Wat kan ik aan? Eigen draagkracht

(1)

Wat kan ik aan?

Eigen draagkracht

Inleiding

In deze bundel willen we na gaan welke job je aankunt, rekening houdend met je psychische problematiek.

Het is de bedoeling dat je een job kunt vinden die past bij jou persoonlijkheid en die aansluit bij de vaardigheden die je beheerst. Even belangrijk is het echter dat je een job vindt waar je je psychisch goed bij voelt, een job die jou niet te veel stress bezorgd.

We zullen in deze bundel dieper ingaan op stress, wat zijn oorzaken en gevolgen van stress en hoe kun je er mee omgaan.

Verder zullen we bekijken welke werkomstandigheden jou stress kunnen bezorgen in een werksituatie.

Uiteindelijk is het de bedoeling om uit te diepen aan welke voorwaarde een job moet voldoen opdat je je stabiliteit kunt bewaren.

Het cursusgedeelte “Wat kan ik aan?” is gebaseerd op theorieën rond stress-kwetsbaarheid zoals

(2)

Werkbladen

A. belangrijke begrippen

Wat is stress?

Stress treedt op wanneer we ons moeten aanpassen aan de eisen die de omgeving ons stelt, of aan de eisen die we ons zelf stellen.

De kern van stress wordt altijd gevormd door de verhouding tussen moeten en aankunnen.

• moeten: de taken die op een persoon afkomen of die hij zichzelf stelt

• aankunnen: alle middelen die een persoon ter beschikking heeft om te doen wat van hem verwacht wordt

Wanneer de verhouding tussen moeten en kunnen niet in evenwicht staat, maar gedurende lange tijd of ernstig doorslaat, ontstaat een gevoel van beklemming, van verstikking. Je ziet geen uitweg en hebt het gevoel vast te zitten.

Stress heeft niet altijd te maken met een te hoge werklast. Ook situaties waarop je geen invloed hebt, of denkt te hebben, maken je machteloos, gespannen en angstig.

Het is dan ook duidelijk dat ook iemand die ‘werkloos’ is, overspannen kan worden.

Er wordt niet van je aanvaard dat je moe bent, gezien je toch niets doet, maar eigenlijk verricht je massa’s denkwerk: je piekert.

Wat zijn de gevolgen van aanhoudende stress-situaties:

uit je evenwicht raken

Voor de beschrijving van de gevolgen van stress gaan we uit van een kwetsbaarheidsmodel. Daarmee bedoelen we dat iedereen over een kwetsbaarheidsdrempel beschikt. Deze drempel ligt voor iedereen op en ander niveau. Voor mensen met een psychiatrische problematiek ligt die vaak gevoeliger.

Dit betekent dat je dan extra voorzichtig moet zijn om deze drempel niet te overschrijden.

Deze drempel wordt overschreden wanneer je meer moet doen dan je aankan of met andere woorden wanneer de last groter is dan de kracht.

Wanneer deze wordt overschreden raak je uit je evenwicht. Voor de ene persoon betekent dit een gevoel van gespannenheid, de ander wordt zeer prikkelbaar of grijpt terug naar de alcohol, nog iemand anders gaat zich van iedereen afsluiten of

(3)

We trachten deze stress-kwetsbaarheid te verduidelijken door middel van een weegschaal.

Met last bedoelen we bijvoorbeeld alle taken die je verricht, al dan niet opgelegd.

Ook je psychische problematiek, je financiële situatie, je gezinssituatie, ... kan een last betekenen. Het zijn dus alle zaken die op je wegen.

Met de kracht ook wel draagkracht genoemd bedoelen we alle elementen die ertoe bijdragen dat je de hierboven beschreven last aankan.

Wanneer last en kracht even groot zijn, zijn er geen problemen: de stress waarmee je te maken hebt kun je aan; de weegschaal is in evenwicht.

Wanneer je kracht groter is dan je last, is er evenmin een probleem: je hebt te maken met een bepaalde hoeveelheid stress, maar je kan eigenlijk nog veel meer stress aan.

LAST

KRACHT KRACHT LAST

(4)

Wanneer je last echter groter is dan je kracht, of anders gezegd wanneer je meer stress moet verwerken dan je aankunt, ontstaan er grote problemen: je raakt uit evenwicht. Dit betekent dat je te weinig kracht hebt om je last te compenseren.

Dit geldt voor elke mens: wanneer de last (stress) groter is dan de kracht (wat je aankunt) zal er sprake zijn van een verlies aan evenwicht. En elke mens kent wel momenten waarop er te veel stress is, en er problemen ontstaan.

Verschillen tussen mensen op vlak van kracht.

Wat verschilt van mens tot mens is de hoeveelheid kracht en last die iemand heeft.

Mensen met een psychische problematiek hebben vaak minder kracht dan anderen, zij kunnen over het algemeen minder stress aan.

Heel wat van je energie gaat immers naar het omgaan met je psychische problematiek. Dit maakt dat er minder kracht overblijft om normale dagdagelijkse stress te verwerken.

Dergelijke normale dagelijkse stress (vb.: een bus nemen, naar de bank gaan, je eten klaarmaken) kan daarom voor mensen met een psychische problematiek heel wat moeilijkheden met zich meebrengen, terwijl dit voor anderen helemaal niet zo is.

Mensen met minder draagkracht zullen sneller uit evenwicht geraken dan mensen met meer draagkracht.

Verschillen tussen mensen in de manier waarop zij uit evenwicht geraken.

LAST

KRACHT

(5)

B. Stress in vroegere arbeidssituaties

Een belangrijke doelstelling van deze bundel is dat we te weten komen wat voor job jij aankan, rekening houdend met je psychische problematiek.

Het is belangrijk dat je te weten komt wat in een werksituatie stresserend is voor jou en hoe je ermee kunt omgaan.

In de theoretische inleiding gaven we aan dat het van belang is dat je veel aandacht besteedt aan de omgevingsfactoren die vaak een belangrijke bron van stress zijn.

Om een zicht te krijgen op de omgevingsfactoren waarvoor jij gevoelig bent, staan wij in dit hoofdstuk stil bij die omgevingsfactoren die ervoor gezorgd hebben dat je tijdens een vroegere tewerkstelling gespannen of overspannen raakte, of die er misschien voor hebben gezorgd dat je toen afhaakte.

De factoren die worden aangehaald zullen aan de basis liggen voor het opstellen van een aantal bijkomende voorwaarden waaraan een job voor u moet voldoen.

We beschrijven één tewerkstellingsperiodes uit het verleden. Het kan gaan om een werk in dienstverband, om een stage of om vrijwilligerswerk.

Probeer zo’n voorbeeld van tewerkstelling te beschrijven uit een periode waar je reeds geconfronteerd werd met je psychische problematiek.

SITUATIEBESCHRIJVING

• WERK Ik werkte bij:

Periode:

Ik werkte toen als (omschrijving van de job):

Dit waren mijn taken:

(6)

ik was tevreden / niet tevreden over de inhoud van het werk, want …

het contact met collega’s liep vlot / niet vlot, want, ….

het contact met de werkgever liep vlot / niet vlot, want …

ik kon het werktempo aan / niet aan, want,….

het was werk onder mijn niveau / op mijn niveau / boven mijn niveau :

ik was tevreden over de werkuren/ niet tevreden over de werkuren, want….

Ik raakte op het werk vooral gestresseerd door volgende zaken :

(7)

•

PRIVE

Ik was tevreden/niet tevreden over mijn woonsituatie, want…..

Ik was tevreden/niet tevreden over mijn sociale situatie, want….

in die periode was ik tevreden/ niet tevreden over mijn financiële situatie, want…

ik was toen reeds / nog niet in behandeling in de geestelijke gezondheidszorg waar?

ik had last / geen last van mijn medicatie. Wat? Hoe?

ik werd voldoende / onvoldoende begeleid. Waarom?

(8)

tijdens mijn vrije tijd hield ik me bezig met:

ik was tevreden / niet tevreden over mijn vrijetijdsbesteding. Waarom?

SAMENVATTING

wat zorgde ervoor dat je je toen goed voelde?

wat was toen problematisch en bracht je eventueel uit evenwicht?

(9)

C. jouw huidige stress-balans

Nu je hebt aangegeven wat in een vorige tewerkstellingssituatie bij jou spanning veroorzaakte en je eventueel uit evenwicht heeft gebracht, staan we nu stil bij zaken die op dit moment bij jou stress veroorzaken.

Het kan gaan om taken die je regelmatig doet of moet doen, zoals het onderhouden van je woning, zich ergens naar toe verplaatsen, je persoonlijke administratie.

Het kan echter ook gaan om situaties waarin je verzeild bent geraakt. Zo hoeft het geen uitleg dat schulden voor heel wat spanningen kunnen zorgen. Misschien is er wel een slopende echtscheidingsprocedure waar je erg onder lijdt of een breuk met je familie.

Anderzijds zullen er ook zaken zijn die jou op dit moment ondersteunen, een goede vriend, of partner, een leuke hobby,…

Geef links de situaties en de taken aan die momenteel voor jou een zekere vorm van ongezonde stress veroorzaken. Noteer rechts de zaken die jou momenteel ondersteunen. Om je wat te helpen geven we zelf categorieën aan.

Je zoektocht naar werk

Je familiale en relationele situatie

(10)

Je vrije tijd

Je financiële situatie

(11)

Op basis van vorige oefening proberen we een eigen stress-balans op te maken.

Noteer de belangrijkste zaken die jou momenteel last bezorgen op de linkerhelft van de weegschaal; noteer de belangrijkste zaken die jou momenteel ondersteunen en kracht geven op de rechterhelft van de weegschaal..

DIT ZIJN 8 ZAKEN DIE ME LAST BEZORGEN

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

DIT ZIJN 8 ZAKEN DIE ME KRACHT GEVEN 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

(12)

D. Omgaan met stress

Herkennen van signalen van stress

Wanneer je lang aan veel stress wordt blootgesteld, zal je lichaam signalen geven.

Als je die signalen herkent kun je dit als teken zien dat je iets moet ondernemen om de stress te verminderen. Herken je die signalen niet dan loop je het risico aan nog meer stress te worden blootgesteld tot je misschien volledig uit evenwicht geraakt.

Welke de signalen van langdurige stress zijn, zullen voor iedereen verschillen. De ene persoon krijgt lichamelijke klachten zoals hoofdpijn of maagpijn, dan andere zal met slaapproblemen te kampen krijgen of prikkelbaar worden, veel piekeren,... Een belangrijke manier van omgaan met stress is dus signalen van langdurige stress te leren herkennen bij jezelf zodat je kunt ingrijpen vooraleer het te laat is.

Wat zijn voor jou signalen van stress?

Iemand is nooit of gespannen of niet-gespannen. Iemand is altijd in een bepaalde mate gespannen, ook al is dat maar voor 0,001%. Het gaat telkens om een verhouding van meer of minder.

Bepaal op onderstaande thermometer hoe ontspannen of gespannen je de laatste weken bent. Zet zonder er veel over na te denken een kruisje op de goede plaats.

100 = Ik ben op de laatste weken heel gespannen

0 = Ik ben de laatste weken helemaal ontspannen

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

(13)

Je kunt je ongetwijfeld heel wat situaties herinneren waarin je vroeger gespannen was. Geef de 10 meest voorkomende uitingsvormen van stress bij jou. Onderaan de pagina vind je een fluisterlijstje.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Fluisterlijstje

Kijk eens naar onderstaand lijstjes en kruis aan welke signalen van stress jij wel eens opmerkt bij jezelf.

GEVOELENS

prikkelbaar ongeduldig snel geïrriteerd lusteloos verdrietig weinig

plezier beleven agressief worden weinig motivatie neerslachtig

LICHAMELIJK

hartkloppingen pijn op de borst maagpijn hoofdpijn darmklachten beven

kortademig zijn vaak moe

nek- en schouderpijn

GEDRAG

niet meer buiten komen vergeetachtig worden

minder aandacht aan uiterlijk

veel klagen meer drinken minder presteren meer slapen/minder

slapen

DENKEN

verstrooid

geheugenproblemen concentratieproblemen veel piekeren

in weinig geïnteresseerd

(14)

E. Oorzaken van stress aanpakken

Kijk eens terug naar de linkerhelft van je stress-balans (de last-kant).

Noteer hier nog eens jouw voornaamste oorzaken van stress:

………..

Zijn er stress-situaties bij die je zou kunnen oplossen?

Zo ja, welke? Wat zou je eraan kunnen doen ?

………..

(15)

F. Je draagkracht verhogen

Iedereen staat op een bepaalde manier in het leven. Elke persoon heeft zijn eigen levensvisie/levenswijze om met dingen om te gaan. De manier waarop je naar jezelf en je leven kijkt, kan ook een invloed hebben op de mate waarin je stress ervaart.

Bijvoorbeeld:

Iemand die zich heel onzeker voelt, zal sneller stress ervaren.

Iemand die altijd geleerd heeft om te voldoen aan eisen van anderen, kan in situaties terecht komen waarbij hij/zij eigen grenzen over gaat.

Iemand die heel snel piekert en bezorgd is, kan hierdoor heel wat extra stress en druk ervaren.

Iemand die snel kan relativeren, kan dan weer kracht halen uit deze vaardigheid.

Hoe sta jij in je leven en heeft dit invloed op jou stressbestendigheid? Zo ja, op welke manier (positief of negatief?)

………..

Sta je nog steeds op dezelfde manier in het leven als voorheen? Zo neen, wat is er nu anders tegenover vroeger?

………..

Heb je het gevoel dat je zelf nog dingen wil en/of kan veranderen om spanningen te verminderen of vermijden?

………..

(16)

Naast je eigen denkwijze en levenwijze zijn er ook andere levensdomeinen die je kunnen helpen om je draagkracht te versterken. Indien deze goed verlopen, kan dit je draagkracht verhogen. Deze domeinen zijn:

Een gezonde lichamelijke conditie (mens sana in corpore sano)

Je sociaal netwerk

Je ontspanning

(17)

Lichamelijke conditie

Kijk eens naar onderstaand lijstje.

Op welke van de voorbeelden scoor je goed?

Op welke van de voorbeelden scoor je niet goed?

• Voldoende sporten (fietsen, balsport, dansen, zwemmen, joggen, bowlen, …) ja/neen

• Voldoende beweging ja/neen

• Voeding(regelmaat, gezonde voeding,…) ja/neen

• Goede slaap ja/neen

• Weinig of geen alcohol, tabak, koffie ja/neen

Wanneer jij op deze domeinen goed scoort, ben je beter gewapend tegen stress.

Bijvoorbeeld: je kan je stress kwijt via sport, een wandeling, goede slaap, …

Wil jij je lichamelijke conditie verbeteren?

O Neen O Ja

Zo ja, wat zou je willen veranderen en hoe?

………..

(18)

Sociaal netwerk

Heel wat onderzoekers die onderzoek deden naar stress, toonden aan dat een goed sociaal steunend netwerk helpt om met stress om te gaan.

Wanneer je voor een langere periode wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, verlies je vaak heel wat contacten.

Zijn er voor jou belangrijke personen in je leven waar je steun aan hebt?

Wie zijn dit?

• Familie

• Partner

• Vrienden

• Kennissen

• Buren

• Goede collega’s

• Begeleiding

• Anderen Zou jij graag nieuwe contacten maken?

O Neen O Ja

Zo ja, wat zou je willen veranderen en hoe?

………..

(19)

Ontspanning

Wanneer je regelmatig een ontspannende activiteit kunt doen, kan je tot rust komen en kan je beter tegen stress.

Wat voor de ene persoon ontspannend is, zal voor de andere stresserend zijn.

Welke zaken zijn ontspannend voor jou?

• Muziek beluisteren, spelen

• Lezen (krant, tijdschrift, boeken, …)

• Legpuzzels

• Wandelen

• Huisdieren

• Tuinieren

• Bioscoop

• T.V. kijken

• Café

• Activiteiten doen met vrienden/kennissen/andere mensen

• Knutselen

• Koken

• Een bad nemen

• Lid van een vereniging/hobbyclub

• Internet, spelletjes…

• Een cursus volgen (vb. Frans)

• Ontspanningsoefeningen

• Andere :

Zijn er dingen die je wil uitproberen? Zo ja, de welke?

………..

(20)

Zijn er zaken waarover je meer informatie wil? Waarover?

………..

Wat zou je tegen kunnen houden om zulke activiteiten op te starten?

………..

(21)

Samenvatting Stress

Oorzaken van stress zijn voor mij :

………..

Ik kan deze oorzaken wel aanpakken / niet aanpakken. Waarom?

………..

Oorzaken van werkstress zijn voor mij :

………..

Ik kan deze oorzaken wel aanpakken / niet aanpakken. Waarom?

………..

Dit zijn voor mij signalen van stress :

………..

Ik kan mijn draagkracht verhogen op de volgende manieren :

………..