m ents, w e do question the p ro p rie ty of accepting such deviations from A m erican p ractice as M r. M y ers has outlined. In the first place, it seems to us th a t the practices as followed by the corporation an d by its foreign ac co u n tan ts could easily be m isleading since th ey clearly violate those „ground ru les” w hich, it seems to us, A m erican in vestors have the rig h t to assum e h av e been follow ed in p re p arin g the financial s ta te m ents an d in auditing them. F urtherm ore, although it is fairly easy to
bring action ag a in st an A m erican au d ito r if events show th a t he has not done a p ro p er job, it w ould be alm ost im possible for an investor, if he believed he h ad been injured by relying upon the re p o rt of foreign a c countants, to secure redress. A ccordingly, as a minimum, it seems to us that, in the case of foreign securities being offered for sale in the U nited S tates, the S E C should req u ire the com pany to p re p are its statem ents in ac co rd an ce w ith accounting principles generally accep ted in the U n ited S tates, an d th a t it should req u ire the audits of those financial statem ents to be perform ed by U n ited S tates accounting firm s in a c co rdance w ith auditing sta n d a rd s g enerally accepted here.
DE ACCOUNTANTSCONTROLE IN BELGIË WETTELIJK VERPLICHT GESTELD. DE COMMISSARIS-REVISOR
door D rs L. J. M . R oozen
In het M aart-n u m m er v an dit tijdschrift leverden wij een critische be schouw ing o ver de „ W e t v an 22 Juli 1953 hou d en d e oprichting v an een In stitu u t der B edrijfsrevisoren (In stitu t des R eviseurs d ’e n tre p rise s )” , w aarbij h et ac co u n tan tsb ero ep in Begië w ettelijk is geregeld.
W ij lieten uitkom en, d a t één d er v o o rn aam ste doelstellingen v an de w e tg ev er is gew eest, het beschikken o v er een corps v a n onafhankelijke deskundigen „als v o o ra fg a a n d e v o o rw a a rd e v o o r iedere hervorm ing van de W e t op de H andelsv en n o o tsch ap p en , in de betekenis v an een doelm atiger bescherm ing v an de sp a a rd e rs” (aldus de M em orie v an T oelichting bij een der o n tw e rp e n ).
A an h et slot v a n onze beschouw ing m aakten wij reeds m elding v an zulk een hervorm ing, nl. d oor de „ W e t v an 1 D ecem ber 1953 houdende w ijziging v an de S am engeordende W e tte n op de hand elsv en n o o tsch ap p en ” . 1 ) H e t F ebru ari-n u m m er v an h et tijdschrift „La vie au b u re a u ” geeft n ad e re bijzonderheden o ver deze w etsw ijziging; d aa ro p is de n a volgende beschouw ing geïnspireerd.
D e W e t v an 1 D ecem ber 1953 regelt een m aterie v an tw eeërlei aa rd , nl:
a. D e functie v an de com m issaris, w elke vrij ingrijpend is gew ijzigd. b. D e intro d u ctie v a n de o p en b a ar acco u n tan t, v ertro u w en sm an ten behoeve v a n het publiek.
D e w e tg ev er heeft echter tussen beide m ateries een ste rk v erb an d g e legd, doordat:
1. D e ac co u n tan t w o rd t g eïntroduceerd als com m issaris (d e zgn. „com m issaris-revisor” ).
2. D e w ijzigingen in de w ettelijke positie v an de „gew o n e” commis saris zijn aa n g eb ra ch t m et oog op de com m issaris-revisor en op de uit eindelijke vervanging v an de „gew one” com m issarissen door commis- sarissen-revisor:
„P o u r bien com prendre l’économie de la loi, il ne faut pas per- „dre de vue que le Législateur souhaite la disparition p rogres s i v e des commissaires ordinaires et leur rem placem ent (obli- „gatoirem ent ou spontaném ent) p a r le régim e des com m issai- „res-re v ise u rs.” (t.a.p. bl. 139)
T o t goed begrip verm elden wij de v oor ons o n d erw erp v oornaam ste bepalingen uit de „Sam engeschakelde w e tten op de H a n d elsv en n o o t sch ap p en ” , d.d. 30 N ovem ber 1935, vóór de w etsw ijziging v an 1 D e cem ber 1953.
Artikel 64
„H et toezicht o ver de vennootschap m oet aa n een of m eer „com m issarissen ---—-—-—-— w o rd en opgedragen.
„D e com m issarissen w orden benoem d door de algem ene v e r g a d e r in g der aandeelhouders, (e n z .)”
Artikel 65
„D e com m issarissen hebben een o n beperkt rech t v an toezicht „en v an contrôle op al de handelingen d er vennootschap. Z ij „m ogen, zonder verp laatsin g , inzage nem en v an de boeken, „de briefw isseling, de processen -v erb aal en, o ver het alge- „meen, v a n al de geschriften d er vennootschap.
„Ied er h alfja ar w o rd t hem door het b estu u r 2 3) een s ta a t over- „gelegd w a a rin de to estan d v an h et actief en v a n h et passief „is sam en g ev at s ). D e com m issarissen m oeten a a n de A lge- „m ene V e rg a d e rin g de bevindingen h u n n er zending o n d er w e r p e n 4), m et de voorstellen die zij g erad en achten, on d er „m ededeling v a n de w ijze w a a ro p zij de inv en tarissen hebben „opgenom en.
„H u n verantw oordelijkheid, v o o rzo v er zij uit hunne plichten „ v a n nazicht en controle o n tsta a t, w o rd t bep aald n a a r de z e l f d e regels als die w elke v o o r de verantw o o rd elijk h eid d er „beheerd ers gelden 5).
„D e com m issarissen mogen zich doen bijstaan door een des k u n d ig e , ten einde o ver te g aan to t het nazien v a n de b o e k e n en d e rekeningen d e r v en n o o tsch a p .”
Artikel 67
„D e b eh eerd ers en de com m issarissen vorm en colleges die b e r a a d s la g e n op de w ijze door de statu ten voorzien, en bij ge- „breke v a n bepalingen d esaan g aa n d e, volgens de gew one re- „gels d er b eraad slag e n d e v e rg a d e rin g e n .”
Artikel 68
„Bij de statu ten m ag w o rd e n bepaald d a t de v ereenigde be-2) elders in de W et genoemd: de „beheerders", d.i. de directie.
3) Zie artikel 77, waarin ook van de winst- en verliesrekening sprake is. 4) d.i. rapport uitbrengen.
5) De W et beschouwt de beheerders als lasthebbers.
„heerd ers en com m issarissen den algem eenen ra a d zullen vo r- „men; ook dezes bevoegdheid w o rd t bij de sta tu te n b ep a ald .”
Artikel 77
D e beheerd ers m aken de balans en de w inst- en verliesreke
ning op, w a a rin de nodige am ortisatiën m oeten w o rd en a a n
gebracht.
„T en m in ste eene m aand vó ó r de gew one algem eene v erg ad e r i n g , ov erh an d ig en de beheerders de stukken, m et een v e r- „slag o v er de handelingen d er vennootschap, a a n de commis s a r is s e n , die een v erslag m oeten opm aken m et hunne voor
s t e lle n .” Artikel 79
„D e algem eene v erg ad erin g h o o rt de verslag en d er beheer- „d ers en de com m issarissen en b eh a n d elt de balans.
„ N a de aannem ing v a n de b alan s 6), doet de algem ene v e rg a d e r i n g uitsp raak , bij afzonderlijke stem m ing, o ver de kwijting „te geven a a n de b eh eerd ers en commissarissen (e n z .)”. G a an wij th an s o ver to t bespreking v an de o n d er a en b genoem de wijzigingen.
ad a
V o o r alle com m issarissen geldt, d a t zij geen enkele a n d e re functie in de vennoo tsch ap mogen bekleden. V o o rts m ag hun beloning alleen b estaan in een „somme fixe établie au début et pour la durée du m andat p ar 1’assem blée générale”. D eze v aste som kan echter tussentijds gewij zigd w orden, indien beide partijen (algem ene v erg ad erin g en commis sarissen) d aarm ed e accoord gaan. D e betekenis v an deze bepaling is dus, d a t com m issarissen geen beloning mogen genieten, w elke afh an k e lijk is v an de re su ltate n (tantièm es e.d.) 7). B uiten de v a ste beloning m ogen com m issarissen geen enkel voordeel uit de v ennootschap, in w el ke vorm ook, genieten. E venm in mag de vennoo tsch ap hun leningen v erstrek k en of te hunnen behoeve g aran ties verstrek k en .
ad b
In de v ennootschappen, die in h et o p en b a ar een beroep doen of heb ben ged aan op sp a a rd e rs („sociétés a y a n t fait ou fa isan t publiquem ent appel a 1’é p a rg n e ” ), m oet de com m issaris, of, zo er m eerdere commis sarissen zijn, tenm inste één v a n hen, een com m issaris-revisor zijn.
D eze venno o tsch ap p en w o rd e n n a d e r om schreven; de voo rn aam ste categorie vorm en u ite ra a rd de v ennootschappen, w a a rv a n de aa n d elen officieel geno teerd zijn.
Als com m issaris-revisor kan alleen w o rd en benoem d een lid v an het 6) Lees: jaarrekening (balans én winst- en verliesrekening). Zie noot 3.
7) ... leurs fonctions n’étant pas en rapport avec la situation bénéfidaire ou „déficitaire de la société, leur controle devant s'exercer dans tous les cas, la loi défend la „rémunération au prorata des bénéfices et remplace les tantièmes par une somme fixe”
In stitu u t d er B edrijfsrevisoren. O m gekeerd d ra a g t zulk een lid, to t com m issaris benoem d, de titel „com m issaris-revisor” ; hij kan nim m er ge w oon com m issaris zijn.
W ij m erken hierbij op, d a t artik el 7 v a n de W e t v an 22 Juli 1953 (w ettelijke regeling v an het accoun tan tsb ero ep ) o.m. bepaalt, d a t de leden v an h et In stitu u t d er B edrijfsrevisoren een com m issariaat slechts m ogen a a n v a a rd e n m et toestem m ing v an de R aad (C onseil supérieur) v a n d it Instituut.
V o o r de com m issaris-revisor gelden aa n v u llen d e voorschriften, w el ke voor de gew one com m issaris n iet gelden. In d e eerste plaats kan hij g ed u ren d e drie jaren na zijn ontslag n iet als „ad m in istrateu r” of „di re c te u r” v an de vennootschap w o rd en benoem d. B ovendien kan een beam bte („u n prép o sé” ) v an de v ennootschap g ed urende d rie jaren n a de beëindiging v an zijn dienstbetrekking niet als com m issaris-revisor be noem d w orden. N a a r men ziet, sluiten de beide laatstgenoem de bepalin gen niet op elk aar aan: k an een com m issaris-revisor w él direct als be am bte en kan een „ad m in istrateu r” of „d ire cteu r” w él direct als com m issaris-revisor w o rd e n aangesteld? T en slo tte is bepaald, d at fam ilie betrek k in g en to t in de v ierd e g ra a d m et de „a d m in istrateu rs” of „di re c te u rs" o n v eren ig b aar zijn m et de functie v an com m issaris-revisor.
D e com m issaris-revisor m oet w o rd en benoem d v o o r de du u r v an ten m inste drie en ten hoogste zes jaar. D e betekenis v a n deze bepaling is n iet duidelijk, om dat de algem ene v erg ad erin g te allen tijde h et rech t heeft, de com m issaris-revisor te ontslaan, terw ijl nerg en s is bep aald d a t de laatste niet n a verloop v an zijn m an d aa t onm iddellijk herbenoem b a a r zou zijn (d it la atste zou trouw ens een w el zeer o n practische b e paling zijn). V o o rts zal de revisor zich toch te allen tijde m oeten kun nen teru g trek k en . A lleen onze v eronderstelling, d a t de R aad v a n het In stitu u t na zes jaren opnieuw zijn toestem m ing zal m oeten geven, kan h ier o.i. v an betekenis zijn; op deze o.i. v erw erpelijke invloed v a n de R aad kom en wij n ad e r terug.
M erk w aard ig is, d at er m eer d an één com m issaris-revisor k an zijn. D e vereenzelviging v a n de com m issarisfunctie m et die v a n o p en b aar ac co u n tan t g aa t dus b lijkbaar n iet zó ver, d at de „responsabilité profes sionelle” v an de revisor, w a a rv a n de toelichting sp reek t (i.v.m . d e be paling d a t de com m issaris-revisor niet, zoals de gew one com m issaris, een „borg to ch t in aan d elen d er v en n o o tsch a p ” behoeft te g e v e n ), ook als een persoonlijke verantw o o rd elijk h eid w o rd t opgevat.
V o o rg e sch re v en is, d a t de com m issaris (s e n )-re v iso r a a n de algem ene v erg ad erin g een afzonderlijk ra p p o rt uitbrengen, dus los v a n h et ra p p o rt v a n de gew one com m issarissen. O o k hun ra p p o rt m oet (evenals d a t v an de gew one com m issarissen) inhouden:
—.— ■—■— —- le ré su lta t de leur m ission avec les propositions „q u ’ils croient convenables, lui faire co n n aître le m ode d ’ap rès „lequel ils ont contrôlé les in v en taire s” .
N a a r onze sm aak h o u d t de uitdrukking „proposition” m éér in dan de adviezen, w elke een ac co u n tan t k an geven, nl. liggende op zodanig te r rein en in een zodanige vorm , d a t een bem oeienis m et het b estu u r der ondernem ing zelve zoveel m ogelijk w o rd t verm eden. W ij hebben w el de indruk d a t de Belgische w e tg e v er zich w einig of n iet bew ust is v an h et probleem v an de „collisie” tussen het controleren en bestu ren , in theorie èn practijk een d er m oeilijkste v ra ag stu k k en v an het accountantsberoep.
stro o k t niet met de N ed erlan d se opvattingen: de ac co u n tan t behoeft niet te verm elden, w elke w erkzaam heden hij heeft v errich t, om to t zijn verk larin g te kom en. D e leek kan d a a r n iet o ver oordelen. E r is zelfs b ez w aa r tegen de om schrijving d er w erkzaam heden, om dat d aa rin de ac co u n tan t een n iet-o irb a ar m iddel zou kunnen vinden om zijn v e ra n t w oordelijkheid te beperken. T en slo tte m erken wij op d a t een om schrij ving d er w erk zaam heden (indien en w a a r deze nodig zou zijn) m et de controle d er „in v en ta ires” (zelfs in de ruim ste zin v an alle ac tiv a en p assiva) allerm inst is uitgeput. H et z w aarte p u n t v an de w etsbepaling m oet dus w o rd e n gelegd op ,,le ré su ltat de leur m ission” . M a a r dan v alt op, d a t deze „m ission” n iet w o rd t om schreven. N e rg en s is een bepaling te vinden, w a a ru it m et zoveel w oo rd en blijkt, d a t de revisor de ja a r rekening voor accoord moet tekenen.
M e t de sim pele bepaling, d a t de jaarrek e n in g v a n de b etro k k en v en nootschappen v o o rta a n d oor een lid v an het In stitu u t d er B edrijfsrevi soren m oet w o rd e n ond ertek en d , h ad de w e tg e v er kunnen v olstaan, daarbij de m aatschappelijke functie en de verantw o o rd elijk h eid v an deze rev iso ren regelend in de W e t v an 22 Juli 1953 houdende oprichting v an een In stitu u t d er B edrijfsrevisoren.
In de plaats d a a rv a n heeft de w e tg e v er de zeer om slachtige w eg ge kozen v an de regeling v an functie en verantw o o rd elijk h eid des acco u n tan ts in de v en n o otschapsw etgeving, m iddels bepalingen (bij lange niet volledig!), w elke in N e d e rla n d te v in d en zijn in de beroepsreglem en ten, zoals het R eglem ent v a n A rbeid en de E rereg elen v a n het N e d e r lands In stitu u t v an A ccountants. W ij bren g en in h erinnering, d a t de W e t op h et In stitu u t der B edrijfsrevisoren zulke reglem enten niet kent 8).
D it b etekent, d a t de W e tg e v e r de regeling v an functie en v e ra n t w oordelijkheid v a n de ac co u n tan t telkens m oet herhalen, w a n n eer in enig stuk w etgeving (b.v. een pensioen- en sp aa rfo n d sen w et of de W e t houdende o rg an isatie v an het bedrijfsleven) een acco u n tan tsco n tro le v erplicht w o rd t gesteld. B ovendien kan bij die an d e re w e tten niet w o r den aa n g e h a a k t aa n de figuur v an de com m issaris. W e lis w a a r blijkt het streven te bestaan , „d a t in de practijk één en dezelfde re v iso r de verschillende o p d ra ch ten zou uitvoeren die in de schoot d er o n d ern e ming m oet w o rd en v e rv u ld ” 9), doch d it is n iet w ettelijk v erp ic h t ge steld. D e revisor, bedoeld in de „ W e t houdende o rg a n isa tie v an het bedrijfsleven” bijvoorbeeld, w o rd t benoem d door de O n d ern em in g s ra a d 10).
A fgezien v an dit algem ene punt, rijzen tegen de oplossing in h et con crete geval ■— de w ettelijke verplichting v an acco u n tan tsco n tro le voor v ennootschappen — de volgende, g ro te bezw aren.
1. D e eigen betekenis v an de functie v an de „gew o n e” com m issaris,
naast die v a n de revisor, w o rd t geheel m iskent. O .i. tere ch t is tijdens de
p arlem entaire d eb atten gepleit vo o r de h an d h a v in g v an de gew one com m issarisfunctie 11). D aarbij kw am duidelijk to t uitdrukking, d a t de com m issarisfunctie m éér om vat, dan men aa n de com m issaris-revisor kan en mag o v erd rag e n . N a a s t het algem ene toezicht op de directie t.b.v. aandeelhouders, h etw elk aa n alle com m issarissen is opged rag en (in het
8) MAB 1954-no. 3 bl. 136. 9) MAB 1954-no. 3, bl. 135. 10) idem bl. 131.
k ad e r w a a rv a n zij onder meer gebruik kunnen m aken v an de hulp v an de ac c o u n ta n t), v erte g en w o o rd ig t m enige individuele com m issaris een b epaalde b elangengroep binnen de vennootschap (b.v. een fam ilie-staak of een grote geldschieter) of sta a t hij de directie in h aa r beh eer bij met zijn bijzondere deskundigheid of relaties op technisch of financieel ge bied.
2. U it dit laatste vloeit het tw eede b ezw aar voort. D e com m issarissen staan veel d ichter bij het bestuur v an de vennootschap. Zij vorm en m et de directie dikwijls feitelijk een top-bestuurscollege. In het buitenland, en ook in België, is d at nog in sterk e re m ate het geval dan in N ederlan d . D eze figuur heeft in de Belgische w etten op de handelsvennootschappen zelfs een w ettelijk sta tu u t gekregen: zie het hierv o o r aa n g eh aald e a r ti kel 68. D eze bestuursfunctie is schadelijk vo o r de noodzakelijke o n p a r tijdigheid v an de accountant, die zijn oordeel m oet uitspreken over de juistheid v an de verslaggeving door en o ver h et bestuur. B ovendien v a lt niet in te zien, hoe de com m issarissen-revisor, indien er m eer zijn dan één, hun ta a k en verantw oordelijkheid m oeten verdelen. H un arbeid en beroepsverantw oordelijkheid sluiten o.i. het deel uitm aken v an een
college v an com m issarissen (-rev iso r) geheel uit, óók al „ b e ra a d sla a g t”
dit college afzonderlijk v an de gew one com m issarissen.
3. T e n slotte achten wij de bepaling, d a t de R aad v an het Instituut d er B edrijfsrevisoren in elk bijzonder geval -— en ook bij herbenoem ing n a verloop v an de m axim um duur v an zes ja a r — zijn toestem m ing a a n de rev iso r m oet geven om de functie v a n com m issaris-revisor te a a n v a a rd e n , geheel in strijd m et de persoonlijke v erantw oordelijkheid v an de revisor. A lleen de re v iso r kan beoordelen of de aangeb o d en functie in een gegeven situatie vo o r hem a a n v a a rd b a a r is. D e R aad kan deze v erantw oordelijkheid niet overnem en: de ac co u n tan t m ag zich niet kun nen beroepen op de beslissing v a n de R a a d indien hij zich ten o n rechte n iet heeft teru g g etro k k en . B ovendien m oet de rep ressiv e invloed v a n de beroep so rg an isatie (h e t In stitu u t) in de tu ch tre ch tsp raa k een genoeg zame, repressiev e w a a rb o rg w o rd en geacht teg en h et o p tred en v an revisors, die hun ta a k n iet op de juiste w ijze verrich ten .
M erk w aard ig is, d a t de oude bepaling, volgens w elke de com m issaris sen zich v o o r „het nazien v an de boeken en de re k en in g en ” m ogen doen bijstaan door een deskundige, g eh an d h aafd is (a rtik e l 6 5 ). W ij nem en aan , d a t dit bedoeld is v o o r de gew one com m issarissen, zolang deze er nog zijn. W a n t anders zou de bepaling de m ogelijkheid openen, d at de als com m issaris-revisor door de algem ene v erg ad erin g benoem de a c co u n tan t zijn functie en ta a k o v e rd ra a g t a a n iem and, die geen lid v a n h et In stitu u t der B edrijfsrevisoren behoeft te zijn.
O nze conclusie is, d at wij dit stuk Belgische w etgeving allerm inst be w onderen en wij spreken de hoop uit, d a t de N ederlandse w etgever het niet tot voorbeeld zal nem en.
