Evaluatie randvoorwaarden doordecentralisatie beschermd wonen

(1)

Aan de leden van de Vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018

2500 EA DEN Haag

Per e-mail : cie.vws@tweedekamer.nl

Datum

16 november 2020

Bijlage(n)

-

Contactpersoon

Esmé Wiegman

Onderwerp

Algemeen overleg ggz en maatschappelijke opvang e.a. op 19 november 2020

Ons kenmerk

VA20-066

Geachte leden van de vaste Kamercommissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport,

Op 19 november 2020 spreekt u met staatssecretaris Blokhuis over onder meer de doorcentralisatie van beschermd wonen voor ggz patiënten. Dit is de grootste stelselwijziging in het sociaal domein in deze kabinetsperiode. 355 gemeenten worden verantwoordelijk voor beschermd wonen van ruim 20.000 ggz patiënten. We schreven u daar ook over in juni 2020. Inmiddels is de besluitvorming over de doordecentralisatie aanstaande, zo liet staatssecretaris Blokhuis u afgelopen vrijdag weten. Het besluit over de doordecentralisatie nemen de VNG en de ministeries van VWS en Binnenlandse Zaken op 7 december 2020. Daarna zal de staatssecretaris van VWS u informeren over het besluit.

Evaluatie randvoorwaarden doordecentralisatie beschermd wonen

Op 21 januari 2020 is de motie Kerstens overgenomen door de staatssecretaris. In deze motie is het kabinet gevraagd een evaluatie uit te voeren om te zien of aan de randvoorwaarden voor doordecentralisatie is voldaan. Dit in opvolging van de eerdere overeenkomst om “geen onomkeerbare stappen te zetten t.a.v. de zogenaamde «doordecentralisatie beschermd wonen» dan nadat de randvoorwaarden daarvoor zijn vervuld”. Wij zien dat op dit moment aan de randvoorwaarden onvoldoende is voldaan.

In de afgelopen maanden hebben de VNG en VWS een aantal onderzoeken gedaan naar de randvoorwaarden. Zij hebben daarmee veel werk verzet. Het onderzoek ‘Stand van het Land’ brengt in beeld in hoeverre gemeenten en regio’s een visie en uitvoeringsafspraken hebben over financiën, begeleiding en woningen. In opdracht van VWS is, n.a.v. de motie Dik-Faber/Renkema, een praktijktoets gedaan om de gevolgen van het invoeren van een woonplaatsbeginsel voor ggz cliënten in kaart te brengen. De VNG heeft ook een Uitvoeringstoets gedaan inzake het wetsvoorstel Woonplaatsbeginsel. Het wetsvoorstel Woonplaatsbeginsel heeft van 15 juli – 12 augustus 2020 ter consultatie via internet voorgelegen.

(2)

De verwachting is dat het wetsvoorstel in maart 2021 aan uw Kamer gezonden wordt. De nieuwe regering en Tweede Kamer zullen hier in 2021 over besluiten.

Onze bevindingen – het land is er nog niet klaar voor

In juni 2020 vroegen wij u de doordecentralisatie van beschermd wonen niet door te voeren tot aan de voorwaarden voor sociale inclusie uit het advies van de Commissie Dannenberg is voldaan en dan alleen gezamenlijk met maatschappelijke opvang. We lezen in de aan uw Kamer gezonden rapporten dat de meeste regio’s nog geen actuele regiovisie en uitvoeringsplan hebben. Er is overal een tekort aan passende huisvesting. Wijken in (kleinere) gemeenten zijn niet voorbereid op nieuwe buren met een ggz achtergrond. Gemeenten hebben zeer beperkt prestatieafspraken gemaakt met corporaties en huurdersverenigingen over passende huisvesting. Zorgaanbieders zijn daar vrijwel niet bij betrokken. Twee derde van de gemeenten heeft geen woonzorgvisie voor kwetsbare doelgroepen, inclusief de ggz. Ambulante passende begeleiding en behandeling is niet voldoende beschikbaar.

Onafhankelijke cliëntondersteuning, die cruciaal is voor deze doelgroep, komt in het rapport over de stand van zaken in de regio’s zo goed als niet voor.

Alle regio’s zijn in afwachting van de uitkomst van de onderhandelingen van het Rijk met de gemeenten over het Gemeentefonds. Een groot aantal wil daarom geen regionale financiële afspraken maken. De herijking van de algemene uitkering in het Gemeentefonds en de samenhang daarvan met het nieuwe objectieve verdeelmodel voor Beschermd Wonen, zal grote invloed hebben op het beschikbare Wmo budget per gemeente voor ondersteuning en participatie van mensen met ernstige psychische aandoeningen. De gemeenten weten niet óf en hoevéél budget zij vanaf 2021 hiervoor krijgen. Er is geen zicht op het cumulatieve effect van de herijking van het Gemeentefonds, het nieuwe objectieve verdeelmodel voor beschermd wonen, de uitname van meer dan 495 miljoen euro uit de Wmo ten gunste van de Wlz (omdat veel ggz cliënten verschuiven van Wmo bekostiging naar Wlz bekostiging) en de kosten van uitvoering van het Woonplaatsbeginsel.

Cliëntperspectief staat voor ons voorop

Uit de praktijktoets gevolgen van het Woonplaatsbeginsel voor cliënten blijkt dat er substantiële risico’s zijn voor de toegang tot en continuïteit van zorg voor ggz cliënten. Cliënten voor wie vanwege hun specifieke zorgbehoefte, alleen passende woonvormen in een andere dan hun eigen gemeente beschikbaar zijn, lopen het risico afgescheept te worden met lichte vormen van begeleiding die tot verdere escalatie leiden.

Uitvoering vraagt om schaalgrootte en wettelijke borging samenwerking

De invoering van een woonplaatsbeginsel moet het mogelijk maken dat gemeenten onderling kosten gaan verrekenen. Uit de praktijk van de jeugdzorg en uit onderzoek van bureau AEF blijkt dat het werken met een woonplaatsbeginsel leidt tot een enorme verzwaring van de administratieve lasten en uitvoeringskosten. De inkoop en verrekening over en weer tussen 355 gemeenten veroorzaakt extra administratieve lasten. Een modelovereenkomst voor inkoop, zoals de VNG voorstaat, heeft geen draagvlak bij gemeenten, blijkt uit onderzoek. Gemeenten willen eigen inkoopmodellen handhaven. De kosten voor al deze administratieve lasten moeten uit schaarse zorgmiddelen worden opgebracht.

Om deze lasten te beperken en problemen voor cliënten te voorkomen zijn Valente en de Nederlandse ggz voorstander van verplichte regionale samenwerking inzake beschermd wonen, inclusief verplichte financiële afspraken tussen centrum- en regiogemeenten.

Dit is door de minister (nu de staatssecretaris), ook voorgesteld voor de jeugdzorg in het wetsvoorstel

‘verbetering beschikbaarheid zorg voor jeugdigen’, dat beoogt administratieve lasten te verminderen en bovenregionale samenwerking te verbeteren.

(3)

jeugdbescherming, jeugdreclassering en gespecialiseerde jeugdzorg, is wettelijk geborgde (boven)regionale samenwerking onontbeerlijk voor de organisatie van beschermd wonen van ggz cliënten. De door de gemeenten opgestelde zelfregulering in de vorm van een ‘Norm voor Opdrachtgeverschap’ die per regio verschillend kan uitpakken, vinden we volstrekt onvoldoende om continuïteit van samenwerking en beschikbaarheid van passende zorg te waarborgen.

Wilt u de staatssecretaris vragen om inzicht te geven in de separate en de cumulatieve effecten van de herijking van de algemene uitkering van het Gemeentefonds, het nieuwe objectieve verdeelmodel voor beschermd wonen, de uitname van meer dan 495 miljoen euro uit de Wmo ten gunste van de Wlz, het effect van dit alles op gemeentelijke budgetten voor de Wmo, en de kosten van uitvoering van het Woonplaatsbeginsel en te vragen om definitieve besluitvorming over de doordecentralisatie van beschermd wonen pas plaats te laten vinden op het moment dat inzicht bestaat over de separate en cumulatieve effecten?

Wilt u de staatssecretaris vragen een voorstel te doen voor wettelijke borging van regionale samenwerking inzake beschermd wonen in de Wmo, naar analogie van de jeugdzorg?

Wilt u de staatssecretaris vragen, om met de minister van Binnenlandse Zaken /Wonen, ervoor zorg te dragen dat op 31 december 2021 alle gemeenten kwantitatieve prestatieafspraken hebben voor passende huisvesting en begeleiding van ggz cliënten, en daarbij zorgaanbieders te betrekken?

Met vriendelijke groet,

mevrouw E.E. Wiegman-van Meppelen Scheppink mevrouw drs. V.J.W.C. Esman-Peeters

directeur Valente directeur de Nederlandse ggz

(4)

Over welke mensen gaat het?

In welke

gemeenten wonen deze mensen nu?

Wat gaat er gebeuren?

Om hoeveel geld gaat het?

Wat is het doel?

Kunnen de centrumgemeenten na de herverdeling bestaande locaties in stand houden?

Hebben alle gemeenten een woonzorgvisie zoals het kabinet heeft gevraagd?

Hoe wordt het geld herverdeeld?

Ziet Valente alleen maar beren op de Krijgen cliënten straks meer begeleiding aan huis?

Stijgen de administratieve lasten voor aanbieders en gemeenten?

Hebben alle gemeenten onafhankelijke

cliëntondersteuning voor ggz-cliënten in de Wmo?

Wordt de toegang tot zorg gemakkelijker te vinden voor cliënten?

Heeft het

Woonplaatsbeginsel risico’s voor toegang en continuïteit van zorg voor cliënten?

Wat is het standpunt van Valente?

Wanneer begint de herverdeling van geld?

Is er geleerd van de lessen in de jeugdsector?

In welke wet staat dat?

Wat vindt Valente?

Gevolgen voor gemeenten Wat gaat er gebeuren?

Wetgeving

Gevolgen voor cliënten Over wie het gaat

Hebben gemeenten en Als je in 2022 uit een

ggz-kliniek komt en je hebt BW nodig, hoe gaat dat dan?

Hebben alle gemeenten bindende afspraken voor verplichte samenwerking?

Is het wetsvoorstel Woonplaatsbeginsel goed uitvoerbaar?

In 2022 staat de doordecentralisatie van beschermd wonen (bw) op stapel.

De verantwoordelijkheid voor de mensen in beschermd wonen wordt dan verspreid over alle 355 gemeentes.

Een enorm proces, met veel en grote gevolgen voor verschillende aspecten:

Klik op de vragen op de kaart en het antwoord verschijnt hier rechts, met uitleg.

Hebben alle

gemeenten woningen in de wijk voor ggz- cliënten?

Over hoeveel mensen gaat het?

Doordecentralisatie

beschermd wonen voor

ggz-cliënten (Wmo2015)

(5)

Wat gaat er gebeuren?

Alle 355 gemeenten in Nederland krijgen geld voor beschermd wonen, in plaats van de 43 centrum-

gemeente-regio’s. Dit gaat in per 2022 en geldt aanvankelijk alleen voor nieuwe cliënten.

De gemeenten hebben eerder besloten de doordecentralisatie van maatschappelijke opvang naar 2026 uit te stellen, omdat voor deze voorzieningen schaalgrootte en regionaal beleid nodig zijn. Dat geldt zeker ook voor beschermd wonen.

Valente dringt erop aan de

doordecentralisatie in 2022 niet door te laten gaan omdat niet is voldaan aan de randvoorwaarden daarvoor.

Meer hierover lees je hier .

mensen gaat het?

In welke

Wat is het doel?

Heeft het

Als je in 2022 uit een ggz-kliniek komt en je hebt BW nodig, hoe gaat dat dan?

Hebben alle

Ziet Valente alleen

(6)

Het doel van doordecentralisatie is dat alle 355 gemeenten zelf de

verantwoordelijkheid gaan nemen om passende woonzorg en andere

ondersteuning te regelen voor hun eigen inwoners.

Bron: het advies van de commissie

‘Toekomst Beschermd Wonen’

(commissie Dannenberg) Wat is het doel?

In welke

Wat is het doel?

Krijgen cliënten straks meer begeleiding aan huis?

Heeft het

standpunt van Valente?

Hebben alle

Hebben gemeenten en

Ziet Valente alleen maar beren op de

(7)

Om hoeveel geld gaat het?

Met de doordecentralisatie is 1.5 miljard euro gemoeid (in Wmo2015).

Over welke mensen gaat het?

'Mensen met psychische of

psychosociale problemen die niet in staat zijn zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving.' Bron: Definitie uit Wmo 2015, Artikel 1.1.1

Bijvoorbeeld Henk, die pas na dertig jaar zoeken zijn plek in de maatschappij vond. Of Michel, die dakloos werd toen hij zichzelf verwaarloosde.

Over welke mensen gaat het?

In welke

Wat is het doel?

Heeft het

Hebben alle

Hebben gemeenten en

(11)

Over hoeveel mensen gaat het?

De doordecentralisatie treft 22.500 mensen.

Deze berekening is gebaseerd op:

de cijfers uit de Monitor Sociaal Domein: in 2019 zijn er 37.475 mensen – met Wmo-beschikking beschermd wonen (via

www.waarstaatjegemeente.nl).

Daarvan gaan er circa 15.000 naar de Wlz (prognose CIZ november 2020).

Naar verwachting zullen vanaf 2021 ruim 22.000 mensen gebruik blijven maken van beschermd wonen in de Wmo.

mensen gaat het?

In welke

Wat is het doel?

Heeft het

Hebben alle

Over hoeveel mensen gaat het?

Ziet Valente alleen

(12)

In welke gemeenten wonen deze mensen nu?

Aantallen per gemeente zijn niet bekend.

Bron: de Monitor Sociaal Domein heeft alleen cijfers over beschermd wonen per centrumgemeenteregio, niet per gemeente.

In welke

gemeenten wonen deze mensen nu?

Wat is het doel?

Heeft het

Hebben alle

Hebben gemeenten en

(13)

de herverdeling bestaande locaties in stand houden?

Dat is onbekend, hier is geen onderzoek naar gedaan.

Risico’s zijn er zeker: het is niet bekend wat het cumulatieve effect is van de invoering van een nieuw objectief verdeelmodel voor beschermd wonen, de

doordecentralisatie naar alle 355 gemeenten, de uitname uit het Wmo- budget BW ten gunste van de Wlz, de verdeling van het aantal overblijvende Wmo-BW-cliënten per gemeente, de invoering van het woonplaatsbeginsel en de voorgenomen herijking van de algemene uitkering van het

Gemeentefonds.

Ook weten we niet wat het effect is op de beschikbaarheid van forensisch beschermd wonen (door ministerie JenV betaald). Dit type beschermd wonen is vaak gekoppeld aan beschermd wonen in de Wmo.

mensen gaat het?

In welke

Wat is het doel?

Kunnen de centrum- gemeenten na de herverdeling bestaande locaties in stand houden?

Heeft het

Hebben alle

Ziet Valente alleen

(14)

Wordt de toegang tot zorg gemakkelijker te vinden voor cliënten?

Nee.

De kans op verwijzing naar een andere gemeente is groter;

de toegang ontbreekt aan

‘cliëntvriendelijkheid';

onafhankelijke cliëntondersteuning voor ggz-patiënten is in veel en zeker in kleinere gemeenten schaars beschikbaar.

Bron: Adviezen uit Praktijktoets woonplaatsbeginsel en

doordecentralisatie AEF, i.o.v. VWS, november 2020

In welke

Wat is het doel?

Wordt de toegang tot zorg gemakkelijker te vinden voor cliënten?

Heeft het

Hebben alle

Hebben gemeenten en

(15)

in de wijk voor ggz-cliënten?

Nee.

Alle gemeenten signaleren een gebrek aan passende woningen voor deze doelgroep.

Dit heeft tot gevolg dat ggz-cliënten vaak veel langer dan nodig in een ggz- kliniek moeten blijven, of zelfs, na ontslag uit de kliniek, in de

daklozenopvang terecht komen.

Er zijn heel weinig gemeenten die concrete kwantitatieve afspraken hebben gemaakt met

Tweederde van de 355 gemeenten heeft geen woonzorgvisie.

Bron: Nulmeting van de Taskforce Wonen en Zorg, juli 2020

In welke

Wat is het doel?

Hebben alle gemeenten een woonzorgvisie zoals het kabinet heeft gevraagd?

Heeft het

Hebben alle

Hebben gemeenten en

(21)

Is het wetsvoorstel

Woonplaatsbeginsel goed uitvoerbaar?

Voor gemeenten: ja uitvoerbaar, mits randvoorwaarden. Randvoorwaarden zijn: landelijke afspraken over

overdracht van cliënten tussen gemeenten, over 'de beste plek voor de client', over passend aanbod, over moment en wijze van in-

en uitstroom, en over inter-

gemeentelijk contractmanagement.

Voor aanbieders: nee, slecht uitvoerbaar, er ontstaan grote administratieve lasten.

Bron: respectievelijk Uitvoeringstoets Gemeenten door VNG Realisatie, september 2020 (niet gepubliceerd) en AEF rapport ‘Kostenverrekening of woonplaatsbeginsel beschermd wonen’, 06-04-2020

mensen gaat het?

In welke

Wat is het doel?

Heeft het

Is het wetsvoorstel Woonplaatsbeginsel goed uitvoerbaar?

Hebben alle

Ziet Valente alleen

(22)

Heeft het Woonplaatsbeginsel risico’s voor cliënten wat betreft toegang en continuïteit van zorg?

Ja.

Minder keuzevrijheid voor cliënten doordat gemeenten en aanbieders het inkopen buiten de eigen gemeente of regio complex of niet uitvoerbaar vinden, dus minder kans op passende zorg. Te weinig kennis van deze doelgroepen bij kleine gemeenten en daardoor geen passende hulp. Risico op escalatie omdat cliënten worden geweigerd bij de toegang, of omdat vaststellen herkomst te lang duurt. Weinig of geen aanbod aan ambulante mogelijkheden voor zorg en

(26)

Stijgen de administratieve lasten voor aanbieders en gemeenten?

Ja.

Bron: er is beperkt draagvlak bij gemeenten voor een model- overeenkomst met uniforme bepalingen voor de inkoop van beschermd wonen. Beleidsvrijheid van gemeenten blijft uitgangspunt.

Gemeenten prefereren eigen inkoopdocumenten. Blijkt uit onderzoek Significant i.o.v. VNG en VWS (nog niet gepubliceerd).

Ook de invoering van het

woonplaatsbeginsel leidt tot een grote stijging van administratieve lasten voor zorgaanbieders.

Bron: rapport AEF over kostenverrekening of

woonplaatsbeginsel, april 2020.

In welke

Wat is het doel?

Stijgen de

administratieve lasten voor aanbieders en gemeenten?

Heeft het

Hebben alle

Hebben gemeenten en

(27)

Nee.

Zolang er geen bindende afspraken zijn voor regionale financiële

samenwerking en solidariteit, is er het risico dat het geld voor beschermd wonen dat naar kleine gemeenten gaat, besteed wordt aan andere zaken, zoals de tekorten in het sociale domein e.d., en dat er niet

geïnvesteerd wordt in lokale ondersteuning van mensen met ernstige psychische aandoeningen.

De door de VNG vastgestelde 'Norm voor Opdrachtgeverschap' brengt geen wettelijk verplichte

mens mens

mens

(31)

Landelijke stand van het land

Doorontwikkeling beschermd wonen en maatschappelijke opvang

29 oktober 2020

dr. Patrick Jansen drs. Louise Pansier

Annika van de Belt, MSc, MA Caroline Coumans

PJ/20/1809/domobw Bureau HHM

(32)

Inhoud

Managementsamenvatting ... 3

1. Achtergrond en aanpak ... 7 1.1 Achtergrond ... 7 1.2 Aanpak ... 8 1.3 Leeswijzer... 10 2. Beweging Beschermd Thuis ... 12 2.1 Beweging Beschermd Thuis ... 12 2.2 Regiovisie ... 15 2.3 Planning ... 16 3. Samenwerking ... 18 3.1 Governance en samenwerking tussen gemeenten ... 18 3.2 Samenwerking met betrokken stakeholders ... 20 3.3 Financiële afspraken ... 21 3.4 Inkoop en contractmanagement...22 4. Uitvoeringspraktijk ... 24 4.1 Voorzieningen en huisvesting ... 24 4.2 Toegang ... 26 5. Ontwikkelfaciliteiten... 28 5.1 Informatie landelijke ontwikkelingen BW-MO ... 28 5.2 Inspirerende voorbeelden ... 28 5.3 Procesbegeleiding ... 29 5.4 Samenwerkingsondersteuning ... 29 5.5 Beeldvorming ... 30 5.6 Afstemming andere ontwikkelingen ... 30 6. Analyse ... 32 6.1 Onderzoeksvraag 1: Realisatie gewenste doorontwikkeling ... 32 6.2 Onderzoeksvraag 2: Analyse ... 34 6.3 Onderzoeksvraag 3: Beweging beschermd thuis ... 35 7. Reflectie ... 40 Bijlage 1. Digitale uitvraag ... 43 Bijlage 2. Leidraad online regiobijeenkomsten ... 49

(33)

Managementsamenvatting

Aanleiding

In lijn met het advies van de commissie Dannenberg wordt in Nederland volop gewerkt aan sociale inclusie door mensen met een psychische kwetsbaarheid zoveel mogelijk te huisvesten in de wijk. Goede regionale samenwerking is de motor bij de doorontwikkeling van beschermd wonen en maatschappelijke opvang. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft bureau HHM een onderzoek verricht om inzicht te geven in hoe het staat met het maken van uitvoeringsafspraken die voortvloeien uit het advies van de commissie Dannenberg, wat de ondersteunings- behoefte is van gemeenten en andere partijen en hoe regio’s van elkaar kunnen leren.

Achtergrond

Sinds 1 januari 2015 is in het stelsel veel veranderd voor mensen met een psychische

kwetsbaarheid. Onder invloed van de herziening van het stelsel van de langdurige zorg is de verdeling van de voorzieningen en zorg aan deze cliënten over de verschillende wettelijke domeinen (Wmo, Zvw en Wlz) flink gewijzigd. Binnen deze context van wetten bracht de commissie Toekomst beschermd wonen (commissie Dannenberg) eind 2015 haar advies ‘Van beschermd wonen naar beschermd thuis’ uit. Kern van de visie is de sociale inclusie van de doelgroep van beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Om goed uitvoering te kunnen geven aan dit advies is regionale samenwerking door gemeenten van groot belang. Daarom is besloten dat alle regio’s een regiovisie moesten opstellen met concrete regionale

uitvoeringsafspraken om de komende periode voldoende stappen te kunnen zetten richting

‘sociale inclusie’ en blijvend goed samen te werken.

De doorontwikkeling van beschermd wonen staat gepland per 1 januari 2022 en de doorontwikkeling van maatschappelijke opvang per 1 januari 2026. Er is een ingroeipad van tien jaar (2022-2031) afgesproken¹ om van de huidige historische verdeling (over centrumgemeente) naar een objectieve verdeling (over alle gemeenten) te komen waarbij tegelijkertijd een beweging naar beschermd thuis in gang gezet wordt. De commissie Dannenberg heeft aangegeven dat de beweging complex is en tijd en geduld vraagt. Hier wordt met een ingroeipad van tien jaar rekening mee gehouden. Om de doorontwikkeling goed vorm te geven maken regio’s een ontwikkeling door in grofweg drie fases: 1) visie ontwikkeling, 2) maken van uitvoeringsafspraken en 3) uitvoering van die afspraken.

Aanpak

Om een beeld te krijgen van de realisatie van de gewenste doorontwikkeling van beschermd wonen en maatschappelijke opvang hebben we van alle 43 centrumgemeenten relevante documenten ontvangen en antwoord gekregen op een digitale uitvraag. Aan de hand van 45 online bijeenkomsten met gemeenten en hun stakeholders hebben we dit beeld scherper gekregen. De digitale uitvraag bestond uit vragen voortkomend uit de afspraken tussen het Rijk en gemeenten uit 2016 (uitvoeringsafspraken) en de Norm voor Opdrachtgeverschap die in 2020

1 Advies expertiseteam MO-BW-BG, 2019

(34)

is vastgesteld. De mate waarin regio’s uitvoeringsafspraken hebben gemaakt op deze onderdelen verschilt.

Algemeen beeld stand van het land

In alle regio’s is een visie vastgesteld. Uit dit onderzoek blijkt dat alle regio’s bezig zijn om die visie te vertalen in concrete uitvoeringsafspraken, maar tegelijkertijd blijkt ook dat er in 2021 nog veel te doen is om de uitvoeringsafspraken op alle onderdelen voor 1 januari 2022 gereed te hebben. De opgaven liggen op het gebied van samenwerking, inrichting van het zorglandschap en het creëren van passende huisvesting. Daarnaast heeft ruim de helft van de regio’s

aangegeven dat eerst duidelijkheid moet komen met betrekking tot enkele landelijke ontwikkelingen voordat de uitvoeringsafspraken definitief kunnen worden vastgesteld. Het betreft ontwikkelingen als het verdeelmodel, een uitwerking van het woonplaatsbeginsel en de Wlz-uitname. Daarnaast is de Norm voor Opdrachtgeverschap pas in 2020 vastgesteld,

waardoor regio’s tijd nodig hebben om daar nadere afspraken over te maken.

Aan de hand van drie hoofdthema’s geven we een nader beeld van de stand van het land:

beweging beschermd thuis, samenwerking en uitvoeringspraktijk. Per hoofdthema wordt aandacht besteed aan de mate waarin concrete uitvoeringafspraken zijn gemaakt en waar mogelijk ook aan de mate waarin afspraken al uitgevoerd worden. Tevens besteden we aandacht aan de ontwikkelfaciliteiten die nodig zijn om de doorontwikkeling verder te realiseren.

Beweging beschermd thuis

Alle regio’s beschikken over een regiovisie beschermd wonen en maatschappelijke opvang met aandacht voor de visie op de condities voor sociale inclusie. De fase van visieontwikkeling is goed op gang gekomen. In nagenoeg alle regio’s is de regiovisie tot stand gekomen in afstemming met stakeholders. Enkele regio’s zijn bezig met een herziening of concretisering van de visie. Uit dit onderzoek blijkt dat er een breed draagvlak is voor de condities voor sociale inclusie van de commissie Dannenberg en de beweging beschermd thuis, zowel onder gemeenten (centrum- en regiogemeenten) als onder zorgaanbieders en woningcorporaties.

Ondanks dat niet alle regio’s de uitvoeringsafspraken gereed hebben wordt in enkele regio’s ook al uitvoering gegeven aan de afspraken en daarmee aan de beweging beschermd thuis,

bijvoorbeeld door actieprogramma’s, pilots en de ontwikkeling van nieuwe producten. De mate waarin regio’s hierin slagen is zeer divers. Iedere regio kiest hierbij zijn eigen ontwikkelpad en stelt zijn eigen prioriteit. Gezien het ingroeipad van tien jaar is het nog niet noodzakelijk om alle afspraken al gerealiseerd te hebben voor 1 januari 2022.Twee derde van de regio’s beschikt over een actuele planning voor de realisatie van de doorontwikkeling per 1 januari 2022. Bij 30% van de regio’s is de planning in ontwikkeling en 10% beschikt nog niet over een planning. Regio’s gaan daarbij verschillend om met de tijdpaden beschermd wonen en maatschappelijke opvang.

Ongeveer een vijfde van de regio’s pakt de doorontwikkeling van beschermd wonen en maatschappelijke opvang gelijktijdig op en wijken daarmee af van de landelijk voorgestelde planning om maatschappelijke opvang per 2026 door te ontwikkelen. De overige regio’s maken wel een onderscheid en volgen daarmee de landelijk aangegeven tijdpaden.

(35)

Samenwerking

Zowel voor het maken van uitvoeringsafspraken als voor het realiseren daarvan is samenwerking tussen gemeenten en met stakeholders een belangrijke succesfactor. Ongeveer de helft van de regio’s heeft afspraken gemaakt over samenwerking, de governance en de verdeling van verantwoordelijkheden tussen gemeenten. Op het gebied van niet-vrijblijvende governance heeft 20% van de regio’s afspraken gemaakt. Concrete afspraken over de samenwerking met stakeholders zijn bij een groot deel van de regio’s nog in ontwikkeling. Uit dit onderzoek blijkt dat regio’s over het algemeen tevreden zijn over de samenwerking, zowel tussen gemeente als met stakeholders. Vaste overlegstructuren zijn hierbij helpend. Tegelijkertijd blijft het wel een opgave om goede samenwerking vast te blijven houden. Er zijn enkele belangrijke stakeholders die bij veel regio’s nog niet of nog onvoldoende betrokken zijn. Binnen het gemeentelijk domein gaat het voornamelijk om afdelingen wonen, werk & inkomen, participatie en veiligheid.

Daarnaast worden zorgverzekeraars en clientvertegenwoordiging door een aantal regio’s gemist in de samenwerking.

Concrete afspraken over financiën vragen in veel regio’s om aandacht. Een derde van de regio’s heeft afspraken over budgetten, risico’s en solidariteit vastgelegd. Bij de overige regio’s zijn deze afspraken nog in ontwikkeling. Regio’s wachten hierbij op duidelijkheid over de budgetten voordat definitieve afspraken worden gemaakt. Vaak is een richting voor financiële afspraken al wel bepaald. Bij een klein deel van de regio’s zijn afspraken over het beperken van administratieve lasten en de inzet op meerjarige contracten nog in ontwikkeling. Een groot deel van de regio’s, waarbij al wel afspraken zijn gemaakt, handhaaft de centrumgemeente-constructie.

80% van de regio’s moet nog afspraken maken over de inkoop van plekken buiten de regio.

Uitvoeringspraktijk

Regio’s zijn in deze fase (najaar 2020) voornamelijk bezig met een inventarisatie van de huidige zorginfrastructuur en het huisvestingsaanbod en daaropvolgend het ontwikkelen van wenselijk aanbod. Deze stap is noodzakelijk voordat overgegaan kan worden tot het maken van concrete uitvoeringsafspraken. Op dit moment heeft een minderheid van de regio’s (40%) afspraken gemaakt over de verdeling en spreiding van voorzieningen en helderheid over beschikbaarheid en continuïteit van zorgfuncties. Zowel de beschikbaarheid over een passende zorginfrastructuur als voldoende huisvesting zijn aangegeven als belangrijke randvoorwaarden om de beweging beschermd thuis vorm te geven. Tegelijkertijd geven regio’s ook aan dat hier grote opgaven liggen. Als opgaven worden daar nog aan toegevoegd ‘landing’ in de wijk en (dreigende) financiële tekorten.

Regio’s die al hebben afgesproken hoe de toegang tot beschermd wonen wordt georganiseerd (60%), doen dit merendeels door de huidige centrale toegang te handhaven. Er zijn ook andere varianten: regio’s die de toegang tot beschermd wonen volledig lokaal willen brengen, een ‘knip’

maken tussen Beschermd Wonen (regionaal) en Beschermd Thuis (lokaal) en regio’s die een regionaal team formeren dat bestaat uit lokale toegangsmedewerkers.

(36)

Ontwikkelfaciliteiten

Om verder vorm te geven aan het maken van uitvoeringsafspraken en de realisatie van deze afspraken hebben regio’s diverse aspecten aangegeven die ondersteunend kunnen werken:

• informatie over landelijke ontwikkelingen beschermd wonen en maatschappelijke opvang;

• inspirerende voorbeelden;

• procesbegeleiding;

• samenwerkingsondersteuning;

• beeldvorming;

• afstemming andere ontwikkelingen.

Conclusie

In alle regio’s wordt actief gewerkt aan de voorbereidingen op de aanstaande veranderingen rond beschermd wonen en maatschappelijke opvang. We zien dat overal de visies zijn opgesteld en dat die worden gedragen door de betrokkenen. In vergelijking tot de stand van zaken rond beschermd wonen en maatschappelijke opvang die in 2017 door AEF in beeld is gebracht, blijkt dat de gemeenten met hun stakeholders zijn doorgegaan met de doorontwikkeling. Vanuit de regiovisies is men verder gegaan met het maken van concrete uitvoeringsafspraken, waarbij de verschillen tussen regio’s die in 2017 werden geconstateerd nog steeds bestaan, sommige regio’s hebben meer vorderingen gemaakt dan andere. Daarnaast blijkt dat er komend jaar nog werk verzet gaat worden om alle uitvoeringsafspraken gereed te hebben voor 1 januari 2022. Hierbij heeft voorliggend onderzoek inzicht gegeven in de succesfactoren en in de faciliteiten die noodzakelijk zijn om de doorontwikkeling voort te kunnen zetten.