ero semper, peculiares tamen ob causas nulli sceptra tenentium potius erat consecranda. Nam ita temperatum est ab antiquo et sub tuo imperio maxime, Sueonum regimen, ut res multis insociabiles creditas, principatum et libertatem³felici temperamento misceat; et illa mutatio, quam ante 40 hos annos in Sueonum terras introducere voluerunt homines improvidi, per obliquos calles tendebat ad inquisitiones in verba, in sensus ipsos, ad ignes denique illos, quos Batavi, gens pacis amantissima, tam gravi bello exstinguendos credidere.

Tum vero ea gens illa, cuius hic gesta memorantur, fulget Tuae Maiestatis amicitia ac federe, liceat addere quod partem magnam huius Historiae faciat Elisabetha, Anglorum regina⁴, praedicatis adeo Amazonibus nihilo minor, cuius ut virtutes, Domina, in ista tua beatissima indole conspicimus, ita Eiusdem Tuae Maiestati praecamur fortunam, addito tantum ad eam coniugio et sobole apud nobilissimos Sueonum, Gotthorumque populos, dum sol erit, regnatura.

3403. 1638 januari 2. Aan S. BIELKE⁵.

Illustrissime Domine,

Annum heic inchoamus novum, quem feliciorem nobis rebusque nostris det Deus quam fuit pars magna ejus, qui nunc effluxit; erit autem felicior, si aut subministrent opulentiores socii sumptus, unde bellum in locis tam arctis trahi diu possit, aut ad ea pacta hostes veniant, quae sine dedecore tutoque accipi possint.

1 Annales et historiae de rebus Belgicis; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 741.

2 Maurits, graaf van Nassau, prins van Oranje.

3 Vgl. TacitusAgric. 3. 3. … Nerva Caesar res olim dissociabiles miscuerit, principatum ac libertatem.

4 Elisabeth, koningin van Engeland (1558-1603; geb. 1533).

5 GedruktEpist., p. 392. S.S. Bielke was Zweeds gezant in Duitsland.

(8)

3

Utrum sit melius, scit Deus ac Tua Illustrissima Excellentia propius quam nos spectare ac dijudicare potest.

Nos eminus piis votis id, quod nostrum est, praestabimus, nam ut aliquid significare possimus, quod momentum ad res tantas habeat, vix sinit frigida haec atque iners anni tempestas; illud tamen forte non silendum, quod Venetus legatus¹edoctus Constantinopolitanis literis affirmat aversa Turcarum consilia a pace cum Persa² manenteque eo bello simul virium partem in Moscovitas verti, quod Cosaccos Euxini maris praedones tutandos susceperint.

De Hassia, de Hanovia audimus satis dura; utinam ne brevi audiamus pejora.

In aula insuper hac non desunt novi motus qui cardinali Riceliaco difficile reddunt regimen et ipsius et belli odio. Bene se habet quod sustentat se quibus hactenus in locis dux Bernhardus³et pecunia aliqua refovit militem neque dum quicquam adversus eum profecisse auditur Lotharingus⁴. Adde quod Batavos novis sibi pactionibus rex Galliae⁵adstrinxit.

Misit Ferdinandus⁶ad cardinalem Ginettium⁷tuti itineris literas pro Suediae Batavorumque legatis⁸missurus et pro Gallis, ubi rex Galliae pro suis miserit. Id eo pertinet, ut, si pro imperatore a Gallo illis literis habeatur, expedita sit ea difficultas;

sin minus ut tum justam et ipse recusandi causam sibi esse dicat. Videtur utrimque non pax quaeri bona, sed invidia permanentis belli ab aliis in alios certamen derivari.

Deus, Illustrissime Domine, cuncta in bonum vertat eventum idemque Tuae Illustrissimae Excellentiae det valetudinem meliorem ac res prosperas.

Lutetiae, ubi nunc alter dies procedit anni 1638.

Illustrissimae Excellentiae Tuae omni obsequio addictissimus H. Grotius.

3404. 1638 januari 2. Aan L. CAMERARIUS⁹.

Doleo non esse quam vellem bonam valetudinem tuam eamque tibi meliorem etiam communis rei causa precor.

Vinariensis¹⁰haeret ubi antehac; necdum quicquam profecisse adversus eum auditur dux Lotharingus¹¹.

Illud de vectigali ad Dantiscum negotium video displicere multis, sed nullos agere calidius quam Danum¹²et Batavos, qui forte in societatem suorum cona-

1 Alvise Contarini di Nicolo, Venetiaans ambassadeur te Parijs.

2 Ṣafī (Sam Mirza).

3 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

4 Karel IV, hertog van Lotharingen.

5 Lodewijk XIII.

6 Ferdinand III.

7 Martio, kardinaal Ginetti, pauselijk legaat te Keulen.

8 Deze gezanten waren, voorzover mij bekend, nog niet benoemd.

9 Copie Uppsala, UB., cod. 388a, ep. 109; gedruktEpist., p. 391. Ludwig Camerarius was Zweeds gezant in Den Haag.

11 Karel IV, hertog van Lotharingen.

12 Christiaan IV van Denemarken.

(9)

tuum et alios trahent. Suedis ea controversia, dum durat et regem¹cum Dantisco Prussiaque omni, multis etiam Polonorum committit, in fructu esse poterit. Caeterum si regi contingat secura possessio aut, de qua nunc fama loquitur, redemptio ejus sub magnis pecuniis, erit, quod metuatur ista opulentia.

De Pomeraniae rebus eadem, quae memoras, et Wolgastum oppidum, non et arcem nostris periisse, tristis intelligo. Curtianum iter²si eo, quo dicitur, pertinet, poterit nostras res facere meliores, si non offerendo quae acceptari possint at accendendo alios, qui circa nos frigent.

Smalzius³ad me Holmia scripsit accinctus, ut jam mox iret Hamburgum, ubi nunc eum fore confido.

Gallos, sicut Batavorum desideriis se aptarunt, ut eorum retinerent societatem sibi prope necessariam, ita ut Suedos sibi devinciant, multa, quae abnuerunt, concessuros puto.

Hassiacae res et auxilio et celere indigent. Regimen penes feminam⁴, nomen penes puerum⁵aversa a bello provincialium studia, vires attritae, nimium malorum tam malo nostro tempore.

Cum Anglis non video qui possit conveniri, nisi formulam quam fecere foederis⁶ propius ad ea, quae ipsis a Suedis proposita fuere, accommodent. Video hic incusari Anglos deductae illius classis Hispanae: si falso, ut sentit regina Bohemiae⁷, aliquid decedet⁸de dolore Batavorum, gravi satis sic quoque malo, ut nulla veterum amicorum culpa accedat.

De Hanovia metuam, donec certi quid accepero.

Turcarum pacis cum Persa⁹spem evanescere dixit mihi Venetus legatus¹⁰ Constantinopolitanis edoctus literis. Quod si et illud verum est, quod addebat, incalescere Turcarum cum Cosaccis Muschoviticae tutelae certamina, securus ab ea parte Ferdinandus¹¹minus minusque se praebebit tractabilem.

Literas, quas ad Heussium¹²esse putaveramus, aegre tandem fallente nos diu literarum ductu reperimus eas esse, quas Crusio¹³mitti indicaveras; itaque ei sunt traditae.

Datus est in carcerem Bastiliae princeps Marsillacus¹⁴, ducis Rupifocaldii¹⁵filius, ideo quod adjutor Chevrusiae¹⁶ad effugium fuerit.

1 Wladislas VII (IV) van Polen.

2 Ferdinand Siegmund Kurz. Hij was op weg naar Noordduitsland om een ontmoeting met Johan Adler Salvius te hebben; zie VIII no. 3379.

3 Peter Abel Schmalz, secretaris ter Zweedse kanselarij.

4 Amelia Elisabeth, weduwe van de op 1 oktober 1637 overleden Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

5 Wilhelm VI, landgraaf van Hessen-Kassel (1629-1663).

6 Het betreft hier de onderhandelingen die tussen Frankrijk en Engeland gevoerd werden; zie VIII, p. 426 n. 4.

7 Elisabeth Stuart, weduwe van de in 1632 overleden Winterkoning, Frederik V van de Palts.

8 De uitgave derEpist. heeft de lezing ‘decedat’.

10 Alvise Contarini di Nicolo.

11 Ferdinand III.

12 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

13 Johan Jespersson Kruus; zie over hem VIII no. 3206, p. 489, n. 2.

14 François VI, hertog van La Rochefoucauld, prins van Marsillac.

15 François V, hertog van La Rochefoucauld.

16 Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse.

(10)

5

Deus, Illustrissime Domine, faustum det hunc annum et publicis et privatis domus tuae rebus.

Scripsi postridie calendas Ianuarias anni inchoantis MDCXXXVIII more numerandi Lutetiano¹.

Excellentiae Tuae ad omne obsequium addictissimus H. Grotius.

Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.

Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: R. Hagae A^o. 1638 1/11 Januarij.

3405. 1638 januari 2. Aan WILLEM DE GROOT².

Binas abs te literas his diebus accepi scriptas alteras 14 Decembris³, alteras posterius, ut ex iis quae continentur apparet, sed quorum in die asscripto error est⁴. Forte non est: sed celeriter pervenere scriptae 21 Decembris⁵.

Militerius⁶utrinque vapulat. Sed intentatam in eum a Sorbona censuram gravem inhibuit cardinalis⁷.

Stratenus⁸mihi misit carmen honori meo scriptum elegans.

Doleo inter Delfenses et Rotterodamenses, meos utrosque, diverso nomme gliscere controversias, quibus ego praescindendis semper laboravi.

Pro Cordesio⁹te laborare gaudeo. Dignus est pro quo nihil non fiat vir de omnibus bene mereri pro more habens.

Classis, quae Dunquercam intraverit, malum est non exiguum, sed nec insolitum.

Non possunt, qui mare custodiunt, adesse ubique et semper.

Cognatorum mortes, quas nuntias,Χϱὴ ἀνϑϱωπίνως φέϱειν. Ad D. Heinsium¹⁰ scribam, ubi aliqua se dederit occasio. Interea aequum est nos vicissim benignos esse in eos, qui in nos sunt benigni.

Gaudeo non improbari tibi ac Gronovio¹¹pauca nostra, quae non relecto Statio¹² e libri nostri margine subito contraximus.

De eo, quod ad te pertinet, primum illud mihi occurrit laudabile, quod dubitas.

1 De woorden, more numerandi Lutetiano' ontbreken in de uitgave derEpist.

2 GedruktEpist., p. 874; het postscriptum in vert. bij Brandt-Cattenb., Leven II, p. 169. Antw.

op nos. 3383 en 3393 (dl. VIII), beantw. d. no. 3438.

3 No. 3383 (dl. VIII).

4 Vgl. Grotius' dorsale notitie op no. 3393 en n. 1 aldaar.

5 No. 3393 (dl. VIII).

6 Théophile Brachet, sieur de la Milletière, Frans protestants theoloog.

7 De Richelieu.

8 Pieter van der Straten; zie over hem VIII, no. 3325, p. 692 n. 11.

9 Jean de Cordes, (1570-1642). In 1632 had hij zich te Parijs gevestigd, waar hij zich bezig hield met zijn beroemde boekenverzameling. Tot dan toe was hij kanunnik te Limoges geweest.

10 Daniel Heinsius.

11 Johann Friedrich Gronovius.

12 Zie VIII no. 3377, p. 780 n. 1.

(11)

ne feceris. Deinde eam semper monitionem amicis suggessi, ut quoties commodi aut honoris spes damnive intervenit metus, tum de rebus ad religionem spectantibus ne deliberemus quidem, nedum mutemus aliquid; quia si quid tali tempore

constituerimus novi, id non modo aliis erit suspectum, sed et nobis ipsis suspectum esse debet, cum bene judicaturus animus omni affectu liber esse debeat. Deberent Delfenses nostri Amstelodamensium ea in re exemplum sequi. Ego, si quid ibi scribitur legi dignum, praecipue super iis, quae movit Mileterius, scire cupiam.

Saluta omnes nostros et cum tuis recte vale.

Postridie cal. Ianuarii 1638, quem annum nostris omnibus opto felicem.

Tibi obligatissimus frater H. Grotius.

Diebus Dominicis scribo quaedam ad loca Novi Testamenti de antichristo loquentia¹ aut quae de eo solent intelligi multum diversa ab iis, quae multis nunc probantur.

Rogo, quod de imaginibus meis duabus faciendis antehac scripsi², ejus memineris.

Sum enim ex promissio obligatus.

3406. 1638 januari 2. Aan H. HOPFNER³.

Vir Reverende,

Manet apud nos laeta sermonem, quos cum Hamburgi tum Lipsiae tecum habui, memoria tuique cultus, cujus pietatem, eruditionem animumque pacis et publicae et christianae amantem exosculor. Unde collectu tibi erit facile, quo cum gaudio tuas acceperim literas. Quod autem libris te delectari dicis, id si judicium est, felix sum, si amor, etiam sic felix satis. Propositum mihi fuit prodesse juventuti eamque velut manu ad recta studia ducere, non ab iis legi, quos docendo scribendoque claros magnae doctrinae fama circumdat. Ego vero tuorum quae legi Lipsiae nunquam depono memoriam velimque multa mihi saepe legenda talia contingerent. Caeterum ut tranquillius jucundiusque laboribus ejusmodi dare te possis, Deum precor, ut Germaniae pacem statumque veterem reddat.

Privigni tui⁴, quem mihi commendas, pergrata mihi est consuetudo utque efficere ei possim vitam hic non insuavem, quam minimo ipsius sumptu et laboravi et laborabo; habet ille, ob quas non recipi tantum, sed et quaeri debet, virtutes. Sed multae domus occlusae sunt aliter de religione sentientibus, quaedam etiam occupatae. Ego tamen conniti non desinam.

Postridie cal. Ian. MDCXXXVIII.

Tui amantissimus. H. Grotius.

1 In 1640 publiceerde Grotius zijnCommentatio ad Loca quaedam N. Testamenti quae de Antichristo agunt, aut agere putantur, expendenda ervditis. Amstelodami, Apud Ioh. &

Cornelivm Blaev, MDCXL; zie Ter Meulen-Diermanse no. 1100.

2 Het betreft hier gravures naar Grotius' portret, geschilderd door Michiel Jansz. van Mierevelt;

zie VIII no. 3216, p. 508 n. 5.

3 Copie Rotterdam, Gem. Bibl., coll. Rem. Kerk, cat. v. hss. no. 674. GedruktEpist., p. 392.

Antw. op no. 3330 (dl. VIII). Heinrich Höpfner (1582-1642) was luthers theoloog en professor in de theologie te Leipzig.

4 Christian Hanmann.

(12)

7

3407. 1638 januari 2. Aan A. OXENSTIERNA¹.

Excellentissime atque Illustrissime Domine,

Ex Veneto legato²didici, quod jam fama ad me pertulerat, ab ea republica Mantua custodiam cum bona imperatoris³gratia retineri sub promisso nihil inde hostile rebus imperatoris eventurum. Vellet sane dux Mantuanus⁴tantundem pro Montiferratensi territorio detineri posse. Verum is ager tam sociorum quam hostium copiis tenetur atque atteritur, et Casali praepollent Galli, a caeteris per Italiam excepta Sabauda⁵ sociis paene omnibus derelicti, non minus quam per Germaniam, ubi, quantum audimus, landgravii vidua⁶aegre res ultimas sustentat, Hanoviae autem comes⁷ cum pretio velit transire. Vinariensis⁸autem quibus ante se tenet locis Helvetiis frustra conquerentibus.

Misit imperator literas tutum iter pollicentes pro Suedis Batavisque⁹tradiditque cardinali Guenettio¹⁰paratus et pro Gallis¹¹dare, ubi Galli pro suis dederint, nimirum ut si imperatoris sibi datum non fuerit nomen, habeat expediendi causas.

Cardinalis Riceliacus pridem multis invisus belli insuper odio premitur et rex¹² novos amores reperit ipsi suspectos. Batavi res hic suas e voto confecere. Mitto leges, quibus per oppida hiematuri¹³regis sunt milites.

Ex Rorteio¹⁴acceperat Venetus responsum iri e Suedia suorum literis. Dixi me nihil habere certi nec causam videre, cur ipsi, qui ad Serenissimi titulum illos Christianissimi et Catholici ac similes addunt apud alios, reginae nostrae¹⁵ Potentissimae adjungere titulum tot regum exemplo praeeunte grave judicent.

Si Wirtenbergicus dux¹⁶Hohentwilam¹⁷tradit imperatori, novis claustris prementur Helvetii.

Vinariensis pecuniae aliquantulum dedit militi. Argentoratum a caesarianis¹⁸ promissis ac metu tentatur.

Rohanius dux¹⁹Genevae haeret neque in aulam venit quamquam vocatus. Videt enim gravibus se criminationibus impeti, more aulae suas saepe culpas

1 GedruktEpist., p. 390; Oxenst. Skrifter 2 afd. II, p. 431.

3 Ferdinand III.

4 Carlo Gonzaga, hertog van Mantua.

5 Christina, weduwe van Vittorio Amedo, hertog van Savoye.

6 Amelia Elisabeth, weduwe van Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

7 Philipp-Moritz, graaf van Hanau-Münzenberg.

9 De gezanten waren, voor zover mij bekend, nog niet benoemd.

11 Alphonse Louis du Plessis de Richelieu, kardinaal-bisschop van Lyon, Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Manasse de Pas, markies van Feuquière; zie VIII, p. 26 n. 1.

12 Lodewijk XIII van Frankrijk.

13 De uitgave derEpist. heeft de lezing: ‘hyematur’.

14 Claude de Salles, baron van Rorté, Frans gezant, residerende te Hamburg.

15 Christina van Zweden.

16 Eberhard III, hertog van Würtemberg.

17 De uitgave derEpist. heeft de lezing ‘Hohenwilum’.

18 De troepen van Ferdinand III.

19 Henri, hertog van Rohan.

(13)

aliena eluentis infamia. Scriptum pro ipso per Italiam vulgatum¹mittit Marinus². Vidi ab eodem duce Rohanio descripta tria postrema reformatorum bella³, quorum dux ipse praecipuus fuit. Ei libri quantum dijudicare possum, nec apud Batavos nec apud Anglos nec in Gallia edentur, quando Anglos et Batavos desertae oppugnataeque religionis ejus, quam profitentur, Galliae autem proceres reformatos ingentis perfidiae accusant; eorum autem, qui nunc etiam res pro arbitrio versant, ingenium depingunt vivis coloribus. Veneti magni eum faciunt, et quod antehac ei dedere annuum auxere ad XXV millia scutatorum.

Princeps Arausionensis⁴Hollandis maxime reluctantibus aegre expressit, nequa militum missio fieret addito hoc solatio stipendia ne ultra solverentur quam quantum reipsa esse in numeris recensendo comperiretur.

Deum optimum maximum serio precor, hunc ut annum felicem det reginae rebusque Suedicis ac nominatim Tuae, Excellentissime et Illustrissime Domine, Sublimitati, armaque ad bonam pacem gubernet.

Scribebam postridie⁵cal. Ianuarias⁶1638, ut hic numeramus Lutetiae.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus H. Grotius.

Habebat literas a Constantinopoli legatus Venetus, quibus dicebat doceri se legatum a Persa⁷nulla attulisse ad pacem mandata neque ejus pacis spem affulgere.

Ramsaeum⁸audio nulla Suedorum cura inter imperatorem Galliamque haerere sua librantem commoda. Ego ad eum scripsi aliquoties⁹ac monui, quantum ipsi fidei Tua Sublimitas Suedique omnes habuissent semper; sed pridem responsi accipio nihil.

Datus est in Bastiliae carcerem princeps Marsillacus¹⁰, ducis Rupifocaldii¹¹filius, quod adjutor Chevreusiae¹²ad effugium fuerit.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.

1 Dit geschrift heb ik niet kunnen achterhalen.

2 Charles Marini, Zweeds nieuwsagent voor Zwitserland en naburige landen.

3 De Rohan behandelde deze godsdienstoorlogen in zijnMémoires waarvan in 1644 een gedeeltelijke uitgave verscheen:Memoires de Monsieur le Duc de Rohan, Sur les Choses qui se sont passées en France, depuis la mort de Henry IV, jusques au mois de Mars 1626.

MDCXLIV. In 1646 verscheen een volledige uitgave:Memoires dv Dvc de Rohan, svr les choses advenves en France depuis la mort de Henry le Grand, iusques à la paix faite avec les Reformez au mois de Iuin 1629. Derniere Edition, Augmentee d'vn quatriesme Liure, De diuers discours Politiques du mesme Autheur, cy-deuant non imprimez. Ensemble vn Traicté de l'Interest des Princes. M.DC.XLVI.

4 Frederik Hendrik.

5 De uitgave derEpist. heeft de lezing ‘postremo’.

6 De uitgave derEpist. heeft de lezing ‘Ianuarii’.

7 Makssoudkhan, afgezant van Ṣafī (Sam Mirza), sjah van Perzië.

8 James (Jacob) Ramsay, gouverneur van Hanau.

9 Zie no. 3318 (dl. VIII).

11 François V, hertog van Rochefoucauld.

(14)

9

3408. 1638 januari 2. Aan N. van Reigersberch¹.

Mijnheer,

Alsoo mijnheer Vosbergen²mijn huisvrouw verseeckert heeft, dat mijnheer van Oosterwijck³geen ordre gehadt en heeft om mij anders als de Engelsche

ambassadeurs⁴te tracteren, ende ick de laeste ontbiedinge aen mij gedaen sijnde ten beste als uit familiariteit geschiet sijnde heb willen interpreteren, soo heb ick hem besocht als neef⁵, sonder iet te laeten weten, ende genoot ende getracteert.

Dit was soo wel gemeent. Maer doordien Sijn E. de depesche eer becomen heeft dan wel meende, is voor den bestemden tijd vertrocken, 'twelck ons leedt is⁶.

't Gunt uE. bij de Sijne van den 20 dec.⁷schrijft van de vloote tot Duinkercken ingecomen, is een merckelijck ongeluck. Ick wilde wel weten, off d'Engelschen daertoe geholpen hebben ende hoe verre.

De Vereenigde Nederlanden hebben, gelijck dat sij Piccolomini⁸niet garen soo nae en sien aen haere frontieren, die in een uir can van keisersch spaensch werden, nae de coustume van desen tijdt.

Nopende de questie van de cassatie, ick meen deselve immers soo seer was tegen de conscientie van Magog⁹als van Cats¹⁰. Vicit haud dubie Caesar. Ick wilde wel weten off het waer is, dat Felix' Neef¹¹tegen den jongen Golilas¹²is geweest.

Ick gelove het wel. Twijffele seer, off dat werck in desen tijdt die persoon dienen soude.

Van Caesars saeck¹³is uE. voornemen goed. Bidde daerin voort te gaen. Mijnheer Vosbergens handeling hier conde niet als aengenaem sijn.

Alle die repressaliën van Engelant toonen, dat sij haer als meesters van de zee dragen. Waer ick daer, ick soude wel terechte comen.

De gemisconteerde over den tol bij Dantzig sijn veelen, Sweden, Denemarcken, Engelant, Brandenburg ende veele in Polen ende Poolsch Pruissen. De Hollanders sijn buiten twijffel seer daerbij geïnteresseert. Voor de Sweden can die dispute tusschen den coninck van Polen¹⁴ende Dantzig geen quaed doen. Maer soo den coninc het stuck te boven quaeme, dat soude quaed doen voor Sweden.

1 Hs. Amsterdam, UB., coll. RK., R 7 a. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Antw. op no. 3392 (dl.

VIII); wellicht tesamen met no. 3417 beantw. d. no. 3439.

2 Caspar van Vosbergen.

3 Willem van Liere, heer van Oosterwijk, ordinarius gezant te Parijs.

4 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. ordinarius en extra ordinarius Engels gezant te Parijs.

5 Van Vosbergen was een bloedverwant van Maria van Reigersberch.

6 De woorden: ‘Dit was … leedt is’ zijn door Grotius zonder verwijsteken ter plaatse in margine toegevoegd.

7 No. 3392 (dl. VIII).

8 Ottavio d'Arragona, prins van Piccolomini, hertog van Amalfi.

9 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

10 Jacobs Cats. De naam ‘Cats’ staat in de tekst in cijfer: 12.23.32.2.

11 Felix is een pseudoniem van Grotius. Met ‘Felix' Neef’ wordt Frederik Hendrik bedoeld.

12 Cornelis de Groot.

13 Caesar is een codenaam voor Rotterdam. Het betreft hier de pogingen door Grotius en namens hem ondernomen om zijn achterstallig salaris als pensionaris van Rotterdam alsnog uitbetaald te krijgen.

(15)

Ick bidde uE. gedachtigh te sijn 'tgunt ick voor desen aen uE.¹ende aen mijn broeder² heb geschreven van mij te doen hebben twee van mijne schilderiën ende mij te willen senden - soo uE. het heeft - het antwoord gegeven aen den Poolschen ambassadeur³.

Mijnheer Vosbergen is gisteren vertrocken hebbende sijne saecken soo veel ick can verstaen ende laestmael oock hebbe geadviseert nae wensch verricht.

Hertogh Bernhard⁴blijft in sijne voorgaende quartieren, heeft tot noch toe geen schade geleden van den hertogh van Lotteringen⁵ende sijn volck een maent soldes gegeven. De keiserschen trachten met vrese aen te jaegen ende met beloften Straesburg tot haer te trecken. Hanou loopt peryckel, den graef⁶soeckende de stadt in sijne ende des keisers⁷macht te becomen. Ramsai⁸siet, off hij sijne conditie met Vrancrijck ofte met den keiser best sal connen maecken.

Hier is nieuwe brouillerie weder te hove, daer de vrouwen en de joffrouwen haer mede moeien. Mijnheer den cardinael⁹rust niet om hem quijt te maecken al wat hem tegen is.

Den keiser heeft aen den cardinael Ginetti¹⁰gesonden paspoorten voor de Sweedsche ende Hollandsche gesanten¹¹, seggende bereid te sijn oock voor de Franschen¹²te senden, mids dat den coninc van Vrancrijck oock sende voor de sijne, dat is dat hij bij Vranckrijck als keiser wil sijn erkent voor ende aleer in conferentie te comen, ofte anders de schuld van de verachtering van de vrede op Vranckrijck wil werpen.

Brieven uit Constantinopolen bij den ambassadeur van Venegie¹³ontfangen seggen, dat geen apparentie is van vrede met den Persiaen¹⁴ende groote preparat[i]ën aldaer gemaect werden, soo sal dat oorlogh [sijn] als tegen den Moscovyt¹⁵.

't Schijnt den hertogh van Wirtenberg¹⁶Hohenwyel, een plaetse naebij de Switsers gelegen, stelt in 's keisers handen, om sijn accoord in andere saecken wat beter te maecken.

Ick wensche uE. ende alle de uwen een goed nieuwejaer.

Te Parijs, den 2 January 1638.

Leganes¹⁷heeft te Coire aen de Grisons gesonden 28 duisent croonen volgens de alliantie.

1 Over de portretten van Grotius zie men no. 3405, p. 6 n. 2.

2 Willem de Groot, zie no. 3405.

3 Andreas Rey.

5 Karel IV van Lotharingen.

6 Philipp Moritz, graaf van Hanau-Münzenberg.

7 Ferdinand III.

9 De Richelieu.

10 Martio, kardinaal Ginetti.

11 Deze gezanten waren, voor zover mij bekend, nog niet benoemd.

12 Voor hun namen zie men no. 3407, p. 7 no. 11.

15 Michael III Fjodorowitsj Romanow (1613-1645; geb. 1596).

16 Eberhard III, hertog van Würtemberg.

17 Diego Mexia Felipes de Guzmán, markies van Leganés, gouverneur van Milaan.

(16)

11

Den prins van Marsillac¹, soon van den hertogh van Rochefocaut², is gestelt in de Bastille omdat hij de hertoginne van Chevreusie³geholpen heeft om uit Vrancrijck te geraecken.

Adres: Mijn Heer Mijn Heer van Reigersberg, raedt in den Hoogen Raede in Hollant.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den 2 Ianu. 1638 wt Paris.

3409. [1638] januari 2. Aan J.A. Salvius⁴.

Multum nimis confirmor sententiis literis, quas abs te 11 Decembris⁵accepi; scripsit ad me ex Holmia Schmalchius⁶, quem jam apud vos esse credo.

De Curtii⁷adventu et huc perlata est fama, quae in hanc aulam multum attulit trepidationis; neque desino eum alere rumorem, nimirum ut quod recte mones pluribus luctantibus inveniatur justum rei pretium.

Angli, si credendum est qui hic sunt legatis⁸, mallent illud de suo sane periculoso federe⁹negotium Hagae quam Hamburgi tractari; causam ei obtendunt consilio, quod et reginae Bohemicae¹⁰auctoritate multum apud Batavos ob religionis consanguinitatem valente et principis Arausionensis¹¹ibi cunctipotentis non tam gratia quam imperio pro domo Palatina, cui ipse est proavunculus, uti se posse sperent. Accedunt forte causae et aliae; tamen paratos se ajunt aut Hagae agere aut Hamburgi, ut se res tulerit. Valde placet responsum sane festivum, quod Hamburgensibus a legatis¹², qui nunc ibi sunt, datum est.

Quid de vectigali isto ad Dantiscum sit futurum, in magna sum exspectatione.

Non Prussia tantum regia et ducalis ad eam rem commovetur, sed et Batavi ut in re pecuniaria serio valde, Angli, ut solet, lente, Galli tanquam speculabundi. Doleo nostros in urbes cogi; id enim bellum nostris sumptuosum faciet, vereor ne et taediosum populis nostris, quorum in pupillari regno major quam alio tempore solet haberi ratio.

2 François V, hertog van La Rochefoucauld.

4 GedruktEpist., p. 392. Antw. op no. 3379 (dl. VIII). Johan Adler Salvius was hofkanselier en Zweeds gezant te Hamburg.

5 No. 3379 (dl. VIII).

6 Peter Abel Schmalz.

7 Ferdinand Siegmund Kurz, graaf van Senftenau.

8 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. ordinarius en extra ordinarius Engels gezant te Parijs.

9 Het betreft hier onderhandelingen op instigatie van Frankrijk gevoerd om te komen tot een verbond tussen Frankrijk, Engeland, de Republiek der Verenigde Provinciën, Zweden en Denemarken.

10 Elisabeth Stuart, weduwe van de in 1632 overleden Winterkoning, Frederik V van de Palts.

11 Frederik Hendrik.

12 Johan Adler Salvius, Claude de Mesmes, graaf van Avaux, Joseph Averie en Henry de Vic.

(17)

Quae his in locis aut aguntur aut disseruntur scripsi septimo quoque die aut ad te aut ad Scorlingium¹.

Novi in hac aula motus sunt adversus cardinalem². Prospicit is sibi quantum potest et magno motu magna odia compescit.

Ad cardinalem Ginettum³misit imperator⁴tuti itineris literas pro Suedis et Batavis⁵, pro Gallis⁶ut ait missurus, ubi Galli suas dederint, nempe ita ut ipsum, quo ea res tendit, imperatorem vocent alioqui eas pro nullis habiturus.

Deum precor, Illustrissime Domine, hunc annum, cujus ut hic numeramus Lutetiae, die altera haec signo, prosperet Excellentiae Tuae, cui me proprium dicoϰλήσει ϰαὶ χϱήσει.

3410. 1638 januari 2. Aan P. Schmalz⁷.

Praestantissime Domine,

Hamburgi jam te esse existimabam, cum Holmia ad me postremum scriberes.

Verum bene, quod ad iter jam accingebaris. Spero nos brevi scituros, quomodo inter nostros ac D. Davausium⁸composita erit nova haec controversia. Nam fore ut componatur, quasi pro certo habeo, cum considero, quantopere solliciti fuerint Galli, ut Batavos adstringerent. Neque enim ignorant, si, antequam res suas cum

imperatore⁹, Hispano¹⁰, Lotharingo¹¹ad pacem perduxerint, a Suedis Batavisque aut ab horum aut his aut illis deserantur, quanta in illos se injectura sit belli tempestas quotque ex partibus ad hostiles incursus pateat Gallia. Nullius pecunae¹²ratio melius illis¹³constat quam ejus, per quam arma Galliam laceratura et si quid est morbidum commotura in alias gentes rejectant. Gaudeo quae apud regem¹⁴his temporibus congruentia dixi vobis non improbari.

De pacanda Italia laborat pontifex¹⁵et cardinalis Sabaudus¹⁶palam dicit se quieturum. Sed multa erumpunt indicia, quibus appareat sollicitari ab eo non modo Subalpinorum animos, sed et Hispaniae imperatorisque auxilia adversus viduam¹⁷ haud dubie subnixam vi Gallorum, satis exosae per Italiam gentis, maxime ex quo pro libertate, quam ex armis suis sperare¹⁸Italiam jusserant,

1 Balthassar Schörling, postmeester te Hamburg.

2 De Richelieu.

4 Ferdinand III.

5 De gezanten waren, voor zover mij bekend, nog niet benoemd.

6 Voor hun namen zie men no. 3407, p. 7 n. 11.

7 Hs. Stockholm, RA. GedruktEpist., p. 391; Oxenst. Skrifter 2. afd. IV, p. 612. Peter Abel Schmalz was secretaris van Axel Oxenstierna.

8 Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

9 Ferdinand III.

10 Philips IV.

11 Karel IV van Lotharingen.

12 De uitgave derEpist. geeft ‘pecuniis’.

13 De uitgave derEpist. geeft ‘iis’.

14 Lodewijk XIII.

15 Urganus VIII.

16 Maurizio van Savoye.

17 Christina, weduwe van Vittorio Amedeo, hertog van Savoye.

18 De uitgave derEpist. geeft ‘servare’.

(18)

13

nihil praeter vastitatem et quidem in sociorum magis quam in hostium terras intulere.

Puto optimum factu esse, quod scribis, ut in luctu rebusque similibus, quando nimis longum sit mandata exspectare e tam remotis locis, sequar exemplum eorum, qui regia ut ego legatione funguntur et mores harum partium notiores habent et ad consultandos suos, siquid obscuri inciderit, propiores sunt.

De Mimnermo¹non tam ex Lactucae²quam ex Eusebii³rationibus judicandum est. Fruitur is Callimacho⁴cum omnibus propinquis suis. Sed gravi multorum odio laborat et aegre Vindicem⁵in sua retinet⁶sententia, cujus animus miris artibus factiosorum saepe concutitur.

Et nunc novae in aula turbae audiuntur admiscentibus se, ut in Gallia fieri solet, feminis. Quae non ob id dico, quod certi aliquid augurer, sed quod omnia hic videam esse valde incerta. Adde, quod mors unius hominis infirmi multum adferre mutationis possit.

Legati Tartarici⁷quid ferant, nisi forte in Moscovitam⁸aliquid miror.

Hassiae res auxilii et quidem celeris indigent labescentibus populorum animis, ita ut jam pars eorum cum imperatore transegerit, ut et Hannoviae comes⁹, qui urbem suam, si Ramsaeus¹⁰non impedit, tradet.

A Ragoskio¹¹non video quid boni nobis esse possit; Gotzii¹²literas hic vidimus et de rebus Pomeraniae non qualia vellemus audivimus. Sed amat Mars vices rerum.

Non si male nunc, et olim sic erit.

Contra vectigal ad Dantiscum non Danos tantum, sed et Anglos et Batavos commoveri videmus. Galli, quid illae gentes, quibus plus ibi commercii est, facturae sint, exspectant alioqui et ipsi non faventes isti oneri eoque minus, quod rex ille¹³ magis magisque res sequatur Austriacas.

Foedus Gallo-Britannicum¹⁴, cujus conditiones audivi tantum, legere ac penitus introspicere tuo beneficio si liceat, res erit et grata mihi et publico, ut spero, non inutilis. Tantundem precor, si quid Rorteio¹⁵respondebitur.

Literas omnes ad me missas recte curavi rogoque ut, quoties usus ita tulerit, neque meae curae neque meorum satis otiosorum parcatis operae¹⁶.

Vale cum amicis omnibus.

Postrid. Cal. Jan. 1638. novi Calendarii. Lutetiae.

Tuae Praestantiae obligatissimus H. Grotius.

1 Codewoord voor vrede.

2 Codenaam voor Frankrijk.

3 Schuilnaam voor De Richelieu.

4 Codenaam voor oorlog.

5 Schuilnaam voor Lodewijk XIII.

6 De uitgave derEpist. geeft ‘retinet’.

7 Het Tartaarse gezantschap naar Zweden stond onder leiding van Alexlam Murza; zie VIII no.

3387, p. 795 n. 2.

8 Michael III Fjodorowitsj Romanow.

9 Philipp Moritz, graaf van Hanau-Münzenberg.

11 Georg I Rákóczi, vorst van Zevenburgen.

12 Johann, graaf van Götz, keizerlijk bevelhebber.

14 Over deze onderhandelingen zie men VIII, p. 426 n. 4.

15 Claude de Salles, baron van Rorté.

16 Het woord ‘operae’ ontbreekt in de uitgave derEpist.

(19)

Adres: A Monsieur Schmalze, secrétaire de M. le Grand Chancellier de Suède, A Stockholm.

In dorso: Roskild, den 19/29 Jan. 1638.

3411. 1638 januari 2. Aan J. Witten¹.

Amplissime Domine,

Et meum cum Brensio²colloquium et quas deinde misi literas non displicuisse tibi, cui ac mea placere semper feci maximi, plurimum laetor neque mihi quicquam erit gratius quam tecum viro tam cordato de iis, quae ad optimum publicum pertinent, saepe conferre cogitata, per sermonem quidem, si quando id dabitur, per literas interim. Nam in Germaniam sum venturus an substiturus in hac, in qua collatus sum, specula, id vero non mei est arbitrii, sed eorum quibus me regendum tradidi. Verum ubicumque ero locorum retinebo animum Dei beneficio christianum veraeque et aequae cupidum pacis. Quod si mea valuissent vota, jam pridem Germania a tam diurnis malis respiraret, revirescerent literae bonique mores, quibus non minus quam urbibus agrisque vastitas tam fero bello infertur.

Quale jus sibi regina Suediae³in Pomeraniam et unde vindicet, intelligere tum ex aliis tum ex D. Salvio⁴potuisti putoque non ita latere quae super ea re tum Pomeranis ipsis tum electori Brandeburgico⁵Suediae regni nomine perscripta sunt, ut non ad tuam notitiam pervenerint.

Gallus⁶Lotharingiam tenet, veterem, ut ait, Galliae partem novos successus adornans antiquis historiis.

Anglus⁷Palatinatum diu est quod legationibus repetit et id ut obtinere possit, socios sibi corrogat.

Landgravii Cassellensis⁸causam neque Suedi honeste neque Galli deserere possunt. Oblivionem offensarum intra exceptionem tota prope Germania

imperatorem⁹in conventu oravit Ratisbonensi¹⁰et nunc quoque orare non desinit.

Et rumor est dedisse jam aliquid imperatorem totius fere generis humani precibus.

Sed etiam qui resoluti jam sunt queritantur accisas res suas. Ecclesiastici videntur non iniqua petere, cum sacra profanari vetant. Sed, ut in Graeca quaedam historia ait Tullius¹¹. Durum est movere quinquaginta aut amplius annorum possessiones¹². Haec tam multa tam implicita quis expediet, nisi Deus fortasse, ubi sat

1 GedruktEpist., p. 391. Johan Witten was raadsheer van Adolf Friedrich, hertog van Mecklenburg.

2 Wellicht Erik Bröms; vgl. no. 3316 (dl. VIII).

3 Christina van Zweden.

4 Johan Adler Salvius.

5 Georg Wilhelm, keurvorst van Brandenburg.

6 Lodewijk XIII.

7 Karel I van Engeland.

8 Wilhelm VI, landgraaf van Hessen-Kassel.

9 Ferdinand II.

10 De keurvorstendag te Regensburg, gehouden in 1636.

11 M. Tullius Cicero.

12 Vgl. Cicero,De Officiis II, 23 (81): ... et quinquaginta annorum possessiones moveri non nimis aequum putabat.