OVERZICHT DER ONTWIKKELINGEN SEDERT DEN OORLOG MET JAPAN

l ^{(f, ~,}

HET POLITIEKE GEBEUREN RONDOM DE

REPOEBLIK INDONESIA

OVERZICHT DER ONTWIKKELINGEN SEDERT DEN OORLOG MET JAPAN

DEEL 1 (tekst)

REGEERINGS VOORLICHTINGS DIENST BATAVIA AUGUSTUS 1947

f (BEPERKTE OPLAGE)

/

INHOUD

RADIOREDE V All H.I!. DE KCliDIGDI V All 7 DEC},lIBER 1942

'AART VAN DEN ARCHIPEL

HOOFDSTUK I I Vóór 21 Juli 1947

A. Algemeene karakteristiek van de republiek Bijlage

B. De Nederlandsche politiek C. De onderhandelingen

Chronologisch overzicht van de schriftelijke en mondelinge behandeling van zaken van 27 Mei tot 2l Juli 1947 tusSChe.l de Nederlandsche (Nederlandsch-Indische) Regeering·en de Regeering van de Repoeblik Indonesia

D. De republiek in de praktijk

E. In de praktijk - Propaganda en voorlichting F. In de praktijk - Het Bestand en de republikeinen G. In de praktijk - Activiteiten tegen de lIalino-gebieden H. De republikeinsche voedselvoorziening

I. De republiek in de praktijk - Besluit HOOFDSTUK II : 2l Juli 1947

Het begin van de politioneele actie - Radiorede van Minister-President Dr. L.J.I!. Beel,

uitgesproken op 20 Juli 1947, 20.00 uur Nederl~tijd

- Verklaring van den Lt.Gouverneur Generaal Dr.H.J.van IIook, overhándigd op de persconferentie ten Paleize, 21 Juli 1947 - Radiorede van den Lt.Gouvemeur Generaal Dr.H.J. van lIook,

uitgesproken op 21 Juli 1947, 08.00 uur Java-tijd

- Dagorder van den Legercommandant, Lt.Generaal S.H. Spoor, uitgegeven in Batavia op 21 Juli 1947

- Dagorder van den Commandant der Zeemacht in Neder1andsch-Indië, Vice-admiraal A.S. Pinke, uitgegeven in Batavia op 21 Juli 1947 08.00 uur Java-tijd

HOOFDSTUK m : Na t i Juli 1947 - Na het politioneel optreden

- Radiorede van den Lt.Gouvemeur Generaal Dr.H.J. van I6ook.

uiti8sproken op 25 Juli 1947

- Radiorede van den Lt.Gouverneur Generaal Dr.H.J. van I6ook.

uitgesproken op :3 Augustus 1947 (staakt het vureo)

- Radiorede van den Lt.Gouvemeur Generaal Dr.H.J. Vllll 1iooIc.

uitgesprOken op 20 Augustus 1947

CHRctlOLOGISCII OVERZICHT VAN 15 AUGUSTUS 1945 - 21 JULI 1947

Einde DEEL I (tekst) DEEL 11 : fotodocumenten

DE RADIOREDE

VAN H. M. DE KONINGIN VAN 7 DEx:pmER 191t2

Het is heden een jaar geleden dat de Japanneezen, zonder voorafgaande oorlogsverklaring een verraderlijken overval deden op onze bondgenopten.

Wij hebben toen geen oogenblik geaarzeld, om ons onmiddellijk in den strijd te werpen en de bondgenooten, wier zaak ook de onze is, te hulp te snellen.

Japan had zich reeds sedert jaren voorbereid op dezen oorlog en op de verovering van Neder1andsch-Indil en het heeft gepoogd daarbij de gedrags- lijn te volgen van de Asbondgenooten, om het eene land na het andere aan te vallen. Dit laatste hebben wij, dank zij onze onverwijlde oorlogsver-

kla~ng, kunnen verijdelen.

Na een jaar van strijd kunnen wij getuigen, dat het getij aan het ken- teren is en dat de aanvaller van toen, die zoozeer in het voordeel was, in de verdediging is gedrongen. Wel werd Nederlandsch-lndi1, dat zich zoo held- haftig verdedigd heert, groot ende els door den vijand bezet, maar dit deel van den strijd bleek slechts het voorspel te zijn.

De Japanneezen naderen meer en meer de grenzen van kunnen tegen de steeds groeiende macht, die van alle zijden op hen aanvalt.

China's moed en uithoudingsvermogen hebben zij niet kunnen breken en Ja- pan staat thans voor het keeren van den vloed welke tot zijn zelfgew1lden en volkomen ondergang zal leiden.

Meer dan ooit gaan op dit oogenblik mijn gedachten uit naar mijn land.

en rijksgenoot en in Nederland en Nederlandsch-lndië. Na een historische verbondenheid van eeuwen, waarin het tijdperk der koloniale verhouding- en reeds lang tot het verleden behoorde, stonden wij aan den vooravond van een samengaan op voet van gelijkheid, toen wij plotseling voor de huidige harde beproeving werden geplaatst.

De verraderlijke aanval op Nederland in 1940 was de eerste onderbreking

in het ontwikkelingsproces} de he1dhäliig gevoerde strijd van Nederlandsch- lndi1, gevolgd door de bezetting van het overgroote deel van dit gebied in

1942, was de tweede.

Reeds in den tijd toen Indië nog vrij was ert alleen Ne4erland bezet, bleek de kracht van deze verbondenheid en leefde aan beide zijden een gevoel op van sterker saamhoorigheid dan in vredige dagen zoo snel kon zijn gegroeid.

Nu echter is dit wederzijdsch begrijpen nog verdiept, doordat dezelfde strijd

in vollen omvang is gevoerd en hetzelfde leed in volle zwaarte wordt onder-

gaan. .

Zoowel in Nederland als in Neder1andsch-lndil hebben de vijanden met hun

propaganda voor de zoogenaamde nieuwe orde niets onbeproefd gelaten, om de geesten te verleiden en om hun dwingelandij en onderdrukking met de leugens hUlUler toekomstbeloften te omkleeden. Maar deze leugens en dit bedrog heb- ben niet gebaat, want schier allen hebben doorzien en begrepen, dat onze vij- anden slechts ala'rernij en uitbuiting beoogeh en dat er zoolang zij niet ver- dreven en verslagen zijn, van vrijheid geen sprake kan wezen.

In vroegere radioredes kondigde ik reeds aan dat het in mijn bedoeling ligt, om na de bevrijding gelegenheid te scheppen, om gezamenlijk te overleggen over een voor de veranderde omstandigheden passenden bouw van het Koninkrijk en zijn deelen. De daartoe bijeen te roepen Rijksconferen- tie werd in de regeeringsverklaring van 2!7 Januari 1942 nader omschreven.

Deze conferentie, waarin vooraanstaande vertegenwoordigers van het Konink- rijk met die van Nederland aan de Ronde Tafel zullen samenkomen, werd in

de toen nog vrije gebiedsdeelen van Nederlandsch-Indi1, Suriname en Cura- 9&0 reeds voorbereid. Vooral in Neder1andSCh-Indië waren daartoe uitvoeri- ge gegevens verzameld, welke mij nog in December 1941 vanwege den Gouver- neur-Generaal hebben bereikt.

De strijd in Nederlandsch-Indië heeft deze veelbelovende voorbereiding ver- stoord. Wij kunnen haar eerst hervatten zoodra een ied.er zijn overtuiging weEr vrijuit zal kuftnen uitspreken.

Staat het due Vàst, dat een vernieuwing noodig is in den staatkundigen bouw van het Rijk en in dien van Nederland en de overzeesche gebieden, het zou daarom niet juist en ook niet mogelijk zijn, daarvan nu reeds den vorm te wil-

len bepalen.

,

Ik weet hoeveel groots en goeds in Nederland onder den druk der be- letting aan het groeien is; ik weet dat zulks ook in Indië het geval is, waar de saamhoorigheid door het ondervonden leed nog wordt ver- sterlet. Dit kan slechts worden uitgewerlet-in vrij overleg, waarbij beide gebiedsdeelen van elkanders denkbeelden zullen willen kennis n _ . Bovendien heeft de bevolking van Nederland en Nederlandsch-ID- d\1 , door haar lijden en haar verzet haar recht bevestigd om mede te beslisssn over den vom, die zal worden gegeven aan die verant- woordelijkheid van het geheele volk tegenover de wereld en van de Terachiliende bevolkingsgroepen tegenover elkander en tegenover zich lelt. Door daarop nu vooruit te l.qopen, zou dat recht worden miskend, en het door bittere ervaring verworven inzicht van mijn volk worden terzijde geschoven.

Ik ben ervan overtuigd - en de geschiedenis zoowel als de berich- ten uit de bezette gebieden bevestigen mij daarin - dat het Rijk na den oorlog zal kunnen worden opgeboU'fld op den hechten grondslag van volledig deelgenootschap, die de voltooiing zal beteekenen ven hetgeen zich in het verleden reeds heeft ontwikkeld.

Ik weet dat geen politieke eenheid en verbondenheid op den duur kun- nen blijven bestaan, die niet ,gedragen worden door de vrijwillige aan- Taarding en trouw van de overgroote meerderheid der burgerij.

Ik weet dat Nederlend dieper den ooit zijn verantWOOrdelijkheid gevoelt vpor een krachtigen groei van de overzeesche gewesten en dat de Indone-

si3rs in de langzaam gegroeide samenwerking den besten waarborg vinden voor het herstel van hun vrede en geluk.

De laatste jaren hebben getoond, dat in beide volken de wil en het vermogen tot harmonisch en vrijwillig samengaan aanwezig zijn. Een op dien grondslag gevestigde rijkseenheid ,stuurt aan op de verwezenlijking van het doel, waarvoor de vereenigde naties strijden --z~ dit onder meer in het Atlantic Charter is belichaamd en waannede Wij aanstonds konden instemmen-- omdat het de grondslagen bevatvan onze eigen opvat- ting van recht en vrijheid, waarvoor wij in den loop der geschiedenis goed en b10ed geooferd hebben.

Ik stel mij voor, zondl!r vooruit te loopen op de adviezen der Rijke- conferentie, dat zij zich richten zullen op een rijksverband, waarin Nederland, Indonesi3, Suriname en Curaçao tezamen deel zullen hebben, terwijl zij ieder op zichzelf de eigen inwendige &anp.elegenheden in zeltstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met den wil om el- kander bij te staan, zullen beharigen.

Ik Illeen dat zulk een zelfstandigheid en samenwerking aan het Rijk en lijn dee1en de'kracht kunnen geven om hun verantwoordelijkheid naar binnen en naar buiten ten volle te dragen.

DU.rbij zal voor verschil van behandeling op grond van ras en landaard geen plaats zijn, doch zullen de persoonlijke bekwaamheid der burgers en de behoeften van de verschillende bevolkingsgroepen den doorslag geven voor het beleid der regeering.

Ook in Indië heerscht thans de verdrukker, di.e in navolging van zijn Tertoel1ijke bondgenoot en en met verwerping van de betinse1sn die hij selt 10 het verleden heeft erkend, vreedzame burgers intemeert en vrou- wen en kinderen van hun levensonderhoud beroott.

Hi,1

heeft

dat mooie en vredige 'land ontworteld en uit zijn voegen ge-

rukt,

lijn "nieuwe orde" brengt slechts ellende en, amoed. Haar desondank, Iamnen wij getuigen dat het niet is gelukt ons te bedwingen en thans, nu een _ e r groeiende macht van verbonden volken ^Vlill alle zijden op hem aan-

l'IIk\o

wet.ön wij dat hij daarin ook niet meer Bal slagen.

llëiierlatldech-Indill en Nederland zullen met hun helden te land, te zee en 1l'I de lucht, met hun wakkere en moed18e koopvaarders en door hun taal

en ni.lrmer WMkelend verzet in den zwaren strijd 'dien zij streden, 11a de gemeenschappelijke overwinning hun zeltopoffering en overschrokkenheid beki'oond zien met de herwinning van vrede en geluk voor land en volk in een nieuwe werel". Zij zull9l1 dan onvendjld aan den slag kunnen gaan, om te bouwen aan een betere en gelukkiger toekomst.

A

SUMATRA

B

JAVA

C

MADOERA

~.

DINDONESIA TI MOER (OOST INOONf::SIA)

E

KALIMANTEN BARAT ( WEST e.<>RNEO) F CcROOT DAJ"AK C€8JED

... - ,

~~

.'

~

,

, f t . ' ;t,

, " \ :t

, • I .

'.... ^.,

. ,J~

J::I. __

:~ I

..,' " ...

... _..

^:,0.,

_,

^"

,'--

~ '1A~

'.e _OCEAAN

G OOST BORNEO

H

RIOVW ARCHIPEL

L

NIEVW CUINEA

K

^BANC.KA

en

SlLl.ITON

.~

SCHAAL t: 11.750.000

100.0 250 '00 750 1000 1250 "ookm.

I •

• · 7

HOOFDSTUK I:

VOOR ^{21 JULI 19i~7}

4. - ALGEMr::ENE K",{ItKTERISTIEK VIlN Di> REPUBLIEK BIJLi\GE

B. - DE NEDERLANDSCHE POLI"rIEK

Il. - DE OODERHANDELINGEN

- CHROOOLOGISCH OVERlICHT VAN DE SCHRIFTELIJKE E!{ YONDEL~

IEHANDELING VAN ZAKl>N VAN 27 JIEl TOT 21 JULI 1947 TUSSCHU DE NEllERLANDSCHE (NED.llm.) REGEERING EN DE REGEERING VAN DE REPOEBLIK INDOOESU ,

D. - DE RE.t'UBLIEl IN DE PRAKTIJK

B. - IN DE PRAKTIJK - Propaganda en voorlichting P. - IN DE PRAKTIJK - Het Bestand en de republikeinen G. - IN DE PRAKTIJK - Activiteiten tegen de Malino-gebieden

H. - DE REPUBLIKEINSCHE VOEDSELVOORZnlfING

I. - DE REPUBLIEK IN DE PRAKTIJK - BESLUIT

A. ALGEloIEENE KARAKTffiISTIEK VAN DE REPUBLIEK INDONESIA.

Invloeden op het ontstaan van de Republiek •

. Er. is, vooral ~ het begin van de na-oorlogsche ontlVikkelingen, veel- vuldl.g gediscussl.oerd over de vr·:lag of de revolutie in Indonellië moest worden gezien als een voornamelijk Japansche r:achinatie, of wel dat de oorzaken van een en ander dieper zaten en dus ook èchter waren. Het is moeilijk op deze vraag een afdoend antwoord te geven. Zeker is echter wel, dat men er niet komt de revoluLie te beschouwen als van zuiver Ja- pansch maaksel. Reeds lang voor den oorlog immers bestond er in deze gewesten een nationalistische be.vegin;;:, die, zij het misschien vaag in haar doelstellingen en zeer beperkt in haar aanl1.i.jsbare aanhang, toch wel degelijk waarachti6e tendenzen ve,·toonde.

Daarnaast is heL echter even zeker, dat de revolutie van 1945 van Ja- pansche zijde zeer groote stimulansen ontving en daarvan nog IIteeds de invloed ondergaat. Iienwu kunnen zeggen, dat de Japanners een even handig als intensief gebruik hebben gemaakt van aanwezige nationalisti- sche vrijheidslievende tendenzen en deze dusdanig hebben o~bogen, dat zij pasten in hun plannen, aanvankelijk om een willoos instrument te scheppen in handen der Japansche demagogie en tegen het einde van den oorlog om den geallieerden ook na de capitulatie zooveel mogelijk moei- lijkheden in den weg te leggen. Dat de traagheid, waarmede de gealli- eerde bezetting van Indonesië verliep, den Japanners nog een onverwach- te kans bood om hun machinatie verder uit te werken staat wel vast; dat daarbij vele Japanners een toekomstige terugkeer naar deze gewesten voor den geest heeft gestaan is even zeker.

Deze Japansche erfenis vertoont het nationalisme op Java en Sumatra ( het gebied waar het Japansche machtsapparaat tot nA Iiac Arthurs in- tocht in Tokio onaangetast is gebleven) nog steeds, mede doordat het vrijwel algemeen heeft geweigerd of niet in staat is gebleken zich van deze woeker te ontdoen. Het Japansche administratieve systeem dat zich typeerde door niets te ontzien, door corruptie en in son~ige opzichten ook door onbekwaamheid, werd overgenomen. Ret militarisme, door Nippon tot een zelfs in vergelijking met Nazi-Europa verbazingwekkende hoogte ontwikkeld, bleef/grootendeels gehandhaafd. De jeugd, door Soekarno en zijn Japansche meester om het hardst aangevuurd en daardoor doordrenkt met de valsche romantiek en heroiek welke aan het fascistische systeem inhaerent zijn, kon blijven doorleven in deze stellingen en theoriën zonder dat iemand probeerde hen tot andere gedachten te brengen. De

strijd tegen den vijand ( in den eersten plaats Engeland en Amerika) werd verder gepropageerd als de strijd tegen "Nederlandsch imperialis- me". Ret woord fascisme werd vervangen door het woord democratie, een- voudig uit politiek opportunisme. Het geheele kader bleef echter het- zelfde.

Een Japansche erfenis

loo mag dan ook ongetwijfeld gesteld worden, dat de revolutie, zoo- als deze zich tot dusver heeft gemanisfesteerd, een erfenis l.S van het Japansche wanbestuur • .1.00 is het dan ook te verklaren, dat dit aepublikeinsche bestuur in de afgelopen twee jaar eigenlijk niets houdbaars heeft kUllnen tot stand brengen. loI.n heeft eon gegeven model getracht te imitoeren, maar omdat men van veel de porté niet begreep, omdat men plets voor mogelijkheden kwam te staan waarvan men noch de begrenzingen noch de consequenties kende, heeft men veelszins de slechte kanten van dit model overgenomen, en de goede, voorzoover de- ae ;;anwezig waren, niet verder tot ontwikkeling kunnen en willen

brengen. Dit werd uitera..rd in de hand gewerkt door de omstandigheid dat men stond voor de luidruchtig opgeëischte taak om het bestuur o- ver een uitgestrekt gebied over te nemen zonder dat men beschikte over voldoende menschen, g.noe3zaam bekwaam om hun taak naar behooren te vervullen. Een dilettantisme op ongok~nde schaal was daarvan heL ge-

q

volg. Het werd gehandhaafd en verbloemd Or.l begrijpeHjl<e maar niette- min misplaatste redenen V~:1 prestige. De nominale "anwezlgheid van he , apparaat was belangrij:,er dan de feiteli)<e veranL\"Ioordelljkheiu l'Ielke de strekking v ¹ dit apparaat met zich I:,cebracht.

I,anbezien het "eel'endeel der plotseling tot lelJellde functies bevor- derden dilet.ta .. t-en waren, die steunden op geuapunde rr.acht doch intel- lectueel slechts Vleinig boven de massa stonden, di" eensü..tps onder hun hoede was gesteld, werd de weelde voor de meeste beenen te zwaar om te dragen. De mogelijkheden tot corruptie lagen voor het grijpen en el' werd een d"nkbaar gebruik van gemaakt. Van salJlt.nwerking tusschen on- derscheidene <ii~nsten was uiteNard weinig sprake, zood ... t daardoor ook de administr~tie al spoedig in de "al' lag, met al~ gevolg een 1I0g groo- ter wanbestuur. ~e 5~enlevin6 als zoodanig, aan wie een ordenend en ret;elend besturen "as ontva':'len, d,;sorganiseerde, de ongure elementen grepen hun kanS\):1 van moord en "rampok", verwier'· 'n zich aanhang en ver- grootten deze door hun daden te camoufleeren onaer een vaderlandslieven- de vaan.

LOO ontstol.U ~.m itepubliek, die was geb"seerd op een geperverteerd na- tionalisme, en die zich tenslotte alleen maal' ken handhaven dool' zich zeU en an""CE:I. vuurtdurend aan te praten, d,,\, het toch "igenlijk alle- maal prachtiG ver liep. In feite deugde el' Vleini~: van en gleed het 1<1Od

steeds

.

verder Jl~ê;l.r de af ~rOl~û. Db UO',)l' tie J ..J.~_)~l:';C~ll;: ;:.1.1:'..t ~'. '1.1'13 t

^.

/r~ .. :':~:.e

tot exo3ssen en stuurloosheid verv.ulen jeued, de kunstmatig opgewekte h .. at6evoelen~, ""t v~ocbeelu V'-l'l een corrupt on~a:",lij.: en ondeugdelijk b<3stuur, de revolut.icrt,üre gee~t, die werd gu'illte :'.J""te(Jrd als een vriJ- brief tot olkell vorm van losbandigheid, dit "lleo bij d:<~ar werkte mee om de destructieve en desorg"nis~erende t'mdenzen, die in elke revolu- tie leven, 0;> de éérste plaats te stellen zender aan de constructieve de gelegenheid te i:'lV~n n~ar voren t) :<ome:1. Dit is de.: te tr,,-,.:ischer,daar de mogelijkheden tot een andere entwikkelL"l':; aanw<3zig waren.

~en geestdrifti.g be;;in

i<unvankelij:{ kort men zeker ze,:gen, dat vriJ"/el geen politiek beViuste Indonesiër ~i~h :.an de," stroon Vi.lll het zi~h concretiseerende nat10n,,11s- me wist te onttre:{ken. De Nederl"ndsch-In<li3~he .tegeerin,; stond te,;eno- ver een aaneen2:eslot~n geheel V,-lI lIle!lsclwn, ,!ic duidelij:{ lieten blijken een NederlalHlsche lei"ing niet me'Jr te zu ~ll!n acccpt"eren ell dienover- eenkomstig handelden. De zich poHtiek vlcinie:; of niet bewuste massa, slecilts verlangend naar een [ozag d .. t een vreedz"am leven m06"lijk "OU kunnen maken, mOGe hier buitelJ beschou.iing worden .,;el .. ten, ""I1e1e"ien het geen bepalende factor in het politieke bestel kon .v,.: .. _.. !.Ien stelde goeddeels onbewust alle eischen der werkelij.{h.:id, voorzoovel' dio belem- merinGen zoude tt kWlIIer. oplevcl'en, terzijde en gaf zijn diensten ,,~ de Hepubliek, die voor zich het .. lleenrecht dec vrijheidsmanifest.tie h .. d opgeëischt.

De weg, die de republikeinen met hun leiders insloegen, was a~lvanke­

lijk vrij goed gebaand en derhalve gemaKkelijk te volgen. llen moest im-

mers eerst alle deel en van de best ... ande uverheidsapparatu~r definitief in handen weten te krijgen om deze ten~lotte te kunnen bundelen in één gez .. gscentrale.

llen ging met oruniskûnb;:.ar succes te •• el·:q met groot enthousiasme. Bo- vendien speelde de cOlltinuIteit in dit btl,;in een belangrijKe rol. Het overgroote deel der in de aiJparól.tuur weI't;"ól.me ambtenareIl en hoofden bleef op post. Zoo begon de liepubliet; Indoltesia d= ook het werkelijk aanzien v .. n een sta .. t te k,·lJ6ur., welisi'la .. r nog niet af",abouwd, maar toch zeer duidelijk op web n .... r een &vede, organisatorische eindcon- structie.

Tegenover de buitenwereld stelde men algemeen en in aleeneenen zin de 100% onafhankelijkheid indisputabel. Naar' binnen ^\'1115 mei_ enthousiast en hoopvol bozig "el' iets van t " maken", een staat te scho,'pcn, die bij de uitoefening van 7.ijn functies het Nederlandsch geheel V!~l vóór 1912 in elk <';l::i..:ht moest "eten te slaan.

TYpische wij zigingeu

In den 100" VCUI de volgdnac maanden werde.: echter enkel .. zeeL' tYiJi- sche .lijzi":I . ...;,,,: mer~u...",r. Het enthousiasme verminderde nog niet, maar het l'ult Vill. de <lillg\l" ~el1' ia har.den te heLJb\l1l "n het aanvankelijke resultaat veroorzaakte s<'ll'l onrijpe idee van tevredenheid en zekerheid, met .. Ue conse~u.;nties d"arvun. Het onverwachte, aanvan«elijke succes deed ·de republii<cinen <lich <le geducht" toeëigenen, dut het overheid- s;.>elen eeu aooge" ""'" el. ni"t ul te l~o"ilijK spelletje was".,

Het ergste gevolg Vhll de intrede van dit nieuwe element •• as, dat t"l van functionaris:;':11 uiL ,.·oc..;ere perioden uit het a;J;,><u'aat werden ver- wijderd, soms ol' zeer gC:lelddad:)j .. ':'~ze. Eon Joed deel Tall de "buc~­

bone" werd duul'lllede ... CU. liit "'ri-'a""ut ontnomen.

!le vdrpli.:htln.;en, ui" het "ra,;en van e"n ,-,,,,zag meebl'engt, werden niet sCh",·i-' gezien. De t ... llooze lIli~lu«kinb"" 1Il .... a.kt .. ^ll, vooral op her., elie de gevo16..Ju daéa.rVbll l1il.".L h .... UU~.l te ^Ul' ... ol.!4, Neini_ó llHll"Uk. lö.en bleef constl'ueeren, maa" oil,..; zijn <li:lchell anders stellen. De reTOlu- tionnaü" ide" begon m"e,· ^{1:1 • •.•} eer ~en o!ficiëele plaats in te neJaen. lJaarme" h ... lde men het p"' .. rJ van Troje binn<lrl. Io:en kan zegg..:n, dat reeds in de eerste zes maande;, va" haal' bestilnn de ontwi:<~elin;; Tan de republiej< Indonesia naar eeu houdb.:.at· staat:<undig geheel tot stil- stand /jas gekomen en dat de ontbindende elementen sindsdien een steeds grootere rol zijn gil:..Jl spelen.

Ontbindende element gaat \'lilmen

VOlll'al in de tweede helft van 1946 heeft zich het ontbindende ele- ment vers~reid en zich een hoofdrol toegeëieend, hoewel de consoli- datie v',;: de republiek zich uiterlijk nog .Iel scheen Toort te zetten, met name op JaTa.

De ontb' nding heeft haar pa.·aai"ten ec!1ter op zeer gevaarlijke

plaatsen ingeplar.t. Verschijnselen van verL .. nming begonnen zich Toor te doen. Het streven naur ve,'batering del' .·echtshandh .. vlng in breeden zin, naar uHbou.1 V'-'TI de il.;Jil",·",tuur VWl de re;.>ubliek, naar vel'bete- rillg v, .. n de .'Ierkzaamlle .. d va!. de staatkundige organelI, verzwakte en kw;.m op den duur gehed tot sLlstanu. Terwijl men aanv"-llkelijk met enthousiasme aan de con8t"uctle V1JU 1,luatselijKe overheidsapparatuur, aan de opbouw van c<ll1trale ministeries url diensten had gearbeid, .'erd op den duur het tem;.>o langzamer. lIen slikte zijn teleurstellingen o- ver tegenslagen en heL uitblijven TWI succes in en nam Toor zichzelf naar binnen en naar buiten de houding uarl VUll gereed en onfeilbaar te zijn.

Di t beteekende in liezen verr"ad aall den staat, een prijsgeven van wat men zelf als norwale eischen uan een gaedgeol·g:.niseerde en functionnee- rende overheid~"i'i'aratuul' had .Iillen 'lil moeten stell~n. Men kon dit dan 00;< I.iet doen <Ionder voor bi' -ede lagen der bevolking onmogelijke toe-

standen te conLinueeren of "., Scher:'3n en daardoor ernstige ontevreden- heid tol z" ... iel1. Een ontevredenheid,. aie - niet onmlddellij« zichtbuar - wortel schoot eu opbloeide; een onteTrodenheid, die bij de Ineer ontwik- keld .. re"ublikeinen aW1T"'h<elij« veel .. l in toom werd gehouc",n door Treës, hetzij TOOI' het ontstag.n van een Nederlarldsche u.achtsjlositie, het:üj vvor de wr"a.< Tan het republikeinsche machtsapparaat.

Openbaring Tarl ontevredenheid

De openbaring naar buiten van deze ontevredenheid was een geleidelijk toenemend0 zucht naar contact met NederlaClders bij hen, die vroeger in

het kaà"r der Nederlandsch-Indische itegeering of anderszins reeds meer

Jr.et l'ed .. rl::nders hadden samengewerkt. Uit den aard der zaak t-estond de be Lr'3l1' ,. e ';I'oep vooral uit hen, die in de practijk der republikein- sche :'ez,;,;s,'eriode r..oeili';"heden hadden onderTonden. Daarbij dient on-

midd~' L' ''-' ~n het ,·o.~ t . worden genomen, dat een ieder, die toen f~ene­

ger,he:.j t 'or.'Je toL de Nederlanders of de Nederlandsch-lndische ltegee- rinG' _,'In " Ll.ürlei [evaren bloot stOl:d. Hoezeer du, ook he. f:llen van

de ^l' ',)U;'::~

.

t·,n :...anzien van de eisc!1cn der ,'erk<JU jkheid d"idelij:<

was, :nder de leiàers waren er ole.:=ht!.i en~elerl, die daurvç.or durfden uiL L_ .ome;,. :Je benc.deeld J massi.:. bijv. in de .:ioendalanden ",n ol-' ~!,,­

d,>er:. j;,O"st het dus noodza:<elijK uan .;oede leid::'n6 ontbreken, het 'e,,- ernstl"e rwd""len voor all .. hu t.ro««en partijen opleverde.

4

De gesign~l~erde ontevredenheid creëerde voorts mogelijkheden voor

~onder meer destructieve activiteiten van republikeinséhe Indonesiërs,

~ie zich naar hun meening in de organisatie der republiek een te klei- ne plaats zagen toegewezen. ~ij waren het vooral, die te eigen bate ge- bruik wilden maken van het door de republiek zoo overvloedig verschaf- te materiaal van ondeugdelijkheid, gebrek aan reëele organisatie en o- verheidszorg.

De vorming van een reëele oppositie - hoe dan ook - bleek uiterst moeilijk. Dreiging en angst speelden en spelen een groote rol, evenals politieke onervarenheid en gebrek aan uitzicht op nieuwe mogelijkheden.

Het uiterlijk beeld van dit alles was uit de aard der zaak omhangen met gordijnen van afwisselende mate van doorzichtigheid. De recente Ne- derlartdsche acties hebben wel is waar zeer veel onthullend materiaal opgeleverd, do~h in al zijn berichten is het terrein nog steeds niet te overzien. In het vervolg van deze verhandeling zal echter nog wel aan- leiding zijn het algemeene beeld hier en daar aan te vullen.

I

Hulp aan const~ctieve elementen gee'L0plossil}K.

De Nederlandsche politiek nu is er steeds op gericht geweest om arul

~door alles heen aanwezige constructieve elementen en groepen een dusdanige steun te geven, dat zij de overwinning zouden kunnen beha- len op de dest~~ctieve. Eerst wanneer dàt het geval was, zou men im- mers in staat zijn van Java en Sumatra een staat te maken, welke wer ..

kelijk het praedicaat van staat waard was. Deze politiek, welke de meest redelijke kansen leek te bieden en waarmede het algemeen wel-

zijn het beste was gediend, heeft men tenslotte moeten opgeven, niet dan na iedere denkbare poging te hebben aangewend, omdat de neiging tot constructivisme, de reëele wensch naar opbouwen uitbouw, steeds meer verminderde of "erd overstemd. .

Velen van diegenen, die aanvankelijk in constructieven geest dach- ten en met leede oogen zagen, hoe het ware nationalistische ideaal door de eigen menschen werd vertrapt, werden toch langzaam aan mee- gesleurd in het vaarw~ter der destructief geërienteerden.

In korte trekken willen wij thans pogen te schetsen, op welke wijze de Nederlnndsche politiek zich ten aanzien van het gebeu-

ren hier te lnnde heeft gemanifesteerd, in welke beSChouwing wij tevens willen betrekken de gebieden buiten Java en Sumatra, welke eveneens onderhevig waren aan Japansche invloeden en Ja- pansche propaganda-methoden, doch die zich daaraan hebben weten te onttrekken. Eerlijkheidshalve dient te worden toegegeven, dat de omstandigheden daartoe meer aanleiding gaven (enkele de- zer gebieden werden daadwerkelijk op de Japanners veroverd, het inwoneraantal is geringer), doch een bespreking daarvan valt buiten het kader van deze verhandeling.

Reeds voor den o~~~_~~n progresst~J2Qli}~ek

Een kort.-teruggrijpen naar den toestand voor den Japanschen inval is daarbij gewenscht. Immers, daaraan laat zich illustreeren dat de gedachte van het ~~haffen der koloniale verhoudingen er niet een is van vandaag of gisteren, doch dat zij haar oorsprong vindt in een tijd ver voor den tweeden wereldoorlog.

Diep willen wij hier niet op ingaan. Wij willen slechts releveeren dat reeds in 1922 het woord "kolonien" uit de Nederlandsche grondwet werd geschrapt en dat van dien tijd af, en eigenlijk reeds van het begin der twintigste eeuw af, de Nederlandsche Regeering bezig is geweest met het aanbrengen van zoodanige wijzigingen, dat daardoor aan het Indonesische element een steeds grooter plaats in het be- stuur van eigen land is ingeruimd. De instelling van den Volks raad is een voorbeeld (het Indonesische element haddaarin een meerderheid) en een ander voorbeeld is de in 1940 ingestelde gemengde commissie tot bestudeering van staatsrechtelijke hervormingen, welke haar werk- zaamheden in 1942 besloot met het aanbieden van een uitvoerig versla&

bekend als het rapport Visman. De oorlog is toen helaas tusschenbeide gekomen, doch. ware dit niet het geval geweest dan zou de Regeering ongetwijfeld zijn overgegaan tot het doorvoeren van verdere en in- grijpende staatkundige veranderingen.

Met recht kan dus worden gesteld, dat de Nederlandsche politiek van voor den oorlog, vooral vergeleken met die van andere landen, een duidelijk progressieve tendens heeft gehad en dat, wanner nà den oor- log eveneens een progressieve politiek wamt gevoerd, deze op zich- zelf voor de Nederlandsche regeerings niets nieuws is. In versneld tempo wordt slechts ten uitvoer gebrac~t, wat men reeds lang voor den oorlog van plan was. Dus geen opportuni!lllle maar continuiteit.

•

tlaatr~len tijd~s d~l'l oorlqg ter nadere uitwerking van deze jiOITtiek Toen dan ook tijdens den tweeden wereldoorlog de menscheid zich op- nieuw ging bezinnen op themata als democratie en menschelijke waardig- heid en deze oude gedachten, juist door den allesbeheerschenden strijd tegen democratie en menschelijkewaardigheid vertrappende machten, nieuw leven werd ingeblazen, kon Nederland zich hiervoor fhmiddellijk geheel inzetten. Uiteraard hadden deze gedachten voor Nederland vooral betrekking op de verhoudingen in en tot haar overzeesche gebiedsdeelen en de Koninklijke rede van 6 December 1942 liet dan ook geen twijfel omtrent Nederlands uiteindelijke bedoelingen.

Zoowel in Londen als in Brisbnne heeft de toenmalige Nederlandsche regeering zich beraden over de te volgen gedragslijn, en de wijze waar- op de ontworpen hervormingen zouden kunnen worden doorgevoerd. H.M. de Koningin deed via de B.B.C. een persoonlijke oproep tot Haar volk en verzocht het zich eveneens in deze problemen te verdiepen, opdat onmid- dellijk na de bevrijding men op de discussie zou zijn voorbereid. Ook dr. van Mook, toen minister van Kolonien, droeg ~ een 6-tal radiotoe-

spraken het zijne bij tot het verhelderen der problemen.

De op evolutie gebaseerde progressiviteit tijdelijk gefrustreerd

door het gebeuren na den oorlog I

Niettemin zijn de zaken anders geloopen dan werd verh~cht. Het Indo- nesische volk (en daarin meer speciaal de intelligentia), dat men in 1945 terugvond, l'Ias een ander volk dan hetwelk men in 1942, door, onge- lijke kamp gedwongen, aan de Japanners had moeten overlaten. Hierboven hebben wij reeds het een en ander gezegd over de invloeden, waarmede de revolutie van den aanvang af erfel1jk was belast. Wij zouden hier aan toe willen voegen, dat de in revolutionair kader plaats vindende ontlading van de bevolking, die zich uitte in wreedheid, moord, rampok en brandstichting, een chaos creëerde, 11anrin slechts met zeer veel moeite orde te breneen zou zijn. Hare het der republiek gelukt om deze chaos werkelijk te kanalisearen tot iets, wat de kiemen van orde in zich droeg, dan zou wellicht '\liet conflict nimmer de vormen hebben aan- genomen, die het thans vertoont. Voor het oogünblik doet echter slechts 'te'riake het feit, dat de Nederlandsche Regeeririg "zich' na de capitulatie

van Japan zag geplaatst voor een volk, dat een soort vari c'risis had doorstaan en in de naweeën dáarvan nog steeds leef te, en dat niet meer geneigd was het Nederlandschë gezat 'zonder meer te aanvaarden.

Deze om~/ehteling' in de geesten (gepaá.rd aan materieele en pcrsoneele moeilijkheden) maakte met ~~n slag de hervormingsplannen vnn de Neder- landsche Regeering onbruikbaar, want onuitvoerbaar. !!'en had dit niet venmcht en stond voor een probleem, waP-raan menniet direct het noofd kon bieden.

Het Britsche in~~rregnum

Ofschoon de souvereiniteit van de Nederlandsche regeering over Indo- nesië zoowel door Qe Britsche als door de Amerikaansche regeering vol- ledig werd erkend, bracht het feit dat de Nederlandsche regeering niet over voldoende troepen beschikte met zich mee, dat, in verband met de dringende eerste na-oorlogschc taak, n.l. het ontwapenen der Japansche troepen, het gezag in deze gewesten, krachtens den staat van oorlog in handen werd gelegd van het Engelsche opperbevel.

De Nederlandsch-Indische rege€ring kon zich dus naar Batavia begeven, doch in feite werd het gezag uitgeoefend door den Engelsehen opperbe- velhebber voor Java en Sumatra, Generaal ·Christison. Deze weigerde par- tij te kiezen tusschen Nederlanders en Indonesiërs en ging er niet toe over om n.o.n de formeel erkende souvereiniteit der Ned.-Ind.Regeering een wezenlijke inhoud te geven. De republikeinen, dU dit uitlegden als een soort erkenning van Engelsche zijde, kregen daardoor de gelegenheid de eerste moeilijke dagen van hun be~/eging te overwinnen en zich te consolideeren, terwijl zij tep,enover hun eigpn menschen aan deze hou- ding van Christison een enorm gezag ontleenden. De revollltie was begon- nen en kon niet r.teer 'lOrden gestuit.

Natuurlijk is het waar, dat ook de Engelnchen verschillen0e mnlen in botsing zijn geweest met de republiek. Doch eigenlijk slechts alleen

~anneer zij belemmerd werden in hun taak, zooals zij die zich gesteld

f

hadden, h(;t. ont.wapenen en afvoeren der Japansche strijdkrllchten en het beschennen van de levens der ex-gelnterneerden en ex-krijg!lgev,meenen.

Daadwerkelijke steun voor het herstel van het llcderlandsche gez",g werd vrijwel niet gegeven.

Eerlijkheidshalve dient onmiddellijk t.e worden verrr.eld, dat èe brit- ten door de vele onzekerheden, alom in hUn imperium, ten zeerste in een dwangpositie verkeprden. Zij hebben daardoor niet den moed eehad hun houding krachtil'. t" bernlen, wat cie Nederlonclcrs voor onhapHjke probleMen heeft rer.tc1c'.Voor de medewerkinp ,Ue zij hebhcn verleend hi.l het oplei,"'1" en "itr\l~ten on7.cr trOP.rcn, de bp.schermlng clie ~ij

hebben verle .. n,1 &à:l ^vrouwen en kinder'!n, :>:1.1 ",1.1 hen echter I'el dev,e- 11.1k dank ver-chn:"i,.d. r.:r lip,.en in deze rreNcr.tcn velo nlllt"ircn van hct Enr."l""hc 1e,.cr be,.ravcn, rli(' er n~ <'en o('rl",. 71.1n p'esneu- veld!

De En"elschen trokken zich terug or enkel!' enclnvcs: Batnvin, Ilan- doeng, Semnrang en :locrabnin en van dnnrui t uerd rerrobeerd contllct te onderhouden oe,t de rest van J[tv.'l, dit·, zij het dan nip.t officieel, toch onofficieel aan de republiek was tO"e'''vallen. Uf' Sw~ntra wns de situll.tie onr,eveer !·eljjk. Da~.r waren de enclaves: "'''dan, Palembang en Padang. In Je rest vnn elfm Arcr.ipel lnp. de situatie Mdcrs. Ook dal'.r Geallieerd militair gezag, doch 7.enc'er dat een revolutionnairc repu- blikeinsehe bcwegin" veel moeil ijkheden veroorzl1rrHe.

\'1anneer men hier tegenover stelt" ~nt het. Nederlanrl"chp burperlijke gezag vrij spC'eèipo waar Mor;cli,1v. I1crd rprcteld, d~n is d~.t inr'p.rdn.ad jul st, doch <i1t burp,erlijk e"za/' kon slec~' 5 dá:tr nacht uitoefenen, waar rel. omkr bescherm Lnp' stond v"n hct ml 1 j ta ir ""7.1\1'. En de hou- ding en activiteit vnn het militair g<,znr: wns .-:fh:mkdUk vlln den Britsehen o!,perbevelhehber. Ook t"-'1 burecrli.lk Il.czae Moest zich ,~U8

beperken tot. <ie boveng.'noemde gebit'clen en ene laves.

De Brit ten dragen he.!:., gezag over J,n.Jl.2,Ille.2,_'!!U1..!LQ..I:9.9_t_e_9os,1

Aldus was de toest.md, toen in Juli 1946 de Britten het gezag over Borneo en de Groote Oost overdroegen &án de Nederlandsch-Inc!ische re- geering. Althr':lS da .. r was m~n I~eer ooa:; in tdp,€n huil' en drit men den tijd van wactaten niet ongebruikt h<.d l .. ten voorbijgaan blijkt wel uit het feit dat nog diezelfde ma;,nd te l:alino ecn conferentie plaats vond van afgevaardigden uit Bom(.o "n Celebes ter bespreking van staatkundige hervormingen. De Nederlandsch-Indi flch rq::ecrine trad officieel in contact met h€t Inèoneslsd.e volk en het f!Hrste ,·taarover gesproken werd waren hervonningen on stantkundir re Heel.

~nkele dn~en laterl

Eerste confer!.!l.tJ..!L~Jltaatkun~i"e hervomincrn - l'alin,2

Uiteraard J.:1~:un ,'''ze confprent.ie :'liet '"H.

, j"

^{1'J~~t vallen en ~ton<!}

zij in nauw verband m!'t de ,.ebeurtcnl ~~en, ,Hp lru:-.i eldel ~ in .'tw.'!. en Sumatra hadden rla:lt~ "rvO""·"n. !Je "pderl~nd~ch-!nc!i"r"(' Re"c~rin/!

trok de consequentIes 11 i t hMr overt'ddnl', "nt n.ryr. "~t. vri .1h^p ir'n- streven op Java en Sur_atra een zcer reëel en achtcrl':ronn nirt ~:on vor- den ontzeerl. De nanvankelijke gerE's"rvecr~rdd in dit opzic"t "a3

verd,~enen. Boventlien hnd de republiek de r.elep;enh"i,j gekrc1:en :. Leh wel zoo te consclideeren, dllt het verder irreëel zou zijn ha~r te ne- geeren. Datr rwn zich dnnrnnnst gcèurenèc en voor den oorlog gere!'!l had ingestelè op het tot st,tn~ bren!,"n vnn stnatkundir.e hervomin~~cn,

werd ~e 1/el'. van onèerhnnclelen inged ^{1 ..} en.

Snelnrno I<a" en bleef in wler oopen een collnbç!':lte'Jr of oorlol.'SI!1is- dadij:\cr, dnch de Nederlnndsche rC'r;rering onthield zich van een reite- lijke beoorde€ling van zi,ln meri~es, en llet ,'it over a.'in het Inr.one- sische volk. !let ~elfbcschikkjnr,5recrt 'lM .. !eze voli<eren was reeds lanj:\ er'mnd "n al zou het eleganter zi.ln geweest, wanneer zich dlt zon<!er revolutie hnd k1mnen verwezenli .1kcn (immers, wat ,-nst rie repu- bliek VFJI de Nederlandsche plannen 7), deze erkcnnlnl' ",_oe st in de prac- tijk worden o..-,ge7"t en dit kon tenslotte ook m.,t een afvaardirJng vnn deze OF zichzelf il1egO'.le be·.;eging in een reëel gesprek.

Zoo ,·terel dus met onèerhnnc1.elen gqooog(: Met ('C replel j ek t.ot een 11C-

coord te kw.en over de ver"C'zenlijking van dez.e zclfbe~chikldng, \{at

•