Het archeologische onderzoek aan de Zelemsebaan te Meldert

Archeo-rapport 126

Het archeologische onderzoek aan de Zelemsebaan te

Meldert

Maarten Smeets & Michiel Steenhoudt (red.)

Kessel-Lo, 2012

Archeo-rapport 126

Het archeologische onderzoek aan de Zelemsebaan te

Meldert

Maarten Smeets & Michiel Steenhoudt (red.)

Kessel-Lo, 2012

Colofon

Archeo-rapport 126

Het archeologische onderzoek aan de Zelemsebaan te Meldert

Opdrachtgever: Deveux & Vanerum Projectonwikkeling en verkavelingen Projectleiding: Maarten Smeets

Leidinggevende veldwerk: Michiel Steenhout

Redactie: Maarten Smeets

Michiel Steenhoudt

Foto’s en tekeningen: Studiebureau Archeologie bvba (behalve figuren 1.1, 1.2, 1.3, 1.4, 6.2, 6.11, 6.13, 7.12, 9.5, 9.8, 9.10, 9.16, 12.2, 12.4, 12.13, 13.1, 13.2, 14.4, 14.5, 14.6 en 14.7)

Op alle teksten, foto’s en tekeningen geldt een auteursrecht. Zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook.

D/2012/12.825/39

Studiebureau Archeologie bvba Jozef Wautersstraat 6 3010 Kessel-Lo www.studiebureau-archeologie.be info@studiebureau-archeologie.be tel: 0474/58.77.85 fax: 016/77.05.41

1

Inhoudstafel-$$ Inhoudstafel$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$1$ $$ Hoofdstuk$1:$Inleiding$en$situering$ $ $ $ $ $ $ $ p.$5$ ! Maarten!Smeets!&!Michiel!Steenhoudt! $ Hoofdstuk$2:$Werkmethode$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$9$ $ Michiel!Steenhoudt!&!Maarten!Smeets! $ Hoofdstuk$3:$Beschrijving$van$de$bodemprofielen$ $ $ $ $ $ p.$11$ $ Maarten!Smeets! $ Hoofdstuk$4:$Een$prehistorische$kringgreppel$ $ $ $ $ $ $ p.$15$ $ Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt! $ Hoofdstuk$5:$Sporen$en$structuren$uit$de$middenH$tot$late$ijzertijd$ $ $ $ p.$17$ $ Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt! $ 5.1$Hoofdgebouwen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$17$ $ $ 5.1.1$Structuur$H1$ $ $ $ $ $ $ $ p.$17$ $ $ 5.1.2$Structuur$H2$ $ $ $ $ $ $ $ p.$18$ $ 5.2$Bijgebouwen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$20$ $ $ 5.2.1$Structuur$B1$ $ $ $ $ $ $ $ p.$20$ $ $ 5.2.2$Structuur$B2$ $ $ $ $ $ $ $ p.$20$ $ $ 5.2.3$Structuur$B3$ $ $ $ $ $ $ $ p.$21$ $ $ 5.2.4$Structuur$B4$ $ $ $ $ $ $ $ p.$21$ $ $ 5.2.5$Structuur$B5$ $ $ $ $ $ $ $ p.$21$ $ $ 5.2.6$Structuur$B6$ $ $ $ $ $ $ $ p.$21$ $ $ 5.2.7$Structuur$B7$ $ $ $ $ $ $ $ p.$21$ $ $ 5.2.8$Structuur$B8$ $ $ $ $ $ $ $ p.$22$ $ $ 5.2.9$Structuur$B9$ $ $ $ $ $ $ $ p.$22$ $ $ 5.2.10$Algemene$conclusie$ $ $ $ $ $ $ p.$23$ $ 5.3$Sporencluster$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$24$ $ 5.4$Kuilen$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$24$ $ Hoofdstuk$6:$Een$nederzetting$uit$de$laatHRomeinse$periode$ $ $ $ $ p.$27$ $ Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt! $ 6.1$Hoofdgebouwen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$27$ $ $ 6.1.1$Structuur$H3$ $ $ $ $ $ $ $ p.$27$ $ $ 6.1.2$Structuur$H4$ $ $ $ $ $ $ $ p.$29$ $ $ 6.1.3$Structuur$H5$ $ $ $ $ $ $ $ p.$32$ $ $ 6.1.4$Structuur$H6$ $ $ $ $ $ $ $ p.$33$ $ $ 6.1.5$Structuur$H7$ $ $ $ $ $ $ $ p.$35$ $ $ 6.1.6$Structuur$H8$ $ $ $ $ $ $ $ p.$38$ $ 6.2$Hutkommen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$40$ $ $ 6.2.1$Structuur$Hu1$ $ $ $ $ $ $ $ p.$40$ $ $ 6.2.2$Structuur$Hu2$ $ $ $ $ $ $ $ p.$41$

2 $ 6.3$Bijgebouwen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$42$ $ $ 6.3.1$Structuur$B10$ $ $ $ $ $ $ $ p.$42$ $ $ 6.3.2$Structuur$B11$ $ $ $ $ $ $ $ p.$43$ $ 6.4$Erfafscheiding$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$44$ $ 6.5$Waterput$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$44$ $ 6.6$Kuilen$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$46$ $ Hoofdstuk$7:$Studie$van$het$aardewerk$$ $ $ $ $ $ $ p.$53$ $ Tim!Clerbaut!&!Ron!Bakx! $ 7.1$Studie$van$het$prehistorisch$aardewerk$ $ $ $ $ $ p.$53$ $ $ 7.1.1$Algemeen$$ $ $ $ $ $ $ $ p.$53$ $ $ 7.1.2$Het$handgevormd$aardewerk$uit$de$middenH$tot$late$bronstijd$ $ p.$54$ 7.1.3$Het$handgevormd$aardewerk$uit$de$late$ijzertijd$ $ $ $ p.$54$ $ 7.2$Studie$van$het$laatHRomeins$aardewerk$ $ $ $ $ $ p.$59$ 7.2.1$Inleiding$en$verwachtingspatronen$ $ $ $ $ p.$59$ 7.2.2$Algemene$kwantificatie$en$fragmentatie$ $ $ $ $ p.$59$ 7.2.3$Beschrijving$van$de$aanwezige$aardewerkgroepen$ $ $ p.$60$ 7.2.3.1$Terra$Sigillata$(TS)$ $ $ $ $ $ p.$63$ 7.2.3.2$Dunwandig$grijs$gedraaid$(terra$nigra$achtig$materiaal;$TNa)$ p.$65$ $$ $ $ 7.2.3.3$Ander$gladwandig$aardewerk$(GWO$en$GWR)$ $ $ p.$68$ $ $ $ 7.2.3.4$Ruwwandige$reducerend$aardewerk$(RWR)$ $ $ p.$68$ 7.2.3.5$ (Lokaal?)$ruwwandige$oxiderende$waar$(RWO)$$$$$ $$$$$$$$$$$ p.$69$ 7.2.3.6$$Import$handgevormd$aardewerk$(HGV+TGA$red.)$ $ p.$70$ 7.2.3.7$Lokaal$handgevormd$aardewerk$(HGV)$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ p.$71$ 7.2.4$Conclusies$omtrent$het$Romeinse$aardewerk$ $ $ $ p.$71$ $ Hoofdstuk$8:$Studie$van$het$bouwceramisch$materiaal$ $ $ $ $ $ p.$73$ Tim!Clerbaut! 8.1$Inleiding$tot$het$ceramische$bouwmateriaal$in$de$Romeinse$periode$ $ p.$73$ 8.2$Methodologie$en$onderzoeksdoel$ $ $ $ $ $ $ p.$73$ 8.2.1$Methodologie$ $ $ $ $ $ $ $ p.$73$ 8.2.2$Onderzoeksdoel$en$Hvragen$ $ $ $ $ $ p.$74$ 8.3$Vormenschat$en$kwantificatie$ $ $ $ $ $ $ p.$74$ 8.4$Bakselvariatie$en$herkomst$ $ $ $ $ $ $ $ p.$79$ 8.5$Typochronologisch$onderzoek$ $ $ $ $ $ $ p.$80$ 8.5.1$Typologisch$en$typochronologisch$onderzoek$van$de$tegulae$fragmenten$ p.$80$ 8.5.2$Typologisch$en$typochronologisch$onderzoek$van$de$imbrices$$ fragmenten$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$84$ 8.6$Merken$en$tekens$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$85$ 8.7$Slotbeschouwing$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$87$ $ Hoofdstuk$9:$Studie$van$de$metaalvondsten$ $ $ $ $ $ $ p.$89$ TIm!Clerbaut!! 9.1$Kwantificatie$en$bewaringsgraad$ $ $ $ $ $ $ p.$89$ 9.2$Bespreking$van$de$aangetroffen$vondsten$ $ $ $ $ $ p.$90$ 9.2.1$Vondsten$uit$ijzer$$$ $ $ $ $ $ $ p.$90$ 9.2.1.1$Nagels,$spijkers$en$krammen$ $ $ $ $ p.$90$ 9.2.1.2$Een$verbronsde$veebel$ $ $ $ $ $ p.$93$

3 9.2.1.3$Een$ijzeren$paardenneusriem$ $ $ $ $ p.$98$ 9.2.1.4$Een$ijzeren$gordelgesp$ $ $ $ $ $ p.$99$ 9.2.1.5$Overige$vondsten$met$een$onzekere$vorm$ $ $ p.$101$ 9.2.2$Vondsten$uit$koperlegering$$ $ $ $ $ $ p.$101$ 9.2.3$Vondsten$uit$andere$nonHferro$metalen$ $ $ $ $ p.$105$ 9.3$Interpretatie$en$sociale$context$van$de$aangetroffen$metaalvondsten$ $ p.$105$ $ Hoofdstuk$10:$Studie$van$de$glasvondsten$ $ $ $ $ $ $ p.$107$ Tim!Clerbaut!&!Anouk!van!der!Kelen! 10.1$Kwantificatie$en$fragmentatie$ $ $ $ $ $ $ p.$107$ 10.2$Ruimtelijke$spreiding$van$het$glasmateriaal$op$de$site$ $ $ $ p.$108$ 10.3$Beschrijving$van$het$aanwezige$(laatH)Romeinse$glasmateriaal$ $ $ p.$109$ 10.3.1$Vormingstechniek$ $ $ $ $ $ $ p.$109$ 10.3.2$Detailbeschrijving$van$het$aanwezige$vlakglas$ $ $ $ p.$110$ 10.3.3$Detailbeschrijving$van$het$fragment$van$een$glazen$armband$ $ p.$111$ 10.4$Poging$tot$een$typochronologische$studie$ $ $ $ $ $ p.$112$ 10.5$Interpretatie$van$de$aangetroffen$glasvondsten$ $ $ $ $ p.$113$ $ Hoofdstuk$11:$Studie$van$het$lithische$materiaal$ $ $ $ $ $ p.$115$ Tim!Clerbaut!&!Nick!Van!Liefferinge! 11.1$Inleiding$en$kwantificatie$ $ $ $ $ $ $ $ p.$115$ 11.2$Herkomst$van$het$aangetroffen$lithisch$materiaal$ $ $ $ $ p.$116$ 11.3$Beschrijving$van$de$lithische$artefacten$ $ $ $ $ $ p.$117$ 11.3.1$Artefacten$in$silex$en$kwartsiet$van$Wommersom$ $ $ p.$117$ 11.3.2$Artefact$in$groengrijs$kwartsiet$ $ $ $ $ $ p.$118$ 11.3.3$Maalsteenfragment$in$tefriet$ $ $ $ $ $ p.$119$ $ Hoofdstuk$12:$Analyse$van$de$houtvondsten$ $ $ $ $ $ $ p.$121$ Tim!Clerbaut!&!Anouk!van!der!Kelen! 12.1$Inleiding$tot$houtvondsten$in$de$Romeinse$periode$ $ $ $ p.$121$ 12.1.1$Houtvondsten,$bewaringsconditie$en$vondstcontext$ $ $ p.$121$ 12.1.2$Houtvondsten$in$Vlaanderen:$status!quastiones! ! ! ! p.$122$ 12.2$Onderzoeksdoel$en$methodologie$$ $ $ $ $ $ p.$123$ 12.3$Technische$beschrijving$en$vervaardiging$ $ $ $ $ $ p.$124$ 12.3.1$Houtbewerking$en$houtbewerkingstechnieken$in$de$Romeinse$periode$ p.$124$ 12.3.2$Beschrijving$van$het$aanwezige$constructiehout$ $ $ $ p.$126$ 12.3.3$Reconstructie$van$de$waterput$(S275)$ $ $ $ $ p.$129$ 12.3.4$Beschrijving$van$de$aanwezige$gebruiksvoorwerpen$ $ $ p.$131$ 12.3.5$Mogelijke$interpretaties$van$het$gebruiksvoorwerp$ $ $ p.$132$ 12.4$Houtdeterminatie$als$inkijk$op$het$omliggende$landschap?$$ $ $ p.$136$ 12.4.1$Determinatie$van$de$aanwezige$houtsoorten$ $ $ $ p.$136$ 12.4.2$Houtdeterminatie$als$opstap$naar$landschapsreconstructie$ $ p.$137$ 12.5$Slotbeschouwing$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$137$ $ Hoofdstuk$13:$Dendrochronologisch$onderzoek$$ $ $ $ $ $ p.$139$ Sjoerd!van!Daalen!(BAAC)! 13.1$Inleiding$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$139$ 13.2$Methode$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$139$

4 13.3$Resultaten$$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$141$ 13.4$Conclusie$en$discussie$ $ $ $ $ $ $ $ p.$143$ $ Hoofdstuk$14:$Het$archeoHbotanische$onderzoek$ $ $ $ $ $ p.$145$ Wouter!van!der!Meer!(BIAX!Consult)! 14.1$Inleiding$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$145$ 14.2$Materiaal$en$methode$ $ $ $ $ $ $ $ p.$145$ 14.2.1$Botanische$macroresten$$ $ $ $ $ $ p.$145$ 14.2.2$Pollen$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$146$ 14.2.3$Staalbeschrijving$$ $ $ $ $ $ $ p.$147$ 14.3$Resultaten$en$discussie$ $ $ $ $ $ $ $ p.$149$ 14.3.1$Conservering$ $ $ $ $ $ $ $ p.$149$ 14.3.2$Datering$$ $ $ $ $ $ $ $ p.$149$ 14.3.3$Macroresten$ $ $ $ $ $ $ $ p.$152$ 14.3.3.1$Spoor$597$ $ $ $ $ $ $ p.$152$ 14.3.3.2$Spoor$275$ $ $ $ $ $ $ p.$153$ 14.3.3.3$Verbouw$van$rogge$ $ $ $ $ $ p.$157$ 14.3.3.4$Tuinbouw$ $ $ $ $ $ $ p.$158$ 14.3.3.5$Zuidelijke$en$noordelijke$invloeden$ $ $ $ p.$158$ 14.4$Conclusies$$ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$159$ $ Hoofdstuk$15:$Besluit$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$161$ $ Maarten!Smeets!! ! Bibliografie$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$169$ $ Bijlagen$$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ p.$178$ Bijlage$1:$Sporeninventaris$ $ $ $ $ $ $ $ p.$179$ Bijlage$2:$Vondsteninventaris$ $ $ $ $ $ $ $ p.$233$ Bijlage$3:$Fotoinventaris$ $ $ $ $ $ $ $ p.$245$ Bijlage$4:$Dendrochronologische$metingen$ $ $ $ $ $ p.$323$ Bijlage$5:$Resultaten$waardering$macroresten$ $ $ $ $ $ p.$325$ Bijlage$6:$Resultaten$waardering$pollen$$ $ $ $ $ $ p.$327$ Bijlage$7:$Resultaten$analyse$macroresten$ $ $ $ $ $ p.$329$ Bijlage$8:$Resultaten$analyse$pollenH$en$microfossielenonderzoek$ $ $ p.$335$ Bijlage$9:$Profieltekeningen$ $ $ $ $ $ $ $ p.$341$ Bijlage$10:$Opgravingsplan$ $ $ $ $ $ $ $ p.$391$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $

-5

Hoofdstuk-1--

Inleiding-en-situering-Maarten!Smeets!&!Michiel!Steenhoudt! -Naar$aanleiding$van$de$verkaveling$“Het$Dorp”$te$Meldert$(gem.$Lummen)$werd$door$het$voormalige$ Agentschap$Ruimte$en$Erfgoed$een$archeologische$prospectie$met$ingreep$in$de$bodem$gevraagd$die$ van$19$tot$en$met$25$januari$2010$werd$uitgevoerd$door$Studiebureau$Archeologie$bvba.$Tijdens$dit$ vooronderzoek$werd$vastgesteld$dat$de$aanwezige$sporen$als$duidelijke$nederzettingssporen$uit$de$ (middenH$tot$late)$ijzertijd$te$interpreteren$zijn$(62$paalkuilen,$46$kuilen$en$5$grachten$of$greppels;$ met$ duidelijke$ concentraties$ die$ op$ intensieve$ bewoning$ wijzen).$ In$ verschillende$ sleuven$ werden$ paalkuilen$ aangetroffen$ waaruit$ geconcludeerd$ werd$ dat$ er$ meerdere$ gebouwplattegronden$ aanwezig$moeten$zijn$op$de$site.$$ Omwille$van$een$afdekkende$pakket$colluvium$was$de$bewaringstoestand$van$de$sporen$zeer$goed,$ behalve$op$de$kop$van$de$helling$waar$veel$erosie$heeft$plaatsgevonden$waardoor$hier$geen$sporen$ werden$aangetroffen.$$ $ $ Fig.$1.1:$Topografische$kaart$met$aanduiding$van$het$projectgebied.$ $ Volgens$de$onderzoeksbalans1_{$van$het$Vlaams$Instituut$voor$het$Onroerend$Erfgoed$toont$duidelijk$}

aan$ dat$ wat$ de$ bronsH$ en$ ijzertijd$ betreft$ er$ op$ het$ nederzettingsniveau$ maar$ weinig$ gegevens$ beschikbaar$ zijn.$ Het$ onderzoek$ naar$ nederzettingen$ is$ echter$ een$ basisvoorwaarde$ om$ de$ protohistorische$ mens$ en$ maatschappij$ goed$ te$ kunnen$ begrijpen.$ De$ situatie$ in$ onze$ buurlanden$ toont$dat$archeologisch$onderzoek$van$volledige$nederzettingen$leidt$tot$echte$kennisvermeerdering$ van$de$protohistorische$samenleving.$$

1_{$http://www.vioe.be/nl/nl/index.cgi?s_id=6&id=1754&basis=|6|1754&detail=2034,$ meer$ bepaald$ de$ items$}

6

Een$ doorgedreven$ nederzettingsonderzoek$ biedt$ tevens$ de$ mogelijkheid$ uitgebreidere$ aardewerkensembles$te$verzamelen$en$te$bestuderen.$Het$opstellen$van$regionale$typologieën$kan$ een$beeld$schetsen$van$de$verspreiding$van$artisanale$productie$binnen$of$buiten$een$regio.$$ Daarom$werd$door$het$voormalige$Agentschap$Ruimte$en$Erfgoed$een$vervolgonderzoek$in$de$vorm$ van$een$vlakdekkende$opgraving$bevolen.$Ook$dit$onderzoek$werd$door$de$verkavelaars$Dirk$Deveux$ en$Kurt$Vanerum$toevertrouwd$aan$Studiebureau$Archeologie$bvba.$Het$veldwerk$vond$plaats$van$17$ juni$tot$en$met$23$september$2010.$$

De$ verkaveling$ heeft$ een$ oppervlakte$ van$ ca.$ 3$ ha$ 37$ are$ en$ is$ gelegen$ in$ het$ dorpscentrum$ van$ Meldert$(fig.$1.1).$Het$opgegraven$terrein$is$ongeveer$1$ha$50$are$groot$en$situeert$zich$op$de$laagst$ gelegen$delen$van$de$noordelijke$flank$van$een$droge$getuigenheuvel,$tussen$de$Meldertsebaan,$de$ Zelemsebaan,$de$Nachtegaalstraat$en$de$Heesstraat.$Enkele$honderden$meters$ten$zuiden$van$het$ projectgebied$bevindt$zich$de$Zwarte$Beek.$$

$

In$ het$ projectgebied$ zijn$ twee$ verschillende$ bodemtypes$ gekarteerd.$ Een$ eerste$ bodemtype,$ voornamelijk$ het$ lagergelegen$ noordelijke$ deel,$ is$ een$ droge$ lemige$ zandbodem$ met$ dikke$ antropogene$humus$A$horizont$(Sbm).$Het$hoger$gelegen$zuidelijke$gedeelte$van$het$te$onderzoeken$ terrein$heeft$volgens$de$bodemkaart$een$droge$lemige$zandbodem$met$een$weinig$duidelijke$ijzer$ en/of$ humus$ B$ horizont.$ De$ sedimenten$ van$ deze$ bodem$ worden$ lichter$ of$ grover$ naarmate$ de$ diepte$toeneemt$(Sbfz)$(fig.$1.2).$

$

Fig.$1.2:$Bodemkundige$kaart$met$aanduiding$van$het$projectgebied.$ $

Het$ projectgebied$ heeft$ een$ hoge$ archeologische$ potentieel$ (fig.$ 3).$ Naast$ de$ resultaten$ van$ het$ vooronderzoek$die$wezen$op$de$aanwezigheid$van$bewoningssporen$uit$de$midden$en$late$ijzertijd$ werden$er$nog$sporen$verwacht$die$gaan$van$de$Romeinse$periode$tot$de$postHmiddeleeuwen.$$ $

Slechts$ een$ 300Htal$ meter$ ten$ zuidoosten$ van$ het$ projectgebied$ bevindt$ zich$ de$ site$ MeldertH Dorpveld$11$(CAI$700195).$Naast$een$aantal$prehistorische$silexvondsten,$werd$hier$tussen$maart$en$ september$1995$een$opgraving$uitgevoerd$die$enerzijds$een$achttal$crematiegraven$(in$twee$graven$ bevonden$zich$mogelijk$ritueel$gebroken$scherven)$aan$het$licht$bracht$en$anderzijds$ook$sporen$van$ enkele$ kringgreppels.$ De$ aangetroffen$ graven$ werden$ door$ de$ opgravers$ gedateerd$ in$ de$ middenH

7 ijzertijd2_{.$Bij$recent$onderzoek$in$de$SintHWillibrorduskerk$werd$bij$de$opgravingen$in$de$zone$van$de$} Romaanse$toren$handgevormd$aardewerk$aangetroffen3_{.$Verder$zijn,$in$de$Centrale$Archeologische$} Inventaris$(CAI),$in$de$ruime$omgeving$veel$losse$silexvondsten$opgenomen.$$ $ Op$de$topografische$kaart$wordt$de$aanwezigheid$van$een$oude$molen$gemeld$(fig.$1.1).$Noch$op$de$ laatH18de_{Heeuwse$ kaart$ van$ Ferraris,$ noch$ in$ de$ middenH19}de_{Heeuwse$ Atlas$ der$ Buurtwegen,$ zijn$}

hiervoor$echter$aanwijzingen$te$vinden$en$bijgevolg$kan$een$datering$in$de$late$19de_$of$begin$20ste_$

eeuw$ vermoed$ worden.$ Op$ beide$ vermelde$ kaarten$ is$ geen$ bebouwing$ binnen$ het$ projectgebied$ afgebeeld.$Op$de$Ferrariskaart$zijn$wel$een$aantal$velden$en$tuinen$te$zien$(fig.$1.4).$ $ $ Fig.$1.3:$Uittreksel$uit$de$Centrale$Archeologische$Inventaris$met$enerzijds$het$projectgebied$(rood)$ en$anderzijds$de$site$uit$de$protohistorie$(groen).$ $ $ Fig.$1.4:$Detail$uit$de$Ferrariskaart$met$aanduiding$van$het$projectgebied$(rood)$en$de$kerk$van$ Meldert$(groen).$

2_{$Creemers$1996:$40.$} 3_{$Smeets$2012.$}

8

-9

Hoofdstuk-2--

Werkmethode-Michiel!Steenhoudt!&!Maarten!Smeets!

-Omdat$ de$ oppervlakte$ te$ groot$ was$ om$ in$ één$ keer$ open$ te$ leggen,$ werd$ het$ terrein$ verdeeld$ in$ werkputten.$ In$ totaal$ zijn$ er$ elf$ werkputten$ machinaal$ aangelegd$ (fig.$ 2.1)$ die$ elk$ ongeveer$ 10$ m$ breed$waren.$De$werkputten$werden$in$de$lengterichting$van$het$terrein$aangelegd,$evenwijdig$met$ de$ helling$ en$ ook$ evenwijdig$ met$ de$ Nachtegaalstraat.$ Het$ vlak$ werd$ manueel$ met$ de$ schop$ opgeschaafd$en$gefotografeerd$waarna$alle$sporen$apart$werden$beschreven$en$gefotografeerd.$Het$ vlak$werd$door$de$opdrachtgever$topografisch$ingemeten.$Nadien$werden$alle$sporen$gecoupeerd,$ met$ het$ truweel$ opgekuist$ en$ met$ de$ hand$ ingetekend$ op$ schaal$ 1/20.$ Indien$ op$ het$ terrein$ structuren$ werden$ herkend,$ zijn$ deze$ als$ overzicht$ afzonderlijk$ gefotografeerd$ voor$ en$ na$ het$ couperen.$

$

De$opdrachtegevers$stonden$zelf$in$voor$de$inzet$van$de$graafmachinge,$waardoor$deze$een$zo$groot$ mogelijk$rendement$diende$te$halen.$Dit$resulteerde$soms$in$te$grote$zones$die$tegelijkertijd$open$ lagen.$ De$ droge$ weersomstandigheden$ tijdens$ het$ veldwerk$ hebben$ de$ zandbodem$ sterk$ uitgedroogd,$waardoor$er$bij$het$schaven$op$sommige$plaatsen$tot$meer$dan$10$cm$diep$geschaafd$ diende$te$worden$om$een$nog$leesbaar$vlak$te$bekomen.$Uiteraard$heeft$dit$een$negatieve$invloed$ gehad$op$de$herkenbaarheid$van$de$sporen.$$ $ $ Fig.$2.1:$Machinaal$aanleggen$van$het$vlak.$ $ Alle$sporen$met$houtskool$of$humeuze$vullingen$werden$bemonsterd.$Omdat$er$enorm$veel$kleine$ paalsporen$aanwezig$waren$en$hieruit$zeer$weinig$dateerbaar$materiaal$werd$ingezameld,$is$er$extra$

10

aandacht$ geschonken$ aan$ het$ inzamelen$ van$ goede$ houtskoolstalen$ binnen$ deze$ contexten,$ maar$ slechts$in$enkele$gevallen$kon$bruikbaar$materiaal$verzameld$worden.$$

$

Uit$ twee$ duidelijk$ Romeinse$ contexten$ werden$ pollenstalen$ genomen$ om$ een$ reconstructie$ te$ kunnen$maken$van$de$paleoHlandschap.$Alle$zeefstalen$werden$nat$uitgezeefd$op$4,$2,$0,5$en$0,25$ mm.$$

-11

Hoofdstuk-3--

Beschrijving-van-de-bodemprofielen---Maarten!Smeets!

-Het$ projectgebied$ was$ gelegen$ op$ de$ noordelijke$ flank$ van$ een$ getuigenheuvel$ en$ binnen$ het$ projectgebied$is$er$een$niveauverschil$van$ongeveer$5$m4_{.$Het$hoger$gelegen$zuidelijke$gedeelte$van$}

het$ terrein$ is$ op$ de$ bodemkaart$ gekarteerd$ als$ een$ droge$ lemige$ zandbodem$ met$ een$ weinig$ duidelijke$ ijzer$ en/of$ humus$ B$ horizont$ (Sbfc).$ Het$ vooronderzoek$ leerde$ dat$ deze$ kartering$ niet$ correct$is,$maar$eerder$een$foutieve$interpretatie$van$een$dunne$grijsbruine$laag$colluvium$die$zich$ vlak$onder$de$top$van$de$helling$begon$te$manifesteren.$$

$

Helemaal$ bovenaan$ de$ helling$ bevond$ zich$ slechts$ een$ dunne$ laag$ teelaarde$ (minder$ dan$ 20$ cm),$ onmiddellijk$ gevolgd$ door$ groen$ tot$ donkerbruin$ gelaagd$ grof$ zand$ van$ geologische$ oorspong$ (fig.$ 3.1).$ Net$ onder$ de$ top$ van$ de$ heuvel$ werd$ onder$ dit$ dunne$ pakket$ colluvium$ groenachtig$ zand$ waargenomen$(fig.$3.2).$$ $ $ Fig.$3.1:$Bodemprofiel$in$sleuf$16$met$bovenaan$de$teelaarde$en$daaronder$de$groen$tot$donkerbruin$ gelaagde$grove$zandlagen$van$geologische$oorspong.$

4_{$ De$ resultaten$ van$ het$ vooronderzoek$ zijn$ grotendeels$ overgenomen$ en$ waar$ nodig$ aangepast.$ Zie$ ook:$}

12

Het$ is$ duidelijk$ dat$ de$ oorspronkelijke$ top$ van$ de$ heuvel$ geërodeerd$ is,$ evenals$ de$ zone$ er$ vlak$ onder.$De$afzetting$van$colluvium$begint$al$in$beperkte$mate$onmiddellijk$onder$de$top.$Omwille$van$ de$erosie$die$heeft$plaatsgehad,$was$deze$zone$archeologisch$minder$relevant.$

$

$ Fig.$ 3.2:$ Bodemprofiel$ in$ sleuf$ 1$ met$ bovenaan$ de$ teelaarde,$ daaronder$ een$ grijsbruine$ laag$ colluvium$en$helemaal$vanonder$groengeel$zand$van$geologische$oorsprong.$

$

De$ oorspronkelijke$ helling$ van$ de$ heuvel$ moet$ aan$ de$ noordzijde$ oorspronkelijk$ een$ meer$ uitgesproken$ profiel$ hebben$ gehad.$ Tijdens$ het$ vooronderzoek$ kon$ reeds$ worden$ vastgesteld$ dat$ vooral$in$de$centrale$zone$van$het$onderzoeksgebied$een$dik$pakket$colluvium$werd$afgezet$dat$een$ depressie$ onder$ aan$ de$ helling$ nivelleerde.$ Op$ de$ bodemkaart$ zijn$ in$ deze$ zone$ plaggenbodems$ weergegeven.$$

Lager$op$de$helling$bevond$zich$onder$de$teelaarde$telkens$een$laag$colluvium$die$tot$60H70$cm$dik$ was.$De$overgang$tussen$deze$dikke$laag$colluvium$en$de$natuurlijke$bodem$(een$witte$tot$witgele$ zand)$ was$ door$ uitloging$ en$ (in$ mindere$ mate)$ bioturbatie$ gehomogeniseerd$ tot$ een$ circa$ 10$ cm$ dikke$ geelbruine$ laag$ waarin$ geen$ sporen$ herkenbaar$ waren,$ maar$ waarin$ wel$ enkele$ ijzertijdscherven$werden$aangetroffen$(fig.$3.3).$

Ondanks$ de$ homogenisatie$ van$ de$ overgang$ met$ de$ natuurlijke$ bodem,$ zijn$ door$ het$ afdekkende$ pakket$ colluvium$ de$ onderliggende$ sporen$ goed$ bewaard$ gebleven$ en$ is$ deze$ zone$ archeologisch$ gezien$ interessant.$ Het$ archeologisch$ leesbare$ vlak$ bevindt$ zich$ tussen$ 90$ en$ 120$ cm$ onder$ het$ huidige$loopniveau.$

13

$ Fig.$3.3:$Bodemprofiel$in$sleuf$20$met$bovenaan$de$teelaarde$en$daaronder$een$dik$pakket$colluvium.$

De$overgang$tussen$het$colluvium$en$de$natuurlijke$bodem$is$gehomogeniseerd.$ $

Het$ meest$ noordelijke$ deel$ van$ het$ projectgebied,$ onder$ aan$ de$ helling$ (gelegen$ achter$ de$ tuinen$ van$de$huizen$van$de$Nachtegaalstraat)$wordt$op$de$bodemkaart$eveneens$ingekleurd$als$een$zone$ met$plaggenbodems.$Ook$hier$kan$voornamelijk$gesteld$worden$dat$het$om$een$(veel)$dunnere$laag$ colluvium$gaat.$$

Onder$de$teelaarde$(20H30$cm$dik)$bevond$zich$een$pakket$colluvium$van$ongeveer$20H30$cm$dik.$De$ overgang$tussen$deze$laag$colluvium$en$de$natuurlijke$bodem$(een$witte$tot$witgele$zand)$was$door$

14

uitloging$ en$ (in$ mindere$ mate)$ bioturbatie$ gehomogeniseerd$ tot$ een$ circa$ 10$ cm$ dikke$ geelbruine$ laag$waarin$geen$sporen$herkenbaar$waren.$De$aanwezige$sporen$manifesteren$zich$pas$onder$deze$ gehomogeniseerde$laag.$

Ondanks$ de$ homogenisatie$ van$ de$ overgang$ met$ de$ natuurlijke$ bodem,$ zijn$ door$ het$ afdekkende$ pakket$ colluvium$ de$ onderliggende$ sporen$ goed$ bewaard$ gebleven$ en$ is$ deze$ zone$ archeologisch$ gezien$ interessant.$ Het$ archeologisch$ leesbare$ vlak$ bevindt$ zich$ tussen$ 50$ en$ 70$ cm$ onder$ het$ huidige$loopniveau.$

$ $ $

-15

Hoofdstuk-4--

Een-prehistorische-kringgreppel-Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt!

-In$het$westelijk$deel$van$het$plangebied$is$een$restant$van$een$kringgreppel$vastgesteld$(fig.$4.1),$die$ geïnterpreteerd$ kan$ worden$ als$ een$ grafstructuur.$ Alleen$ het$ noordelijk$ deel$ van$ de$ kringgreppel$ (S944)$is$bewaard.$De$kringgreppel$heeft$een$breedte$van$75$cm$en$een$maximale$diepte$van$20$cm$ (fig.$4.2).$De$externe$diameter$van$de$grafstructuur$bedraagt$ongeveer$14$m.$

Gezien$ het$ gebrek$ aan$ begravingen$ en$ het$ ontbreken$ van$ vondstmateriaal$ in$ de$ vulling$ van$ de$ greppel$is$de$grafstructuur$niet$te$dateren.$In$een$kuil$(S1014)$en$een$natuurlijke$verstoring$(S945)$in$ de$directe$nabijheid$van$de$greppel$zijn$twee$fragmenten$handgevormd$aardewerk$aangetroffen$die$ niet$nader$gedateerd$kunnen$worden$dan$late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$ Binnen$de$kringgreppel$zijn$sporen$zichtbaar$die$waarschijnlijk$ontstaan$zijn$doordat$dassen$in$het$ heuvellichaam$gangen$hebben$gegraven.$Deze$sporen$komen$regelmatig$voor$bij$grafheuvels5_.$$$ Ten$noorden$van$de$kringgreppel$zijn$in$S190$(natuurlijk)$fragmenten$verbrand$dierlijk$bot$gevonden.$$ $ -Fig.$4.1:$De$kringgreppel,$gezien$vanuit$het$zuiden.$

5_{$Persoonlijke$observatie$bij$de$opgraving$van$GentHHogeweg.$Heuvel$7$te$OssHZevenbergen$werd$in$2004$door$} een$dassenfamilie$bewoond.$De$breedte$van$dassengangen$is$25$tot$35$cm$en$op$enkele$plaatsen$breder$zodat$ de$dassen$elkaar$kunnen$passeren.$Fokkens$e.a.$2009:$119H120.$

16

-Fig.$4.2:$Coupe$door$de$kringgreppel$(S944).$

-Kringgreppels$ rondom$ grafheuvels$ komen$ voor$ vanaf$ het$ laatHNeolithicum.$ In$ de$ vroege$ bronstijd$

nemen$de$diameters$van$de$grafheuvels$af6_{.$In$latere$periodes$komen$echter$ook$grafheuvels$voor$}

die$ groter$ zijn$ dan$ exemplaren$ uit$ het$ laatHNeoilithicum.$ Vanaf$ de$ late$ bronstijd$ verandert$ het$ grafritueel$ drastisch.$ Vanaf$ dan$ worden$ individuen$ apart$ begraven$ in$ kleinere$ grafmonumenten.$ Deze$ werden$ dicht$ bij$ elkaar$ aangelegd$ zodat$ de$ zogenaamde$ urnenvelden$ ontstonden.$ Kringgreppels$ rondom$ grafstructuren$ komen$ ook$ voor$ in$ de$ late$ ijzertijd$ en$ de$ vroegHRomeinse$ periode.$Deze$grafmonumenten$zijn$ook$klein$van$diameter$en$komen$geclusterd$voor.$$

Op$basis$van$de$diameter$en$het$individuele$voorkomen$van$de$kringgreppel$in$Meldert,$kan$alleen$ gesteld$ worden$ dat$ deze$ zeer$ waarschijnlijk$ in$ de$ periode$ laatHNeolithicum$ tot$ late$ bronstijd$ gedateerd$kan$worden.$$$

$ $

17

Hoofdstuk-5-- Sporen- en- structuren- uit- de- middenB- tot-

late-

ijzertijd-Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt!

-Tijdens$ de$ vlakdekkende$ opgraving$ zijn$ twee$ fragmentarische$ bewaarde$ plattegronden$ van$ hoofdgebouwen$ uit$ de$ ijzertijd$ blootgelegd.$ Daarnaast$ zijn$ er$ een$ aantal$ bijgebouwen$ en$ kuilen$ aangetroffen.$$ De$plattegronden$worden$vergeleken$met$vergelijkbare$plattegronden$uit$het$MaasHDemerHSchelde$ gebied7_{.$Het$gebied$bestaat,$in$tegenstelling$tot$de$omliggende$gebieden,$grotendeels$uit$Pleistocene$} dekzanden.$MeldertHZelemsebaan$ligt$aan$de$zuidelijke$rand$van$dit$gebied$en$heeft$ook$een$zandige$ bodem.$$ - 5.1Hoofdgebouwen -5.1.1$Structuur$H1$ $

De$ plattegrond$ van$ structuur$ H1$ is$ fragmentarisch$ bewaard$ (fig.$ 5.1).$ Hierdoor$ zijn$ alleen$ de$ hoofdkenmerken$ van$ het$ gebouw$ te$ beschrijven.$ Het$ gebouw$ heeft$ een$ noordoostHzuidwest$ oriëntatie$en$is$tweeschepig.$Bij$een$klein$deel$van$de$plattegrond$is$een$patroon$met$$verspringende$$ wandstijlen$te$herkennen8_{.$De$sporen$van$de$wandstijlen$zijn$langwerpig$en$lichtbruin$tot$lichtgrijs$}

van$ kleur.$ De$ plattegrond$ is$ 8,7$ m$ breed.$ Als$ S1833$ deel$ uitmaakt$ van$ de$ oostelijke$ wand$ en$ de$ westelijke$ wand$ op$ dezelfde$ afstand$ van$ de$ ingang$ lag,$ dan$ kan$ de$ lengte$ van$ het$ hoofdgebouw$ geschat$worden$op$20$meter.$In$BestHDijkstraten$is$een$hoofdgebouw$met$een$vergelijkbare$grootte$ aangetroffen$(structuur$041$met$afmetingen$van$19$x$9$m)9_{.$Door$de$slechte$conservering$bestaat$} echter$ook$een$mogelijkheid$dat$S1831$de$oostelijke$begrenzing$vormt.$Als$dit$het$geval$is$dan$kan$de$ lengte$van$het$gebouw$geschat$worden$op$15$m.$ Ter$hoogte$van$de$middenstijlen$S1837$en$S1836$lagen$tegenover$elkaar$liggende$ingangspartijen.$De$ diepte$van$deze$middenstijlen$is$respectievelijk$11$en$16$cm.$ $ Uit$slechts$twee$paalsporen$(S462$en$S$1837)$is$aardewerk$afkomstig$dat$niet$nader$te$dateren$is$dan$ late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$De$sporen$bevatten$geen$houtskool.$$ $

De$ hoofdkenmerken$ van$ de$ plattegrond$ zijn$ te$ vergelijken$ met$ hoofdgebouwen$ van$ het$ type$ Oss$ 4A/Haps.$Hoofdgebouwen$van$dit$type$met$ondiepe$en$rechthoekige$wandstijlen$zijn$onder$andere$ aangetroffen$ te$ Bagven10_{,$ BeerseHHolleweg}11_{,$ BestHDijkstraten}12_{,$ HapsHKamps$ Veld}13_{,$ LieshoutH}

7_{$In$het$vervolg$van$de$tekst$afgekort$als$MDSHgebied.$} 8_{$Schinkel$1994:$13H14.$} 9_{$Ball$&$Moesker$in$prep.$$} 10_{$Kranendonk$&$Aalbersberg$2006:$476H479.$} 11_{$Van$Liefferinge$2008:$16,$20H22.$Delaruelle$e.a.$2010:$132H134.$} 12_{$Ball$&$Moesker$in$prep.$} 13_{$Verwers$1972:$70,$76H79$(Huis$J,$S,$T,$U$en$W).$}

18

Beekseweg14_{$ en$ SevenumHDe$ Krouwel}15_{.$ Van$ deze$ parallellen$ zijn$ twee$ gebouwen$ gedateerd$ met$}

behulp$van$een$absolute$datering.$Een$aantal$recent$gevonden$parallellen$worden$momenteel$nog$ uitgewerkt.$Huis$W$te$HapsHKamps$Veld$is$door$middel$van$14_{CHdatering$van$houtskool$uit$de$vulling$} van$een$paalkuil$gedateerd$op$2460±30$BP$(GrNH5643)16_{.$Huis$2$te$Beerse$is$door$middel$van$een$}14_CH datering$van$houtskool$uit$de$vulling$van$een$paalkuil$gedateerd$op$2295±40$BP$(KIAH38853)17_.$$ Bij$zowel$de$structuren$van$BeerseHHolleweg$en$SevenumHDe$Krouwel$zijn$de$ingangspartijen$relatief$ diep$gefundeerd.$Bij$SevenumHDe$Krouwel$zijn$de$middenstijlen$ter$hoogte$van$de$ingangen$duidelijk$ groter$en$dieper$gefundeerd18_.$$

Op$ basis$ van$ de$ typologie$ van$ het$ hoofdgebouw$ kan$ de$ structuur$ in$ de$ middenH$ tot$ late$ ijzertijd$ gedateerd$worden.$$ $ $ Fig.$5.1:$Plattegrond$van$structuur$H1.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.!De!pijlen!geven!de!ingangen!weer.$ $ $ 5.1.2$Structuur$H2$ $

De$ plattegrond$ van$ structuur$ H2$ is$ ook$ fragmentarisch$ bewaard$ (fig.$ 5.2).$ Hierdoor$ zijn$ alleen$ de$ hoofdkenmerken$van$het$gebouw$te$beschrijven.$Het$gebouw$is$te$vergelijken$met$structuur$H1.$De$ sporen$hebben$dezelfde$vorm$(rechthoekig)$en$kleur$(lichtbruin$tot$lichtgrijs).$Het$gebouw$heeft$een$ noordoostHzuidwest$ oriëntatie$ en$ is$ tweeschepig.$ Net$ zoals$ bij$ structuur$ H1$ zijn$ de$ middenstijlen$ (S1803$en$S1774)$en$de$ingangspartijen$het$best$bewaard.$Een$opvallende$gelijkenis$tussen$de$twee$

14_{$Hiddink$2005:$100,$101,$296,$297.$} 15_{$Dyselinck$in$prep.$} 16_{$Verwers$1972:$$78.$756H414$v.$Chr$(95,5%$waarschijnlijkheid).$} 17_{$410H200$v.$Chr.$(95,4%$waarschijnlijkheid).$Delaruelle$e.a.$2010:$135.$} 18_{$Delaruelle$e.a.$2010:$132H134;$Dyselinck$in$prep.$}

19

structuren$is$dat$de$meest$westelijke$bewaarde$middenstaander$op$lijn$staat$met$de$ingangspartij.$ De$ andere$ middenstijl$ staat$ zowel$ bij$ structuur$ 1$ als$ 2$ iets$ oostelijker$ dan$ de$ lijn$ tussen$ de$ beide$ ingangspartijen.$Dit$is$ook$het$geval$bij$de$structuren$van$BeerseHHolleweg$en$BestHDijkstraten.$ Slechts$vier$wandstijlen$zijn$bewaard$(S1765,$S1782,$S1779$en$S$1780).$Mogelijk$behoort$S1888$ook$ nog$tot$de$plattegrond.$De$plattegrond$heeft$een$breedte$van$8,2$m.$De$lengte$van$de$plattegrond$is$ niet$te$bepalen.$$ $ $ Fig.$5.2:$Plattegrond$van$structuur$H2.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.!In!grijs!ook!twee!kuilen!die!mogelijk! geassocieerd!kunnen!worden!met!de!structuur.!De!pijlen!geven!de!ingangen!weer.! $ In$een$paalspoor$van$de$ingangspartij$(S1806)$is$een$scherf$handgevormd$aardewerk$gevonden$die$te$ dateren$is$in$de$late$ijzertijd$tot$de$inheems$Romeinse$periode.$In$een$middenstijl$(S1774)$zijn$twee$ scherven$ handgevormd$ aardewerk$ gevonden,$ die$ niet$ nader$ te$ dateren$ zijn$ dan$ late$ bronstijd$ tot$ inheems$Romeins.$De$sporen$bevatten$geen$houtskool.$ Een$kuil$die$mogelijk$verband$houdt$met$de$structuur$is$in$de$buurt$van$de$zuidelijke$ingangspartij$ aangetroffen.$In$deze$kuil$(S1787)$is$aardewerk$aangetroffen$dat$te$dateren$is$in$de$late$ijzertijd$(zie$ hoofdstuk$7.1).$Mogelijk$gaat$het$hier$om$een$verlatingsritueel19_.$$ Een$andere$kuil$in$de$buurt$van$de$structuur$(S2078)$bevat$één$scherf$handgevormd$aardewerk,$die$ niet$nader$te$dateren$is$dan$late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$$ $

Op$ basis$ van$ de$ typologie$ van$ het$ hoofdgebouw$ kan$ de$ structuur$ in$ de$ middenH$ tot$ late$ ijzertijd$ gedateerd$worden.$Het$aardewerk$uit$S1806$en$de$kuil$bij$de$ingangspartij$dateert$de$structuur$in$de$ late$ijzertijd.$

19_{$Gerritsen$2003:$96H102.$$}

20

- 5.2-Bijgebouwen--$

Er$ zijn$ tijdens$ het$ onderzoek$ negen$ mogelijke$ prehistorische$ bijgebouwen,$ waaronder$ zeven$ (mogelijke)$ spiekers,$ aangetroffen.$ Een$ spieker$ was$ een$ klein$ gebouw$ dat$ diende$ voor$ de$ oogstopslag.$Waarschijnlijk$werden$er$(graan)schoven$in$opgeslagen20_{.$Grote$en$diepe$paalkuilen$zijn$}

kenmerkend$ voor$ spiekers.$ De$ functie$ van$ andere$ bijgebouwen$ is$ moeilijker$ te$ bepalen.$ De$ grote$ bijgebouwen$ worden$ in$ de$ literatuur$ wel$ met$ het$ neutrale$ ‘schuur’$ aangeduid.$ Waarschijnlijk$ stonden$ er$ op$ de$ prehistorische$ nederzettingen$ ook$ andere$ kleine$ bijgebouwen$ met$ een$ andere$ (agrarische)$ functie$ dan$ graanopslag,$ zoals$ hokken,$ verhogingen$ voor$ bijenkorven,$ die$ eenzelfde$ patroon$van$paalsporen$kunnen$hebben$achtergelaten$als$spiekers.$$

Alle$in$dit$hoofdstuk$besproken$bijgebouwen$zijn$toegewezen$aan$de$midden$tot$late$ijzertijd.$Deze$ toewijzing$berust$met$name$op$het$feit$dat$in$het$oostelijk$deel$van$het$opgegraven$areaal,$waar$ook$ alle$ bijgebouwen,$ met$ uitzondering$ van$ structuur$ B1,$ zich$ situeren,$ zich$ twee$ hoofdgebouwen$ uit$ deze$ periode$ bevinden.$ Slechts$ één$ spieker$ (structuur$ B4)$ kon$ op$ basis$ van$ aardewerk$ ook$ daadwerkelijk$aan$deze$periode$toegeschreven$worden.$Deze$structuur$bevindt$zich$op$een$afstand$ van$45$meter$van$de$hoofdgebouwen.$Structuur$B1$bevindt$zich$op$een$vergelijkbare$afstand$van$de$ hoofdgebouwen$en$kan$daarom$ook$met$deze$nederzetting$in$verband$worden$gebracht.$Het$is$niet$ uit$te$sluiten$dat$een$aantal$bijgebouwen$in$werkelijkheid$ouder$zijn.$$ $ $ 5.2.1$Structuur$B1$ $

In$ het$ westelijk$ deel$ van$ het$ plangebied$ bevindt$ zich$ een$ mogelijk$ bijgebouw$ met$ een$ noordoostH zuidwest$ oriëntatie$ (fig.$ 5.4).$ Het$ is$ niet$ uitgesloten$ dat$ de$ structuur$ oorspronkelijk$ groter$ (of$ een$ hoofdgebouw)$ was,$ omdat$ ten$ oosten$ van$ de$ structuur$ (postH)middeleeuwse$ greppels$ (S180$ en$ S638)$aanwezig$zijn$en$ten$oosten$hiervan$het$vlak$ook$iets$dieper$is$aangelegd$door$de$aanwezigheid$ van$recente$verstoringen.$De$plattegrond$heeft$een$lengte$van$5,9$m$en$een$breedte$van$4,4$m.$Er$is$$ één$ middenstijl$ teruggevonden,$ die$ een$ doorsnede$ heeft$ van$ 26$ cm$ en$ een$ diepte$ van$ 20$ cm.$ De$ paalsporen$zijn$8$tot$22$cm$diep$en$varieren$van$diameter.$ In$de$sporen$van$structuur$4$zijn$geen$vondsten$en$houtskoolfragmenten$aangetroffen.$$ $ $ 5.2.2$Structuur$B2$ $

In$ het$ oostelijk$ deel$ van$ het$ plangebied$ bevindt$ zich$ een$ mogelijk$ bijgebouw$ met$ een$ noordoostH zuidwest$ oriëntatie$ (fig.$ 5.4).$ De$ hypothetische$ plattegrond$ bestaat$ uit$ twee$ rijen$ paalsporen$ van$ beide$vier$paalsporen.$In$de$buurt$van$de$zuidelijke$rij$paalsporen$zijn$nog$twee$paalsporen$aanwezig,$ die$ mogelijk$ ook$ tot$ de$ structuur$ behoren.$ Een$ aantal$ paalsporen$ hebben$ een$ aanzienlijke$ diepte.$ Acht$ van$ de$ twaalf$ sporen$ zijn$ tussen$ de$ 16$ en$ 30$ cm$ diep.$ In$ het$ midden$ van$ de$ twee$ rijen$ paalsporen$bevindt$zich$spoor$873$met$een$diepte$van$24$cm.$Mogelijk$stond$hier$een$middenstijl.$$$$$$ In$de$sporen$van$structuur$B2$zijn$geen$vondsten$aangetroffen.$De$sporen$bevatten$geen$houtskool.$$ $ $ $

20_{$Bakx$2011:$79,$81.$}

21 $

5.2.3$Structuur$B3$ $

Ten$noordoosten$van$structuur$H1$bevindt$zich$een$4Hpalige$spieker$van$het$type$Oss$IA$(fig.$5.4)21_.$

De$ spieker$ heeft$ dezelfde$ oriëntatie$ als$ structuur$ H1.$ De$ afmetingen$ bedragen$ 2,6$ x$ 2,2$ m.$ De$ diameter$van$de$paalsporen$varieert$van$26$tot$36$cm$en$de$diepte$van$13$tot$15$cm.$

In$ de$ sporen$ van$ structuur$ B3$ (S1850$ t/m$ S1852)$ zijn$ geen$ vondsten$ aangetroffen.$ De$ sporen$ bevatten$geen$houtskool.$$ $ $ 5.2.4$Structuur$B4$ $ In$het$zuiden$van$het$plangebied$bevindt$zich$een$mogelijke$4Hpalige$spieker$van$het$type$Oss$IA$(fig.$ 5.4).$ De$ afmetingen$ van$ de$ noordoostHzuidwest$ georiënteerde$ spieker$ bedragen$ 2,6$ x$ 2,4$ m.$ De$ diameter$ van$ de$ paalsporen$ varieert$ van$ 29$ tot$ 32$ cm.$ De$ twee$ zuidelijke$ paalkuilen$ (S1388$ en$ S1393)$hebben$een$diepte$van$respectievelijk$19$en$30$cm.$De$twee$noordelijke$paalkuilen$(S1381$en$ S1394)$hebben$een$diepte$van$ongeveer$12$cm.$Door$dit$grote$diepteverschil$kan$getwijfeld$worden$ aan$de$interpretatie$als$spieker.$ In$twee$van$de$paalkuilen$(S1381$en$S1388)$is$aardewerk$aangetroffen$dat$gedateerd$kan$worden$in$ de$late$ijzertijd.$$ $ $ 5.2.5$Structuur$B5$ $ In$het$zuiden$van$het$plangebied$bevindt$zich$een$vierpalige$spieker$van$het$type$Oss$IA$(fig.$5.4).$De$ afmetingen$van$de$noordoostHzuidwest$georiënteerde$spieker$bedragen$2,6$x$2,6$m.$De$diameter$van$ de$paalsporen$varieert$van$29$tot$31$cm$en$de$diepte$van$20$tot$27$cm.$ In$twee$van$de$paalkuilen$(S1415$en$S1423)$is$handgevormd$aardewerk$gevonden,$dat$niet$nader$te$ dateren$is$dan$late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$ $ $ 5.2.6$Structuur$B6$ $ Ten$zuiden$van$structuur$B2$bevindt$zich$een$zespalige$spieker$van$het$type$Oss$IC$(fig.$5.3$en$fig.$ 5.4).$Deze$spieker$is$noordwestHzuidoost$georiënteerd.$De$afmetingen$zijn$3,1$x$2,8$m.$De$diameter$ van$ de$ paalkuilen$ varieert$ van$ 27$ tot$ 40$ cm$ en$ de$ diepte$ van$ 18$ tot$ 25$ tot$ cm.$ Eén$ paalkuil$ ontbreekt,$door$een$paalspoor$van$structuur$B7.$$

In$ de$ sporen$ van$ structuur$ B6$ zijn$ geen$ vondsten$ aangetroffen.$ De$ sporen$ bevatten$ ook$ geen$ houtskool.$ $ $ 5.2.7$Structuur$B7$ $ Structuur$B7$is$waarschijnlijk$de$opvolger$van$structuur$B6$(fig.$5.3$en$fig.$5.4).$De$structuur$is$een$ zespalige$spieker$van$het$type$Oss$IB.$De$afmetingen$zijn$4,0$x$3,4$m.$De$oriëntatie$is$in$vergelijking$

21_{$Voor$de$typologie,$zie$Schinkel$1998:$255.$}

22 met$structuur$B6$iets$minder$noordwestHzuidoost$georiënteerd.$Een$ander$verschil$met$structuur$B6$ is$dat$de$twee$paalrijen$met$drie$paalkuilen$in$vergelijking$met$structuur$B6$een$kwartslag$gedraaid$ zijn.$De$diameter$van$de$paalkuilen$varieert$van$34$tot$47$cm$en$de$diepte$van$23$tot$30$cm.$ In$de$sporen$van$structuur$B7$zijn$geen$vondsten$aangetroffen.$Binnen$de$oppervlakte$van$structuur$ B6$en$B7$ligt$een$kuil$waarin$handgevormd$aardewerk$uit$de$late$ijzertijd$is$aangetroffen.$De$kuil$ligt$ centraler$ten$opzichte$van$structuur$B7.$$ $ $ Fig.$5.3:$De$plattegronden$van$structuur$B6$en$B7.$Op$de$foto$is$duidelijk$te$$zien$dat$de$paalsporen$ van$structuur$H7$veel$houtskool$bevatten.$ -5.2.8$Structuur$B8$ $ In$het$oostelijk$deel$van$het$plangebied$bevindt$zich$een$vierpalige$spieker$van$het$type$Oss$IA$(fig.$ 5.4).$ De$ afmetingen$ van$ de$ noordoostHzuidwest$ georiënteerde$ spieker$ bedragen$ 2,7$ x$ 2,7$ m.$ De$ diameter$van$de$paalsporen$varieert$van$32$tot$38$cm$en$de$diepte$van$22$tot$25$cm.$$$ In$de$sporen$van$structuur$B8$zijn$geen$vondsten$aangetroffen.$$ $ $ 5.2.9$Structuur$B9$ $

Ongeveer$ 13$ m$ ten$ zuiden$ van$ structuur$ H1$ kan$ uit$ zes$ paalsporen$ een$ mogelijk$ bijgebouw$ gereconstrueerd$ worden$ (fig.$ 5.4).$ De$ afmetingen$ bedragen$ 2,2$ x$ 1,6$ m.$ Gezien$ de$ ondiepe$ paalsporen$(2$tot$14$cm)$gaat$het$hier$niet$om$een$spieker.$$

In$S700$is$één$scherf$handgevormd$aardewerk$aangetroffen,$die$niet$nader$gedateerd$kan$worden$ dan$late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$$

-23 -Fig.$5.4:$De$plattegronden$van$de$(mogelijke)$bijgebouwen.$ In!grijs!de!kuilen!die!mogelijk!met!de!structuren!geassocieerd!kunnen!worden.$ -5.2.10$Algemene$conclusie$ $ In$tabel$5.1$zijn$de$oppervlaktes$van$de$spiekers$weergegeven.$De$oppervlaktes$van$de$spiekers$zijn$$ goed$ te$ vergelijken$ met$ spiekers$ van$ andere$ ijzertijd$ nederzettingen.$ De$ ijzertijd$ spiekers$ te$ OssH Ussen$hebben$een$gemiddeld$oppervlak$tussen$de$3,5$en$6,5$m².$Grotere$spiekers,$zoals$structuren$ B6$ en$ B7,$ komen$ in$ de$ ijzertijd$ echter$ ook$ voor22_{.$ De$ spiekers$ uit$ de$ Romeinse$ periode$ hebben$}

oppervlaktes,$ die$ vaak$ tien$ maal$ zo$ groot$ zijn23_{.$ De$ oppervlaktes$ zijn$ een$ extra$ argument$ om$ de$}

22_{$Zoals$bijvoorbeeld$spiekers$157,$287,$345$,451$te$OssHUssen.$Schinkel$1998:$263H266.$}

24

spiekers$ toe$ te$ schrijven$ aan$ de$ prehistorische$ nederzetting$ en$ niet$ aan$ de$ laatHRomeinse$ nederzetting.$ $ -Tabel$5.1:$De$oppervlaktes$(in$m²)$van$de$spiekers$te$MeldertHZelemsebaan.$ $ - 5.3-Sporencluster-$ Bij$de$structuren$H1$en$H2$ligt$een$sporencluser.$Het$gaat$om$de$sporen$S1815,$S1816,$S1817,$S1819,$ S1821,$ S1823,$ S1824,$ S1827,$ S1829,$ S1876,$ S1877,$ S1898,$ S1899,$ S1901,$ S1902,$ S1903,$ S1904,$ S1905,$S1906,$S1907$en$S1974.$Er$zijn$geen$spiekers$en$andere$bijgebouwen$te$reconstrueren$uit$de$ cluster.$De$diepte$van$de$paalsporen$varieert$van$5$tot$24$cm.$Mogelijk$hebben$de$paalsporen$deel$ uitgemaakt$van$één$of$meerdere$afscheidingen.$$ In$S1816$is$één$scherf$handgevormd$aardewerk$aangetroffen,$die$niet$nader$gedateerd$kan$worden$ dan$late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$Door$de$ligging$bij$structuren$H1$en$H2$is$het$aannemelijk$ dat$de$paalsporen$in$de$midden$tot$late$ijzertijd$te$dateren$zijn.$ - 5.4-Kuilen-$

De$ aard$ van$ kuilen$ is$ vaak$ lastig$ te$ bepalen.$ In$ Meldert$ zijn$ vele$ kuilen$ aangetroffen.$ In$ tabel$ 5.2$ wordt$een$overzicht$gegeven$van$de$kuilen$die$op$basis$van$het$vondstmateriaal$in$de$protohistorie$ gedateerd$ kunnen$ worden.$ Alleen$ kuil$ 1787$ bevat$ een$ grote$ hoeveelheid$ vondstmateriaal.$ Met$ uitzondering$ van$ S116$ zijn$ al$ deze$ kuilen$ in$ het$ oostelijk$ deel$ van$ de$ opgraving$ gesitueerd.$ Waarschijnlijk$zijn$een$aantal$van$de$kuilen$ouder$dan$de$midden$tot$late$ijzertijd.$Zo$bevat$kuil$333$$ twee$scherven$die$gedateerd$kunnen$worden$in$de$middenHbronstijd$en$kuil$1339$een$scherf$die$in$ de$late$bronstijd$gedateerd$kan$worden.$

Kuil$ 1787$ heeft$ vier$ vullingen,$ waarvan$ de$ onderste$ twee$ houtskool$ bevatten$ (fig.$ 5.5).$ De$ kuil$ is$ mogelijk$ gegraven$ en$ weer$ gevuld$ tijdens$ een$ verlatingsritueel.$ In$ het$ MDSHgebied$ komen$ bij$ hoofdgebouwen$soms$grote$kuilen$voor$met$grote$hoeveelheden$‘afval’,$die$geïnterpreteerd$kunnen$ worden$als$overblijfselen$van$een$verlatingsritrueel.$Hoewel$in$kuil$1787$veel$scherven$zijn$gevonden$ is$de$hoeveelheid$materiaal$klein$in$vergelijking$met$andere$‘$rituele’$$kuilen$in$het$MDSHgebied.$Toch$ 0 2 4 6 8 10 12 14 16 structuur,B3 structuur,B4 structuur,B5 structuur,B6 structuur,B7 structuur,B8

25

kan$ de$ lokatie$ van$ de$ kuil$ bij$ de$ ingang$ er$ op$ wijzen$ dat$ het$ om$ een$ overblijfsel$ van$ een$ verlatingsritueel$ gaat.$ Zo$ lagen$ bij$ huis$ 1$ van$ Sint$ Oedenrode$ en$ huis$ 2$ te$ Riethoven$ de$ ‘rituele’$ kuilen$in$de$ingangszone’s$24_.$

$

spoor- vorm- l-x-b-(m)- Diepte-(m)- Deel- vondsten-

opmerkingen-116$ ovaal$ 1,7$x$0,9$ 0,29$ ?$ ceramiek$ H$

333$ ovaal$ 1,7$x$….$ 0,76$ ?$ ceramiek$ Bevat$veel$houtskool.$

696$ ovaal$ 1,2$x$1,1$ 0,21$ B9$ ceramiek$ H$

1339$ ovaal$ 1,1$x$0,9$ 0,40$ ?$ ceramiek$ H$

1474$ ovaal$ 1,0$x$0,9$ 0,46$ B6,$B7$ ceramiek$ H$

1787$ ovaal$ …$x$0,9$ 0,36$ H2$ ceramiek$ Gecoupeerd$vooronderzoek.$

1928$ rond$ 1,1$x$1,1$ 0,20$ ?$ ceramiek$ H$ 1938$ ovaal$ 0,7$x$0,5$ 0,14$ ?$ ceramiek$ H$ 2078$ ovaal$ 1,1$x$0,9$ 0,26$ H2$ ceramiek$ H$ Tabel$5.2$Overzicht$van$kuilen$met$handgevormd$aardewerk$uit$de$protohistorie.$ -Fig.$5.5:$Coupe$door$S1787.$ -

24_{$Gerritsen$2003:$96H102.$$}

26

-27

Hoofdstuk-6--

Een-nederzetting-uit-de-laatBRomeinse-periode-Ron!Bakx!&!Michiel!Steenhoudt!

-In$ vergelijking$ met$ vindplaatsen$ uit$ de$ middenHRomeinse$ tijd$ is$ in$ het$ MaasHDemerHSchelde$ (MDS)$ gebied$ slechts$ een$ gering$ aantal$ vindplaatsen$ uit$ de$ laatHRomeinse$ periode$ bekend25_{.$ Voor$ de$}

zandgronden$in$het$MDSHgebied$lijkt$het$of$er$lange$tijd$minimale$of$zelfs$helemaal$geen$bewoning$ was$na$de$teruggang$tussen$225$en$250$n.Chr26_.$$

Het$aantonen$van$nederzettingen$uit$de$laatHRomeinse$periode$is$lastig$om$twee$redenen.$Ten$eerste$ zijn$ vondsten$ over$ het$ algemeen$ schaars$ op$ een$ laatHRomeinse$ nederzetting.$ Bovendien$ is$ het$ handgevormde$aardewerk$uit$deze$periode$moeilijk$te$onderscheiden$van$aardewerk$uit$de$ijzertijd.$ Ten$tweede$maakt$de$geringe$diepte$van$de$paalsporen$van$laatHRomeinse$plattegronden$het$lastig$ om$een$nederzetting$aan$te$tonen.$Voor$nederzettingen$uit$de$vroegHmiddeleeuwse$periode$gelden$ dezelfde$redenen.$$$

Tijdens$ de$ vlakdekkende$ opgraving$ zijn$ een$ aantal$ plattegronden$ van$ hoofdgebouwen$ uit$ de$ laatH Romeinse$ periode$ blootgelegd.$ Daarnaast$ zijn$ er$ een$ aantal$ bijgebouwen,$ een$ waterput$ en$ (water)kuilen$aangetroffen.$Alle$plattegronden$van$de$hoofdgebouwen$zijn$fragmentarisch$bewaard,$ hoofdzakelijk$door$de$hierboven$genoemde$reden$van$de$geringe$diepte$van$paalsporen.$Een$aantal$ hoofgebouwen$ zijn$ hierdoor$ erg$ hypothetisch.$ De$ plattegronden$ worden$ vergeleken$ met$ vergelijkbare$plattegronden$uit$het$MDSHgebied$en$wegens$de$Germaanse$invloeden$in$dit$gebied$in$ de$laatHRomeinse$periode$ook$met$plattegronden$buiten$dit$gebied.$ $ $ 6.1Hoofdgebouwen -6.1.1$Structuur$H3$ $

Structuur$ H3$ ligt$ in$ werkputten$ 3$ en$ 7.$ Het$ noordoostHzuidwest$ georiënteerde$ gebouw$ heeft$ een$ lengte$van$minimaal$13,6$m$en$een$breedte$van$7,7$m$(fig.$6.1).$ De$vier$middenstijlen$(S623,$S626,$S629$en$S630)$in$het$oostelijk$deel$zijn$rechthoekig$van$vorm$en$ hebben$een$diepte$van$8$tot$14$cm.$De$twee$middenstijlen$(S608$en$S609)$in$het$westelijk$deel$zijn$ ook$rechthoekig$van$vorm$en$hebben$een$diepte$van$7$cm.$Deze$middenstijlen$worden$geflankeerd$ door$dubbele$wandstijlen$in$de$noordelijke$wand$(S610$en$612).$Deze$wandstijlen$zijn$driehoekig$van$ vorm.$De$meest$naar$binnen$geplaatste$stijl$(S612)$is$dieper$gefundeerd$(24$cm)$dan$de$naar$buiten$ geplaatste$stijl$(12$cm).$In$de$zuidelijke$wand$zijn$de$dubbele$wandstijlen$niet$aangetroffen.$Wel$is$er$ hier$ook$een$naar$binnen$geplaatste$stijl$(S1182)$aanwezig$met$een$diepte$van$18$cm.$Mogelijk$was$ ter$hoogte$van$de$dubbele$wandstijlen$een$binnenwand$aanwezig$die$het$gebouw$opsplitste$in$een$$ drieschepig$gedeelte$in$het$oosten$en$een$eenschepig$gedeelte$in$het$westen.$$

De$ ingangen$ zijn$ te$ reconstrueren$ tussen$ de$ grote,$ rechthoekige$ paalsporen$ die$ aanwezig$ zijn$ in$ beide$ lange$ zijde$ en$ in$ de$ westelijke$ korte$ zijde.$ In$ de$ oostelijke$ korte$ zijde$ zijn$ er$ geen$ grote$

25_{$ Nationale$ Onderzoeksagenda$ Archeologie$ (NOaO:$ hoofdstuk$ 18):$ De$ Romeinse$ tijd$ in$ het$ MiddenH}

Nederlandse$rivierengebied$en$het$ZuidHNederlanse$dekzandHen$lössgebied.$Paragraaf$1.6$–$Nederzettingen$in$ de$LaatHRomeinse$tijd.$$

Onderzoeksbalans$Onroerend$Erfgoed$Vlaanderen:$hoofdstuk$5:$Romeinse$tijd.$Paragraaf$2$–$Evaluatie$van$het$ gekende$erfgoed.$$

28

paalsporen$aangetroffen,$mogelijk$heeft$dit$te$maken$met$een$recente$verstoring$(S633).$De$grote$ paalsporen$in$de$noordelijke$en$westelijke$wand$hebben$een$diepte$van$28$tot$37$cm.$In$de$zuidelijke$ wand$zijn$de$zware$paalsporen$21$en$13$cm$diep.$Dit$komt$omdat$het$vlak$van$wp$3$10$tot$20$cm$ hoger$ ligt$ dan$ dat$ van$ wp$ 727_{.$ Dit$ is$ waarschijnlijk$ ook$ de$ reden$ voor$ het$ ontbreken$ van$ dubbele$}

wandstijlen$in$de$zuidelijke$wand.$De$ruimtes$tussen$de$twee$paalsporen$van$de$ingangen$hebben$ een$breedte$van$61$tot$68$cm.$Een$mogelijk$andere$ingang$is$gesitueerd$in$de$zuidelijke$lange$wand$ van$ de$ plattegrond.$ Hier$ zijn$ twee$ vierkante$ paalsporen$ (S1191$ en$ S1192)$ met$ een$ diepte$ van$ respectievelijk$30$en$20$cm$aanwezig.$De$ruimte$tussen$de$palen$is$68$cm$breed.$De$palen$van$de$ ingang$staan$ten$opzichte$van$de$wandlijn$iets$naar$binnen.$

Naast$ de$ dubbele$ wandstijlen$ en$ de$ paalsporen$ van$ de$ ingangen$ zijn$ er$ maar$ weinig$ wandstijlen$ teruggevonden.$In$de$noordelijke$wand$liggen$vijf$paalsporen$op$één$lijn$(S602,$S603,$S605,$S611$en$ S622).$ Deze$ zijn$ rechthoekig$ van$ vorm$ en$ hebben$ een$ diepte$ van$ 8$ tot$ 16$ cm.$ Van$ de$ westelijke$ wand$zijn$maar$vier$andere$sporen$van$wandstijlen$bewaard$(S601,$S1174$en$S1175$en$S2193).$Van$ de$zuidelijke$en$oostelijk$wand$zijn$zelfs$nog$minder$paalsporen$bewaard$gebleven.$

Bij$het$eenschepig$gedeelte$is$er$één$wandstijl$aanwezig$(S604)$die$ten$opzichte$van$de$wandlijn$naar$ buiten$geplaatst$staat.$Deze$paal$is$diep$gefundeerd$(42$cm).$In$het$zuiden$is$er$ook$een$dergelijke$ wandstijl$aanwezig$(S1181)$met$een$diepte$van$9$cm.$

Bij$ de$ structuur$ zijn$ een$ aantal$ paalsporen$ aangetroffen,$ waarvan$ het$ niet$ zeker$ is$ of$ ze$ tot$ de$ structuur$behoren.$Deze$sporen$zijn$erg$ondiep$(S607,$S621,$S625,$S1177,$S1178,$S1179,$S2183$en$ S2184).$$ $ $ Fig$6.1:$Plattegrond$van$structuur$H3.$In$grijs$de$sporen$die$mogelijk$tot$de$structuur$behoren.$ In!grijs!is!ook!een!kelderkuil!(S1172)!weergegeven!die!mogelijk!geassocieerd!kan!worden!met!de! structuur.!De!zwarte!pijlen!geven!de!ingangen!weer!en!de!witte!pijl!een!mogelijke!ingang.!Het!kruis! geeft!de!locatie!aan!waar!waarschijnlijk!een!wandstijl!stond!

27_{$ Het$ vlak$ van$ werkput$ 7$ is$ dieper$ aangelegd,$ omdat$ hier$ recente$ verstoringen$ aanwezig$ waren.$ Deze$}

29

In$ de$ paalsporen$ van$ structuur$ H3$ is$ zeer$ weinig$ aardewerk$ aangetroffen.$ Alleen$ in$ S1174$ is$ een$ wandscherf$aangetroffen,$die$in$de$4de_$of$5de_{$eeuw$gedateerd$kan$worden.$In$S619$is$een$fragment$}

glas$ aangetroffen,$ dat$ op$ basis$ van$ de$ kleur$ en$ de$ technische$ kenmerken$ het$ best$ in$ de$ de$ laatH Romeinse$periode$wordt$geplaatst.$De$sporen$bevatten$geen$houtskool.$

$

Typologisch$gezien$is$structuur$H3$moeilijk$te$plaatsen.$Dubbele$wandstijlen$zijn$kenmerkend$voor$ gebouwen$ van$ het$ type$ Peelo$ AHWijster$ B28_{.$ Deze$ gebouwen$ worden$ aangetroffen$ in$ Overrijnse$}

gebieden,$zoals$Drenthe$en$Overijssel.$

Van$ de$ aangetroffen$ laatHRomeinse$ plattegronden$ in$ het$ MDSHgebied$ is$ de$ structuur$ het$ meest$ vergelijkbaar$met$structuur$6$van$GoirleHHuzarenwei,$welke$gedateerd$is$de$laatHRomeinse$periode$ op$basis$van$het$aardewerk$(fig.$6.2)29_{.$De$kernconstructies$van$beide$plattegronden$vertoont$grote$}

gelijkenissen.$ Zo$ heeft$ deze$ plattegrond$ ook$ dubbele$ wandstijlen$ ter$ hoogte$ van$ de$ dubbele$ middenstijlen,$ die$ de$ plattegrond$ opdelen$ in$ een$ eenschepig$ en$ drieschepig$ gedeelte.$ Tevens$ bevinden$de$ingangen$zich$op$dezelfde$posities$binnen$het$gebouw.$

Deels$ eenschepige$ en$ deels$ drieschepige$ plattegronden$ komen$ ook$ voor$ te$ AlphenHKerkakkers$ (gebouw$3,$4$en$7)30_.$

Iets$naar$binnenstaande$palen$bij$de$ingang$is$ook$een$kenmerk$dat$voorkomt$bij$AlphenHKerkakkers$ (gebouw$ 7$ en$ 8)31_{,$ GoirleHHuzarenwei$ (fig.$ 6.2),$ HeldenHSchrames$ (structuur$ H4,$ H8$ en$ H97)}32_{.$ De$}

breedte$van$de$ingangen$komt$overeen$met$andere$plattegronden$uit$de$laatHRomeinse$periode.$ $

Op$ basis$ van$ de$ vergelijking$ met$ structuur$ 6$ van$ GoirleHHuzarenwei$ kan$ de$ structuur$ in$ de$ laatH Romeinse$periode$gedateerd$worden.$De$aanwezigheid$van$de$vroeg$vijfde$eeuwse$waterput$en$de$ kuilen$met$daarin$laatHRomeins$vondstmateriaal$in$de$nabijheid$van$de$structuur$wijzen$indirect$ook$ op$ deze$ datering.$ De$ kuilen$ zijn$ niet$ aanwezig$ binnen$ de$ structuur.$ Een$ kelderkuil$ kan$ door$ zijn$ ligging$geassocieerd$worden$met$de$structuur.$In$deze$kelderkuil$zijn$acht$scherven$aangetroffen$die$ in$de$4de_{$eeuw$gedateerd$worden.$$} -$ 6.1.2$Structuur$H4$ $ Ten$westen$van$structuur$H3$ligt$structuur$H4.$De$structuur$is$ook$noordoostHzuidwest$georiënteerd$ en$heeft$een$lengte$van$15,9$m$en$een$breedte$van$6$m.$De$structuur$is$zeer$fragmentarisch$bewaard$ (fig.$6.3).$

In$ de$ noordoostelijke$ hoek$ is$ een$ restant$ van$ een$ standgreppel$ aanwezig$ (S560).$ In$ deze$ standgreppel$ is$ een$ paalkuil$ aanwezig$ ter$ hoogte$ van$ een$ uitstulping.$ De$ standgreppel$ heeft$ een$ diepte$van$10$tot$12$cm$en$de$paalkuil$een$diepte$van$20$cm.$In$het$verlengde$van$de$standgreppel$ liggen$S572,$S545$en$S940.$Deze$sporen$hebben$een$diepte$van$respectievelijk$1,$20$en$9$cm.$In$de$ zuidoostelijke$hoek$is$mogelijk$ook$een$restant$van$een$standgreppel$aanwezig.$$ $

28_{$Huijts$1992:$114H128.$} 29_{$Bink$2005:$37,$38,$84.$} 30_{$De$Koning$2005:$18,$19,$23H24.$} 31_{$De$Koning$2005:$23H25.$} 32_{$De$Winter$2010:$383,$387,$413.$}

30 $ Fig.$6.2:$De$plattegronden$van$de$laatHRomeinse$hoofdgebouwen$te$GoirleHHuzarenwei,$schaal$ 1/20033_.$

33_{$Bink$2005:$37,$fig.$19.$}

31

Een$ ingangspartij$ kan$ gereconstrueerd$ worden$ tussen$ S533$ en$ S544.$ Deze$ paalsporen$ zijn$ rechthoekig$van$vorm$en$hebben$een$diepte$van$26$cm.$Ten$opzicht$van$de$wand$staan$ze$iets$naar$ binnen.$De$breedte$tussen$de$twee$paalsporen$is$82$cm.$In$de$tegenoverliggende$wand$kan$ook$een$ ingang$gereconstrueerd$worden$tussen$S527$en$S539.$De$breedte$tussen$deze$sporen$is$1$m.$$

In$ het$ oostelijk$ deel$ zijn$ alleen$ de$ middenstijlen$ S557,$ S564$ en$ S566$ aangetroffen.$ Van$ deze$ middenstijlen$ is$ S557$ met$ een$ diepte$ van$ 12$ cm$ het$ best$ bewaard.$ Mogelijk$ was$ het$ gebouw$ net$ zoals$structuur$H3$in$het$oostelijk$deel$drieschepig.$In$het$westelijk$deel$is$alleen$S543$een$mogelijke$ middenstijl.$Met$een$diepte$van$23$cm$is$deze$mogelijke$middenstijl$relatief$diep.$Mogelijk$was$het$ gebouw$hier$ook$drieschepig.$$

Van$de$westelijke$en$oostelijke$wand$zijn$slechts$enkele$paalsporen$bewaard$gebleven.$Paalsporen$ die$buiten$de$wand$worden$aangetroffen,$maar$die$mogelijk$wel$verband$houden$met$de$structuur$ zijn$ S565,$ S941$ en$ S2187.$ Andere$ sporen$ die$ mogelijk$ tot$ de$ structuur$ behoren$ zijn:$ S541,$ S547,$ S562,$S563,$S569,$S570,$S2186.$$ $ $ Fig.$6.3:$Plattegrond$van$structuur$H4.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.! $ In$de$paalsporen$van$structuur$H4$is$zeer$weinig$aardewerk$aangetroffen.$Alleen$in$S556$bevat$een$ scherf$ handgevormd$ aardewerk$ dat$ enkel$ breed$ gedateerd$ kan$ worden.$ De$ sporen$ bevatten$ geen$

houtskool.-$

Van$ de$ bekende$ laatHRomeinse$ plattegronden$ in$ het$ MDSHgebied$ heeft$ alleen$ structuur$ H10$ uit$ HeldenHSchrames$ een$ standgreppel.$ Hier$ was$ de$ wandgreppel$ 10$ cm$ diep$ en$ de$ paalsporen$ in$ de$ greppel$7$tot$22$cm$diep34

.$-$

32

Op$basis$van$het$aardewerk$kan$de$structuur$niet$nauwkeurig$gedateerd$worden.$De$aanwezigheid$ van$ de$ vroeg$ vijfde$ eeuwse$ waterput$ en$ de$ kuilen$ met$ daarin$ laatHRomeins$ vondstmateriaal$ in$ de$ nabijheid$van$de$structuur$wijzen$indirect$ook$op$deze$datering.$De$kuilen$zijn$niet$aanwezig$binnen$ de$structuur.$Er$bevindt$zich$echter$wel$een$hutkom$binnen$de$structuur,$maar$door$het$gebrek$aan$ oversnijdende$sporen$is$het$niet$mogelijk$om$te$bepalen$of$de$hutkom$ouder$of$jonger$is.$ -$ 6.1.3$Structuur$H5$ $

Structuur$ H5$ is$ zeer$ fragmentarisch$ bewaard,$ waardoor$ de$ plattegrond$ erg$ hypothetisch$ is.$ De$ plattegrond$is$noordoostHzuidwest$georiënteerd$en$heeft$een$lengte$van$17$m$en$een$breedte$van$6$ m$(fig.$6.4).$

S392$ en$ S401$ zijn$ respectievelijk$ 20$ en$ 25$ cm$ diep$ en$ bevatten$ beide$ fragmenten$ ceramisch$ bouwmateriaal.$Deze$sporen$kunnen$als$middenstijlen$geïnterpreteerd$worden.$Mogelijk$is$S382$ook$ een$middenstijl.$Dit$spoor$heeft$een$diepte$van$10$cm.$

Van$de$zuidelijke$wand$zijn$acht$paalsporen$bewaard$gebleven,$die$een$diepte$hebben$van$4$tot$20$ cm.$ Deze$ sporen$ zijn$ rond$ tot$ rechthoekig$ van$ vorm.$ Van$ de$ noordelijke$ wand$ zijn$ slechts$ vijf$ paalsporen$ bewaard$ gebleven,$ met$ een$ diepte$ van$ 1$ tot$ 20$ cm.$ Mogelijk$ zijn$ er$ in$ de$ noordelijke$ wand$ minder$ paalsporen$ gevonden$ doordat$ hier$ een$ recente$ verstoring$ aanwezig$ was.$ De$ korte$ wanden$zijn$minder$diep$gefundeerd$met$paalsporen$van$slechts$1$tot$8$cm$diepte.$Een$uitzondering$ is$S436,$die$een$diepte$heeft$van$28$cm.$$

Binnen$ en$ buiten$ de$ gereconstrueerde$ structuur$ zijn$ nog$ een$ twintigtal$ paalsporen$ aanwezig,$ die$ mogelijk$ook$deel$uitmaken$van$de$structuur.$ $ $ Fig.$6.4:$Plattegrond$van$structuur$H5.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.!In!grijs!zijn!ook!de!mogelijke!haardkuilen! (S369!en!S370)!weergegeven.! $

33

Opvallend$ is$ dat$ binnen$ de$ structuur$ twee$ kuilen$ (S369$ en$ 370)$ aanwezig$ zijn$ met$ op$ de$ bodem$ daarvan$afwisselend$houtskoolrijke$laagjes$en$laagjes$met$door$verhitting$verkleurd$zand$(fig.$6.5).$$$ Mogelijk$ gaat$ het$ hier$ om$ haardkuilen.$ In$ kuil$ 370$ zijn$ zes$ fragmenten$ van$ verbrand$ dierlijk$ bot$ aangetroffen.$$

$

$ Fig.$6.5:$Coupe$door$twee$mogelijke$haardkuilen$369$en$370.$

$

In$ twee$ middenstijlen$ (S392$ en$ S401)$ is$ laatHRomeins$ ceramisch$ bouwmateriaal$ aangetroffen$ (zie$ hoofdstuk$8).$Uit$twee$paalsporen$zijn$houtskoolstalen$genomen.$In$het$natuurlijk$spoor$439$is$een$ aardewerkscherf$aangetroffen,$die$gedateerd$kan$worden$in$de$laatHRomeinse$periode$en$mogelijk$in$ de$4de_$eeuw.$ $ Door$de$fragmentarische$aard$van$de$plattegrond$is$het$lastig$een$vergelijking$te$maken$met$andere$ plattegronden$binnen$het$MDSHgebied.$Het$is$wel$duidelijk$dat$de$kenmerkende$ingangspartijen$van$ de$structuren$H3$en$H4$bij$structuur$H5$ontbreken.$De$plattegrond$is$nog$het$meest$te$vergelijken$ met$ structuur$ 10$ te$ GoirleHHuzarenwei$ (fig.$ 6.2),$ die$ ook$ grotendeels$ tweeschepig$ is.$ In$ AlphenH Kerkakkers$zijn$er$mogelijke$haardkuilen$gevonden$in$gebouw$4$en$gebouw$635_.$$$ $ Op$basis$van$het$ceramisch$bouwmateriaal$kan$de$structuur$in$de$laatHRomeinse$periode$gedateerd$ worden.$ -6.1.4$Structuur$H6$ $ Bij$de$noordelijke$grens$van$het$opgravingsgebied$is$een$rij$paalsporen$aangetroffen.$De$noordoostH zuidwest$ georiënteerde$ rij$ ligt$ slechts$ 0,6$ tot$ 1,6$ m$ verwijderd$ van$ de$ putwand.$ De$ sporen$ zijn$ voornamelijk$ vierkant$ en$ rechthoekig$ van$ vorm,$ maar$ ook$ ronde$ sporen$ komen$ voor.$ De$ meeste$ paalsporen$hebben$een$diepte$van$20$tot$22$cm.$S337$is$met$8$cm$het$minst$diepe$spoor$en$S355$is$ met$een$diepte$van$28$cm$het$diepste$spoor.$De$onderlinge$afstand$tussen$de$paalsporen$varieert$in$ het$oostelijk$deel$van$2,27$tot$2,43$m$en$in$het$westelijk$deel$van$0,83$tot$2,62$m$(fig.$6.6)36_.$$

35_{$De$Koning$2005:$19,$22.$} 36_{$Gemeten$vanaf$het$middelpunt$van$de$paalsporen.$}

34

De$rij$met$paalsporen$kan$geïnterpreteerd$worden$als$een$wand$van$een$hoofdgebouw$of$als$een$ palenrij$ die$ deel$ uitmaakte$ van$ een$ mogelijke$ erfindeling.$ Een$ argument$ voor$ een$ wand$ van$ een$ hoofdgebouw$is$dat$de$lengte$van$de$rij$(14,8$m)$in$de$buurt$ligt$van$de$lengtes$van$structuren$H3$en$ H4.$Ook$de$oriëntatie$is$vergelijkbaar.$Een$ander$argument$is$dat$de$twee$buitenste$paalsporen$iets$ uit$ lijn$ staan,$ mogelijk$ veroorzaakt$ door$ een$ ronding$ bij$ de$ overgang$ naar$ de$ korte$ zijde.$ Een$ mogelijke$aanwijzing$hiervoor$is$dat$S409$twee$paalkernen$heeft$(fig.$6.7).$Bij$de$oostelijke$zijde$van$ structuur$10$van$GoirleHHuzarenwei$is$dit$ook$het$geval$(fig.$6.2).$ $ $ Fig.$6.6:$Plattegrond$van$structuur$H6.$ In!grijs!is!een!kuil!weergegeven!die!mogelijk!geassocieerd!kan!worden!met!de!structuur.! $ In$twee$paalsporen$is$laatHRomeins$bouwceramisch$materiaal$aangetroffen$(S335$en$337).$$In$spoor$ 336$ is$ een$ scherf$ terra$ nigraHachtig$ aardewerk$ aangetroffen$ uit$ de$ 4de_{$ of$ 5}de_{$ eeuw.$ Op$ het$ vlak$ is$}

binnen$spoor$342$handgevormd$aardewerk$aangetroffen,$dat$niet$nader$gedateerd$kan$worden$dan$ late$bronstijd$tot$inheems$Romeins.$ Er$is$een$houtskoolstaal$genomen.$ $ In$de$rij$zijn$geen$naar$binnen$staande$palen$te$herkennen$die$kunnen$wijzen$op$een$ingangspartij.$ Ook$zijn$er$geen$dubbele$wandstijlen$te$herkennen.$De$mogelijke$wandconstructie$toont$dus$weinig$ overeenkomsten$met$de$wanden$van$de$structuren$H3,$H4$en$H7.$De$structuur$is$nog$het$meest$te$ vergelijken$met$de$nabijgelegen$structuur$H5.$$ $

Op$ basis$ van$ het$ ceramisch$ materiaal$ kan$ de$ structuur$ in$ de$ laatHRomeinse$ periode$ gedateerd$ worden.$

35 $ Fig.$6.7:$MeldertHZelemsebaan.$Coupe$van$S409,$waarin$twee$paalkernen$zichtbaar$zijn.$ $ $ 6.1.5$Structuur$H7$ $ Structuur$H7$is$zeer$fragmentarisch$bewaard,$waardoor$de$plattegrond$erg$hypothetisch$is$(fig.$6.8).$ De$ hypothetische$ noordelijke$ wand$ bestaat$ uit$ vier$ paalsporen$ op$ een$ noordoostHzuidwest$ georiënteerde$ lijn.$ Deze$ sporen$ hebben$ een$ diepte$ van$ 20$ tot$ 24$ cm.$ In$ het$ verlengde$ van$ de$ lijn$ liggen$ twee$ paalsporen$ (S1323$ en$ S1321),$ die$ als$ dubbele$ wandstijlen$ in$ de$ noordelijke$ wand$ geïnterpreteerd$kunnen$worden.$Deze$paalsporen$zijn$rechthoekig$van$vorm$en$hebben$een$diepte$ van$ respectievelijk$ 14$ en$ 9$ cm.$ Naast$ deze$ paalsporen$ ligt$ een$ ondiepe$ kuil$ (S1324)$ met$ een$ maximale$diepte$van$20$cm$(fig.$6.9).$Een$andere$kuil$met$dezelde$orientatie$als$de$structuur$ligt$1,1$ m$ten$noorden$van$de$noordelijke$wand.$

Een$ meter$ ten$ zuiden$ van$ de$ noordelijke$ wand$ liggen$ twee$ paalsporen$ (1287$ en$ 2182),$ die$ geïnterpreteerd$kunnen$worden$als$middenstijlen.$Spoor$1287$heeft$een$diepte$van$26$cm.$Op$3,1$ meter$ ten$ zuiden$ van$ de$ hypothetische$ noordelijke$ wand$ bevindt$ zich$ een$ andere$ mogelijke$ middenstijl$(S1285).$Het$spoor$is$vierkant$en$heeft$een$diepte$van$20$cm$(fig.$6.10).$Andere$mogelijke$ middenstijlen$zijn$S1320$en$S1325.$Deze$zijn$respectievelijk$14$en$10$cm$diep.$

36 $ Fig.$6.8:$Plattegrond$van$structuur$H7.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.!In!grijs!zijn!ook!kuilen!weergegeven!die! (mogelijk)!geassocieerd!kunnen!worden!met!de!structuur.!De!zwarte!pijl!geeft!de!vermoedelijke! ingang!weer!en!de!witte!pijl!een!meer!hypothetische!ingang.! $ $ Fig.$6.9:$MeldertHZelemsebaan.$Coupe$door$S1324.$

37 $ Fig.$6.10:$MeldertHZelemsebaan.$Coupe$door$S1285.$ $ Ter$hoogte$van$de$te$verwachten$zuidelijke$wand$is$een$kuil$aanwezig$(S1311)$met$daaromheen$een$ aantal$paalsporen.$Rechthoekige$kuilen$bij$de$wanden$van$een$vroeg$middeleeuwse$huisplattegrond$ zijn$ bekend$ uit$ Dorestad$ (fig.$ 6.11).$ Door$ Van$ Es$ en$ Verwers$ worden$ de$ kuilen$ als$ kelderkuilen$ geïnterpreteerd37_{.$De$kuilen$waren$waarschijnlijk$voorzien$van$houten$wanden$en$een$houten$deksel.$}

Ook$ wordt$ een$ interpretatie$ als$ oven$ geopperd$ door$ Van$ Es$ en$ Verwers38_{.$ Mogelijk$ is$ de$ kuil$ in$}

Meldert$ook$een$kelderkuil.$$ $

In$ de$ paalsporen$ is$ geen$ aardewerk$ aangetroffen.$ Alleen$ de$ mogelijke$ kelderkuil$ (S1311)$ heeft$ ceramisch$ bouwmateriaal,$ aardewerk$ en$ metaal$ opgeleverd.$ Het$ aardewerk$ bestaat$ uit$ een$ enkel$ bodemfragment$met$standring$te$dateren$in$de$laatHRomeinse$periode.$

$

Ondiepe$ kuilen,$ zoals$ S1324,$ worden$ regelmatig$ gevonden$ bij$ de$ ingangen$ van$ hoofdgebouwen,$ zoals$te$GoirleHHuzarenwei$(fig.$6.2),$AlphenHKerkakkers$(gebouw$3,$4,$6$en$8)39_{$en$HeldenHSchrames$} (structuur$H6,$H8,$H35,$H97)40_{.$Dubbele$wandstijlen$in$de$buurt$van$de$ingang$is$een$kenmerk$dat$} ook$voorkomt$bij$structuur$H6.$

37_{$Van$Es$&$Verwers$1994:$190.$} 38_{$Van$Es$&$Verwers$1995:$175.$$$} 39_{$De$Koning$2005:$28.$} 40_{$De$Winter$2010:$385,$387,$397,$413.$}

38 $ Fig.$6.11:$Huisplattegrond$uit$Dorestad$met$vijf$kelderkuilen.$Twee$kuilen$liggen$binnen$een$ overdekte$ingang41_.$ -$ 6.1.6$Structuur$H8$ $

In$ de$ noordoostelijke$ hoek$ van$ het$ plangebied$ bevond$ zich$ een$ concentratie$ (paal)sporen.$ Veel$ paalsporen$waren$moeilijk$te$herkennen$in$het$veld.$Bij$het$couperen$bleken$de$sporen$vaak$ondiep$ te$zijn.$Er$is$in$de$paalsporen$toch$een$patroon$te$herkennen$dat$kan$wijzen$op$de$aanwezigheid$van$ een$ hoofdgebouw$ uit$ de$ laatHRomeinse$ periode.$ In$ fig.$ 6.12$ is$ de$ hypothetische$ plattegrond$ weergegeven.$$

De$ hypothetische$ plattegrond$ is$ nog$ het$ meest$ te$ vergelijken$ met$ de$ plattegrond$ van$ huis$ 1$ te$ BredaHSteenakker$ (fig.$ 6.13).$ Deze$ plattegrond$ toont$ een$ gebouw$ dat$ is$ opgebouwd$ uit$ dubbele$ wandstijlen$en$twee$rijen$binnenstijlen$die$op$een$een$afstand$van$ongeveer$1$m$van$de$buitenwand$ staan.$Een$14C$datering$heeft$een$datering$opgeleverd$van$80$tot$320$n.$Chr$(1$sigma)$42_.$$ De$hypothetische$plattegrond$heeft$een$lengte$van$14$m$en$een$breedte$van$7$m.$De$binnenstijlen$ staan$op$1,5$m$van$de$buitenste$wandstijlen.$De$diepte$van$de$sporen$varieert$van$1$tot$20$cm,$met$ uitzondering$van$S191,$die$een$diepte$heeft$van$32$cm.$$ $ In$de$paalspoor$191$is$een$enkele$wandscherf$gevonden$in$handgevormde$techniek$samen$met$een$ fragment$van$een$glazen$armband.$Het$gezamelijke$assemblage$moet$mogelijk$in$de$laatHRomeinse$ periode$gedateerd$worden$al$is$het$armbandfragment$mogelijk$ouder$(zie$hoofdstuk$10.3.3).$In$S193$ zijn$dertien$ijzeren$nagels$aangetroffen.$Bij$drie$nagels$was$de$kop$bedekt$met$een$witte$pleisterlaag.$ Deze$ resten$ doen$ vermoeden$ dat$ deze$ nagels$ deel$ hebben$ uitgemaakt$ van$ een$ wand$ in$ houten$

41_{$Van$Es$&$Verwers$1994:$afb.$156.$}

39

vakwerkbouw,$die$met$witte$plaaster$was$afgewerkt.$Naast$deze$ijzervondsten$bevat$dit$spoor$ook$ een$assemblage$sterk$gefragmenteerd$handgevormd$materiaal$dat$niet$nauwkeurig$te$dateren$valt.$ ln$ S209$ is$ een$ klein$ fragment$ (1,4$ cm)$ postHmiddeleeuws$ aardewerk$ aangetroffen$ dat$ als$ intrusief$ gezien$moet$worden.$$ $ $ Fig.$6.12:$Plattegrond$van$structuur$H8.$ In!grijs!de!sporen!die!mogelijk!tot!de!structuur!behoren.!In!grijs!is!ook!een!kuil!weergegeven!die! (mogelijk)!geassocieerd!kan!worden!met!de!structuur.$ $ $ Fig.$6.13:$Huis$1$te$BredaHSteenakker.$Schaal$1/20043_.$ $ $ $

43_{$Hier$is$de$reconstructie$door$Berkvens$&$Taayke$2004$aangehouden.$Dit$gebouw$wordt$door$Hoegen$(Koot$&$} Berkvens$(eds.)$2004:$220H222,$fig.11.11)$huis$42$genoemd$en$anders$gereconstrueerd.$$$

40

6.2-Hutkommen-$

Een$ hutkom$ is$ een$ type$ bijgebouw$ waarvan$ het$ vloeroppervlak$ verdiept$ is$ aangelegd.$ Eén$ van$ de$ interpretaties$is$dat$in$hutkommen$ambachtelijke$activiteiten$werden$uitgevoerd,$zoals$spinnen$en$ weven.$ Er$ zijn$ aanwijzingen$ dat$ de$ hutkommen$ ook$ voor$ metaalbewerking$ zijn$ gebruikt.$ Mogelijk$ werden$de$hutkommen$ook$gebruikt$als$opslagplaats.$$

Over$het$algemeen$variëren$de$afmetingen$van$hutkommen,$maar$doorgaans$is$een$hutkom$2$x$3$m$ groot.$ Meestal$ stonden$ in$ de$ korte$ wanden$ drie$ palen$ die$ waarschijnlijk$ een$ zadelvormig$ dak$ droegen.$ De$ middelste$ paal$ was$ over$ het$ algemeen$ het$ diepst$ ingegraven.$ Hutkommen$ met$ twee$ palen$komen$ook$regelmatig$voor.$Verder$komen$hutkommen$voor$waarbij$het$dak$gedragen$werd$

door$een$wand$die$was$ingegraven$in$een$wandgreppeltje44_{.$De$ingang$van$de$hutkommen$bevond$}

zich$vermoedelijk$aan$de$korte$zijde.$Hiervoor$is$in$Meldert$een$aanwijzing$teruggevonden$in$de$vorm$ van$een$vertrappelde$zone$aan$de$oostelijke$zijde$van$een$hutkom.$

Hutkommen$zijn$kenmerkend$voor$een$Germaanse$invloed$daar$ze$in$oorsprong$enkel$in$Germaans$ gebied$ worden$ aangetroffen45_{.$ In$ ZuidHNederland$ komen$ ze$ vanaf$ de$ tweede$ helft$ van$ de$ derde$}

eeuw$voor,$maar$voornamelijk$in$de$vierde$eeuw$n.$Chr.$In$het$Nederlands$gedeelte$van$het$MDSH gebied$ zijn$ ze$ aangetroffen$ te$ AlphenHKerkakkers46_{,$ BlerickHHeilhoeve}47_{,$ BredaHSteenakker}48_,$

GeldropHˈt$ Zand49_{,$ GoirleHHuzarenwei}50_{,$ HeldenHSchrames}51_{,$ HorstHHoogveldHOost}52_{$ en$ LieropH}

Steemertseweg53.$In$het$Belgisch$deel$van$het$MDSHgebied$zijn$ze$aangetroffen$te$DonkHHet$Groot$

Veld54_{$$en$NeerharenHRekem}55_{.$$Deze$opsomming$kan$nu$aangevuld$worden$met$twee$hutkommen$te$}

MeldertHZelemsebaan.$ $ $ 6.2.1$Structuur$Hu1$ $ Hutkom$Hu1$bevindt$zich$op$de$plaats$van$structuur$H4$(fig.$6.14).$De$afmetingen$van$de$hutkom$zijn$ 3,5$x$3,2$m$en$de$oriëntatie$is$noordoostHzuidwest.$De$kuil$is$met$maximaal$10$cm$vrij$ondiep.$Op$de$ grens$van$de$kuil$zijn$op$de$beide$korte$zijden$drie$paalsporen$aanwezig.$De$middelste$paalsporen$ zijn$respectievelijk$60$cm$en$54$cm$diep.$De$paalsporen$op$de$hoeken$zijn$iets$minder$diep,$maar$met$ 30$tot$45$cm$ook$diep$gefundeerd.$Waarschijnlijk$droegen$de$palen$een$zadelvormig$dak.$$ $ $ $

44_{$Dit$is$onder$andere$het$geval$bij$een$hutkom$te$HeldenHSchrames.$De$Winter$2010:$114.$} 45_{$Het$archeobotanisch$onderzoek$van$de$waterput$heeft$pollen$van$rogge$opgeleverd.$In$de$waterkuil$(S597)$} zijn$verkoolde$resten$van$rogge$angetroffen.$Rogge$is$ook$een$indicator$voor$Germaanse$invloed.$Zie$hoofdstuk$$ 14.$$ 46_{$De$Koning$2005:$29H51.$} 47_{$Stoepker$1993.$} 48_{$Koot$&$Berkvens$2005:$246H252.$} 49_{$Bazelmans$1990,$1991.$} 50_{$Bink$2005.$$} 51_{$De$Winter$2010:$114H117.$} 52_{$Verhoeven$2002:$16H18.$} 53_{$Verwers$1991:$140H142.$} 54_{$Van$Impe$1983:$90H92.$$} 55_{$De$Boe$1985:$60H62;$Theuws$&$Hiddink$1996:$76.$}

41

In$ de$ kuil$ van$ de$ hutkom$ (S554)$ is$ bouwmateriaal$ (dakpannen$ en$ huttenleem)$ en$ aardewerk$ aangetroffen.$ Het$ aardewerk$ omvat$ twee$ wandfragmenten$ waarvan$ één$ scherf$ toe$ te$ schrijven$ is$ aan$een$Eifelimport$uit$de$tweede$helft$van$de$4de_$eeuw.$$

Ook$ in$ paalkuil$ (S552)$ werd$ aardewerk$ aangetroffen.$ Het$ betreft$ zes$ fragmenten$ met$ een$ gelijkaardige$ aardewerksamenstelling$ als$ S554$ en$ kan$ tevens$ in$ de$ loop$ van$ de$ 4de_{$ eeuw$ worden$}

gedateerd.$ $ Op$basis$van$het$aardewerk$kan$de$hutkom$gedateerd$worden$in$het$midden$of$in$de$loop$van$de$ tweede$helft$van$de$4de_$eeuw.$ $ $ Fig.$6.14:$Overzichtsfoto$van$hutkom$Hu1.$ $ $ 6.2.2$Structuur$Hu2$ $ De$afmetingen$van$hutkom$Hu2$(S295)$zijn$met$3,5$x$3,2$m$vergelijkbaar$met$hutkom$Hu1$(fig.$6.15).$ De$hutkom$is$noordoostHzuidwest$georiënteerd.$De$kuil$heeft$een$diepte$van$20$cm.$Naast$en$onder$ de$ kuil$ zijn$ geen$ paalsporen$ aangetroffen.$ Tegen$ de$ oostelijke$ korte$ zijde$ is$ een$ ondiep$ spoor$ aangetroffen$dat$mogelijk$is$ontstaan$door$vertrapping$bij$de$ingangspartij.$Een$dergelijk$spoor$is$ook$ aangetroffen$bij$hutkom$Hu27$te$HeldenHSchrames56_{.$Naast$het$ondiepe$spoor$is$een$paalkuil$(S303)$} aangetroffen$met$$een$diepte$van$6$cm.$ $

56_{$De$Winter$2010:$115.$}

42

In$de$kuil$is$bouwmateriaal$(dakpannen$en$huttenleem)$en$$aardewerk$aangetroffen.$Tevens$is$er$glas$ en$metaal$gevonden.$Het$glas$is$breed$te$dateren$in$de$laatHRomeinse$periode$terwijl$het$aardewerk$ op$ basis$ van$ enkele$ diagnostische$ fragmenten$ nauwkeuriger$ gedateerd$ kan$ worden$ in$ de$ periode$ tussen$300$en$375.$ Op$basis$van$het$aardewerk$kan$de$hutkom$gedateerd$worden$in$het$midden$van$de$4de_$eeuw.$ $ $ Fig.$6.15:$Overzichtsfoto$van$hutkom$Hu2.$ - 6.3-Bijgebouwen-$ $ 6.3.1$Structuur$B10$ $

Ten$ noorden$ van$ structuur$ H3$ is$ een$ bijgebouw/spieker$ aangetroffen$ die$ te$ vergelijken$ is$ met$ spiekers$ van$ het$ type$ Oss$ IIC$ (fig.$ 6.16)57_{.$ De$ structuur$ meet$ 5,1$ x$ 3,9$ m$ en$ heeft$ een$ noordoostH}

zuidwest$ oriëntatie.$ De$ structuur$ bestaat$ uit$ 8$ paalsporen$ met$ een$ diepte$ van$ 14$ tot$ 28$ cm.$ De$ breedte$van$de$rechthoekige$paalsporen$varieert$van$30$tot$50$cm.$

In$ S1065$ is$ een$ fragment$ glas$ aangetroffen$ dat$ niet$ nauwer$ dan$ de$ laatHRomeinse$ periode$ is$ te$ dateren.$ In$ S1070$ is$ een$ wandfragment$ terra$ nigraHachtig$ aardewerk$ aangetroffen,$ dat$ gedateerd$ kan$worden$in$de$4de_$of$5de_{$eeuw.$In$S1071$zijn$twee$nagels$van$ijzer$aangetroffen.$Uit$verschillende$}

paalkuilen$zijn$houtskoolstalen$genomen.$

Op$basis$van$het$vondstmateriaal$is$enkel$een$datering$in$de$4de_$of$5de_{$eeuw$mogelijk.$}

$ $