B ELGISCHE K AMER VAN
VOLKSVERTEGENWOORDIGERS C HAMBRE DES REPRÉSENTANTS DE B ELGIQUE
23 avril 2002 23 april 2002
WETSONTWERP betreffende de euthanasie
________
WETSVOORSTEL
betreffende de problemen rond het levenseinde en de toestand van ongeneeslijk zieke patiënten
________
WETSVOORSTEL op de euthanasie
________
PROJET DE LOI relatif à leuthanasie
________
PROPOSITION DE LOI
relative aux problèmes de fin de la vie et à la situation du patient incurable
________
PROPOSITION DE LOI relative à leuthanasie
________
Voorgaande documenten : DOC 501488/(2001-2002) :
001 : Wetsontwerp.
002 tot 008 : Amendementen.
DOC 500093/(1999 B.Z.) : 001 : Wetsvoorstel van de heer Erdman.
DOC 500196/(1999-2000) :
001 : Wetsvoorstel van de heer Coveliers en mevr. De Block.
I — 4548 RAPPORT
FAIT AU NOM DE LA COMMISSION DE LA JUSTICE
M. Thierry GIET,PAR
MME Annemie VAN DE CASTEELE, MME Anne BARZIN ET MME Joke SCHAUVLIEGE
________
Documents précédents : DOC 501488/(2001-2002) :
001 : Projet de loi.
002 à 008 : Amendements.
DOC 500093/(1999 S.E.) : 001 : Proposition de loi de M. Erdman.
DOC 500196/(1999-2000) :
001 : Proposition de loi de M. Coveliers et Mme De Block.
VERSLAG
NAMENS DE COMMISSIE VOOR DE JUSTITIE UITGEBRACHT DOOR
DE HEER Thierry GIET,
MEVROUW Annemie VAN DE CASTEELE, MEVROUW Anne BARZIN EN MEVROUW Joke SCHAUVLIEGE
________
Publications officielles éditées par la Chambre des représentants Commandes : Place de la Nation 2 1008 Bruxelles Tél. : 02/ 549 81 60 Fax : 02/549 82 74 www.laChambre.be e-mail : aff.generales@laChambre.be Officiële publicaties, uitgegeven door de Kamer van volksvertegenwoordigers
Bestellingen : Natieplein 2 1008 Brussel Tel. : 02/ 549 81 60 Fax : 02/549 82 74 www.deKamer.be
e-mail : alg.zaken@deKamer.be
AGALEV-ECOLO : Anders gaan leven / Ecologistes Confédérés pour l’organisation de luttes originales CD & V : Christen Democratisch En Vlaams
FN : Front National
MR : Mouvement Réformateur
PS : Parti socialiste
PSC : Parti social-chrétien
SP.A : Socialistische Partij Anders
VLAAMS BLOK : Vlaams Blok
VLD : Vlaamse Liberalen en Democraten
VU&ID : Volksunie&ID21
Afkortingen bij de nummering van de publicaties :
DOC 50 0000/000 : Parlementair document van de 50e zittingsperiode + nummer en volgnummer
QRVA : Schriftelijke Vragen en Antwoorden
CRIV : Integraal Verslag (op wit papier, bevat de bijlagen en het Beknopt Verslag, met kruisverwijzingen tussen Integraal en Beknopt Verslag)
CRIV : Voorlopige versie van het Integraal Verslag (op groen papier)
CRABV : Beknopt Verslag (op blauw papier) PLEN : Plenum (witte kaft)
COM : Commissievergadering (beige kaft)
Abréviations dans la numérotation des publications :
DOC 50 0000/000 : Document parlementaire de la 50e législature, suivi du n° et du n° consécutif
QRVA : Questions et Réponses écrites
CRIV : Compte Rendu Intégral (sur papier blanc, avec annexes et CRA, avec renvois entre le CRI et le CRA)
CRIV : Version Provisoire du Compte Rendu intégral (sur papier vert)
CRABV : Compte Rendu Analytique (sur papier bleu) PLEN : Séance plénière (couverture blanche) COM : Réunion de commission (couverture beige)
Samenstelling van de commissie op datum van indiening van het verslag / Composition de la commission à la date du dépôt du rapport :
Voorzitter / Président : Fred Erdman.
A. — Vaste leden / Membres titulaires
VLD Hugo Coveliers, Guy Hove, Fientje Moerman CVP Jo Vandeurzen, Tony Van Parys, Servais
Verherstraeten.
Agalev-Ecolo Martine Dardenne, Fauzaya Talhaoui.
PS Thierry Giet, Karine Lalieux.
MR Anne Barzin, Jacqueline Herzet.
Vlaams Blok Bart Laeremans, Bert Schoofs.
SP.A Fred Erdman.
PSC Joseph Arens.
VU&ID Geert Bourgeois.
B. — Plaatsvervangers / Membres suppléants
Jacques Germeaux, Stef Goris, Bart Somers, Geert Versnick.
Simonne Creyf, Yves Leterme, Trees Pieters, Joke Schauvliege.
Simonne Leen, Mirella Minne, Géraldine Pelzer-Salandra.
Maurice Dehu, Claude Eerdekens, Yvan Mayeur.
Pierrette Cahay-André, Olivier Maingain, Jacques Simonet.
Gerolf Annemans, Alexandra Colen, Filip De Man.
Els Haegeman, Peter Vanvelthoven.
Joëlle Milquet, Jean-Jacques Viseur.
Karel Van Hoorebeke, Els Van Weert.
C. — Niet-stemgerechtigd lid / Membre sans voix délibérative
Vincent Decroly.
INHOUDSOPGAVE SOMMAIRE
I. Procedure ...
II. Uiteenzetting van de minister van Justitie ...
III. Uiteenzetting van de vertegenwoordiger van de minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu ...
A. Uiteenzetting ...
B. Gedachtewisseling ...
IV. Algemene bespreking ...
A. Toelichting bij de adviezen van de commissie voor de Volksgezondheid ...
B. Uiteenzettingen van de indieners van de toege- voegde wetsvoorstellen ...
C. Standpunten van de leden ...
D. Uiteenzetting van de heer Goutry over het wets- voorstel strekkende om het recht op palliatieve zorg in te voeren en de palliatieve zorgverlening te verbeteren ...
E. Bespreking ...
F. Antwoorden van de minister en replieken ...
V. Hoorzittingen ...
A. Uiteenzetting van dokter Marc Cosyns ...
B. Uiteenzetting van professor Fernand Van Neste (UFSIA) ...
C. Uiteenzetting van professor Michel Dupuis (UCL, ULG) ...
D. Vragen en opmerkingen van de leden ...
E. Hoorzitting met dokter M. Desmedt : Het stand- punt van een klinisch arts ...
F. Uiteenzetting van professor M. Adams, Univer- siteit Antwerpen (UFSIA) ...
G. Uiteenzetting van professor Herman Nys (KULeuven, Universiteit Maastricht) ...
H. Uiteenzetting van de heer Fernand Keuleneer, advocaat ...
I. Vragen en opmerkingen van de leden ...
VI. Artikelsgewijze bespreking ...
VII. Stemmingen ...
A. Artikelsgewijze stemming ...
B. Stemming over het geheel ...
Bijlage : Advies van de commissie voor de Volks- gezondheid, het Leefmilieu en de Maatschappe- lijke Hernieuwing ...
______
Blz.
04 07
14 14 15 16
16 23 27
92 95 97 106 106 110 113 118 130 142 151 159 171 185 312 312 321
322
I. Procédure ...
II. Exposé du ministre de la Justice ...
III. Exposé du représentant du ministre de la Protection de la Consommation, de la Santé publique et de l’Environnement ...
A. Exposé ...
B. Échange de vues ...
IV. Discussion générale ...
A. Commentaires sur les avis de la commission de la Santé publique ...
B. Exposés des auteurs des propositions de loi jointes ...
C. Points de vue des membres ...
D. Exposé de M. Goutry sur la proposition de loi visant à instaurer le droit à l’accès aux soins palliatifs et à améliorer la pratique des soins palliatifs ...
E. Discussion ...
F. Réponses du ministre et répliques ...
V. Auditions...
A. Exposé du docteur Marc Cosyns ...
B. Exposé du professeur Fernand Van Neste (UFSIA) ...
C. Exposé du professeur Michel Dupuis (UCL, ULG) ...
D. Questions et interventions des membres ...
E. Audition du docteur M. Desmedt : Le regard d’un médecin clinicien ...
F. Exposé du professeur M. Adams, Université d’Anvers (UFSIA) ...
G. Exposé du professeur Herman Nys (KULeuven, Université de Maastricht) ...
H. Exposé de M. Fernand Keuleneer, avocat ...
I. Questions et interventions des membres ...
VI. Discussion des articles ...
VII. Votes ...
A. Vote par article ...
B. Vote sur l’ensemble ...
Annexe : Avis de la commission de la Santé publique, de l’Environnement et du Renouveau de la Société...
______
Pages 04 07
14 14 15 16
16 23 27
92 95 97 106 106 110 113 118 130 142 151 159 171 185 312 312 321
322
DAMESEN HEREN,
Uw commissie heeft dit wetsontwerp besproken tij- dens haar vergaderingen van 23 en 30 januari, 6, 20 et 26 februari, 6, 13, 20 maart en 17 april 2002.
I. — PROCEDURE
De commissie heeft beslist om één algemene bespre- king te wijden aan de beide door de Senaat overgezon- den wetsontwerpen. Deze bespreking handelt dus zo- wel over het wetsontwerp betreffende de euthanasie (DOC 50 1488/001) en de toegevoegde wetsvoorstel- len als over het wetsontwerp betreffende de palliatieve zorg (DOC 50 1489/001) en het toegevoegde wetsvoor- stel en voorstel van resolutie. Op het einde van de alge- mene bespreking werd beslist om het voorstel van re- solutie betreffende de uitwerking van een behoeften- gestuurd palliatief plan (DOC 50 0192/001) en het wets- voorstel strekkende om het recht op palliatieve zorg in te voeren en de palliatieve zorgverlening te verbeteren (DOC 50 0763/001) niet verder in de commissie voor de Justitie te behandelen. Deze voorstellen werden opnieuw naar de commissie voor de Volksgezondheid, het Leef- milieu en de Maatschappelijke Hernieuwing verwezen.
Het verslag over de algemene bespreking van beide wetsontwerpen werd uitgebracht door de heer Thierry Giet en mevrouw Annemie Van de Casteele. Mevrouw Anne Barzin en mevrouw Joke Schauvliege werden als rapporteurs aangewezen voor de artikelsgewijze bespre- king van het wetsontwerp betreffende de euthanasie, mevrouw Martine Dardenne en de heer Danny Pieters brachten verslag uit over het wetsontwerp betreffende de palliatieve zorg.
Conform de beslissing van de Conferentie van voor- zitters d.d. 14 november 2001 hebben de leden van de commissie voor de Volksgezondheid, de besprekingen bijgewoond. Het advies dat deze commissie, vóór de aanvang van de besprekingen in de commissie voor de Justitie heeft uitgebracht, is als bijlage bij dit verslag ge- voegd.
*
* *
Mevrouw Joke Schauvliege (CD&V) vraagt dat ook de voor Volksgezondheid bevoegde minister tijdens de bespreking van beide wetsontwerpen aanwezig zou zijn.
De heer Bart Laeremans (Vlaams Blok) steunt die vraag die met recht en reden kan worden gesteld als men weet dat de minister afwezig bleef uit de vergade- ringen die de commissie voor de Volksgezondheid aan dat onderwerp heeft gewijd. De spreker vindt het voorts verkieslijk dat de commissie beide wetsontwerpen niet samen zou behandelen, maar zich eerst over het wets-
MESDAMES, MESSIEURS,
Votre commission a examiné le présent projet de loi au cours de ses réunions des 23 et 30 janvier, 6, 20 et 26 février, 6, 13 et 20 mars et 17 avril 2002.
I. — PROCÉDURE
La commission a décidé de consacrer une seule et même discussion générale aux deux projets de loi trans- mis par le Sénat. Cette discussion porte dès lors tant sur le projet de loi relatif à l’euthanasie (DOC 50 1488/
001) et sur les propositions de loi jointes, que sur le pro- jet de loi relatif aux soins palliatifs (DOC 50 1489/001) et sur les propositions de loi et de résolution jointes. Au terme de la discussion générale, il a été décidé de ne pas poursuivre l’examen, en commission de la Justice, de la proposition de résolution relative au développe- ment d’un plan de soins palliatifs axés sur les besoins du patient (DOC 50 0192/001) et de la proposition de loi visant à instaurer le droit à l’accès aux soins palliatifs et à améliorer la pratique des soins palliatifs (DOC 50 0763/
001). Ces propositions ont à nouveau été renvoyées à la commission de la Santé publique, de l’Environnement et du Renouveau de la Société.
Le rapport relatif à la discussion générale des deux projets de loi précités a été fait par M. Thierry Giet et Mme Annemie Van de Casteele. Mmes Anne Barzin et Joke Schauvliege ont été désignées comme rapporteu- ses pour la discussion des articles du projet de loi relatif à l’euthanasie, Mme Martine Dardenne et M. Danny Pieters ont fait rapport sur celle du projet de loi relatif aux soins palliatifs.
Conformément à la décision de la Conférence des présidents du 14 novembre 2001, les membres de la commission de la Santé publique ont assisté aux dis- cussions. L’avis rendu par cette dernière, avant le début des discussions en commission de la Justice, est an- nexé au présent rapport.
*
* *
Mme Joke Schauvliege (VLD) demande que le mi- nistre chargé de la Santé publique soit également pré- sent lors de l’examen des deux projets de loi.
M. Bart Laeremans (Vlaams Blok) soutient cette de- mande, d’autant plus que le ministre n’a pas assisté aux séances consacrées à ce sujet en commission de la santé publique. L’intervenant estime par ailleurs préfé- rable que la commission n’examine pas les deux projets ensemble, mais se prononce d’abord sur le projet relatif aux soins palliatifs, étant donné le consensus qui existe
ontwerp betreffende de palliatieve zorg zou uitspreken : over de noodzaak om daarover in wetgeving te voor- zien, bestaat namelijk een consensus. Nadien kan — na het inbouwen van een reflectieperiode over dat thema
— het wetsontwerp betreffende de euthanasie aan bod komen. Het ware immers aangewezen in de commissie voor de Justitie een aantal bijkomende hoorzittingen te houden, teneinde ook personen te horen die kritisch staan tegenover de wetsontwerpen. Het zou namelijk onaanvaardbaar zijn dat in die ontwerpen nog enige ambivalentie of leemte zou voorkomen.
Mevrouw Annemie Van de Casteele (VU&ID) is van mening dat het verstandig ware geweest dat de com- missie voor de Volksgezondheid de wetsontwerpen be- treffende de euthanasie en de palliatieve zorg niet al- leen besproken had, maar daarover ook had gestemd.
De commissie voor de Justitie zal hoe dan ook kennis moeten nemen van het door de commissie voor de Volks- gezondheid uitgebrachte advies, alsook van het beknopt verslag van de debatten die daarover in die commissie hebben plaatsgevonden. Voorts is het wenselijk de be- sprekingen van de twee wetsontwerpen duidelijk van elkaar te onderscheiden.
De heer Luc Goutry (CD&V) deelt die zienswijze vol- komen. Hij gaat ervan uit dat het weliswaar logisch is dat de commissie voor de Justitie bevoegd is voor het — zeer technische — ontwerp betreffende de euthanasie, maar zulks had niet mogen gelden voor het wetsont- werp betreffende de palliatieve zorg, dat betrekking heeft op een volstrekt medische aangelegenheid. Hoe het ook zij, de minister van Volksgezondheid zal zowel bij de algemene als bij de artikelsgewijze bespreking die in het raam van de debatten in de commissie voor de Justitie zullen plaatsvinden, gehoord moeten kunnen worden.
Ook zullen, naast het verslag van de algemene bespre- king, twee afzonderlijke verslagen van de artikelsgewijze besprekingen van de wetsontwerpen dienen te worden opgesteld.
Mevrouw Anne-Mie Descheemaeker (Agalev-Ecolo) is van mening dat een gemengde commissie Justitie- Volksgezondheid beter in staat geweest ware beide wets- ontwerpen te behandelen. De spreekster preciseert voorts dat de minister van Volksgezondheid haar plan inzake palliatieve zorg in de commissie voor de Volks- gezondheid is komen toelichten. Nadien werd zij niet meer in de commissie uitgenodigd, wat wellicht te ma- ken heeft met het feit dat aan de ter bespreking voorlig- gende teksten een parlementair initiatief ten grondslag ligt.
Volgens de heer Hugo Coveliers (VLD) is de aanwe- zigheid van de ministers — vooraal omdat het in casu op parlementair initiatief ingediende teksten betreft — niet vereist voor het geheel van de debatten. Voorts zij geconstateerd dat beide wetsontwerpen belangrijke ju- ridische implicaties hebben (zo brengt het wetsontwerp betreffende de euthanasie een aantal wijzigingen in het
vis-à-vis de la nécessité de légiférer en cette matière.
Le projet de loi sur l’euthanasie pourrait être examiné ensuite, à l’issue d’un délai de réflexion. Il serait enfin indiqué que des auditions supplémentaires aient lieu en commission de la Justice, afin que puissent également être entendues des personnes critiques à l’égard des projets. Il serait en effet inacceptable que subsistent dans ceux-ci des ambiguïtés ou des lacunes.
Mme Annemie Van de Casteele (VU&ID) estime qu’il aurait été judicieux que la commission de la Santé publi- que non seulement débattît, mais aussi se prononçât par un vote sur les projets de loi relatifs à l’euthanasie et aux soins palliatifs. La commission de la Justice devra en tous les cas prendre note de l’avis formulé par la commission de la Santé publique, de même que du rap- port résumant les débats qui s’y sont tenus. Il est par ailleurs souhaitable que les discussions concernant les deux projets de loi soient distinctes l’une de l’autre.
M. Luc Goutry (CD&V) abonde en ce sens, et consi- dère que s’il est logique que la commission de la Justice soit compétente pour le projet de loi, fort technique, con- cernant l’euthanasie, il n’aurait pas dû en être de même pour celui relatif aux soins palliatifs, qui vise une matière faisant partie intégrante de la médecine. Quoi qu’il en soit, il faudra que le ministre de la Santé publique puisse être entendu au cours des débats en commission de la Justice, tant lors de la discussion générale que lors de la discussion par articles. Il faudra aussi que soient rédi- gés, parallèlement au rapport sur la discussion géné- rale, deux rapports distincts sur les discussions par arti- cles des projets de loi.
Mme Anne-Mie Descheemaeker (Agalev-Ecolo) est d’avis qu’une commission mixte Justice-Santé publique eût été plus à même de traiter de ces deux projets. L’in- tervenant précise par ailleurs que le ministre de la Santé publique est venu présenter son plan relatif aux soins palliatifs en commission de la Santé publique. Par la suite, elle n’a plus été invitée en commission, sans doute parce que les textes en discussion sont issus d’une initiative parlementaire.
M. Hugo Coveliers (VLD) considère que la présence des ministres n’est pas requise pour l’ensemble des débats, d’autant plus qu’il s’agit de textes issus d’une initiative parlementaire. Il faut par ailleurs constater que les deux projets ont d’importants aspects juridiques (le projet sur l’euthanasie comporte par exemple des modi- fications du Code pénal), ce qui explique que la com-
Strafwetboek aan), wat verklaart dat de commissie voor de Justitie ze in bespreking neemt. Een en ander doet niets af aan de waarde van het werk dat de commissie voor de Volksgezondheid heeft geleverd en dat voorts nauwgezet door de leden van de commissie voor de Justitie zal worden bekeken.
De heer Daniel Bacquelaine (MR) wijst erop dat het absoluut noodzakelijk was het advies van de commissie voor de Volksgezondheid in te winnen. Hij stelt tevens dat de wetsontwerpen weliswaar met de vereiste aan- dacht behoren te worden besproken, maar dat het ook zaak is tijdverlies te voorkomen.
De heer Joseph Arens (PSC) is van mening dat, ook al ligt het in de bedoeling de wetsontwerpen nog vóór het zomerreces in plenaire vergadering goed te keuren, zulks niet belet dat men de leden de nodige tijd moet gunnen om daarover te debatteren en zich in de ter be- spreking voorgelegde themata te verdiepen. Het ware voorts nuttig in de commissie voor de Justitie personen te horen die tot dusver nog niet werden gehoord.
Voorzitter Fred Erdman (SP.A), wijst erop dat het niet in de bedoeling ligt het werk dat tijdens de besprekingen van de teksten in de Senaat werd verricht, nog eens over te doen. Niettemin spreekt het voor zich dat alle aspecten in verband met die problematiek van ethische, morele, technische en politieke aard, in aanmerking zul- len worden genomen. Bijgevolg zal het de commissie voor de Justitie toekomen haar werkzaamheden te re- gelen en bijvoorbeeld te beslissen of zij, na afloop van de algemene bespreking, alsnog bepaalde personen wenst te horen. De minister van Volksgezondheid zal voorts worden verzocht om haar standpunt over de wets- ontwerpen toe te lichten. Het is evenwel zeer belangrijk het vooropgestelde tijdschema aan te houden want, sinds de teksten in de Senaat bij stemming werden goedge- keurd, leeft bij een groot deel van de bevolking de over- tuiging dat de wet bestaat en van toepassing is.
mission de la Justice les examine. Ce fait n’enlève rien à la valeur du travail accompli en commission de la Santé publique, travail qui sera attentivement examiné par les membres de la commission de la Justice.
M. Daniel Bacquelaine (MR) note que l’avis de la com- mission de la Santé publique était absolument néces- saire. Il rappelle aussi que si les projets de loi doivent être examinés avec l’attention requise, il s’impose éga- lement de ne pas perdre de temps.
M. Joseph Arens (PSC) pense que même s’il est prévu que les projets seront votés en séance plénière avant les vacances parlementaires d’été, il faut laisser aux membres le temps de s’exprimer et d’approfondir les thèmes soumis à la discussion. Il serait par ailleurs utile d’écouter en commission de la Justice des personnes n’ayant pas encore été entendues.
M. Fred Erdman (SP.A), président, rappelle que l’ob- jectif n’est pas de refaire le travail déjà accompli lors de l’examen des textes au Sénat. Ceci étant, il est évident que tous les éléments relatifs à cette problématique de nature éthique, morale, technique et politique seront pris en compte. Il appartiendra par conséquent à la commis- sion de la Justice d’organiser ses travaux et, par exem- ple de décider si, à l’issue de la discussion générale, elle désire entendre certaines personnes. Il sera par ailleurs demandé au ministre de la Santé publique d’ex- poser son point de vue sur les projets. Il est néanmoins très important de respecter le calendrier prévu, car, de- puis que les textes ont été votés au Sénat, une grande partie de la population est convaincue que la loi existe et est d’application.
II. — UITEENZETTING VAN DE HEER MARC VERWILGHEN, MINISTER VAN JUSTITIE Vandaag staat in de commissie Justitie van de Ka- mer van volksvertegenwoordigers opnieuw een belang- rijk debat op de agenda. Sedert 1984 hebben parlements- leden gepoogd om, via het indienen van resoluties en wetsvoorstellen, de mogelijkheden om lijdende mensen op een waardige manier te laten sterven, bespreekbaar te maken in het Parlement.
Tijdens de vorige legislatuur hoorde de Senaat tijdens een tweedaagse vergadering de visie van verschillende leden van het Raadgevend Comité voor bio-ethiek en konden de politieke fracties hun visie op levensbeëin- digend handelen verwoorden. Verschillende partijen dienden daarna wetsvoorstellen in bij Kamer en Senaat, maar ze werden niet in overweging genomen. Bij het begin van de huidige legislatuur werden weer diverse wetsvoorstellen ingediend. Sommige ervan werden samengebundeld tot meerderheidsvoorstellen, omdat er grote parallellen en eensluidende visies in terug te vin- den waren. Ze werden in het najaar van 1999 op de agenda van de verenigde commissies voor de Justitie en voor de Sociale Aangelegenheden van de Senaat geplaatst. Het feit dat het debat over deze problematiek in eerste instantie aan de Senaat werd toevertrouwd, hield de verwachting in dat de besprekingen, zonder de tegenstellingen te ontkennen, worden gevoerd op een zakelijke en serene wijze, waarbij iedereen zijn argu- menten naar voor kon brengen en er naar die argumen- ten ook wordt geluisterd. Het hield de verwachting in dat het gesprek niet werd gevoerd op basis van partijpoli- tieke stellingnamen.
De Senaat is daarin geslaagd. Het is echter van meetaf duidelijk geweest dat de minister van Justitie zich niet in het parlementaire debat zou mengen. De uitvoerende macht hoeft immers geen ethische knopen door te hak- ken en ze zal dat ook nooit doen. Het regeerakkoord is daarover trouwens glashelder.
De minister van Justitie geeft vervolgens een alge- meen overzicht van de inhoud van dit wetsontwerp.
Definitie
Onder euthanasie moet worden verstaan het opzet- telijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek.
Wie komt in aanmerking ?
Alle handelingsbekwame meerderjarigen of ontvoogde minderjarigen.
II. — EXPOSÉ DE M. MARC VERWILGHEN, MINISTRE DE LA JUSTICE
Un nouveau débat important est inscrit aujourd’hui à l’ordre du jour de la commission de la Justice de la Cham- bre des représentants. Depuis 1984, plusieurs parlemen- taires ont tenté, par la voie de résolutions et de proposi- tions de loi, de faire examiner, par le parlement, les possibilités permettant aux personnes souffrantes de mourir dignement.
Au cours de la législature précédente, une réunion de deux jours a permis à différents membres du Comité consultatif de bioéthique ainsi qu’aux groupes politiques d’exprimer leur vision quant à la manière d’appréhender la fin de vie. Plusieurs partis ont ensuite déposé des propositions de loi à la Chambre et au Sénat, mais cel- les-ci n’ont pas été prises en considération. Diverses propositions de loi ont à nouveau été déposées au dé- but de la législature actuelle. Certaines d’entre elles, présentant des parallélismes importants ainsi que des convergences philosophiques, ont été fusionnées pour devenir des propositions de la majorité. Elles ont été mises à l’ordre du jour des commissions réunies de la Justice et des Affaires sociales du Sénat à l’automne 1999. Si le débat consacré à cette problématique a été confié tout d’abord au Sénat, c’est dans l’espoir que les discussions, sans méconnaître les oppositions, soient menées de façon rationnelle et sereine et offrent à cha- cun l’opportunité de faire valoir ses arguments et d’être effectivement entendu. L’espoir était que le débat ne soit pas mené sur fond de prises de position partisanes.
Le Sénat y est parvenu. Toutefois il a été clair dès le départ que le ministre de la Justice ne devait pas s’im- miscer dans le débat parlementaire. Il n’appartient pas au pouvoir exécutif de résoudre des questions d’éthi- que. Et il n’en sera autrement ni aujourd’hui ni demain.
L’accord gouvernemental est d’ailleurs très clair sur ce point.
Le ministre de la Justice donne ensuite une vue glo- bale du contenu du présent projet de loi.
Définition
Il y a lieu d’entendre par euthanasie l’acte, pratiqué par un tiers, qui met intentionnellement fin à la vie d’une personne à la demande de celui-ci.
Quelles sont les personnes qui entrent en ligne de compte ?
Tout majeur ou mineur émancipé capable.
Verzoek om euthanasie
Iemand kan :
A) voor het geval dat hij zijn wil niet meer kan uiten, schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een arts euthanasie toepast indien deze arts er zich van verzekerd heeft :
— dat hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening;
— hij niet meer bij bewustzijn is;
— en deze toestand volgens de stand van de weten- schap onomkeerbaar is.
In de wilsverklaring kunnen een of meer meerderja- rige vertrouwenspersonen (met uitzondering van de be- handeld arts, de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team), in volgorde van voorkeur aange- wezen worden, die de behandelende arts op de hoogte brengen van de wil van de patiënt.
De wilsverklaring kan op elk moment worden opge- steld. Ze moet schriftelijk worden opgemaakt ten over- staan van twee meerderjarige getuigen en moet geda- teerd en ondertekend worden.
Indien de persoon die een wilsverklaring wenst op te stellen fysiek blijvend niet in staat is om een wilsverklaring op te stellen en te tekenen, kan een meerderjarige per- soon (die geen materieel belang heeft) zijn verzoek op- stellen ten overstaan van twee meerderjarige getuigen.
De wilsverklaring moet gedateerd en ondertekend wor- den en er moet een medisch getuigschrift worden bijge- voegd.
Met de wilsverklaring kan alleen rekening gehouden worden indien zij minder dan vijf jaar vóór het moment waarop betrokkene zijn wil niet meer kan uiten, is opge- steld of bevestigd.
De Koning bepaalt hoe de wilsverklaring wordt opge- steld, geregistreerd en herbevestigd of ingetrokken en via de diensten van het Rijksregister aan de betrokken artsen wordt meegedeeld.
Wat de personen betreft die geen levenstestament hebben, verwijs ik hier naar het punt dat betrekking heeft op het Strafwetboek en naar de zorgvuldigheidscriteria (die betrekking hebben op de procedure voor terminale en niet-terminale patiënten die een verzoek om eutha- nasie formuleren).
Herroeping
De wilsverklaring kan op elk moment worden aange- past of ingetrokken.
Demande d’euthanasie
La personne peut :
A) pour le cas où elle ne pourrait plus manifester sa volonté, consigner par écrit, dans une déclaration, sa volonté qu’un médecin pratique l’euthanasie si ce mé- decin constate :
— que la personne est atteinte d’une affection grave et incurable, consécutive à une maladie ou à un acci- dent;
— que la personne n’est plus consciente;
— et que cette situation est irréversible selon l’état actuel de la science.
La déclaration anticipée peut désigner une ou plu- sieurs personnes de confiance majeures (á l’exception du médecin traitant, du médecin consulté et des mem- bres de l’équipe soignante), classées par ordre de pré- férence, qui mettent le médecin traitant au courant de la volonté du patient.
La déclaration peut être faite à tout moment. Celle-ci doit être constatée par écrit + deux témoins majeurs + datée et signée.
Si la personne qui souhaite effectuer une déclaration anticipée est physiquement dans l’impossibilité de le faire, sa déclaration peut être actée par écrit par une personne de son choix (sans intérêt matériel) + deux témoins majeurs + datée et signée + une attestation médicale.
La déclaration ne peut être prise en compte que si elle a été établie ou confirmée moins de cinq ans avant le début de l’impossibilité de manifester sa volonté.
Le Roi détermine les modalités relatives à la présen- tation, à la conservation et à la communication de la dé- claration aux médecins concernés, via les services du Registre national.
En ce qui concerne les personnes qui ne disposent pas d’un testament biologique, je vous renvoie ici au point relatif au Code pénal et aux critères de prudence (qui traite de la procédure pour les patients en phase termi- nale et non terminale qui formulent une demande d’euthanasie).
Révocation
La déclaration de volonté peut être retirée ou adap- tée à tout moment.
Opvolging
De arts die euthanasie toepast, ingevolge een wils- verklaring pleegt geen misdrijf indien deze arts er zich van verzekerd heeft dat de patiënt :
— lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door on- geval of ziekte veroorzaakte aandoening;
— hij niet meer bij bewustzijn is;
— en deze toestand volgens de stand van de weten- schap onomkeerbaar is.
De arts moet vooraf :
1° een andere arts raadplegen over de onomkeer- baarheid van de medische toestand van de patiënt. De geraadpleegde arts onderzoekt de patiënt (+ verslag),
+ inlichten eventuele vertrouwenspersoon
+ deze arts moet onafhankelijk zijn ten aanzien van de patiënt en de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening in kwestie te oordelen;
2° indien er een verplegend team is dat in regelmatig contact staat met de patiënt, de inhoud van de wils- verklaring bespreken;
3° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt aangewezen, het verzoek van de patiënt met hem bespreken;
4° indien in de wilsverklaring een vertrouwenspersoon wordt aangewezen, de inhoud van de wilsverklaring be- spreken met de naasten van de patiënt die door de vertrouwenspersoon zijn aangewezen.
Medisch dossier
De wilsverklaring, alsook alle handelingen van de behandelende arts en hun resultaat, met inbegrip van het verslag van de geraadpleegde arts, worden regel- matig opgetekend in het medisch dossier van de pa- tiënt.
Weigering
Het verzoek en de wilsverklaring hebben geen dwin- gende waarde.
Geen arts kan worden gedwongen euthanasie toe te passen, niemand kan worden gedwongen mee te wer- ken aan het toepassen van euthanasie.
Weigert de geraadpleegde arts euthanasie toe te pas- sen, dan moet hij dit de patiënt of de eventuele vertrou- wenspersoon tijdig laten weten waarbij hij de redenen van zijn weigering toelicht. Berust zijn weigering op een medische grond dan wordt die in het medisch dossier van de patiënt opgetekend.
De arts die weigert in te gaan op een euthanasie- verzoek moet, op verzoek van de patiënt of de vertrou- wenspersoon, het medisch dossier van de patiënt mee-
Suivi
Un médecin qui pratique une euthanasie à la suite d’une déclaration anticipée ne commet pas d’infraction s’il constate que le patient :
— est atteint d’une affection accidentelle ou patholo- gique grave et incurable;
— est inconscient;
— et que cette situation est irréversible selon l’état actuel de la science.
Le médecin doit préalablement :
1° consulter un autre médecin quant à l’irréversibilité de la situation médicale du patient. Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical et examine le patient (+ rapport)
+ informer la personne de confiance
+ le médecin consulté doit être indépendant à l’égard du patient ainsi qu’à l’égard du médecin traitant et être compétent quant à la pathologie concernée;
2° s’il existe une équipe soignante en contact régu- lier avec le patient, s’entretenir du contenu de la décla- ration anticipée;
3° si la déclaration désigne une personne de con- fiance, s’entretenir avec elle de la volonté du patient;
4° si la déclaration désigne une personne de con- fiance, s’entretenir du contenu de la déclaration antici- pée.
Dossier médical
La déclaration anticipée ainsi que l’ensemble des dé- marches du médecin traitant et leur résultat, y compris le rapport du médecin consulté, sont consignés réguliè- rement dans le dossier médical du patient.
Refus
La demande et la déclaration anticipée de volonté n’ont pas de valeur contraignante.
Aucun médecin n’est tenu de pratiquer une euthana- sie, aucune autre personne n’est tenue de participer à une euthanasie.
Si le médecin consulté refuse de pratiquer une eutha- nasie, il est tenu d’en informer en temps utile le patient ou la personne de confiance éventuelle, en en précisant les raisons. Dans le cas où son refus est justifié par une raison médicale, celle-ci est consignée dans le dossier médical du patient.
Le médecin qui refuse de donner suite à une requête d’euthanasie est tenu, à la demande du patient ou de la personne de confiance, de communiquer le dossier
delen aan de arts die is aangewezen door de patiënt of de vertrouwenspersoon.
Aard van het overlijden
Een persoon die overlijdt ten gevolge van euthanasie wordt geacht een natuurlijke dood te zijn gestorven wat betreft de uitvoering van de overeenkomsten waarbij hij partij was, en met name de verzekeringsovereenkom- sten.
Het wetsontwerp bepaalt het volgende zonder opname in het Strafwetboek
De arts die euthanasie toepast, pleegt geen misdrijf wanneer hij er zich van verzekerd heeft dat :
— de patiënt een meerderjarige of een ontvoogde minderjarige is die handelingsbekwaam en bewust is op het ogenblik van zijn verzoek;
— het verzoek vrijwillig, overwogen en herhaald is, en niet tot stand gekomen is als gevolg van enige ex- terne druk;
— de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toe- stand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet kan worden gelenigd, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening.
De arts moet vooraf en in alle gevallen :
1° de patiënt inlichten over zijn gezondheidstoestand en zijn levensverwachting, met de patiënt overleg ple- gen over zijn verzoek tot euthanasie en met hem de eventueel nog resterende therapeutische mogelijkheden, evenals die van de palliatieve zorg, en hun gevolgen bespreken. Hij moet met de patiënt tot de overtuiging komen dat er voor de situatie waarin deze zich bevindt geen redelijke andere oplossing is en dat het verzoek van de patiënt berust op volledige vrijwilligheid;
2° zich verzekeren van het aanhoudend fysiek of psychisch lijden van de patiënt en van het duurzaam karakter van zijn verzoek.
Daartoe voert hij met de patiënt meerdere gesprek- ken die, rekening houdend met de ontwikkeling van de gezondheidstoestand van de patiënt, over een redelijke periode worden gespreid;
3° een andere arts raadplegen over de ernstige en ongeneeslijke aard van de aandoening.
Deze arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lij- den dat niet kan worden gelenigd (+ verslag).
Deze arts moet onafhankelijk zijn ten aanzien van de patiënt en de behandelende arts en bevoegd om over de aandoening in kwestie te oordelen;
médical du patient au médecin désigné par ce dernier ou par la personne de confiance.
Nature du décès
La personne décédée à la suite d’une euthanasie est réputée décédée de mort naturelle pour ce qui concerne l’exécution des contrats auxquels elle était partie, en particulier les contrats d’assurance.
Le projet de loi prévoit les dispositions suivan- tes, sans les insérer dans le Code pénal
Le médecin qui pratique l’euthanasie ne commet pas d’infraction s’il s’est assuré que :
— le patient est majeur ou mineur émancipé, capa- ble et conscient au moment de sa demande;
— la demande est formulée de manière volontaire, réfléchie et répétée, et qu’elle ne résulte pas d’une pres- sion extérieure;
— le patient se trouve dans une situation médicale sans issue et fait état d’une souffrance physique ou psy- chique constante et insupportable qui ne peut être apai- sée et qui résulte d’une affection accidentelle ou patho- logique grave et incurable.
Le médecin doit, préalablement et dans tous les cas, : 1° informer le patient de son état de santé et de son espérance de vie, se concerter avec le patient sur sa demande d’euthanasie et évoquer avec lui les possibili- tés thérapeutiques encore envisageables ainsi que les possibilités qu’offrent les soins palliatifs et leurs consé- quences. Il doit arriver, avec le patient, à la conviction qu’il n’y a aucune autre solution raisonnable dans sa situation et que la demande du patient est entièrement volontaire;
2° s’assurer de la persistance de la souffrance phy- sique ou psychique du patient et de sa volonté réitérée.
À cette fin, il mène avec le patient plusieurs entre- tiens, espacés d’un délai raisonnable au regard de l’évo- lution de l’état du patient;
3° consulter un autre médecin quant au caractère grave et incurable de l’affection.
Ce médecin prend connaissance du dossier médical, examine le patient et s’assure du caractère constant, insupportable et inapaisable de la souffrance physique ou psychique (+ rapport).
Ce médecin doit être indépendant, tant à l’égard du patient qu’à l’égard du médecin traitant, et être compé- tent quant à la pathologie concernée;
4° indien er een verplegend team is, dat in regelma- tig contact staat met de patiënt, het verzoek van de pa- tiënt bespreken met het team of leden van dat team;
5° indien de patiënt dat wenst, het verzoek van de patiënt bespreken met zijn naasten die hij aanwijst;
6° zich ervan verzekeren dat de patiënt de gelegen- heid heeft gehad om over zijn verzoek te spreken met de personen die hij wenste te ontmoeten.
Indien de arts van oordeel is dat de patiënt kennelijk niet binnen afzienbare tijd zal overlijden, moet hij boven- dien :
1° een tweede arts raadplegen, die psychiater is of specialist in de aandoening in kwestie, en hem op de hoogte brengen van de redenen voor deze raadpleging.
De geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt en moet zich vergewis- sen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psy- chisch lijden dat niet kan worden gelenigd, en van het vrijwillig, overwogen en herhaald karakter van het ver- zoek + verslag + onafhankelijk ten aanzien van de pa- tiënt, de behandelende arts en de eerste geraadpleegde arts;
2° minstens één maand laten verlopen tussen het schriftelijke verzoek van de patiënt en het toepassen van de euthanasie.
Het verzoek van de patiënt moet op schrift zijn ge- steld. Het document wordt opgesteld, gedateerd en ge- tekend door de patiënt zelf. Indien de patiënt daartoe niet in staat is, gebeurt het op schrift stellen door een meerderjarige persoon die gekozen is door de patiënt en geen materieel belang mag hebben bij de dood van de patiënt.
Deze persoon maakt melding van het feit dat de pa- tiënt niet in staat is om zijn verzoek op schrift te formule- ren en geeft de redenen waarom. In dat geval gebeurt de opschriftstelling in het bijzijn van de arts en noteert die persoon de naam van die arts op het document. Dit document dient bij het medisch dossier te worden ge- voegd.
De patiënt kan te allen tijde het verzoek herroepen, waarna het document uit het medisch dossier wordt ge- haald en aan de patiënt wordt teruggegeven.
Alle verzoeken geformuleerd door de patiënt, alsook de handelingen van de behandelende arts en hun resul- taat, met inbegrip van het (de) verslag(en) van de ge- raadpleegde arts(en), worden regelmatig opgetekend in het medisch dossier van de patiënt.
De arts die euthanasie heeft toegepast, bezorgt bin- nen vier werkdagen het volledig ingevulde registratie- document aan de federale controle- en evaluatiecommis- sie.
Het registratiedocument bestaat uit twee onderdelen.
Het eerste moet door de arts worden verzegeld. Het bevat gegevens zoals de naam, de voornamen en de
4° s’il existe une équipe soignante en contact régu- lier avec le patient, s’entretenir de la demande du pa- tient avec l’équipe ou des membres de celle-ci;
5° si telle est la volonté du patient, s’entretenir de sa demande avec les proches que celui-ci désigne;
6° s’assurer que le patient a eu l’occasion de s’en- tretenir de sa demande avec les personnes qu’il souhai- tait rencontrer.
Si le médecin est d’avis que le décès n’interviendra manifestement pas à brève échéance, il doit, en outre :
1° consulter un deuxième médecin, psychiatre ou spécialiste de la pathologie concernée, en précisant les raisons de la consultation.
Le médecin consulté prend connaissance du dossier médical, examine le patient, s’assure du caractère cons- tant, insupportable et inapaisable de la souffrance phy- sique ou psychique et du caractère volontaire, réfléchi et répété de la demande. Il rédige un rapport concer- nant ses constatations. Le médecin consulté doit être indépendant tant à l’égard du patient qu’à l’égard du médecin traitant et du premier médecin consulté;
2° laisser s’écouler au moins un mois entre la de- mande écrite du patient et l’euthanasie.
La demande du patient doit être actée par écrit. Le document est rédigé, daté et signé par le patient lui- même. S’il n’est pas en état de le faire, sa demande est actée par écrit par une personne majeure de son choix qui ne peut avoir aucun intérêt matériel au décès du patient.
Cette personne mentionne le fait que le patient n’est pas en état de formuler sa demande par écrit et en indi- que les raisons. Dans ce cas, la demande est actée par écrit en présence du médecin, et ladite personne men- tionne le nom de ce médecin dans le document. Ce do- cument doit être versé au dossier médical.
Le patient peut révoquer sa demande à tout moment, auquel cas le document est retiré du dossier médical et restitué au patient.
L’ensemble des demandes formulées par le patient, ainsi que les démarches du médecin traitant et leur ré- sultat, y compris le(s) rapport(s) du (des) médecin(s) consulté(s), sont consignés régulièrement dans le dos- sier médical du patient.
Le médecin qui a pratiqué l’euthanasie remet, dans les quatre jours ouvrables, le document d’enregistrement, dûment complété, à la commission fédérale de contrôle et d’évaluation.
Le document d’enregistrement est composé de deux volets. Le premier volet doit être scellé par le médecin. Il contient des données telles que les nom, prénoms et
woonplaats van de patiënt, de naam, de voornamen, het RIZIV-registratienummer en de woonplaats van de be- handelende arts, enz.
Dit eerste onderdeel is confidentieel en wordt door de arts toegezonden aan de commissie. Het kan pas wor- den geraadpleegd na een beslissing van de commissie, en mag in geen geval dienen als grondslag voor de eva- luatie die de commissie zich tot taak heeft gesteld.
Het tweede onderdeel is eveneens vertrouwelijk en bevat gegevens zoals het geslacht, de geboortedatum en -plaats van de patiënt, de dag, de plaats en het uur van overlijden, met vermelding van de ernstige en on- geneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aan- doening waaraan hij lijdt. Voorts bevat het commentaar betreffende de persoon die euthanasie heeft toegepast en de wijze waarop zulks is geschied.
De Federale Controle- en Evaluatiecommissie
De commissie bestaat uit zestien leden (acht onder hen zijn doctors in de geneeskunde, van wie op hun beurt tenminste vier professoren bij een Belgische universi- teit; vier zijn professor in de rechten of advocaat, en vier komen uit milieus belast met de verzorging van onge- neeslijk zieke patiënten).
De hoedanigheid van commissielid is niet verenigbaar met het mandaat van lid van een van de wetgevende assemblees, noch met dat van regeringslid.
Taalpariteit en pluralistische vertegenwoordiging Deze wordt bepaald bij een koninklijk besluit vastge- steld na overleg in de Ministerraad, op een door de Se- naat ingediende lijst in dubbeltal, voor een hernieuwbare termijn van vier jaar.
Procedure
De commissie onderzoekt het registratiedocument. Zij gaat op grond van het tweede onderdeel daarvan na of de euthanasie is verricht onder de voorwaarden en vol- gens de procedure bepaald in de wet. In geval van twij- fel kan de commissie bij gewone meerderheid beslissen de anonimiteit op te heffen. Vervolgens neemt zij kennis van het eerste onderdeel van het registratiedocument.
De commissie spreekt zich uit binnen een termijn van twee maanden.
Wanneer de commissie bij tweederde meerderheid oordeelt dat de in deze wet gestelde voorwaarden niet in acht zijn genomen, zendt zij het dossier toe aan de procureur des Konings die bevoegd is voor de plaats van overlijden van de patiënt.
De commissie stelt voor het eerst binnen twee jaar na de inwerkingtreding van deze wet en vervolgens om
domicile du patient, les nom, prénoms, numéro d’enre- gistrement à l’INAMI et domicile du médecin traitant, etc.
Ce premier volet est confidentiel et est transmis par le médecin à la commission. Il ne peut être consulté qu’après une décision de la commission, et ne peut en aucun cas servir de base à la mission d’évaluation de la commission.
Le deuxième volet est également confidentiel et con- tient des données telles que le sexe et les date et lieu de naissance du patient; la date, le lieu et I’heure du décès;
la mention de l’affection accidentelle ou pathologique grave et incurable dont souffrait le patient et les com- mentaires sur la base desquels l’euthanasie a été prati- quée par telle personne et de telle manière.
La commission fédérale de contrôle et d’évalua- tion
La commission se compose de seize membres (8 membres sont docteurs en médecine, dont quatre au moins sont professeurs dans une université belge, 4 membres sont professeurs de droit ou avocats et 4 membres sont issus des milieux chargés de la problé- matique des patients atteints d’une maladie incurable).
La qualité de membre de la commission est incompa- tible avec le mandat de membre d’une des assemblées législatives et avec celui de membre du gouvernement.
Parité linguistique et représentation pluraliste Fixée par arrêté royal délibéré en Conseil des minis- tres, sur une liste double présentée par le Sénat, pour un terme renouvelable de quatre ans.
Procédure
La commission examine le document d’enregistre- ment. Elle vérifie, sur la base du deuxième volet du do- cument d’enregistrement, si l’euthanasie a été effectuée selon les conditions et la procédure prévues par la loi.
En cas de doute, la commission peut décider, à la majo- rité simple, de lever l’anonymat. Elle prend alors con- naissance du premier volet du document d’enregistre- ment.
La commission se prononce dans un délai de deux mois.
Lorsque, par décision prise à la majorité des deux tiers, la commission estime que les conditions prévues par la présente loi n’ont pas été respectées, elle envoie le dossier au procureur du Roi du lieu du décès du pa- tient.
La commission établit á l’intention des Chambres lé- gislatives, la première fois dans les deux ans de l’entrée
de twee jaar de volgende stukken op ten behoeve van de wetgevende Kamers :
— een statistisch verslag;
— een verslag met daarin een beschrijving en eva- luatie van de toepassing van deze wet;
— in voorkomend geval, een aantal aanbevelingen.
Thans moet de commissie de eventuele punten van onenigheid onderzoeken :
Zonder enig politiek advies te willen uitbrengen over de inhoud wens ik enkele punten ter sprake te brengen.
1. In welke mate is euthanasie mogelijk bij een niet- terminale patiënt ?
2. In welke mate moet de arts zijn weigering om eutha- nasie toe te passen met redenen omkleden ?
3. Hoe kunnen kwalijke gevolgen voor de levensver- zekering worden voorkomen wanneer euthanasie voor niet-terminale patiënten uit het strafrecht wordt gehaald ?
4. Is het wenselijk de strafwet te wijzigen of niet ? 5. Is het nodig een palliatief filter in te voeren of niet ? Een en ander is slechts een niet-beperkende opsom- ming van de mogelijke inhoudelijke meningsverschillen die al dan niet opnieuw op de agenda zullen worden geplaatst.
De minister acht zich niet bevoegd om antwoorden op die vragen te verstrekken. Maar hij verheugt zich op een diepgaand debat over die materie.
en vigueur de la présente loi, et, par la suite, tous les deux ans :
— un rapport statistique;
— un rapport contenant une description et une éva- luation de l’application de la présente loi;
— le cas échéant, des recommandations.
Il appartient maintenant à cette commission d’exami- ner les nœuds de discorde éventuels :
Sans vouloir émettre d’avis politique sur le plan du contenu, j’aimerais néanmoins préciser quelques points.
1. Dans quelle mesure l’euthanasie est-elle possible pour un patient en phase non terminale ?
2. Dans quelle mesure le médecin doit-il motiver sa décision de refus de pratiquer l’euthanasie ?
3. Comment éviter que la dépénalisation de l’eutha- nasie pour des patients qui ne sont pas en phase termi- nale, n’ait des conséquences fâcheuses au niveau de l’assurance-vie ?
4. Convient-il ou non de modifier la loi pénale ? 5. L’introduction d’un filtre palliatif est-elle nécessaire ou non ?
Ceci n’est qu’une énumération non limitative des di- vergences d’opinion possibles sur le plan du contenu qui figureront ou non à nouveau à l’ordre du jour.
Le ministre estime qu’il ne lui appartient pas de for- muler des réponses à ces questions. Mais il se réjouit d’un débat en profondeur en la matière.
III. — UITEENZETTING VAN DE VERTEGENWOORDIGER VAN DE MINISTER
VAN CONSUMENTENZAKEN, VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU
A. UITEENZETTING
De vertegenwoordiger van de minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, mevrouw Magda Aelvoet, meldt dat de minister geen standpunt inneemt over het ontwerp betreffende de palliatieve zorg (DOC 50 1489/001). Hij verwijst naar de regeringsverklaring, die stelt dat de regering zich niet inlaat met ethische thema’s; voor die thema’s kan het Parlement vrij initiatieven nemen.
Dit enigszins terughoudende uitgangspunt van de re- gering belet niet dat de minister van Volksgezondheid en de minister van Sociale Zaken in het domein van palliatieve zorg reeds bepaalde maatregelen hebben genomen, waarvoor in de begroting ook al middelen werden uitgetrokken :
1) Maatregelen tot verbetering van de palliatieve ver- zorging werden zowel in de sector van de thuiszorg als in de sector van de intramurale zorg genomen.
2) De supportfunctie in algemene ziekenhuizen werd versterkt : meer bedden worden voorbehouden aan pa- tiënten die palliatieve verzorging behoeven en bijko- mende mensen worden aangeworven, met name om de psychologische, emotionele en morele opvang te ver- zekeren.
3) In de verpleegafdelingen voor palliatieve zorg werd in 360 bedden voorzien. De regering wenst een alge- mene cultuur van zorg bij het levenseinde ingang te doen vinden en voerde een verbeterd honorariumforfait voor palliatieve zorg in.
4) De RVT’s (Rust- en Verzorgingstehuizen) en de ROB’s (Rustoorden voor Bejaarden) ontvingen extra fi- nanciering voor de vorming van hun personeel. De re- gering heeft in de begroting voor 2002 uit besparings- overwegingen de datum van de toekenning van die middelen verlaat, maar dit belet niet dat de RVT- en ROB- sector in de begroting van 2003 weer voldoende aan bod dienen te komen.
5) Zowel de procedure als de middelen voor de er- kenning en de financiering van palliatieve zorg zijn een feit.
De spreker meldt dat de intentie van het Parlement om jaarlijks de praktijk van palliatieve verzorging te eva- lueren de goedkeuring van de minister wegdraagt. Om een correcte evaluatie mogelijk te maken, zal de minis- ter het Parlement tijdig alle nuttige informatie bezorgen.
Hij wijst ook op het belang van het voorontwerp van wet betreffende de rechten van de patiënt, dat in de com- missie voor de Volksgezondheid zal behandeld worden.
De tekst van dat voorontwerp bepaalt onder meer dat
III. — EXPOSÉ DU REPRÉSENTANT DE LA MINISTRE DE LA PROTECTION DE LA CONSOMMATION, DE LA SANTÉ PUBLIQUE
ET DE L’ENVIRONNEMENT
A. EXPOSÉ
Le représentant de la ministre de la Protection de la Consommation, de la Santé publique et de l’Environne- ment, Mme Magda Aelvoet, indique que la ministre ne prend pas position sur le projet relatif aux soins palliatifs (DOC 50 1489/001) et renvoie à la déclaration gouver- nementale, qui prévoit que le gouvernement n’intervien- dra pas dans les questions éthiques, le Parlement étant libre de prendre des initiatives en la matière.
Cette retenue relative de la part du gouvernement n’a toutefois pas empêché la ministre de la Santé publique et son collègue des Affaires sociales de prendre un cer- tain nombre de mesures dans le domaine des soins palliatifs, et de prévoir des moyens budgétaire en vue de leur financement :
1) Des mesures ont été prises afin d’améliorer les soins palliatifs, tant dans le secteur des soins à domicile que dans celui des soins intra muros.
2) La fonction de soutien a été renforcée dans les hôpitaux généraux : le nombre de lits réservés aux pa- tients nécessitant des soins palliatifs a augmenté, et du personnel supplémentaire a été engagé, notamment afin d’assurer l’accueil psychologique, émotionnel et moral des patients.
3) 360 lits ont été prévus dans les unités de soins palliatifs. Le gouvernement souhaite mettre en place une culture générale des soins de fin de vie, et il a instauré un système d’honoraires forfaitaires pour les soins pal- liatifs.
4) Les MRS (maisons de repos et de soins) et les MRPA (maisons de repos pour personnes âgées) ont reçu des moyens financiers supplémentaires en vue de former leur personnel. Si, dans le budget 2002, le gou- vernement a postposé la date d’octroi de ces moyens afin de réaliser des économies, il faudra à nouveau pré- voir des crédits suffisants, dans le budget 2003, pour le secteur des MRS et des MRPA.
5) Tant la procédure que les moyens relatifs à la re- connaissance et au financement des soins palliatifs sont acquis.
L’intervenant indique que la ministre approuve l’inten- tion du parlement d’évaluer chaque année la manière dont fonctionnent les soins palliatifs. La ministre four- nira en temps utile au parlement toutes les informations nécessaires à une évaluation correcte. L’intervenant souligne par ailleurs l’importance de l’avant-projet de loi relatif aux droits du patient, qui sera examiné en com- mission de la Santé publique. Le texte de l’avant-projet dispose entre autres que l’accompagnement d’un pa-
de begeleiding van een patiënt bij zijn sterven één van de opdrachten van de gezondheidszorg is.
B. GEDACHTEWISSELING
Mevrouw Anne-Mie Descheemaeker (Agalev-Ecolo) merkt op dat al enkele maanden geleden in het Parle- ment hoorzittingen over patiëntenrechten gehouden werden. Zij wil graag vernemen wanneer het wetsont- werp bij de Kamer zal worden ingediend.
De vertegenwoordiger van de minister antwoordt dat al een belangrijk stuk van de weg werd afgelegd.
De heer Luc Goutry (CD&V) is van oordeel dat de onderlinge verhouding tussen de wetsontwerpen betref- fende euthanasie, palliatieve verzorging en patiënten- rechten moet bestudeerd worden. Hij verdedigt de optie om één wet betreffende de patiëntenrechten goed te keuren, waarna die wet van toepassing kan worden ge- maakt op specifieke domeinen.
De vertegenwoordiger van de minister stelt dat over die mogelijkheid is nagedacht binnen het kabinet van de minister van Volksgezondheid. Er werd niet gekozen voor één wet, maar bij de formulering van onder meer de in- houd van het recht op informatie is rekening gehouden met de noodzaak van de eenheid van wetgeving. De verschillende ontwerpen zijn in elk geval belangrijke handvesten van de samenleving.
De heer Bart Laeremans (Vlaams Blok) deelt de op- vatting van professor Marc Cosyns (zie hoorzittingen, V) dat wetgeving met betrekking tot euthanasie en palliatieve verzorging best ingeschreven wordt in wet- geving over patiëntenrechten. Bedoelt de minister met de formulering « handvesten van de samenleving » dat ze de ontwerpen als symboolwetgeving beschouwt ?
De vertegenwoordiger van de minister beantwoordt de laatste vraag ontkennend. De ontwerpen handelen over belangrijke waarden in de samenleving en hebben meer dan een signaalfunctie.
tient en fin de vie constitue l’une des missions des soins de santé.
B. ÉCHANGE DE VUES
Mme Anne-Mie Descheemaeker (Agalev-Ecolo) fait observer qu’il y a quelques mois déjà, des auditions sur les droits des patients ont été organisées au parlement.
Elle aimerait savoir quand le projet de loi sera déposé à la Chambre.
Le représentant de la ministre répond qu’une grande partie du travail a déjà été accomplie.
M. Luc Goutry (CD&V) estime qu’il convient d’exami- ner les liens entre les projets de loi relatifs à l’euthana- sie, aux soins palliatifs et aux droits des patients. Il pré- conise d’adopter une seule et unique loi concernant les droits des patients, que l’on pourrait ensuite appliquer à des domaines spécifiques.
Le représentant de la ministre indique que cette éven- tualité a été envisagée au sein du cabinet de la ministre de la Santé publique, mais qu’elle n’a pas été retenue. Il a cependant été tenu compte de la nécessité de garan- tir l’unité de la législation notamment dans la formulation du droit à l’information. Les différents projets constituent en tout état de cause d’importantes chartes de la so- ciété.
M. Bart Laeremans (Vlaams Blok) partage l’opinion du professeur Marc Cosyns (voir auditions, V). Il estime en effet qu’il serait préférable d’incorporer la législation relative à l’euthanasie et aux soins palliatifs dans la lé- gislation sur les droits du patient. Faut-il comprendre que l’emploi des termes « chartes de la société » signifie que la ministre considère ces projets de loi comme ayant valeur de symboles ?
Le représentant de la ministre répond par la négative à cette dernière question. Les projets, qui traitent de valeurs importantes au sein de la société, font plus que traduire un message.
IV. — ALGEMENE BESPREKING
A. TOELICHTING BIJ HET ADVIES VAN DE COM- MISSIE VOOR DE VOLKSGEZONDHEID
De heer Vande Walle (CD&V) deelt mee dat de leden van de commissie Volksgezondheid meermaals hun te- leurstelling hebben geuit over het feit dat de conferentie van de voorzitters hun de bevoegdheid heeft ontnomen om de bespreking over het wetsontwerp inzake pallia- tieve zorg te voeren. De leden begrijpen niet dat hun rol werd beperkt tot het verlenen van een advies waar het om een ontwerp gaat dat essentieel en uitsluitend be- trekking heeft op zorgverstrekking.
Aangaande de procedure : de commissie heeft voor- afgaand aan de bespreking enkele deskundigen op het vlak van de palliatieve zorgverlening gehoord.
Algemeen waren de deskundigen het erover eens dat :
— niettegenstaande er op het terrein reeds één en ander wordt gepresteerd qua palliatieve zorg, er zeker nog betere structuren (zowel intra- als extramuraal) en meer financiële middelen nodig zijn en vooral ook veel betere en gerichte sensibilisering;
— de palliatieve filter maximaal dient te worden be- nut voor euthanasie ter sprake kan komen. Palliatieve zorg heeft immers als belangrijkste doel de zieke en zijn naaste een zo groot mogelijke levenskwaliteit en maxi- male autonomie te bieden;
— er in de artsenopleiding veel meer tijd en aandacht moet worden besteed aan palliatieve zorg als een es- sentieel onderdeel van de opleiding. Palliatieve zorg dient een « totaalzorg » te zijn.
De spreker vervolgt dat professor Bart Van den Eyn- den enkele zeer fundamentele bemerkingen formuleerde op de tekst van het ontwerp. Hij wees op de belangrijke discrepantie tussen de werkelijkheid en het wetsontwerp;
hij stelde dat het ontwerp dermate vaag en bondig is dat het niet alleen de indruk wekt alsof er nog niets is gerea- liseerd op het terrein maar dat het ook « meer weg heeft van een nieuwjaarsbrief waarin onze kinderen alle jaren beloven hoe braaf ze wel zullen zijn ». Dit werd beves- tigd door de heer Rondal van de Waalse vereniging van palliatieve zorg, die zei dat « het ontwerp eerder filoso- fisch dan concreet van aard is ».
Volgens professor Van den Eynden is bovendien de definitie die het ontwerp van palliatieve zorg geeft, te beperkt. Hij benadrukt dat palliatieve zorg niet voorbe- houden is tot de allerlaatste fase van het leven. Dit werd, op een latere hoorzitting bevestigd door de heer Distel- mans. Deze stelling leidde tot een uitgebreide maar open discussie tussen de commissieleden, en mondde na-
IV. — DISCUSSION GÉNÉRALE
A. COMMENTAIRES SUR L’AVIS DE LA COMMIS- SION DE LA SANTÉ PUBLIQUE
M. Vande Walle (CD&V) indique que les membres de la commission de la Santé publique ont maintes fois déploré que la Conférence des présidents leur ait ôté la compétence d’examiner le projet de loi relatif aux soins palliatifs. Ils ne comprennent pas que leur rôle se borne à rendre un avis alors qu’il s’agit d’un projet qui porte essentiellement et exclusivement sur les soins de santé.
Quant à la procédure : préalablement aux discussions, la commission a entendu un certain nombre de spécia- listes en matière de soins palliatifs.
Ces spécialistes se sont accordés, d’une manière générale, sur les points suivants :
— si, sur le terrain, certaines prestations sont déjà proposées en matière de soins palliatifs, il faut incontes- tablement mettre en place des structures (intra- et extra muros) de meilleure qualité, y consacrer des moyens financiers supplémentaires, mais surtout mieux sensibi- liser les intéressés, et ce, d’une manière plus adéquate;
— la phase des soins palliatifs doit être exploitée autant que possible avant que ne soit envisagée la pos- sibilité de procéder à une euthanasie. Les soins pallia- tifs visent en effet essentiellement à offrir au malade et à ses proches une qualité de vie et une autonomie opti- males;
— il faudrait consacrer beaucoup plus de temps et d’attention aux soins palliatifs dans le cadre des études de médecine, et ce, afin que ces soins deviennent un élément essentiel de la formation des médecins.
L’intervenant poursuit en précisant que le professeur Bart Van den Eynden a formulé quelques observations fondamentales sur le texte du projet. Il a souligné le grand décalage entre la réalité et le projet de loi qui, à ses yeux, est à ce point vague et succinct que non seule- ment, il donne l’impression que rien n’a encore été ac- compli sur le terrain, mais qu’en plus, « il ressemble davantage à une carte de vœux dans laquelle les en- fants promettent chaque année d’être bien sages ».
M. Rondal, de l’Association wallonne des soins pallia- tifs, a abondé en ce sens, qualifiant le projet de « plus philosophique que concret ».
Le professeur Van den Eynden précise en outre qu’à son sens, la définition des soins palliatifs que donne le projet est trop limitée. Il souligne que les soins palliatifs ne sont pas réservés à la phase terminale, propos cor- roborés par M. Distelmans lors d’une audition ultérieure.
Ce constat a donné lieu à un large débat entre les mem- bres de la commission et a débouché sur une recom-
