Zeevisserij en Zeemacht onder Karel V

(1)

De Geschiedenis van onze Zeemacht

Zeevisserij en Zeemacht onder Karel V

(Eerste nelft van d e X V l

^e

e e u w )

door Dr. R. D E G R Y S E

1. - DE ZEEMACHT VAN DE STATEN VAN VLAANDEREN EN DE KONVOOIERING VAN DE VISSERSVLOOT (1522-1528)

O n d e r de regering van de Bourgondische h e r t o - gen, in de XV*" eeuw, was de Vlaamse visserij, d a n k zij h e t h a r i n g k a k e n op zee, geleidelijk uitgegroeid tot een grootscheeps m a r i t i e m hedrijf, welke in de economie van h e t land een v o o r n a m e rol hegon te spelen. Omstreeks 1500 was h e t graafschap Vlaan- d e r e n i n d e r d a a d de voornaamste leverancier van k a a k h a r i n g en « moluwe », d.i. van in t o n n e n gezouten h a r i n g en k a b e l j a u w ( a h e r d a a n ) , geworden en h a d als dusdanig de plaats ingenomen, die Dene- m a r k e n en de Noorse l a n d e n in de middeleeuwse economie van E u r o p a b e k l e e d d e n . Deze bevoor- rechte toestand h a d h e t vooral te d a n k e n aan de ondernemingsgeest van de « w e e r d e n » of reders- geldschieters, die in de drie grote kusthavens, Oos- tende, N i e u w p o o r t en D u i n k e r k e , de visserij finan- cierden en voor de e x p o r t van het aangevoerde en i n g e m a a k t e p r o d u c t n a a r het b u i t e n l a n d zorgden.

De w e e r d e n h a d d e n , d a n k zij de liberaal-kapitalis- tische wijze w a a r o p ze te werk gingen, de buiten- landse m a r k t e n , vooral de F r a n s e , k u n n e n verove- ren. Deze afzetgebieden lieten ze door eigen fac- teurs b e w e r k e n , zodat ze steeds zeker waren er h u n waar te k u n n e n invoeren. H e t m i d d e n p u n t van h u n h a n d e l in F r a n k r i j k lag te R o u a a n , de grote Nor- m a n d i s c h e h a v e n aan de m o n d i n g van de Seine en tevens voorhaven van P a r i j s , w a a r h e e n zeer veel vis gestuurd werd. Paralleel aan de zeevisserij ontwik- kelde zich dus ook een k o o p v a a r d i j , die grotendeels op de uitvoer van vis n a a r F r a n k r i j k en ook n a a r E n g e l a n d gesteund was. De haringvisserij, die door een vloot van zowat 150 « buizen » van de grote en kleine Vlaamse kustplaatsen beoefend werd, greep plaats over gans de uitgestrektheid van de Noord- zee, van h e t Skagerrak en de Sund in h e t oosten tot aan de Schotse en Engelse kusten in h e t westen en h e t N a u w van Calais in het zuiden. De vissers onder- n a m e n over h e t algemeen slechts een tweetal reizen p e r seizoen. De voornaamste p e r i o d e van visvangst was de « grote visserij » van J u n i tot November, tijdens dewelke h a r i n g en k a b e l j a u w gevangen en op zee zelf in t o n n e n gezouten ( i n g e k a a k t ) werd. H e t h o o g t e p u n t van deze viscampagne was de « teelt »,

de vangst van volle h a r i n g vóór de Engelse oostkust in de omgeving van G r e a t - Y a r m o u t h . Vóór de teelt, tijdens de « voorvanc » of de « voorreis », in J u n i en J u l i , w e r d vroege h a r i n g (maatjesharing) en ook k a b e l j a u w gevangen. De vissersvaartuigen waren niet m e e r de middeleeuwse open b o t e n of schuiten, m a a r zeewaardige schepen, « b u i z e n », die een lading van 20 tot 40 last k a a k h a r i n g , elke last 12 t o n n e n tellende, k o n d e n b e r g e n en een bemanning van m e e r d a n 20 k o p p e n voerden. Voor h e t i n h a l e n van de n e t t e n — de haringvleet bestond u i t talrijke aan e l k a a r g e k o p p e l d e drijfnetten, die somtijds een lengte van m e e r 1.000 m e t e r k o n d e n b e r e i k e n — evenals voor h e t k a k e n van de vis op zee was er i n d e r d a a d een talrijke b e m a n n i n g nodig.

Deze was b o v e n d i e n ook vereist voor de verdediging op zee. Na afloop van de « grote visserij » h i e l d e n veel vissers zich tijdens de w i n t e r m a a n d e n bezig m e t de « kleine visserij », die vóór de Vlaamse kust zelf en in de omgeving van de Zwin- en Schelde- m o n d i n g e n p l a a t s greep. Beide visserijbedrijven, evenals de k o o p v a a r d i j w a a r m e d e ze g e p a a r d gingen, stonden, zoals t r o u w e n s ook de v r e e m d e koop- v a a r d i j op Brugge en A n t w e r p e n , ten zeerste bloot aan zeeroverij en economische vergelding in de v r e e m d e havens. Wel is w a a r functionneerde nog steeds een a d m i r a l i t e i t , die, sedert ze in 1488 door M a x i m i l i a a n van Oostenrijk gereorganiseerd geworden was, zowel voor de zeeoorlog als voor de konvooiering moest instaan, m a a r z o n d e r over een eigenlijke vloot de b e s c h i k k i n g te h e b b e n . Zo de n o o d z a k e l i j k h e i d zich voordeed, ging de a d m i r a a l in alle haast over tot de opeising van enkele grote k o o p v a a r d i j s c h e p e n , die h i j tot oorlogsbodems deed u i t r u s t e n en tevens ook, m e t de t o e s t e m m i n g van de zeesteden en de Staten van V l a a n d e r e n tot de heffing van een last- of konvooigeld op de aangevoerde vis. Tot aan de k e i z e r s k r o n i n g van K a r e l V in 1520, k o n de a d m i r a l i t e i t aldus voorzien in de beveiliging van de scheepvaart op de N e d e r l a n d e n . Tevens zorgde de regering van de regentes, M a r g a r e t h a van Oostenrijk, g e d u r e n d e de p e r i o d e van wrijving tussen E n g e l a n d en F r a n k r i j k (1511-1513), voor h e t

(2)

afsluiten m e t de vorsten van die twee m o g e n d h e - d e n van handelsaccoorden, w a a r d o o r zowel de zeevisserij, als de uitvoer van h a r i n g en moluwe n a a r beide l a n d e n mogelijk bleef.

Aan de l a n g d u r i g e toestand van vrede, die in h e t voordeel van ons land tijdens de m i n d e r j a r i g h e i d van K a r e l V k o n g e h a n d h a a f d blijven, k w a m e r m e t de k e i z e r s k r o n i n g van de jonge, m a a r machtige p r i n s een einde. F r a n s I, de k o n i n g van F r a n k r i j k , a c h t t e zich door de geweldige m a c h t s u i t b r e i d i n g van de keizer ingesloten en bedreigd, terwijl de Engelse k o n i n g , H e n d r i k V I I I , t e r verdediging van zijn b e l a n g e n tot h e t voeren van een evenwichtspo- litiek overging. T o e n in 1521 de oorlog (1* oorlog) tussen F r a n k r i j k en h e t keizerrijk u i t b r a k , was h e t m a a r al te duidelijk, d a t ook de N e d e r l a n d e n in de strijd zouden b e t r o k k e n worden, t e m e e r als d a t E n g e l a n d de p a r t i j van de keizer gekozen h a d . I n het vooruitzicht van de k o m e n d e strijd h a d de gouvernante-generaal van de N e d e r l a n d e n d a n ook aan h a a r r a d e n o p d r a c h t gegeven, vooraleer tot de mobilisatie van de a d m i r a l i t e i t over te gaan, alle vroegere Bourgondische o r d o n n a n t i e s op d a t stuk, vooral die u i t de tijd van de a d m i r a a l Filips van Kleef, o p n i e u w in te studeren. Tevens zou m e n grondig de i n r i c h t i n g v a n de a d m i r a l i t e i t e n in F r a n k r i j k , E n g e l a n d e n Spanje n a g a a n . T o c h m a g h i e r gezegd w o r d e n dat, afgezien van de Spaanse zeemacht, al deze b u i t e n l a n d s e a d m i r a l i t e i t e n nog in h u n b e g i n s t a d i u m w a r e n en, e v e n m i n als de N e d e r l a n d e n , over een bestendige oorlogsinarine de b e s c h i k k i n g h a d d e n . Vooralsnog bleef de zeeoorlog tot konvooiering en k a a p v a a r t b e p e r k t en was e r van een eskaderoorlog n o g steeds geen spraak. Van- d a a r de o n d e r h a n d e l i n g e n , die in 1521 te Calais, h e t Engelse bruggenhoofd op h e t vasteland, o n d e r de a d m i r a l i t e i t e n van de verschillende oorlogvoe- r e n d e m o g e n d h e d e n n o p e n s de n e u t r a l i t e i t van d e haringvissers ingezet w e r d e n en die slechts in Octo- b e r 1521, toen h e t voor de Vlamingen reeds te laat was, n a a r een overeenkomst leidden. H e t lag voor de h a n d , d a t in zulke o m s t a n d i g h e d e n de konvooiering zich o p d r o n g . W e l is w a a r h a d de a d m i r a a l , Adolf van Bourgondië-Beveren, d a n k zij de heffing van een lastgeld, in Zeeland e n H o l l a n d tien oorlogsbodems k u n n e n u i t r e d e n , m a a r wegens de wei- felingen van de keizer bleef dit eskader werkeloos.

E r moest dus d r i n g e n d g e h a n d e l d w e r d e n , wou m e n n i e t d a t ook volgend haringseizoen verloren zou gaan. De Vlaamse visserijhavens, Oostende, Nieuw- p o o r t en D u i n k e r k e waren evenwel p a r a a t . Sinds 1500 i n d e r d a a d t r a d e n ze, m e t h e t oog op de behar- tiging van h u n h a n d e l s b e l a n g e n , steeds op i n gemeen overleg met e l k a a r en w a r e n e r aldus geleidelijk toe gekomen een soort handelsliga, die van de « drie zeesteden van Westelijk V l a a n d e r e n » te v o r m e n . V a n 1521 af zien we ze ook h u n a a n d a c h t aan de konvooiering v a n de vissersvloten e n a a n de verdediging van de kust wijden. Op d a t gebied h a d d e n ze evenwel reeds een hele t r a d i t i e a c h t e r de rug. De Bourgondische h e r t o g e n h a d d e n h e n

Oorlogsschip en haringbais in 1565, door Pieter Breugel (Uit verzameling v a n wijlen Dr J. Denucé.)

i m m e r s vroeger, in de XV*" eeuw, reeds toegestaan in tijd van oorlog en onveiligheid op zee m e t de steun van de Staten van V l a a n d e r e n en van d e regering de kustverdediging te organiseren, alsmede door de u i t r u s t i n g van konvooischepen, zich een z e e m a c h t te verschaffen. T o t dit b e p r o e f d e stelsel zouden ze n u o p n i e u w h u n toevlucht n e m e n , i n afwachting d a t de a d m i r a l i t e i t bij m a c h t e zou wezen om h a a r zware t a a k zelf u i t te voeren.

I n h e t begin van h e t j a a r 1522 besloten de zeesteden, wier afgevaardigden op een algemene dag- vaart te N i e u w p o o r t b i j e e n g e k o m e n waren, « o m m e t b e h a u t van d e r visscherie t e r zee, de vianden ende Fransoisen met scepen van oorloghen te wederstane e n d e danof de h u l p e e n d e assistencie van d e n Vier Leden 's Lands van V l a e n d e r e n te verzouckene ».

Dezen, als landsvergadering, stemden i n d e r d a a d een

« bede » of crediet van 150.000 p o n d voor de inrich- t i n g v a n e e n k u s t w a c h t v a n 1.000 m a n r u i t e r i j e n 800 m a n voetvolk, alsmede voor de u i t r u s t i n g van een flotielje van 6 oorlogsschepen m e t h u n b e m a n n i n g . De 6 vaartuigen, elk van een t o n n e m a a t van ongeveer 100 vaten ( = 100 t o n ? ) , moesten gele- verd worden, n a a r r a t o van 2 d o o r N i e u w p o o r t , 2 door D u i n k e r k e , 1 door Oostende en 1 door h e t Brugse Vrije voor zijn k u s t p l a a t s e n Raversijde, B l a n k e n b e r g e , Heist e n Sluis. Deze m a a t r e g e l e n , gevoegd b i j degene, die reeds vroeger op verzoek van de regering genomen geworden waren, n a m e - lijk de b e w a p e n i n g van d e versterkte steden aan de kust e n van de grensplaatsen door m i d d e l van

(3)

« grosse artillerie» en de verplichting voor nun burgers elk met een « harquebuze a crocetz » bewa- pend te zijn, moesten voorzien in de beveiliging van de bedreigde zones. Om de zeesteden toe te laten bun zware militaire verplichtingen na te komen, vergunde de regering hen een « convoy-

ghelt» ten bedrage van 3 pond het last op de aangevoerde verse en ingekaakte haring te heffen.

De rekening van de twee door de gemeente Nieuw- poort in 1522 uitgeruste konvooischepen bleef ons in het oud archief van die stad bewaard. De beide oorlogsbodems waren respectievelijk de Bruud met een bemanning van zowat 100 koppen en de

Snaphaenne, die er slechts een van 60 stelde. De

rekening noemt dan ook de eerste van deze twee vaartuigen « den grooten scepe van oorlooghe » en de tweede « de cleene scepe ». Ze hadden tezamen een tonnemaat van 172 vaten. Burgemeester en schepenen van Nieuwpoort ontvingen voor de dek- king van de uitgaven door hen gedaan voor de uitrusting en de bemanning van de beide schepen in het totaal 15.722 pond, verdeeld over vijf maan- den, of zowat 3.144 pond voor elk van de maanden Mei tot September 1522. De opbrengst van het kon- vooigeld te Nieuwpoort bedroeg slechts 976 pond voor een totale aanvoer van 325 last haring, waar- onder 215 last kaakharing, wat als vangst zeer wei- nig was. Dit toont genoegzaam aan hoe onzeker de toestand op zee bleef, alhoewel er van een eigen- lijke zeeoorlog nog steeds geen spraak was.

Pas was de konvooiering en het haringseizoen van 1522 achter de rug, of de regering van Marga- retha van Oostenrijk gaf aan de zeesteden en aan de Staten van Vlaanderen opdracht hun flottielje verder in de vaart te houden. Hun schepen werden dus niet onttakeld. Tevens stelden de Staten van Holland en Zeeland alsmede de admiraliteit nieuwe pogingen in het werk om de erkenning van de neu- traliteit van de vissers op zee te bekomen. Gezien dit niet meer bereikt kon worden, zag men zich verplicht, zowel tijdens het haringseizoen van het jaar 1523, als tijdens dit van het jaar 1524, de kon- vooiering voort te zetten en de kustverdediging in stand te houden. Op verzoek van de centrale rege- ring stonden de Staten van Vlaanderen in 1524 voor dit doel de heffing van een nieuwe « bede » van 150.000 pond toe. Dat jaar werden er door de visserijhavens evenwel slechts 4 oorlogsschepen in de vaart gebracht. Het Nieuwpoortse konvooischip, de Leuwe met een tonnemaat van 80 vaten en een bemanning van zowat 60 koppen, was er een van.

De betrekkingen tussen het keizerrijk en Frank- rijk bleven ook na het herstel van de vrede uiterst gespannen. Frans I was er inderdaad niet voor teruggeschrokken een militair, politiek en econo- misch verbond met de Turken, de toenmalige zo gevreesde vijanden van de Christenheid, aan te

Eigenaardig genoeg blijkt uit de rekening van dit vaartuig dat de Vlaamse oorlogsbodems het ten na- dele van de Fransen buit hadden gemaakt. Toch zou men in het begin van het jaar 1525 tot een bestand op zee geraken. Na de nederlaag van Frans I vóór Pavia in het hertogdom Milaan ',N.-Italië), slaagde de gouvernante-generaal, Margaretha van Oosten- rijk, er inderdaad in met de Fransen een overeen- komst af te sluiten, waardoor gedurende de periode lopende van 26 Juli tot 31 December de onzijdig- heid van de vissers door de oorlogvoerende partijen erkend werd. De Vlaamse zeesteden deden niette- min stappen tot verdere handhaving van de kust- verdediging en konvooiering. Na de bekrachtiging van de vredesaccoorden waren ze wel verplicht tot demobilisatie over te gaan. In Augustus 1525 wis- ten ze van de keizer te verkrijgen, dat ze tot likwi- datie van hun oorlogsschepen het konvooigeld tot volledige aanzuivering van hun onkosten mochten voortheffen. De eigenlijke vrede werd nochtans eerst in Januari 1526 te Madrid door de aldaar gevangen gehouden Franse koning onder dwang ondertekend.

De aldus gesloten vrede was slechts van korte duur. Wel is waar kon de haringcampagne in 1526 zonder begeleiding van oorlogsbodems plaatsgrij- pen, maar reeds het volgend jaar deden zich opnieuw moeilijkheden voor. In September 1527 bleek het inderdaad dat Hendrik VIII, de Engelse koning, die naar de partij van de Fransen overge- lopen was, toebereidselen voor de oorlog maakte.

Zodra dit bekend geraakte, haastten de Vlaamse zeesteden zich van de provinciegouverneur te ver- krijgen, dat er overal langshecn de kust garnizoe- nen gelegd zouden worden. De oorlogsverklaring

(2'' oorlog) van Frankrijk en Engeland aan Karel V volgde op 22 Januari 1528. De Staten van Vlaande- ren gingen dan ook kort daarop in de kusthavens over tot de uitrusting van een nieuw flottielje, dat ze voor de eerste maal onder het bevel stelden van Geeraard van Meckeren, de vermetele kapitein uit de streek van Duinkerke. Toch ging de konvooie- ring van de grote visserij dat jaar niet door. In de loop van de maand Juni 1528 sloten de oorlogvoe- rende machten inderdaad voor de duur van acht maanden een nieuw bestand dat de vrijheid van visvangst waarborgde. Het jaar nadien, op 3 Augus- tus 1529 werd dan eindelijk te Kamerijk de defi- nitieve vrede gesloten, wat gepaard ging met het herstel van de goede betrekkingen tussen Karel V en Engeland alsmede Schotland.

gaan. Dezen hadden zich, dank zij hun machtige

vloot, kunnen meester maken van Tunis en Algiers,

de twee grote havens van Noord-Afrika, van waar-

uit ze voortaan ongehinderd Spanje, Napels, Sicilië

en de Balearen, die tot het rijk van Karel behoor-

den, bedreigden. Ze ondernamen er talrijke lan-

2. - DE KWESTIE VAN DE KEIZERLIJKE OORLOGSMARINE (1535-1537)

(4)

dingen, razzieerden er de kusten en deporteerden er de gevangen genomen Christenen, om ze als sla- ven in Noord-Afrika te verkopen. Hun oorlogsvloot die onder het uitstekend bevel van de beruchte admiraal Kheir-ed-Din Barbarossa stond, kon voort- aan in de Middellandse Zee aan de Fransen alle gewenste hulp bieden. De macht van de keizer in de oude wereldzee stond dus op het spel. Na tot tweemaal toe, in 1533 en 1535, Cornelius Duplicius De Schepper, zijn beste diplomaat, als ambassadeur naar Hongarije en Constantinopel te hebben gestuurd om er met de sultan Soliman II, de Prachtlievende, in verbinding te treden en van hem toegevingen te bekomen, besloot Karel V tot de zeeoorlog in de Middellandse Zee over te gaan.

Daartoe trad hij in Italië in onderhandelingen met de admiraal van de Genuese vloot, Andrea Doria, wiens zeemacht hij huurde. Samen met de eskaders, die hij in Portugal, Spanje en de Nederlanden deed uitrusten, zou hij een vloot van zowat 500 schepen van alle slag, galeien, karvelen en hulken verza- meld hebben, waaronder ook een 25-tal Vlaamse hulken, die als troepentransportschepen dienden en met Vlaamse bemanningen, meestal verplicht tewerk gestelde vagebonden, voorzien waren. Met deze zee- macht, die onder het opperbevel van Andrea Dorea stond, ondernam de keizer in Juni 1535 van uil Italië de overtocht naar Tunis, waar hij in de loop van de maand Juli kon landen en na een harde tegenstand vanwege de Turken onder leiding van hun admiraal Barbarossa, zich van de stad en de haven kon meester maken. Hij bemachtigde er een aanzienlijk buit, waaronder een groot gedeelte van de vloot en de artillerie van Barbarossa (naar men beweerde 160 grote en kleine galeien, 400 stukkeu geschut) en bevrijdde er, naar hij zelf aan de kei- zerin meldde, niet minder dan 20.000 Christenen uit de Turkse slavernij.

Weldra blijkt de keizer naast de nood van een vaste vloot in de Middellandse Zee, eveneens de noodzakelijkheid van een sterke zeemacht in de Noordzee te hebben aangevoeld. Reeds in 1535 had de admiraal, Adolf van Bourgondië-Beveren, zich verplicht gezien met de Franse admiraliteit bespre- kingen nopens de neutraliteit van de haringvissers in te zetten. Alhoewel de beide partijen alsdan nog tot een overeenkomst konden geraken, leidde de opflakkering van de oorlog (3

e

oorlog) het volgend jaar weldra tot vijandelijkheden op zee. De Fran- sen konden inderdaad in het voorjaar van 1536, dank zij hun bondgenootschap met de hertog van Gelderland, samen met de Geldersen de Neder- landse havens van de Noordzee en de Zuiderzee blokkeren en op zee voortaan niet alleen de koop- vaardij, maar ook de zeevisserij bedreigen. De landvoogdes van de Nederlanden, Maria van Hoa- garije, aarzelde dan ook niet aan de visserijhavens toelating tot uitreding van oorlogsbodems en beoe- fening van de kaapvaart te verlenen. Duinkerke ging onmiddellijk over tot de uitrusting van twee oorlogsschepen, de Marie, dat volledig nieuw van

Ilaringbuis aan de vlet.

Let op de neergestreken masten en op de drijfnetten.

stapel liep, en de Spagnaert. Nieuwpoort en Oos- tende brachten eveneens elk een schip in de vaart.

Deze vier vaartuigen werden nochtans tijdens de grote visserij niet ingezet. De keizer was er inder- daad op dat ogenblik reeds toe gekomen, met het oog op een militaire tussenkomst in Denemarken, waar zijn schoonbroer, koning Christian II, ver- jaagd geworden was, een Noordzeevloot in te rich- ten. Daartoe had hij Corn. Duplicius De Schepper, diplomaat en lid van de Geheime Raad, tot com- missaris of surintendant voor leger en marine aan- gesteld en hem opdracht gegeven de expeditie teg?n bet opstandige Denemarken voor te bereiden. Als Nieuwpoortenaar van geboorte en afstammend uit een gekende zeemansfamilie, zou Cornelius De Schepper gedurende twintig jaar dit nieuw ambt bekleden en het door zijn toewijding en onderlegd- heid tot een waar ministerie uitbouwen. De vlont die hij door de admiraliteit in de havens van Vlaan- deren, Zeeland en Holland deed uitrusten, bestond uit niet minder dan 30 grote schepen, waarvan som- mige met een tonnemaat van 400 vaten en een bemanning van 113 koppen (34 officieren en 79 matrozen), benevens 12 kleinere vaartuigen, meestal met 34 koppen bemand (16 officieren en 18 matrozen). Het totaal aantal leden van de expe- ditie bedroeg zowat 7.500 personen, waaronder 3.000 zeelieden en 4.500 militairen. Tot gezagvoer- der over deze zeestrijdkrachten werd Geeraard van Meckeren aangesteld.

Van de tocht naar Denemarken kwam er even- wel, wegens de val van Kopenhagen in de handen van de opstandelingen, niets terecht. Dit liet de keizer toe zijn vloot onmiddellijk tegen de Fransen in te zetten. Onder de druk van deze bedreiging kwam Frans I er dan ook weldra toe de onzijdig- heid van de vissers, althans tijdens de « grote vis- serij », te erkennen (26 Augustus 1536).

De keizer deed kort daarop dezelfde toegeving

ten voordele van de Franse haringvissers, die de

gewoonte hadden wat later uit te zeilen (18 Sep-

(5)

t e m b e r 1536). De vissers van beide k a n t e n mochten evenwel slechts voorzien van vrij geleiden en zonder eskorte van konvooischepen h u n bedrijf j p zee uitoefenen.

Van de aldus getroffen regeling bleef evenwel de k o o p v a a r d i j en de kleine visserij totaal uitge- sloten. K o r t d a a r o p werd de keizerlijke zeemacht gedemobiliseerd.

I n bet vooruitzicht tijdens de k o m e n d e winter de kust, de kleine visserij en de scheepvaart op het Zwin tegen mogelijke nieuwe aanvallen van de F r a n s e n te b e s c h e r m e n , besloten de Staten van V l a a n d e r e n in de n a z o m e r een flotielje uit te stu- ren. Te Sluis deden ze twee oorlogsbodems uitrus- t e n : een groot schip de Sint Salvator, gans nieuw en gekocht te A r n e m u i d e n , m e t een t o n n e m a a t van 180 vaten en een kleiner, de Maria, een gallioen van 80 vaten. H e t eerste vaartuig h a d een b e m a n - ning van 176 k o p p e n , w a a r o n d e r een 40-tal

« c r y g h e r s » , en was b e w a p e n d met een « groot stick » m e t 8 k a m e r s en met een achttal « bassen », elk m e t 2 kamers. Het tweede schip was met 57 kop- p e n b e m a n d , w a a r o n d e r een 20-tal krijgslieden en was b e w a p e n d met 2 « yseren bussen » en 1 « klein m e t a l e n stixken ». Op beide schepen d i e n d e n al t e z a m e n 19 « b u s s c h i e t e r s » of k a n o n n i e r s . Tot gezagvoerder over dit kleine smaldeel werd op 6 S e p t e m b e r 1536 r i d d e r H e n r y de Douvryn aangesteld. Hij ontving de titel « a d m i r a a l van Sluis ».

Voor de afvaart van zijn beide schepen had hij van alle leden van de b e m a n n i n g een eed van gehoor- z a a m h e i d af te n e m e n en een t u c h t r e g l e m e n t uit t e v a a r d i g d e n . I n de bekostiging van de ganse bewa- p e n i n g voorzag de regering door de t o e k e n n i n g aan de Staten van V l a a n d e r e n van een eerste voorschot, ten b e d r a g e van 10.000 p o n d . Dat de flotielje te k l e i n en te zwak was om de veiligheid van de kleine visserij en van de scheepvaartroutes te verzekeren, bleek weldra uit een incident dat zich in de loop van de m a a n d M a a r t 1537 in de Engelse wateren n a b i j Dover voordeed. Om te o n t s n a p p e n aan een plotseling o p g e k o m e n storm b a d d e n beide schepen a l d a a r in de Downs een toevlucht moeten zoeken.

Ze w e r d e n er onverhoeds door de Engelse oorlogs- b o d e m s overvallen en dit niettegenstaande Enge- land op dat ogenblik niet in oorlog met de keizer was. Op de Sint Salvator werden enkele leden van de b e m a n n i n g gedood, terwijl de overige meest allen gevangen genomen werden. D a a r de storm bleef voortwoeden, lieten de Engelsen evenwel hef schip aan zijn lot over. Gelukkig wisten enkele m a n s c h a p p e n , die zich in het ruim verborgen hadden, h e t w r a k te redden en n a a r D u i n k e r k e te brengen. De a n d e r e leden van de b e m a n n i n g werden n a d e r b a n d door de Engelsen te Dover in vrijheid gesteld. H e t kleine schip, de Maria, alhoewel b e t door de Engelsen ook o n d e r schot genomen geworden was, h a d zich eveneens k u n n e n r e d d e n en was gehavend te Sluis teruggekeerd. Na dit incident werd de Sint Salvator vervangen door de Spagncart, een van de twee D u i n k e r k s e oorlogsschepen, die nog

geen dienst h a d d e n gedaan en die door de Staten van V l a a n d e r e n tegen betaling van alle reeds gedane onkosten van de gemeente D u i n k e r k e overgenomen geworden was.

E e n m a a l de w i n t e r voorbij, bleek h e t dat de Franse koning, die tersluiks de oorlog op zee wou voortzetten, b e r o e p h a d gedaan op de oorlogsmarine van de N o r m a n d i s c h e visserijbaven D i e p p e . De Staten van V l a a n d e r e n zagen zich dan ook verplicht tot b e s c h e r m i n g van de grote visserij en de k o o p v a a r d i j tijdens de zomer een nieuwe flotielje in de vaart te brengen. In de m a a n d J u l i 1537 beschikten ze reeds over een smaldeel van 4 oor- logsbodems: de Spagnaert, die nu de n a a m Zeewulf droeg, h e t admiraalsschip de Marie, bet tweede van D u i n k e r k e overgenomen schip, de Vlieghende Geest, een gallioen, en ten slotte een k l e i n e r e boot, de Pynaetse. De Marie was met 127 k o p p e n b e m a n d , de Zeewulf met 68, de Vlieghende Geest, met 58 en de Pynaetse met 28. De door de regering voorge- schoten credieten bedroegen, naast een toelage van 10.000 p o n d , een maandelijkse som van 5.000 gou- den carolus g e d u r e n d e zes m a a n d e n . Voor de kleine vloot werd een nieuw r e g l e m e n t uitgevaardigd. Op zee moesten de vier schepen steeds bij e l k a a r blijven z o n d e r e l k a a r ooit uit b e t oog te verliezen. H u n aanleghaven bleef Sluis en h u n gezagvoerder H e n r y de Douvryn. Het smaldeel wist zich in J u l i 1537 meester te m a k e n van een F r a n s oorlogsschip uit D i e p p e , de Lupaert en van zijn b e m a n n i n g , bene- vens van een drietal k o o p v a a r d i j s c h e p e n , waaronder een uit Deventer en twee uit K a m p e n , een Zui- d e r h a v e n , die allen met h u n lading n a a r Sluis opge- b r a c h t werden. Laatste v e r b e u r d v e r k l a r i n g werd evenwel door de eigenaars betwist.

Bovendien zag m e n zich ook verplicht m e t D i e p p e te o n d e r h a n d e l e n . De F r a n s e n h a d d e n i m m e r s ook Vlaamse zeelieden krijgsgevangenen g e m a a k t en nu moest m e n van beide k a n t e n tot de uitwisseling van de gevangenen overgaan. We zien de a d m i r a l i t e i t van de N e d e r l a n d e n dan ook in ver- b i n d i n g t r e d e n met n i e m a n d m i n d e r dan met de b e r u c h t e k a p e r J e a n Ango, luitenant van de stad D i e p p e . Gelukkig bleef de k a a p v a a r t van Fransen en Vlamingen niet v o o r t d u r e n .

Reeds op 30 J u l i 1537 kwam bet te Bomy tussen de vertegenwoordigers van de beide oorlogvoerende p a r t i j e n tot een bestand, dat n a d e r h a n d in een vre- desverdrag omgezet werd en die de vrede op zee zou herstellen. De Staten van V l a a n d e r e n gingen kort d a a r o p tot de demobilisatie en de likwidatie van h u n zeemacht over. Ze verkochten al h u n oorlogsbodems, de twee niet gebruikte schepen van Oostende en N i e u w p o o r t i n b e g r e p e n , alsmede de b u i t g e m a a k t e k o o p v a a r d i j s c h e p e n . Voor de eerste m a a l zien we alsdan te D u i n k e r k e , in n a a m van de keizer, commissarissen, belast met het onderzoek inzake de betwiste buit, o p t r e d e n .

Van d a t ogenblik af zou in de stad een d e r voornaamste prijzenhoven van de k a a p v a a r t geves-

tigd blijven. (Vervolgt)