• No results found

Belgische SenaatGewone Zitting 2001-2002

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Belgische SenaatGewone Zitting 2001-2002"

Copied!
62
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

GR 35

Belgische Senaat

Gewone Zitting 2001-2002

Parlementaire onderzoekscommissie

«Grote Meren»

Hoorzittingen Vrijdag 5 juli 2002 Ochtendvergadering

Verslag

GR 35

Sénat de Belgique

Session ordinaire 2001-2002

Commission d'enquête parlementaire

«Grands Lacs»

Auditions Vendredi 5 juillet 2002

Réunion du matin

Compte rendu

Hoorzitting met

de heer Georges Berghezan, wetenschappelijk onderzoeker bij het Grip voor

Afrika en de wapentransporten

Audition de M. Georges Berghezan, chargé de recherche au Grip pour l'Afrique et les transports

d'armes

(Voorzitter: de heer André Geens) (Présidence de M. André Geens)

De heer Georges Berghezan. - In mijn uiteenzetting zal ik proberen een overzicht te geven van de wapentransfers ten behoeve van de oorlog in Congo, meer bepaald van de wapenaankopen door de

regering van de DRC en zijn medestanders, en ook door zijn Congolese en vreemde

tegenstanders, tijdens de periode 1998-2002. Mijn uiteenzetting is een samenvatting van een studie die enkele weken geleden is voltooid en die binnenkort zal worden gepubliceerd in een uitgave van het Grip. Ik zal ook informatie geven over de rol van België en van Belgische onderdanen in de wapensmokkel naar de regio, en ik zal mijn uiteenzetting beëindigen met de aanbevelingen van het Grip om het herstel van de vrede en de strijd tegen de wapenhandel te bevorderen.

We zullen eerst een blik werpen op

M. Georges Berghezan. - Au cours de mon exposé, j'essaierai de vous donner un aperçu des transferts d'armes alimentant la guerre du Congo, c'est-à-dire les acquisitions d'armes faites par le gouvernement de RDC et ses alliés, ainsi que par ses adversaires, congolais et étrangers, durant la période 1998-2002. Cet exposé est un résumé d'une étude achevée il y a quelques semaines et devant être

prochainement publiée dans un livre du GRIP. J'ajouterai quelques éléments d'information sur le rôle de la Belgique et de ressortissants belges dans les trafics d'armes vers la région, et terminerai par des recommandations du GRIP pour favoriser le retour à la paix et la lutte contre le trafic d'armes.

Tout d'abord, je vous invite à jeter un coup d'œil sur le tableau reprenant les effectifs des forces, les importations d'armes et les dépenses militaires des pays impliqués dans la guerre de RDC.

Données statistiques sur les forces armées, importations d'armes et dépenses militaires des états impliqués dans

la guerre de RDC Compilation : GRIP, juillet 2002

Effectifs

dont en RDC

Import.

armes 1 Dépenses mil.

(2)

de tabel met de cijfers van de strijdkrachten, de wapeninvoer en de militaire uitgaven van de landen die betrokken zijn bij de oorlog in de DRC.

Wat het aantal militairen betreft, is Angola de grootste macht. Dat zien we in de tabel van de militaire uitgaven en de wapeninvoer van dat land. Angola heeft evenwel slechts een klein aantal soldaten in de DRC, ongeveer 3000, dus veel minder dan Rwanda, dat er meer dan 25.000 heeft. Angola heeft ook troepen in de republiek

Congo-(Brazzaville).

De cijfers over de wapeninvoer slaan enkel op conventionele wapens, dat wil zeggen zware wapens. Die zijn veel duurder dan lichte wapens. Ze kunnen worden geschat op 80 tot 90% van de totale wapeninvoer. Die cijfers komen van SIPRI.

Tot 1997 gaf het Amerikaanse State Department ook cijfers over de wapeninvoer. Die cijfers waren over het algemeen veel hoger dan die van SIPRI. Er moet dus voorbehoud worden gemaakt ten aanzien van deze cijfers.

We beschikken niet over recente cijfers; de meeste statistieken gaan tot 1999 of 2000.

Deze tabel geeft ook een idee van de omvang van de betrokkenheid van die landen in de DRC.

Wat het aantal vreemde soldaten betreft, komen de Rwandezen op de eerste plaats; daarna komen de Zimbabwanen en de Ugandezen met ongeveer 10.000

manschappen, daarna de Angolezen. Er is nooit een

betrouwbare schatting geweest van de Burundese aanwezigheid: het gaat misschien om 2000 man.

Namibië werd niet opgenomen omdat dat land op dit ogenblik slechts een honderdtal

manschappen in Congo heeft.

(PNUD,

1999) (ONU, 2001) (SIPRI, 1999) (SIPRI, 1999)

RDC

56.000

hommes - 72 M USD ? Angola

113.000

hommes 3.000 2134 M USD2.418 M USD Zimbabwe

39.000

hommes 10.000 23 M USD 213 M USD Burundi

40.000

hommes ? ? 61,6 M USD Ouganda

40.000

hommes 10.000 3 31 M USD 154 M USD Rwanda

47.000

hommes > 25.000 41 M USD 88,6 M USD Au niveau des effectifs militaires, la principale puissance de la région est l'Angola. Cela se retrouve dans les dépenses militaires et les importations d'armes de ce pays. Mais l'Angola n'a qu'un petit nombre de soldats en RDC, environ 3.000, c'est-à-dire beaucoup moins que le Rwanda qui en a plus de 25.000. L'Angola a également des troupes en République du Congo-(Brazzaville).

Concernant l'importation d'armes, il s'agit uniquement d'armes conventionnelles, c'est-à-dire des armes lourdes.

Celles-ci coûtent beaucoup plus cher que les armes légères.

On peut estimer que cela représente 80 à 90% du total des importations d'armes.

La source est dans ce cas le SIPRI

Jusqu'à 1997, le Département d'État américain donnait également des chiffres sur les importations d'armes. Ces chiffres étaient en général beaucoup plus élevés que ceux du SIPRI. Les statistiques en ce domaine doivent donc être prises avec les plus grandes réserves.

En outre, on ne dispose pas de chiffres récents, les statistiques s'arrêtent généralement en 1999 ou 2000.

Ce tableau donne aussi une idée de l'ordre de grandeur de l'implication de ces pays en RDC.

Au niveau du nombre de soldats étrangers, les Rwandais sont les plus nombreux ; viennent ensuite les Zimbabwéens et les Ougandais avec environ 10.000 hommes ; les

Angolais ensuite. Pour la présence burundaise, il n'y a jamais eu d'estimation fiable : il s'agit peut-être de 2.000 hommes. La Namibie n'a pas été inclue car elle n'a plus qu'une centaine d'hommes au Congo à l'heure actuelle.

(3)

De heer Michiel Maertens

(AGALEV). - Zoals de spreker zei, zijn de cijfers over de effectieven betwistbaar. Ik heb hier een nieuw rapport van de International Crisis Group. Daarin wordt gezegd dat het in het geval van Burundi om 60.000 soldaten gaat, terwijl voor Rwanda de schatting zeer

twijfelachtig is. Er zijn er 85.000 geregistreerd en sommigen spreken zelfs van 135.000. Graag vernam ik waarop deze cijfers zijn gebaseerd.

Als we voor Rwanda cijfers kennen die driemaal zo hoog zijn als deze die hier worden vermeld, willen we weten hoeveel soldaten er in de realiteit aanwezig zijn.

M. Michiel Maertens (AGALEV). - Comme l'a dit l'orateur, les chiffres des effectifs sont contestables. Je dispose du dernier rapport de l'International Crisis Group où l'on parle d'environ 60.000 soldats dans le cas du Burundi, tandis que pour le Rwanda les estimations sont fortement sujettes à caution. On parle de 85.000, voire de 135.000 soldats enregistrés. Sur quoi se basent ces estimations ? Nous disposons de chiffres trois fois supérieurs à ceux-ci pour le Rwanda. Combien y a-t-il de soldats en réalité ?

De heer Georges Berghezan. - Om te beginnen dateren de cijfers uit 1999, en bovendien zou Rwanda grote

rekruteringscampagnes hebben gehouden. Het legercontingent zou de laatste jaren zijn toegenomen, in het bijzonder door de opname van Hutusoldaten. Dat werd me in ieder geval in Congo gezegd. Het is goed mogelijk dat het aantal soldaten in het Rwandese leger sindsdien sterk is toegenomen, evenals het aantal soldaten in de DRC, dat niet precies bekend is. De VN schat het aantal op ten minste 25.000 man maar dat kan meer zijn. Ik heb cijfers gehoord tot 40.000.

Ik denk op uw vraag te hebben geantwoord.

Alvorens tot de kern van de zaak te komen, kunnen we ons vragen stellen over de legaliteit van de wapentransporten naar de vele actoren die betrokken zijn bij de oorlog in Congo.

Allereerst stellen we vast dat enkel het Angolese UNITA en de

Rwandese Huturebellen onder het wapenembargo van de

Veiligheidsraad van de VN vallen.

De wapenleveringen aan de andere partijen zijn dus geen inbreuk op

M. Georges Berghezan. - D'abord, les chiffres datent de l'année 1999 et, concernant le Rwanda, il semblerait qu'il y ait eu de grosses campagnes de recrutement et que le contingent de l'armée ait pris de l'ampleur ces dernières années, notamment par l'incorporation de soldats hutus.

C'est en tout cas ce qu'on m'a dit au Congo. Il est fort possible que le nombre d'hommes de l'armée rwandaise ait fortement augmenté depuis lors, de même que le nombre de soldats en RDC, que l'on ne connaît pas avec précision.

L'ONU l'estime à un minimum de 25.000 hommes mais cela pourrait être supérieur. J'ai entendu des chiffres allant jusqu'à 40.000.

Je suppose avoir répondu à votre question.

Avant d'en venir au vif du sujet, on peut d'abord s'interroger sur la légalité des transferts d'armes vers les nombreux acteurs impliqués dans la guerre du Congo.

Tout d'abord, nous constatons que, parmi eux, il n'y a que l'UNITA angolaise et les insurgés hutus-rwandais qui sont soumis à un embargo sur les armes imposé par le Conseil de sécurité de l'ONU. Les livraisons d'armes aux autres parties ne constituent donc pas des violations du droit international.

Cependant, le Zaïre-Congo est depuis de nombreuses années soumis à un embargo par l'Union européenne. De plus, le Code de conduite de l'Union européenne, bien que non contraignant, invite fermement les États membres à ne pas exporter d'armes dans cette région, notamment par le biais de son troisième critère qui prévoit que, je cite : « Les États membres n'autoriseront pas les exportations susceptibles de provoquer ou de prolonger les conflits armés ou d'aggraver des tensions ou des conflits existant dans le pays de destination finale ».

Signalons aussi que les nombreux pays candidats à l'Union européenne se sont engagés à respecter ce code.

(4)

het internationaal recht. Evenwel is Zaïre-Congo sinds jaren

onderworpen aan een embargo van de Europese Unie. Daarenboven wordt er in het derde criterium van de gedragscode van de Europese Unie, hoewel die niet dwingend is, bij de lidstaten sterk op

aangedrongen om geen wapens te leveren naar die regio: "De lidstaten staan geen uitvoer van materieel toe waardoor gewapende conflicten worden uitgelokt of verlengd dan wel bestaande spanningen of conflicten in het land van eindbestemming verergerd."

Ook verschillende

kandidaat-lidstaten van de

Europese Unie hebben er zich toe verbonden die code na te leven.

Ik kom tot de wapentransfers naar de actoren die betrokken zijn bij het conflict in de DRC. Ik begin bij de regering Kinshasa en haar aanhangers.

De meeste wapenleveringen aan de DRC komen van Zimbabwe, waarvan de president, Robert Mugabe, een verwant was van Laurent-Désiré Kabila en financiële belangen heeft in het land. Toen de rebellie losbarste, bevestigde de Zimbabwaanse leider dat hij wapens zou leveren aan Kinshasa per vliegtuig. Volgens

Amerikaanse bronnen zou

Zimbabwe, sinds het begin van het conflict in 1998, voor meer dan 90 miljoen dollar wapens geleverd hebben aan het Congolese leger.

Namibië, dat van september 1998 tot augustus 2001 ongeveer 2000 soldaten in de DRC had, heeft eveneens wapens geleverd aan de Congolese strijdmacht - Forces armées congolaises, FAC. Aldus werden in twee vliegtuigen van de DRC in augustus 1998 21 ton wapens geladen op de

luchtmachtbasis Grootfontein die als leveringsbasis diende voor het

J'en viens aux transferts d'armes vers les acteurs impliqués dans le conflit du RDC en commençant par le camp et le gouvernement de Kinshasa.

La plupart des livraisons d'armes à la RDC proviennent du Zimbabwe dont le président, Robert Mugabe, était un proche de Laurent-Désiré Kabila et garde des intérêts financiers dans le pays 4. Dès que la rébellion a éclaté, le dirigeant zimbabwéen a confirmé qu'il livrait des armes à Kinshasa par la voie aérienne 5. De source officielle

américaine, on avance que, dès le début du conflit en 1998, le Zimbabwe a livré à l'armée congolaise pour plus de 90 millions de dollars d'armement 6.

La Namibie qui a maintenu en RDC environ 2000 soldats de septembre 1998 à août 2001 7 a également approvisionné les Forces armées congolaises - FAC. Ainsi, deux avions de RDC ont embarqué en août 1998 21 tonnes d'armes sur la base aérienne de Grootfontein 8 qui a servi de base d'approvisionnement pour l'armée namibienne en RDC 9. Windhoek a démenti ces informations 10.

Par ailleurs, l'Afrique du sud a vendu à la RDC en

septembre 1998 pour 324.000 dollars d'équipement militaire comprenant cinq transporteurs de troupes blindés Casspir.

Le mois précédent, Pretoria décidait de bannir les ventes d'armes dites létales à tous les pays impliqués par le conflit en RDC 11 et semble plus ou moins respecter cette décision.

Un peu plus tard, neuf hélicoptères armés d'origine

indéterminée auraient également étoffé l'arsenal des FAC et des armes et des munitions auraient été directement livrées à Lubumbashi 12. Au début 99, 200 vedettes dotées de

mitrailleuses auraient été achetées par Kinshasa 13 où les observateurs ont continué à remarquer l'arrivée de nouveaux armements 14.

(5)

Namibische leger aan de DRC.

Windhoek sprak die informatie tegen.

Voorts heeft Zuid-Afrika in september 1998 voor 324.000 dollar aan militaire uitrusting aan de DRC verkocht. Daaronder bevonden zich vijf Casspir- pantservoertuigen. De maand ervoor had Pretoria beslist om de verkoop te verbieden van

zogenaamde dodelijke wapens aan alle landen die betrokken waren bij het conflict in de DRC. Pretoria lijkt die beslissing min of meer na te leven. Een tijdje later zouden ook negen legerhelikopters van onbekende oorsprong bij de FAC zijn gekomen en wapens en munitie zouden rechtstreeks geleverd zijn aan Lubumbashi.

Begin '99 zouden 200 met

mitrailleurs uitgeruste motorboten aangekocht zijn door Kinshasa.

Waarnemers zien er nog steeds nieuwe wapens aankomen.

In februari 1999 kondigde de openbare TV-omroep van de DRC aan dat de regering een lot tanks, kanonnen en artilleriebatterijen had ontvangen, zonder er de oorsprong van bekend te maken. Voorts zouden tonnen wapens zijn geleverd door Libië en vervoerd door Ilyushins, via de basis van Abeche in Tsjaad, waar zich Franse militairen bevinden. Tsjaad heeft ongeveer 2000 manschappen gestuurd als steun voor Kinshasa in de Evenaarsprovincie, waar ze vochten tegen de rebellen van de MLC. Die troepen hebben zich teruggetrokken in mei-juni 1999 ten gevolge van het akkoord van Syrte, gesloten tussen de

presidenten Kabila en Museveni in Libië.

In Rwandese en Ugandese bronnen werd de DRC ervan beschuldigd twee ladingen wapens te hebben gekocht van China, India en een

En février 1999, la télévision publique de RDC annonçait que le gouvernement avait reçu un lot de tanks, canons et batteries d'artillerie sans en révéler la source 15. En outre, des tonnes d'armes auraient été fournies par la Libye et transportées par des Ilyushin ayant transité par la base d'Abeche au Tchad où sont déployés des militaires français 16. Notons que le Tchad a envoyé environ 2000 hommes en soutien à Kinshasa dans la province de l'Équateur où elle combattait les rebelles du MLC. Ces troupes se sont retirées en mai-juin 1999 à la suite de l'accord de Syrte, conclu en avril 1999 en Libye entre les présidents Kabila et Museveni 17.

De source rwandaise ou ougandaise, on a accusé la RDC d'avoir acquis deux cargaisons d'armes de Chine, d'Inde et d'un pays arabe non identifié, ainsi que six chasseurs MiG 21 modifiés 18.

Des sources officielles à Kinshasa ont confirmé l'existence d'un contrat de plusieurs millions de dollars portant sur la livraison de matériel militaire par le gouvernement chinois à la RDC. En échange, une concession minière aurait été accordée en co-entreprise à une société chinoise et une entreprise semi-publique congolaise 19.

La RDC a également acheté pour cinq millions de dollars dix chasseurs Sukhoi, probablement de seconde main, à la

(6)

niet nader genoemd Arabisch land, evenals zes omgebouwde MiG 21-jachtvliegtuigen.

Officiële bronnen in Kinshasa hebben het bestaan bevestigd van een contract van miljoenen dollars voor de levering van militair materieel door de Chinese regering aan de DRC. In ruil zou een

mijnconcessie in

co-ondernemerschap zijn verleend aan een Chinese maatschappij en een semi-openbaar Congolees bedrijf.

De DRC heeft ook, voor vijf miljoen dollar, tien

Sukhoi-jachtvliegtuigen aangekocht van Georgië,

waarschijnlijk tweedehands. Ze werden geleverd eind 1999 en begin 2000.

In mei 2000 trachtte het Belgische bedrijf Demavia drie

Alouette-helikopters uit Frankrijk uit te voeren en een groter toestel uit Groot-Brittannië, officieel bestemd voor de Congolese burgermaatschappij Air Katanga.

De levering werd tegengehouden op de luchthaven van Oostende.

Ten gevolge van de opschudding veroorzaakt door die zaak, heeft het bedrijf zelf verzaakt aan de export van de toestellen naar Congo en heeft het toestemming gevraagd om ze over te brengen naar

Groot-Brittannië.

Het monopolie op de verkoop van diamanten dat Kinshasa in 2000 heeft verleend aan de Israëlische maatschappij International Diamond Industries - IDI - zou, volgens de VN, door verschillende motieven zijn ingegeven: vlug vers geld vinden om onder meer wapens aan te kopen, de steun van militaire instructeurs krijgen, toegang

krijgen tot wapens en inlichtingen verkrijgen van Israël, gezien de speciale banden van Dan Gertler, directeur van IDI, met bepaalde Israëlische generaals.

Géorgie, livrés fin 1999 et début 2000 20.

En mai 2000, une tentative d'exportation par la firme belge Demavia de trois hélicoptères Alouette en provenance de France et d'un appareil plus gros en provenance de Grande-Bretagne, officiellement destinés à la Compagnie civile congolaise Air Katanga, a été bloquée à l'aéroport d'Ostende 21.

À la suite des remous causés par cette affaire, la firme a elle-même renoncé à exporter les appareils vers le Congo et a demandé d'autoriser leur transfert vers la

Grande-Bretagne 22.

Le monopole de la vente de diamants accordé en 2000 par Kinshasa à la société israélienne International Diamond Industries - IDI - aurait eu, selon l'ONU, une double motivation : se procurer rapidement de l'argent frais pour, notamment, acheter des armes, et avoir l'appui d'instructeurs militaires, avoir accès à des armements et aux

renseignements israéliens étant donné les liens spéciaux de Dan Gertler, le directeur d'IDI, avec certains généraux israéliens.

La transaction n'aurait pas produit les fruits escomptés : seuls trois millions de dollars sur les 20 millions attendus auraient été versés à Kinshasa et aucun matériel militaire n'aurait été livré 23. Le monopole a, en outre, entraîné une sérieuse augmentation de la contrebande de diamants et il a été cassé peu après la mort de Laurent-Désiré Kabila.

Signalons aussi qu'à la suite à l'attaque sur l'ouest de la RDC menée en août 1998 par des commandos rwandais alliés aux mobutistes qu'ils venaient de libérer de la prison de la base de Kitona, les troupes angolaises semblent avoir été

épaulées dans l'épisode de la reprise du barrage d'Inga par des mercenaires de la firme sud-africaine Executive Outcomes.

Travaillant pour le gouvernement angolais afin de protéger ses intérêts économiques, Executive Outcomes aurait été liée à Kinshasa par un contrat, ce qui expliquerait la présence à la même époque de dizaines de Sud-Africains et d'une centaine de soldats blancs francophones dans la cité de Lubumbashi 24.

Par ailleurs, la télévision publique de Kinshasa a présenté, en avril 2000, des membres de la dixième brigade

d'infanterie spéciale des FAC formés par des instructeurs nord-coréens dont certains ont été vus par les

téléspectateurs 25.

(7)

De transactie zou niet de verhoopte vruchten hebben afgeworpen: er zouden slechts drie van de

verwachte 20 miljoen dollar gestort zijn aan Kinshasa en er zou niets van militair materieel zijn geleverd.

Het monopolie heeft bovendien voor een enorme stijging van de diamantsmokkel gezorgd. Het is in elkaar gestort kort na de dood van Laurent-Désiré Kabila.

Tengevolge van de aanval op het westen van de DRC door

Rwandese commando's die zich hadden aangesloten bij de mobutisten die ze pas hadden bevrijd uit de gevangenis van de basis van Kitona, leken de

Angolese troepen bij de herinname van de stuwdam van de Inga

gesteund door huursoldaten van het Zuid-Afrikaanse bedrijf Executive Outcomes.

Executive Outcomes,dat werkte voor de Angolese regering om zijn economische belangen te

beschermen, zou banden gehad hebben met Kinshasa via een contract, hetgeen de aanwezigheid verklaart van tientallen

Zuid-Afrikanen in die periode en van een honderdtal Franstalige blanke soldaten in Lubumbashi.

Voorts stelde de openbare TV-omroep van Kinshasa in april 2000 leden van de tiende speciale infanteriebrigade van de FAC voor, opgeleid door

Noord-Koreaanse instructeurs, van wie de kijkers sommigen hebben gezien.

De heer Marcel Colla (SP.A). - Kan u ons uw informatiebronnen meedelen, meer bepaald over de wapeninvoer of -uitvoer naar de DRC? Gaat het om krantenartikels, persoonlijk onderzoek, enzovoort?

M. Marcel Colla (SP.A). - Pouvez-vous indiquer vos sources chaque fois que vous faites état d'informations, notamment en matière d'importations d'armes ou

d'exportations vers la RDC - articles de presse, recherches personnelles, etc. ?

De heer Georges Berghezan. - Het zijn openbare bronnen.

M. Georges Berghezan. - Il s'agit surtout de sources publiques.

(8)

De heer Marcel Colla (SP.A). - Wij kunnen ons niet op geruchten baseren: het zou interessant zijn dat u uw bronnen vermeldt in de loop van uw uiteenzetting.

M. Marcel Colla (SP.A). - Nous ne pouvons nous baser sur des rumeurs : il serait intéressant que vous mentionniez vos sources au fur et à mesure de votre exposé.

De heer Georges Berghezan. - Dat zal wel veel tijd in beslag nemen. Ik heb de bronnen vermeld in de voetnoten. Er zijn er ongeveer 200... Op de televisie van Kinshasa kon iedereen zien wat ik daarnet over de Noord-Koreanen heb gezegd en AFP heeft het bericht overgenomen. Soms meld ik de bron volgens de VN, zonder nader te preciseren.

M. Georges Berghezan. - Oui mais cela va ralentir considérablement mon exposé. J'ai indiqué les sources en notes de bas de page. Il y en a à peu près 200... On a pu voir à la télévision de Kinshasa ce que je viens de dire à propos des Nord-Coréens, et l'AFP a repris la nouvelle. Parfois, je mentionne qu'il s'agit de l'ONU, sans préciser.

De heer Marcel Colla (SP.A). - We moeten minstens een document krijgen waarin u uw bronnen nader omschrijft.

M. Marcel Colla (SP.A). - Il faudrait au moins que vous nous remettiez un document précisant vos sources.

De heer Georges Berghezan. - Ik kan u de tekst of de studie van het Grip overhandigen, waar alle bronnen zijn vermeld onderaan de bladzijde. Het gaat vooral om de pers, internetsites, veel

VN-rapporten, rapporten van andere organisaties, en soms om getuigenissen van mensen die in de regio wonen.

M. Georges Berghezan. - Je peux vous remettre le texte de l'exposé ou l'étude faite par le GRIP, où toutes les sources sont indiquées en notes de bas de page. En gros, c'est la presse, ce sont des sites Internet, des rapports de l'ONU - beaucoup -, des rapports d'autres organisations et, dans certains cas, des témoignages de personnes vivant dans la région.

De heer Michiel Maertens (AGALEV). - In het document wordt voor Rwanda voor het jaar 1999 gesproken over een bruto nationaal product per persoon van 885 dollar. Ik ken cijfers die nog niet het derde daarvan bedragen.

Die gegevens moeten toch algemeen bekend zijn. Ik stel mij vragen over de bronnen die hier worden gebruikt.

M. Michiel Maertens (AGALEV). - Le document fait état, pour le Rwanda, d'un produit national brut de 885 dollars par tête d'habitant en 1999. Je connais, pour ce PNB, une estimation qui n'atteint pas le tiers de ce montant. Ces chiffres doivent pourtant être connus. Je m'interroge sur les sources utilisées ici.

De heer Georges Berghezan. - De bron is vermeld. Heeft u het over het BNP?

M. Georges Berghezan. - La sourceest indiquée. Vous parlez du PNB ?

(9)

De heer Michiel Maertens (AGALEV). - Ja, in dollar.

Prioriteiten in de

overheidsuitgaven. Tweede kolom:

BIP, 99, UNDP, Rwanda, op het einde: 845. Dat is duidelijk. Ik heb andere documenten waarin 230 en 210 dollar is vermeld. Dat is niet mogelijk. Het gaat om cijfers die wereldwijd bekend zijn.

M. Michiel Maertens (AGALEV). - Oui. En dollars.

Priorité dans les dépenses publiques. Deuxième colonne : PIB, 99, PNUD, Rwanda, à la fin : 845. C'est clair. J'ai d'autres documents qui m'indiquent 230 et 210 dollars. Ce n'est pas possible. Il s'agit de chiffres connus partout dans le monde.

De heer Georges Berghezan. - Dat is de schatting van de UNDP.

Die bron is internationaal erkend.

M. Georges Berghezan. - C'est l'estimation du PNUD, UNDP. Il s'agit d'une source reconnue sur le plan international.

De heer Michiel Maertens

(AGALEV). - Ik heb hier de cijfers van de VN. Dus klopt er iets niet.

De documenten spreken mekaar volledig tegen. We zullen dit moeten uitpluizen. In het kader van de uiteenzetting over de

wapenhandel is dit misschien een detail, maar ik wil dat de bronnen worden vermeld zodat wij de gegevens kunnen vergelijken.

M. Michiel Maertens (AGALEV). - Je dispose des chiffres des Nations unies. Les documents se contredisent

totalement. Nous devrons tirer cela au clair. Ce n'est peut-être qu'un détail dans le cadre d'un exposé sur le commerce des armes, mais je voudrais que l'on mentionne les sources de manière à pouvoir comparer les données.

De heer Georges Berghezan. - In dit specifieke geval is de bron vermeld. Dat is alles wat ik kan antwoorden. Dat bedrag lijkt me geloofwaardig in vergelijking met de andere landen. Het is ongeveer hetzelfde als dat van Burundi, dat een gelijkaardige structuur heeft als Rwanda.

M. Georges Berghezan. - Dans ce cas précis, la source est indiquée. C'est tout ce que je peux vous répondre. Ce montant me paraît crédible en regard des autres pays. On voit que c'est à peu près la même chose qu'au Burundi, qui a une structure similaire au Rwanda.

De voorzitter. - Ik stel voor de spreker te laten uitspreken tenzij een vraag of opmerking absoluut noodzakelijk is. De documenten zijn rondgedeeld. De bronnen staan erin vermeld. Wij kunnen deze achteraf controleren en nakijken of de elementen kloppen en of ze betrouwbaar zijn. Nadien kunnen dan nog bijkomende vragen worden gesteld.

M. le président. - Je propose de laisser l'orateur s'exprimer à moins qu'une question ou une remarque ne soit

absolument nécessaire. Les documents ont été distribués.

Les sources y sont mentionnées. Nous pouvons contrôler cela plus tard et examiner l'authenticité et la fiabilité des éléments. Des questions supplémentaires pourront encore être posées par la suite.

De heer Georges Berghezan. - Er is een eenvoudige manier om de

M. Georges Berghezan. - Il y a un moyen très simple d'évaluer la fiabilité des sources : si les faits m'ont l'air

(10)

betrouwbaarheid van de bronnen te beoordelen. Als ik denk dat het gaat om betrouwbare feiten,

gebruik ik de aantonende en anders de voorwaardelijke wijs.

Ik had het over de

Noord-Koreanen. De episode die op de televisie getoond werd en de inlichtingen die eraan verbonden zijn, werden door de officiële televisie van Kinshasa bevestigd.

Zij bevestigden de aankomst van Noord-Koreaanse militaire raadgevers, een feit dat vorig jaar nog werd ontkend.

In ruil voor de opleiding van zijn troepen zou de RDC de

Volksdemocratische Republiek Korea een concessie gegeven hebben voor een mijn met veel uranium vlakbij Shinkolobwe in Katanga. Bron voor deze bewering is een rapport van de VN over de natuurlijke rijkdommen in Congo.

De regering van Kinshasa zou anciens van het Rwandese leger, de ex-Far, en verschillende Rwandese en Burundese Hutu's, de FDD - onder meer vluchtelingen die in de Republiek Congo-Brazzaville verblijven - gerekruteerd, uitgerust en getraind hebben.

Ik vestig er de aandacht op dat Rashidi Mizele op 16 januari 2001 president Kabila met een in België gefabriceerd wapen vermoord heeft.

Om dit hoofstuk over

Congo-Kinshasa met een meer optimistische noot af te sluiten, vermeld ik nog dat er op

30 april 2002 in Kinshasa meer dan duizend vuurwapens vernield zijn.

Die wapens waren ingeleverd door Rwandese rebellen die zich

geschaard hadden aan de zijde van de regering, in het kader van de demobilisatie en ontwapening die door de akkoorden van Lusaka waren opgelegd.

Ik kom nu bij Zimbabwe, de voornaamste bondgenoot van de

établis et fiables, j'utilise durant mon exposé l'indicatif mais, à défaut, j'utilise le conditionnel.

J'en étais aux nord-coréens. Cet épisode, vu à la télévision, et les informations qui y sont liées, ont été confirmés par la télévision officielle de Kinshasa, en confirmant l'annonce de l'arrivée de conseillers militaires nords-coréens, arrivée que Kinshasa avait d'abord démentie l'année précédente 26. En l'échange de la formation de ses troupes, le

gouvernement de la RDC aurait octroyé à la République populaire démocratique de Corée une concession minière très riche en uranium, proche de Shinkolobwe au

Katanga 27. La source utilisée est le rapport de l'Onu sur les ressources naturelles du Congo.

Le gouvernement de Kinshasa semble avoir recruté, équipé et entraîné des anciens membres des forces armées

rwandaises, les ex-Far, et divers miliciens hutus rwandais 28 ainsi que burundais, les FDD, notamment parmi les réfugiés en République du Congo-Brazzaville.

Relevons aussi que c'est au moyen d'une arme de fabrication belge que Rashidi Mizele aurait assassiné le président

Kabila, le 16 janvier 2001 29.

Enfin, pour terminer ce passage consacré au

Congo-Kinshasa sur une note plus positive, mentionnons qu'une destruction de plus d'un millier d'armes à feu a eu lieu à Kinshasa, le 30 avril 2002 30, armes cédées par des rebelles rwandais combattants dans les rangs

gouvernementaux, dans le cadre de leur démobilisation et de leur désarmement, prévus par les accords de Lusaka.

J'en viens au principal allié de la RDC, le Zimbabwe.

Malgré le peu d'informations dont nous disposons, il est vraisemblable que d'importantes quantités d'armes aient été livrées par Harare aux FAC, en plus de celles destinées aux troupes de Harare, stationnées en RDC.

Les hommes d'affaires blancs zimbabwéens,

John Bredenkamp, considéré parfois comme le bras droit du Président Mugabe et initiateur, en 2001, d'une importante joint venture avec la Gécamines, la principale compagnie minière en RDC 31, ainsi que Billy Rautenbach, ancien président de la même Gécamines, auraient joué un rôle-clé dans les transferts d'armes vers la RDC et vers l'Angola.

Pour le journal Le Soir, Rautenbach aurait permis, via ses sociétés, l'achat et le transport d'armes aux forces

zimbabwéennes en RDC et « élaboré les supports financiers ayant rendu possible l'effort de guerre. Les bénéfices

dégagés des investissements dans le secteur minier congolais étaient censés couvrir les frais de l'intervention militaire du Zimbabwe 32 ».

Il faut signaler un phénomène nouveau en Afrique

sub-saharienne, notamment au Zimbabwe. En effet, ce pays est en train de se doter d'une industrie d'armements. La

(11)

RDC.

Niettegenstaande de schaarse informatie waarover we beschikken, achten wij het

waarschijnlijk dat Harare de FAC nog belangrijke hoeveelheden wapens bezorgde, naast de wapens die bestemd waren voor de troepen van Harare die in de RDC

gestationeerd waren.

Twee blanke Zimbabwaanse zakenmannen, namelijk John Bredenkamp, die vaak beschouwd wordt als de rechterhand van president Mugabe en als

initiatiefnemer, in 2001, van een belangrijke joint venture met Gécamines, de belangrijkste mijnonderneming in de RDC, en Billy Rautenbach, gewezen voorzitter van Gécamines, zouden een sleutelrol gespeeld hebben in de wapentransfers naar RDC en Angola.

Le Soir beweert dat Rautenbach, via zijn ondernemingen, zorgde voor de aankoop en het transport van de wapens naar de

Zimbabwaanse strijdkrachten in de RDC en dat hij de bedenker is van de financiële steun die de

oorlogsinspanningen mogelijk maakte. Men ging ervan uit dat de opbrengst van de investeringen in de Congolese mijnsector de Zimbabwaanse militaire steun kon financieren.

Ik wijs op een nieuw fenomeen in Subsaharaans Afrika, onder meer in Zimbabwe. In dat land

ontwikkelt er zich immers een heuse wapenindustrie. Het staatsbedrijf, Zimbabwe Defence Industries, of ZDI, fabriceert munitie en landmijnen en zou investeerders zoeken.

Het is in dat verband dat het popidool Michael Jackson in november 1998 het land bezocht en door hoge verantwoordelijken van Buitenlandse Zaken en Defensie en president Mugabe ontvangen werd.

firme d'État, Zimbabwe Defence Industries ou ZDI, produit des munitions et des mines terrestres 33 et serait à la

recherche d'investisseurs.

C'est à cette fin que la pop star Michael Jackson a visité le pays en novembre 1998 et a, entre autres, été reçue par de hauts responsables des ministères des Affaires étrangères et de la Défense et par le président Mugabe 34.

Selon un rapport officiel américain, la ZDI a fourni environ pour 250 millions d'USD d'armes aux forces de Kabila durant la « première guerre », c'est-à-dire la guerre ayant provoqué le renversement de Mobutu. Durant les premiers mois de la deuxième guerre, elle aurait livré à l'armée congolaise pour plus de nonante millions d'armements divers.

Kinshasa se serait engagé à rembourser la ZDI avec les revenus de sa future production minière. Des officiers de l'armée zimbabwéenne en RDC se seraient chargés eux-mêmes, contre rétribution, du transport des armes au Congo 35.

Cette industrie en plein développement n'empêche pas le Zimbabwe d'être encore dépendant de ses fournisseurs habituels. C'est ainsi qu'aurait dû être signé, en 1999, avec la Russie - mais nous n'en avons pas eu confirmation - un contrat portant sur la livraison de dix hélicoptères de combat et de munitions pour un valeur approximative de 25

millions d'USD.

(12)

Volgens het officiële Amerikaanse rapport zou ZDI voor ongeveer 250 miljoen dollar wapens geleverd hebben aan het leger van Kabila tijdens de `eerste oorlog' die geleid heeft tot het omverwerpen van het Mobutu regime. In de eerste

maanden van de tweede oorlog zou het Congolese leger van hen voor meer dan negentig miljoen wapens ontvangen hebben.

Kinshasa zou er zich toe verbonden hebben ZDI te betalen met de opbrengst van de toekomstige mijnproductie. Officieren van het Zimbabwaanse leger in de RDC zouden, tegen betaling, aanvaard hebben de wapens naar Congo te transporteren.

Ondanks deze groeiende industrie is Zimbabwe nog altijd afhankelijk van de gebruikelijke leveranciers.

Daarom zou er in 1999 met Rusland - maar dat werd niet bevestigd - een contract getekend zijn voor de levering van tien gevechtshelikopters en munitie voor een waarde van ongeveer 25 miljoen Amerikaanse dollar.

De RDC zou de aankoop mee gefinancierd hebben, met het oog op een versterking van de

Zimbabwaanse militaire aanwezigheid in het land. In

Moskou zouden er piloten opgeleid zijn. De minister van defensie zou deze gegevens, die in een lokaal dagblad verschenen, nochtans ontkend hebben.

Einde 1998 zouden er van China twaalf F-7-gevechtsvliegtuigen gekocht zijn voor een bedrag van 100 miljoen USD. In dezelfde periode werden er gewapende helikopters en jacht- en

verkenningsvliegtuigen ingevoerd voor een bedrag van 54 miljoen USD. Zuid-Afrika, de voornaamste leverancier van Zimbabwe tot aan het uitbreken van de oorlog in Congo bezorgde, hoewel het van in

L'achat serait cofinancé par la RDC, en vue de renforcer la capacité militaire zimbabwéenne dans ce pays. Des pilotes seraient partis à Moscou pour y être formés. Cependant, ces informations, divulguées par un journal local, ont été démenties par le ministre de la Défense 36.

Une douzaine d'avions de combat F-7 semblent avoir été achetés, pour un montant de 100 millions de USD à la Chine, fin 1998 37. Vers la même époque, des hélicoptères armés et des avions de chasse et de reconnaissance avaient été importés pour un montant de 54 millions d'USD 38. Quant à l'Afrique du Sud, qui était le principal fournisseur du Zimbabwe jusqu'au déclenchement de la guerre du Congo 39, quoiqu'elle ait fortement réduit ses exportations d'armes depuis le début du conflit, elle a pourtant livré de l'équipement militaire non létal, c'est-à-dire non destiné à tuer, comme des transporteurs de troupes, au moins en 1999 40.

La Grande-Bretagne, autre fournisseur traditionnel de Harare, semble avoir bloqué toute livraison depuis 1998, bien que la firme British Aerospace, relayée par le Premier ministre Blair, exerce encore des pressions pour une reprise

(13)

het begin van het conflict de

uitvoer van wapens fel beperkt had, ten minste nog tot in 1999

niet-dodelijke militaire uitrusting, zoals voertuigen voor

troepenvervoer.

Groot-Brittannië, een andere

traditionele leverancier van Harare, zou na 1998 alle leveringen

geblokkeerd hebben, hoewel de firma British Aerospace, en later premier Blair, nog altijd druk uitoefenen om de wapenverkoop te hervatten.

In januari 2000 gaf de Britse regering toestemming voor de uitvoer naar Zimbabwe van onderdelen voor Hawkjagers die door British Aerospace

gefabriceerd waren, maar de transactie werd enkele maanden later geblokkeerd.

De Verenigde Staten hebben nog altijd militaire

opleidingsprogramma's voor het leger van Zimbabwe en vele andere Afrikaanse landen. Voor het fiscale jaar 2000 voorzag men volgens officiële Amerikaanse inlichtingen in 1,5 miljoen dollar voor een IMET-programma - International Military Education and Training - en voor een post "niet

veiligheidsgebonden bijstand, activiteiten voor het inzetten van een verenigd commando". In de verantwoording verwezen het Pentagon en het ministerie van Buitenlandse Zaken naar de nood aan een tegenwicht voor de banden tussen China en de Zimbabwaanse leiders.

Anderzijds gaf een enquête van de Britse NGO Saferworld en The Guardian een overzicht van het grote aantal actoren dat bij de illegale wapentransacties betrokken is, en van het uiterst complexe systeem.

Zo vervoerde een Boeing 707 van Air Congo Plus, in Liberia

geregistreerd en eigendom van

des ventes d'armes 41.

En janvier 2000, le gouvernement britannique a autorisé l'exportation vers le Zimbabwe de pièces détachées pour chasseurs Hawk, pièces produites par British Aerospace, mais la transaction a été bloquée quelques mois plus tard 42. Les États-Unis maintiennent des programmes de formation militaire au bénéfice des forces armées zimbabwéennes, tout comme des armées de nombreux pays africains. Pour l'année fiscale 2000, près de 1,5 millions d'USD étaient prévus pour un programme IMET - International Military Education and Training - et un poste intitulé « Assistance non sécurité, activités d'engagement de commandement unifié », selon des informations officielles américaines. En guise de justification, le Pentagone et le Département d'État avancèrent, notamment, la nécessité de faire contre-poids valablement aux liens entre la Chine et des dirigeants zimbabwéens 43.

Par ailleurs, une enquête de l'ONG britannique Saferworld et du quotidien The Guardian a donné un aperçu du grand nombre d'acteurs impliqués dans les transactions illicites d'armements, y compris leur énorme complexité.

Ainsi, début novembre 1999, un Boeing 707 immatriculé au Liberia et appartenant à la société Air Cargo Plus, gérée par deux Scandinaves basés au Luxembourg, a transporté du matériel militaire de Burgas, en Bulgarie, à Harare, d'où il a été transféré à Kinshasa par un Ilyushin, afin d'être utilisé par les forces zimbabwéennes en RDC. Pour souligner la complexité de l'affaire, relevons également que le Boeing était loué par la branche ostendaise de la firme

britanniqueACS, soit Air Charter Service. L'avion, parti à vide d'Ostende, était piloté par un Américain et un

Britannique et la transaction fut organisée par la compagnie TransBalkan Cargo Service, basée à Amsterdam et utilisant les locaux ostendais d'ACS.

ACS déclara avoir été trompée par la firme néerlandaise et, selon des experts militaires, le matériel exporté pourrait être un système bulgare de missiles portables Igla.

Une autre transaction utilisant la même filière, le même avion, avec du matériel en provenance de Slovaquie à destination de la ZDI, était prévue en mars 2000 44. Il y a donc une dizaine de pays impliqués dans une seule

transaction d'armes : des pays africains, d'Europe de l'Ouest et d'Europe de l'Est, sans oublier un pilote américain.

Bien que démenties de source officielle zimbabwéenne, des informations, provenant de milieux gouvernementaux rwandais, font état de l'entraînement et de l'armement de rebelles hutusrwandais par l'armée zimbabwéenne, ZDF 45 ou Zimbabwe Defence Forces.

Toujours de source gouvernementale rwandaise, des recrues en provenance, notamment, du Kenya, de République

Centrafricaine et d'Afrique du Sud seraient formées à l'école

(14)

twee Scandinaviërs die Luxemburg als basis hadden, begin

november 1999 militair materiaal vanuit Burgas, Bulgarije, naar Harare. De vracht werd vervolgens met een Ilyushin naar Kinshasa gevlogen, waar ze door het Zimbabwaanse leger gebruikt werd. Om het complexe karakter te onderstrepen, wijs ik er nog op dat de Boeing door de Oostendse tak van de Britse firma ACS of Air Charter Service ingehuurd was.

Het vliegtuig dat in Oostende leeg opgestegen was, werd bestuurd door een Amerikaan en een Brit en de transactie was georganiseerd door de firma TransBalkan Cargo Service, die een basis heeft in Amsterdam en de Oostendse lokalen van ACS gebruikt.

ACS verklaarde dat het door de Nederlandse firma opgelicht was en volgens militaire experts was het uitgevoerde materiaal misschien wel een Bulgaars systeem van draagbare Igla-raketten.

In maart 2000 was er een andere transactie gepland, met dezelfde filière, hetzelfde vliegtuig en materiaal uit Slowakije, bestemd voor ZDI. Bij één enkele

wapentransactie zijn dus tien landen betrokken: Afrikaanse, Oost- en West-Europese landen en een Amerikaans piloot.

Hoewel we geen officiële

Zimbabwaanse bron hebben, blijkt uit informatie vanuit Rwandese militaire kringen dat Rwandese Huturebellen getraind en bewapend worden door de ZDF of Zimbabwe Defence Forces.

Nog altijd volgens een Rwandese regeringsbron zouden rekruten vanuit onder meer Kenia, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Zuid-Afrika opgeleid worden in de militaire school van Gweru in Harare om in het Congolese conflict te worden ingezet.

militaire de Gweru à Harare en vue de participer au conflit congolais 46.

(15)

Ik vermeld tot slot dat Zimbabwe en zijn ZDI in 1999 betrokken waren bij een netwerk van wapens, onder meer gebruikt door

regeringen onder embargo, bijvoorbeeld de Liberiaanse regering en het Revolutionary United Front van Sierra Leone. Dat netwerk zou geleid zijn door de Oekraïense Leonid Minin, die in Israël woont, maar thans in Italië een gevangenisstraf uitzit.

Ik schets de situatie van Angola.

Ondanks de gevechten die tot begin 2002 tegen UNITA gevoerd

werden, handhaaft de Angolese regering troepen in de RDC - begin 2001 waren er ongeveer 3000 soldaten - en in Congo-Brazzaville.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat 31% van de openbare uitgaven - begroting 1999 - naar defensie ging en slechts 1,5% bestemd was voor het wegwerken van de gevolgen van een oorlog die miljoenen mensen op de vlucht joeg.

De regering lijkt haar toekomstige petroleumproductie geregeld te hypothekeren om haar

oorlogsinspanningen te kunnen financieren. Zo kreeg Luanda in september 2000 van een

consortium van Franse banken een lening van 500 miljoen USD en in april 2001 van Amerikaanse banken nog een bijkomende lening van 455 miljoen USD. Het IMF en mensenrechtenorganisaties

protesteerden daartegen.

De Angolese regering zou in 1999 T-72-gevechtstanks gekocht hebben en zou zich uitrusten met lange-afstandsartillerie uit Wit-Rusland en

SU-24-jachtbommenwerpers uit Rusland.

Anderzijds legden douaniers van de Oostendse luchthaven in 1998 beslag op drie ton onderdelen die naar Angola zouden vertrekken.

Het materiaal, bestemd voor

Signalons enfin que le Zimbabwe et sa ZDI ont été impliqués, en 1999, dans un réseau d'armes utilisé entre autres par des entités sous embargo, comme le

gouvernement du Liberia et le « Revolutionary United Front » (RUF) du Sierra Leone. Ce réseau aurait été dirigé par le trafiquant ukrainien Leonid Minin, établi en Israël mais actuellement emprisonné en Italie 47.

Faisons le point en ce qui concerne l'Angola.

Malgré les combats qui l'ont opposé jusqu'au début 2002 à l'UNITA, le gouvernement angolais maintient des troupes en RDC, environ 3.000 hommes au début 2001 48, ainsi qu'en République du Congo-Brazzaville.

Il n'est dès lors pas étonnant que 31% des dépenses publiques furent, selon le budget 1999, consacrés à la défense, alors que seul 1,5% de ce budget fut destiné aux conséquences humanitaires d'une guerre qui provoqua le déplacement de millions de personnes 49.

Le gouvernement semble régulièrement mettre sous

hypothèque sa future production pétrolière afin de payer son effort de guerre. Ainsi, Luanda a obtenu en septembre 2000 un prêt de 500 millions d'USD d'un consortium de banques françaises puis, en avril 2001, 455 millions supplémentaires en provenance de banques américaines, provoquant le mécontentement du FMI et d'organisations de défense des Droits de l'homme 50.

Le gouvernement angolais aurait acquis en 1999 des chars T-72 et serait en train de s'équiper en artillerie de longue portée en provenance de Biélorussie et de

chasseurs-bombardiers SU-24 achetés en Russie 51. Par ailleurs, en 1998, les douaniers de l'aéroport d'Ostende saisirent 3 tonnes de pièces détachées en partance pour l'Angola. Le matériel, destiné à des avions militaires russes de type Antonov 32, était arrivé par la route, de Russie, et devait être embarqué dans un appareil de la compagnie angolaise TAAG 52, ayant des bureaux à Ostende.

Sur le plan de la production d'armes, une réunion organisée en 1999 dans le cadre de projets de coopération militaire avec le Portugal, aurait été consacrée, en partie, à la construction de plusieurs usines d'armements dans ses anciennes colonies. Bien qu'il n'ait pas été précisé dans quels pays ces usines devaient être bâties, les besoins militaires angolais et le fait que cette réunion se soit tenue à Luanda tendent à indiquer que l'Angola devrait en être 53. L'Afrique du Sud a vendu des armes à l'Angola au moins jusqu'en 1998 54. Rappelons que Luanda a collaboré pendant plusieurs années avec la firme sud-africaine Executive Outcomes, fournissant des avions et des pilotes pour avions et hélicoptères, ainsi que des opérations de renseignement et de planification stratégique 55, afin de protéger les installations minières et pétrolières du pays

(16)

Russische militaire vliegtuigen van het type Antonov 32, kwam per vrachtwagen uit Rusland en moest worden overgeladen in een

vliegtuig van de Angolese onderneming TAAG, die in Oostende kantoren heeft.

In 1999 zou een vergadering in het kader van projecten voor militaire samenwerking met Portugal ten dele gewijd geweest zijn aan de bouw van verschillende

wapenfabrieken in de oude kolonies van Portugal. Hoewel er niet gepreciseerd werd in welke landen deze fabrieken moesten worden gebouwd, deden de

Angolese militaire behoeften en het feit dat de vergadering in Luanda plaatshad, vermoeden dat Angola betrokken partij was.

Zuid-Afrika verkocht zeker tot in 1998 wapens aan Angola. Ik wijs er ook op dat Luanda gedurende jaren samengewerkt heeft met de

Zuid-Afrikaanse firma Executive Outcomes, die vliegtuigen en vliegtuig- en helikopterpiloten leverde, alsook

inlichtingenoperaties en operaties inzake strategische planning om de mijn- en petroleuminstallaties van het land te beschermen tegen aanvallen van UNITA. Hoewel ze aangekondigd had dat ze haar activiteiten op 1 januari 1999 zou stopzetten, bleef EO een schakel in een lange ketting die een groot deel van de mijnrijkdommen van Afrika controleerde.

De Amerikaanse concurrent van EO, de Military Professional Resources Incorporated of MPRI, die erg afhankelijk is van het Pentagon, probeerde van in het begin de Zuid-Afrikaanse firma te verdringen en werd daarin actief gesteund door de regering-Clinton.

De MPRI liet in oktober 2000, na vijf jaar onderhandelingen, nochtans weten dat ze "eigenlijk alle hoop opgegeven had" om met

contre les attaques de l'UNITA. Alors qu'elle avait annoncé la fin de ses activités au 1er janvier 1999 56, la firme EO était restée un maillon d'une vaste chaîne contrôlant une grande partie des ressources minières de l'Afrique.

La concurrente américaine de EO, la Military Professional Resources Incorporated ou MPRI, fort dépendante du Pentagone, a tenté de supplanter, dès le départ, la firme sud-africaine, avec le soutien actif du gouvernement

Clinton. Cependant, au bout de cinq années de négociations, la MPRI a fait savoir, en octobre 2000, qu'elle avait

« virtuellement abandonné tout espoir » de conclure un contrat avec Luanda, en rejetant la responsabilité de cet échec sur les autorités angolaises, réticentes à satisfaire les exigences financières de la firme américaine 57.

Le réchauffement des relations entre l'administration Clinton et l'Angola s'est également manifesté par l'annonce officielle du début d'un « petit programme IMET »

(International Military Education and Training) en 2000, alors que la coopération militaire entre les deux pays avait été quasi nulle auparavant 58.

(17)

Luanda een contract te ondertekenen, en legde de verantwoordelijkheid voor deze mislukking bij de Angolese

overheid, die aarzelde om tegemoet te komen aan de financiële eisen van de Amerikaanse firma.

De verbetering van de relaties tussen de regering-Clinton en Angola bleek ook uit de officiële aankondiging van de start van een

"klein IMET-programma" in 2000, waar er vroeger haast geen enkele militaire samenwerking tussen de twee landen bestond.

Volgens een verslag van de Britse NGO Global Witness zouden er nauwe banden zijn tussen de regering-Bush, in het bijzonder zijn olielobby, en de overheid in

Luanda.

Pierre Falcone en Arcadi

Gaydamak, de kern van het `Franse Angolagate', en ook de huidige Amerikaanse vice-president Dick Cheney met zijn firma Halliburton en het filiaal ervan, Brown & Root, zouden deel uitmaken van een samenwerkingsverband dat niet enkel te maken heeft met olie en financiën, maar ook met militaire aangelegenheden.

Volgens een

oud-vertegenwoordiger van UNITA bij de Verenigde Naties was de moord op Jonas Savimbi op 22 februari 2002 mogelijk dankzij de technische steun van Brown &

Root. Als dat waar is, bewijst het nogmaals de totale ommezwaai van de Amerikaanse diplomatie ten opzichte van Angola. Als

staatssecretaris van Defensie in de regering van de vader van de huidige president was Cheney immers een hevig voorstander van de UNITA.

In februari 2001 legden de Spaanse autoriteiten op de Canarische eilanden een vrachtschip aan de ketting dat onder Georgische vlag

Selon un rapport publié par l'ONG britannique Global Witness, des liens étroits uniraient l'administration Bush, en particulier son lobby pétrolier, aux autorités de Luanda.

Les noms de Pierre Falcone et Arcadi Gaydamak, au centre de « l'Angolagate français », tout comme ceux de l'actuel vice-président américain Dick Cheney, sa firme Halliburton et la filiale de celle-ci Brown & Root, seraient au cœur d'une coopération non seulement pétrolière et financière mais aussi militaire 59.

Selon un ancien représentant de l'UNITA aux États-Unis, l'assassinat de Jonas Savimbi, le 22 février 2002, a été rendu possible par le soutien technique offert par Brown &

Root 60. Si elle se vérifie, cette information serait un signe supplémentaire du revirement total de la diplomatie

américaine vis-à-vis de la question angolaise. En effet, alors qu'il était secrétaire d'État à la Défense sous la présidence du père de l'actuel président, Cheney était un partisan acharné de l'UNITA.

En février 2001, les autorités espagnoles des îles Canaries immobilisèrent un cargo battant pavillon géorgien mais appartenant à une société ukrainienne. À l'intérieur du navire, se rendant à Luanda, 20.000 caisses furent découvertes, recelant 636 tonnes d'armes, dont des

munitions de 7,62 mm, des grenades propulsées par fusée (RPG) et de l'équipement de vision nocturne 61. Signalons aussi que les organisations d'aide humanitaire de l'ONU se sont inquiétées, vers la mi-2001, de l'apparition de nouvelles générations de missiles à la technologie avancée, tant du côté du gouvernement que de l'UNITA 62.

Sur le plan de l'aviation, Luanda a acquis en 2000 19 bombardiers et chasseurs Sukhoi, provenant probablement de la force aérienne biélorusse, ainsi que 12 chasseurs Sukhoi fournis par la Slovaquie 63. Enfin, il fut annoncé que la Russie avait achevé, vers septembre 2001, la livraison d'hélicoptères de combat Mi-35. Le coût et l'ampleur de la

(18)

voer, maar dat eigendom was van een Oekraïense onderneming. In het schip, dat op weg was naar Luanda, bevonden zich 20.000 kisten met 636 ton wapens, waaronder 7,62 mm-munitie, raketgranaten en nachtkijkers. De humanitaire hulporganisaties van de VN maakten zich in de helft van 2001 ongerust over het verschijnen van nieuwe generaties

hoogtechnologische raketten, zowel aan regeringszijde als bij de UNITA.

Voorts heeft Luanda in 2000 19 Sukhoi-bommenwerpers en -jachtvliegtuigen gekocht, waarschijnlijk afkomstig van de luchtmacht van Wit-Rusland, en 12 Sukhoi-jachtvliegtuigen van

Slowakije. Ten slotte werd

meegedeeld dat Rusland omstreeks midden september 2001

Mi-35-gevechtshelikopters had geleverd. Over de kosten en de omvang van de verkoop werd niets openbaar gemaakt.

Ik zal het nu hebben over de andere groepen die aan de zijde staan van Kinshasa of die dezelfde

tegenstanders hebben. In de eerste plaats zijn er de Rwandese

gewapende groepen.

Sedert de aanvang van het conflict beschuldigt de Rwandese overheid Zimbabwe en Kinshasa ervan de ex-leden van de FAR en de in de DRC aanwezige Interahamwe te steunen. Thans blijken groepen Rwandese Hutu's die actief zijn in de DRC, zich te hebben

gegroepeerd in het leger voor de bevrijding van Rwanda - l'Armée de libération du Rwanda (ALIR) - dat is onderverdeeld in ALIR I en ALIR II.

Volgens schattingen van de waarnemingsmissie van de Verenigde Naties in Congo telt ALIR I 4000 à 6000 gewapende mannen, van wie de meesten ex-leden van de FAR en van de

transaction n'ont pas été révélés 64.

J'en viens aux autres factions alliées à Kinshasa ou combattant les mêmes adversaires et, tout d'abord, aux groupes armés rwandais.

Depuis le début du conflit, les autorités rwandaises accusent le Zimbabwe et Kinshasa de soutenir les ex-FAR et les Interahamwe présents en RDC 65.

Actuellement, les groupes hutus rwandais actifs en RDC semblent s'être regroupés dans l'Armée de libération du Rwanda (ALIR), subdivisée en ALIR I et ALIR II.

Selon les estimations de la Mission d'observation des Nations unies au Congo (MONUC), l'ALIR I compterait 4.000 à 6.000 hommes armés, en majorité des membres des ex-FAR et des Interahamwe ayant fui le Rwanda après le génocide de 1994. Active au Kivu, elle dispose d'armes légères et aurait reçu un appui de Kinshasa. De l'équipement indéterminé lui serait régulièrement parachuté, notamment les 1er et 3 mai 2001 par un Antonov 12.

L'ALIR II compterait des effectifs similaires à l'ALIR I, mais ses éléments seraient plus jeunes et n'auraient pas participé au génocide. Elle serait déployée au Sud-Kivu et au Katanga et serait mieux équipée que l'ALIR I. Outre des armes légères, elle disposerait de Katyusha et de mortiers de calibre supérieur, dont certains ont été saisis par l'armée rwandaise. Selon cette dernière, l'ALIR II opère en étroite collaboration avec les FAC et les FDD burundaises. Elle aurait recruté des hommes en Tanzanie et recevrait des armes par parachutages organisés par Kinshasa 66. J'en viens aux groupes armés burundais.

Également actives au Burundi, les Forces de défense de la démocratie (FDD) et les Forces nationales de libération (FNL) sont présentes en RDC.

(19)

Interahamwe zijn die Rwanda na de genocide van 1994 zijn ontvlucht.

Dit leger is actief in Kivu, beschikt over lichte wapens en zou steun hebben gekregen van Kinshasa.

Regelmatig zou er uitrusting van onbepaalde aard worden gedropt.

Dat gebeurde onder meer op 1 en 3 mei 2001 vanuit een Antonov 12.

ALIR II zou ongeveer over hetzelfde aantal manschappen beschikken, maar die zouden jonger zijn en niet hebben

deelgenomen aan de genocide. Ze zouden worden ingezet in

Zuid-Kivu en in Katanga en beter zijn uitgerust dan ALIR I. Naast lichte wapens zou ALIR II over Katyusha's en zware mortieren beschikken, waarvan sommige door het Rwandese leger in beslag werden genomen. Volgens dat leger werkt ALIR II nauw samen met de FAC en de Burundese FDD.

Het zou manschappen in Tanzanië hebben gerekruteerd en zou wapens krijgen die door Kinshasa worden gedropt.

Ik zal het nu over de Burundese gewapende groepen hebben.

De Forces de défense de la démocratie (FDD) en de Forces nationales de libération (FNL), die ook in Burundi actief zijn, zijn in de DRC aanwezig.

Terwijl de FNL in Congo zwak en slecht geïnformeerd lijken te zijn, zouden de FDD 3000 à 4000

manschappen in het land hebben en wapens ontvangen van Kinshasa en diens bondgenoten. Ze zouden over lichte wapens en over mortieren tot 107 mm beschikken en zouden banden hebben met de Mayi-Mayi, het ALIR II, de FAC en het

Zimbabwaanse leger. Een ander bevoorradingskanaal is Zambia, waar twee hoge verantwoordelijken van de veiligheidsdienst werden aangehouden en beschuldigd van wapen- en munitiehandel naar de

Si l'activité des FNL au Congo semble faible et peu

documentée, les FDD compteraient 3.000 à 4.000 hommes dans ce pays et seraient alimentées en armes par Kinshasa et ses alliés. Elles disposeraient d'armes légères et de mortiers jusqu'à un calibre de 107 mm et auraient des liens avec les Maï-Maï, l'ALIR II, les FAC et l'armée zimbabwéenne 67. Un autre canal d'approvisionnement est la Zambie, où deux hauts responsables de la sécurité ont été arrêtés et inculpés pour trafics d'armes et munitions vers les FDD, via le port de Kigoma en Tanzanie. Selon un ancien ministre de l'Énergie burundais, les troupes des FDD seraient régulièrement entraînées à Bulawayo, au Zimbabwe 68. L'implication de ce pays dans la fourniture d'armes et de

« conseils d'experts » a été confirmée par un groupe d'experts de l'ONU, qui précise que les FDD sont formées par l'armée zimbabwéenne et peut-être par la Coréedu Nord,

(20)

FDD via de haven van Kigoma in Tanzania. Volgens een Burundees oud-minister van Energie worden de FDD-troepen regelmatig getraind in Bulawayo in

Zimbabwe. De betrokkenheid van dat land bij de levering van wapens en adviezen werd bevestigd door een groep van VN-experts, die verklaart dat de FDD worden opgeleid door het Zimbabwaanse leger en misschien door

Noord-Korea, in Lubumbashi.

Ingevolge onderhandelingen van begin 2002 tussen de Congolese en de Burundese ministers van

Buitenlandse zaken heeft Kinshasa zich ertoe verbonden zijn steun aan de Burundese rebellen stop te zetten.

Nu iets over de gewapende Ugandese groepen: van de zes groepen die in het Akkoord van Lusaka van juli 1999 worden vermeld, is begin 2002 enkel nog het Front démocratique allié - Allied Democratic Front, ADF - actief. Het zou 200 à 300

manschappen in de DRC tellen, zonder zware bewapening, dicht bij de Ugandese grens. In de oostelijke provincie zou het ADF een

verbond hebben gesloten met de stam van de Lendu, die vijandig staat tegenover die van de Hema, die worden bewapend door Kampala. In april 2001 kondigde president Museveni aan dat hij zijn troepen uit de DRC zou

terugtrekken als gevolg van de militaire nederlaag van het ADF.

Die gegevens blijken te kloppen, want de ADF voert geen aanvallen meer uit in Congo.

Ten slotte zijn er bij de

medestanders van Kinshasa nog de gewapende Congolese groepen.

Verscheidene groepen Mayi-Mayi zijn actief in het oosten van Congo en strijden tegen de buitenlandse bezetting van de DRC. Sommige ervan ontvangen militaire en

à Lubumbashi 69.

Enfin, relevons que, suite à des négociations entre les ministres des Affaires étrangères congolais et burundais au début 2002, Kinshasa s'est engagée à cesser son soutien aux insurgés burundais 70. C'était donc une reconnaissance implicite que Kinshasa soutenait les insurgés burundais.

Ensuite, les groupes armés ougandais : des six groupes armés ougandais mentionnés dans l'Accord de Lusaka de juillet 1999, seul le Front démocratique allié 71 - Allied Democratic Front, ADF - serait encore actif au début 2002.

Il disposerait en RDC de 200 à 300 hommes, sans armement lourd, déployés près de la frontière ougandaise 72. Dans la Province orientale, l'ADF aurait conclu une alliance avec la tribu des Lendu, s'opposant à celle des Hema, armée par Kampala 73. En avril 2001, le président Museveni annonçait son intention de retirer ses troupes de RDC, justifiant sa décision par la défaite militaire de l'ADF 74. Ces informations semblent être recoupées, l'ADF ne semble pratiquement plus avoir d'activité offensive au Congo.

Enfin, pour la section pro-Kinshasa, les groupes armés congolais. Nous reprenons ici les divers groupes Maï-Maï actifs dans l'est du Congo et luttant, à l'origine, contre l'occupation étrangère de la RDC. Certains d'entre eux recevraient un appui militaire et logistique de Kinshasa, mais d'autres se sont ralliés à Kigali 75 ou ont sombré dans le banditisme armé. Vers la mi-2001, le dirigeant d'un de ces groupes, le général François Olenga, a affirmé avoir

« capturé un avion militaire rwandais transportant des armes à l'est du Congo ». L'atterrissage forcé de l'appareil a eu lieu près de Fizi au Sud-Kivu mais le RCD a démenti qu'il transportait des armes 76.

Les Maï-Maï s'approvisionneraient également auprès des circuits illicites, florissants dans cette région, et auprès de militaires du RCD et de soldats rwandais qui vendraient leurs munitions 77. Ils auraient également établi des relations secrètes avec des pays du Moyen-Orient dans l'espoir d'obtenir des armes en échange de ressources naturelles 78. C'est un rapport d'experts de l'ONU qui l'avance.

Enfin, la rébellion du commandant Masunzu, active depuis le début 2002 dans le Sud-Kivu, semble être amplement dotée en armes prises à l'armée rwandaise. Masunzu est un officier déserteur du RCD, ayant monté, avec d'autres Banyamulenge - Tutsis congolais - une rébellion armée contre l'armée rwandaise et le RCD. Il ne disposerait que d'un millier d'hommes et tenterait d'établir une alliance avec les Maï-Maï 79.

En ce qui concerne les transferts d'armes vers les opposants au gouvernement de Kinshasa, je parlerai d'abord des

(21)

logistieke steun van Kinshasa, maar andere hebben zich

aangesloten bij Kigali of maken zich schuldig aan gewapend banditisme. Omstreeks midden 2001 verklaarde de leider van een van deze groepen, generaal

François Olenga, dat hij een Rwandees militair vliegtuig had veroverd dat wapens naar het oosten van Congo vervoerde. De gedwongen landing van het toestel vond plaats in de buurt van Fizi in Zuid-Kivu, maar de DRC ontkende dat het wapens vervoerde.

De Mayi-Mayi zouden zich ook bevoorraden via verboden circuits, die in deze streek een grote bloei kennen, en via militairen van de DRC en Rwandese soldaten die hun munitie zouden verkopen. Ze zouden ook geheime relaties hebben aangeknoopt met landen in het Midden-Oosten in de hoop wapens te krijgen in ruil voor grondstoffen. Deze bewering werd geuit door een VN-expertenrapport.

De rebellen van commandant Masunzu, die sedert begin 2002 actief zijn in Zuid-Kivu, blijken goed te zijn voorzien van wapens die werden buitgemaakt op het Rwandese leger. Masunzu is een gedeserteerd officier van de RCD, die samen met andere

Banyamulenge - Congolese Tutsi's - een gewapende opstand tegen het Rwandese leger en de RCD heeft geleid. Hij zou slechts over een duizendtal manschappen

beschikken en zou proberen een verbond te sluiten met de Mayi-Mayi.

Met betrekking tot de wapentransfers naar de

tegenstanders van de regering van Kinshasa zal ik het eerst hebben over de transfers naar de Congolese rebellen. In de maanden vóór de

`tweede oorlog' wezen

verscheidene bronnen uit dat de leiders van de UNITA en van de

transferts vers les rebelles congolais. Rappelons que, dans les mois qui ont précédé la « deuxième guerre », diverses informations indiquaient des achats d'armes effectués conjointement en Afrique du Sud par des responsables de l'UNITA et des anciens régimes zaïrois et rwandais, en vue de renverser le président Kabila. D'autres opposants

mobutistes, installés en Allemagne, auraient effectué des achats d'armes en Russie et envoyé une délégation à Kigali en février 1998 80.

Les transferts d'armes vers la rébellion à partir de Kigali et Kampala ont été massifs dès le début de la guerre en août 1998, bien qu'il ait été souvent difficile de déterminer quelle faction en était la bénéficiaire ou si elles étaient destinées aux armées rwandaises ou ougandaises en RDC.

Ainsi, selon Amnesty International, une vingtaine d'avions non identifiés se posaient chaque jour de septembre 1998 sur l'aéroport de Goma y déchargeant, outre des troupes rwandaises et ougandaises, du matériel militaire, dont des blindés et des armes lourdes 81.

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Schoenen die bij een eerste screening door B-TR.82 al niet blijken te voldoen aan de technische vereisten, zullen door de gebruikers niet getest worden.. - De schoenen

IJmuiden - Met de komst van Geels Meubelen, Ed Geels Fo- tografie en Wonen Totaal (voor- heen N.T.U.) heeft de Zuidarca- de weer een eigentijdse uitstra- ling gekregen. Niet

Dit strookt ook met het Doorlichtingsverslag van de … in 2013: “De voorbije 10 jaar is het leerlingenaantal gestaag gegroeid tot 542 hoofdelijke leerlingen en meer dan 1.000

Hoewel het wellicht niet hun eerste voorkeur is, zijn werkgevers kennelijk doordron- gen van het feit dat vrouwen een niet meer weg te denken potentieel van arbeidsaanbod vormen en

Het bezwaar dient schriftelijk en met redenen omkleed bij de werkgever te worden in- gediend, binnen een termijn van 30 dagen nadat de werkgever de werknemer over het voorlopige

Daarom is in 1999 een nieuwe golfbelastingen-tabel voor walsoorden gemaakt, waarbij voor elke windrichting de maximaal optredende waterstand bepaald is, conform Lit1.. Deze memo

navorsingsproeven verrichten, zoals die welke in onderhavige bepaling vermeld zijn. In beginsel moeten de proeven worden verricht in de werkplaatsen van de bouwers of van

Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2001.. 11 De Feijter meent, dat de dichter aan het eind van het gedicht zijn eigen ogen in verband brengt met de maan,