Hoog bezoek
Wie hoog bezoek verwacht, bereidt zich voor. Het huis wordt in gereedheid gebracht om de gast in optimale omstandigheden te verwelkomen. Hij zal aan kleine dingen merken dat hij verwacht wordt. In de Kerk is het niet anders. In de advent zijn de krans en de vier kaarsen in vele parochies en kerken een belangrijk symbool geworden.
De advent is een tijd van vreugde en hoop, maar ook van inkeer en verstilling. Deze elementen zijn terug te vinden in de adventskrans, die thuis en in de kerk zal worden opgehangen of neergezet. Het paarse lint is een teken van bezinning en inkeer, de winterharde dennentakken staan voor het leven. Ook de cirkelvorm verwijst naar eeuwigheid, oneindigheid: begin en einde haken in elkaar, aanvang èn voltooiing èn aanvang vloeien in een eeuwigdurende cirkel in elkaar over.
Het licht van de vier kaarsen wijst op de pelgrimstocht naar het volle licht van de kerstnacht;
Gods Zoon, het licht van de wereld, komt met de boodschap dat niet de duisternis en de dood, maar het licht en het leven zullen overwinnen.
Het gebruik van de adventskrans
Officiële richtlijnen voor het gebruik van de adventskrans in de eucharistie zijn er niet: strikt genomen is de krans geen liturgisch symbool. Toch is het gebruik ervan in de kerk reeds lang ingeburgerd. Daarom willen we hier een pleidooi houden voor een zinvol gebruik van de adventskrans in de liturgie van de zondag, door hem een geëigende plaats te geven en de zeggingskracht van dit symbool volop te laten spelen.
Hierbij maken we onderscheid tussen de zegening van de krans en het aansteken van de kaarsen.
Beide gebaren hebben in de eucharistie hun eigen bijzondere moment. Precies door hun zeggingskracht op een goede manier uit te spelen, versterken ze de kleur en klemtoon van verschillende liturgische momenten in de zondagse viering.
Een paar tips
- In de liturgie kiest men voor
natuurlijke, sobere materialen. Geen elektrische kaarsen, lichtslingers of synthetisch takkengroen, wel vers dennengroen, den-of sparappels, noten, hulst, rode of witte kaarsen.
- Advent is een tijd van bezinning, inkeer, ommekeer. De liturgische kleur is paars – ook voor het eventuele lint dat de adventskrans siert!
Zegening: een sterk moment
Doorgaans wordt op de zondagen in de advent bij aanvang van de eucharistieviering telkens een kaars (meer) aangestoken. De zegening vooraf van de krans kan echter ook een sterk moment zijn, waarbij ook kinderen een rol toebedeeld kunnen krijgen.
De adventskrans kan gezegend worden in de eucharistieviering op de eerste zondag van de advent. Als het om één krans gaat die voor gebruik in de kerk dient, kan men deze zegenen onmiddellijk bij de aanvang van de viering, vóór het gebed om vergeving en de kyrie-litanie.
Niet alleen de adventskrans die in de kerk wordt gebruikt kan gezegend worden: ook de kransen die gelovigen thuis zullen plaatsen, de kransen die kinderen tijdens de catechesebijeenkomst knutselden, de krans voor een woon-en zorgcentrum, school of verzorgingsinstelling: al deze kransen kunnen tijdens een korte ritus in de viering gezegend worden. Bij de zegening van deze kransen voorziet men een moment na de communie, zodat er – zeker wanneer er kinderen bij betrokken zijn – even ruimte gemaakt kan worden voor een korte duiding of dialoog.
Zegening van de adventskrans tijdens de eucharistieviering
In het Klein Rituale voor de Nederlandse Kerkprovincie (2009) vinden we de vertaling uit het De benedictionibus van het zegengebed over de adventskrans. Wellicht vindt de zegening met onderstaand bijhorend gebed het best plaats onmiddellijk na de opening van de viering:
Eeuwige God, Gij laat ons, mensen, niet alleen bij ons zoeken naar leven en vreugde.
Daarom keren wij ons bij het begin van deze Advent tot U, op wie geheel onze hoop gevestigd is.
Wij bidden U: zegen deze krans(en) en deze kaarsen.
Zij zijn een teken dat Gij de Heer zijt van eeuwigheid aan wie ook de toekomstige tijd toebehoort.
Zij zijn een teken van leven, dat wij van U verwachten;
een teken ook dat Gij het licht zijt, dat schijnt in de duisternis.
Laat onze liefde toenemen en laat ons met nieuwe toeleg op zoek gaan naar U.
Door Christus, onze Heer.
Vervolgens besprenkelt de priester de krans en de kaarsen met wijwater, en wordt de eerste kaars aangestoken.
Zegening van de adventskrans buiten de eucharistieviering
Het zegenen van een adventskrans kan ook buiten de eucharistieviering gebeuren: in parochies die een programma voorzien voor familiale catechese op zondag, kan men tijdens de catechese zelf een moment inbouwen voor een korte ritus, waarbij de priester de catechesegroep(en) vervoegt en de krans(en) zegent. Maar ook thuis bij een zieke of tijdens een adventsbezinning in de klas kan de krans gezegend worden.
Deze korte ritus buiten de eucharistieviering
►begint met een lied en het kruisteken,
►gaat verder meteen lezing uit de Schrift die passend is voor de advent,
► eventueel gevolgd door een gezongen of gesproken antwoordpsalm
► en een korte overweging:
►vervolgens wordt de krans gezegend
►en wordt de viering afgesloten met een gepast lied.
Paus Paulus VI voerde het gebruik in om de beeldjes van het Jezuskind voor de kerstkribben te zegenen, op de derde of vierde zondag van de advent. In Rome worden voor die viering de kinderen uit alle parochies van de stad uitgenodigd. Na de opening van de viering spreekt de voorganger dit zegengebed uit:
God, heilige Vader,
uw liefde voor de mensen is zo groot
dat Gij uw eniggeboren Zoon gezonden hebt, die uit U geboren is voor alle tijden.
Wij bidden U: zegen deze kerstkribbe
die vreugde zal brengen in het christelijk gezin.
Laat deze uitbeelding van het mysterie van de menswording het geloof van ouders en volwassenen ondersteunen,
de hoop van kinderen doen herleven en in allen de liefde doen toenemen.
Dat vragen wij U door Jezus, uw veelgeliefde Zoon, die ons door zijn dood en verrijzenis heeft verlost en blijvend onze voorspreker is bij U.
Het ontsteken van de kaarsen
Over het goede moment om tijdens de zondagsvieringen de kaarsen van de adventskrans te ontsteken lopen de meningen uiteen. In vele kerken verbindt men het gebruik met het bidden van de schuldbelijdenis. Nochtans is er geen specifiek verband tussen het gebaar enerzijds – het ontsteken van de kaars – en het gebed – het bekennen van onze schuld – anderzijds.
Aan de adventskrans zelf worden diverse betekenissen toegekend, maar geen enkele verwijst naar de schuld of de gebrokenheid die we met zoveel woorden uitspreken in de belijdenis. De cirkelvorm zonder begin of einde, het groen van het leven staan voor onsterfelijkheid en het eeuwige leven in Christus, het licht van de kaarsen spreekt van groeiende hoop, toenemende vreugde en groot verlangen. Wanneer we de combinatie van gebaar en gebed tegen het licht houden van de toetssteen die voor elke liturgie geldt – zeg niet wat je doet, maar doe wat je zegt – dan botsen gebed en gebaar tegen elkaar op. Met andere woorden: door de associatie te maken tussen het ontsteken van het licht en de schuldbelijdenis, loopt men het risico een andere boodschap mee te geven, en afbreuk te doen aan de betekenis van beide. Wat bedoelen we hiermee?
Het erkennen van onze schuld – waarvan de kyrie-litanie strikt genomen geen deel uitmaakt – staat niet voor niets aan het begin van elke eucharistieviering. Het besef van onze zonden en gebrokenheid brengt ons immers in de gepaste gemoedsgesteltenis om met de Heer eucharistie te vieren: nederig en klein vragen we Hem om vergiffenis, zodat we straks tot de feestmaaltijd van de Heer kunnen naderen. De voorganger vat ons nederig bidden afrondend samen:
‘Moge de almachtige God zich over ons ontfermen, onze zonden vergeven,
en ons geleiden tot het eeuwig leven.’
Het aansteken van de adventskaars(en) stelt de nakende komst van Christus centraal, de groeiende verwachting en hoop op de geboorte van Hem die het licht van de wereld is, de Kurios, de Messias! ‘Vol blijdschap trekken wij naar Gods huis’ (P 167), ‘Open de poorten voor Gods glorie’ (P 33), zingen de antwoordpsalmen. Zondag na zondag neemt de Kerk een
‘voorsmaakje’ op de kerstvreugde, met de derde adventszondag – Gaudete-zondag – als de zondag bij uitstek om deze vreugde te vieren.
Deze verschillende klemtoon die de krans met de bijhorende kaarsen wil leggen dreigt verloren te gaan wanneer hij vermengd wordt met de schuldbelijdenis. Doordrongen worden van beide gemoedsgesteltenissen op hetzelfde moment – gebrokenheid versus uitgesproken vreugde – is daarom niet vanzelfsprekend. Het is een moeilijke opdracht om enerzijds in onszelf te keren, te luisteren naar wat er in het eigen hart aan gebrokenheid leeft en dit deemoedig in gebed te erkennen, wanneer een deel van de aandacht tegelijkertijd gaat naar wat vooraan aan het altaar te zien is, namelijk: de vreugde en de hoop die uitgezegd wordt middels het aansteken van de kaarsen. In die zin lijkt het ontsteken van de adventskaarsen beter aan te sluiten bij de kyrie-litanie, die in dit geval het eenvoudig karakter van een acclamatie ter ere van Christus, de Kurios, heeft.
Onder de veelheid aan teksten, gedichten, intenties of liederen die in de loop der jaren rond het aansteken van de adventskaarsen gegroeid is, lijkt de werkelijke betekenis van het symbool en de kleur van elk van beide momenten ondergesneeuwd te geraken. Daarom bieden we twee voorbeelden om de vermenging van klemtonen te vermijden.
Model
In dit model worden de kaarsen aangestoken na het maken van het kruisteken en het begroeten van de verzamelde gemeenschap. Een misdienaar neemt licht van de altaarkaars en steekt daarmee de adventskaars(en) aan.
Voor of na het aansteken van de kaars – niet tijdens, zodat de aandacht naar elk van de onderscheiden delen gaat – leest een lector een sprekend vers uit een van de lezingen van de betreffende zondag. De gemeenschap antwoordt met een passend refrein, of met een psalmvers. Elk vers biedt een goede opstap naar de kyrie-litanie.
Voorbeeld 1 voor het C-jaar:
Eerste zondag van de advent
L. Moge de Heer u overvloedig doen toenemen in liefde voor elkaar en alle mensen (1 Tess 3, 12) A. Toon ons, Heer, uw barmhartigheid. (Ps 85) Tweede zondag van de advent
L. Op, Jeruzalem, ga op de hoogte staan en kijk uit naar het oosten:
daar zijn uw kinderen weer samen
op het woord van de Heilige (Bar 5, 5a-c)
A. Geweldig was het wat de Heer ons deed (Ps 126)
Derde zondag van de advent L. De Heer, uw God, is bij u als een reddende held.
Uitermate verheugt Hij zich om u,
door zijn liefde maakt Hij u nieuw. (Sef 3, 17) A. Verheugt u en jubelt,
want groot is de Heer in uw midden. (Js 12) Vierde zondag van de advent
L. Uit u zal geboren worden
Hij die over Israël moet heersen. (Micha 5, 1c-d) A. God, richt ons weer op, en wij zullen gered zijn. (Ps 80)
Voorbeeld 2 voor het C-jaar
Eerste zondag van de advent L. Zo spreekt de Heer:
‘Er komt een tijd dat Ik de belofte vervul die Ik aan Israël en Juda gedaan heb.’
A. Gij zijt het licht, kom ons nabij. Wacht niet langer, Heer (ZJ 27b) Tweede zondag van de advent
L. Bereidt de weg van de Heer, maak zijn paden recht. (Lc 3, 4)
A. Gij zijt het licht, kom ons nabij. Wacht niet langer, Heer (ZJ 27b) Derde zondag van de advent
L. Ik doop u met water, maar er komt iemand die sterker is dan ik;
Hij zal u dopen met de heilige Geest en met vuur. (Lc 3, 16b.d) A. Gij zijt het licht, kom ons nabij. Wacht niet langer, Heer (ZJ 27b) Vierde zondag van de advent
L. Zalig zij die geloofd heeft dat tot vervulling zal komen Wat haar vanwege de Heer gezegd is. (Lc 1, 45)
A. Gij zijt het licht, kom ons nabij. Wacht niet langer, Heer (ZJ 27b)
