Wat is erfelijk? vmbo-kgt12. Wat is erfelijk? vmbo-kgt12

(1)

Wat is erfelijk? vmbo-kgt12

Auteur content VO-

Laatst gewijzigd 2 december 2019

Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/62459/

Wat is erfelijk? vmbo-kgt12

(2)

Inhoudsopgave

Wat is erfelijk ... 2

Intro ... 2

Wat kan ik straks? ... 3

Wat ga ik doen? ... 3

Aan de slag ... 5

Stap 1: Welke eigenschappen zijn erfelijk en welke niet? ... 5

Stap 2: Waar zitten de erfelijke eigenschappen? ... 6

Stap 3: Erfelijke eigenschappen ... 11

Afronding ... 13

Begrippenlijst ... 13

Eindopdracht: Fotocollage ... 14

Terugkijken ... 15

Over dit lesmateriaal ... 17

(3)

Wat is erfelijk

Intro

Een gezin met kinderen.

Sommige kinderen lijken erg op elkaar. Anderen wat minder.

Ook lijkt het ene kind soms erg op zijn of haar moeder en het andere juist meer op de vader.

Dit komt omdat we eigenschappen overerven.

Maar welke van onze eigenschappen erven we eigenlijk?

Meer over het erven van eigenschappen in deze opdracht.

Lijk jij meer op je vader of op je moeder? Of heb je van allebei een beetje?

Noteer voor jezelf wat je van welke ouders hebt geërfd.

Het kan natuurlijk ook zo zijn dat je niet weet wie je biologische ouder(s) is (zijn) of geen contact hebt met je biologische ouder(s).

Dan is deze vraag moeilijk te beantwoorden of misschien zelfs wel vervelend om te lezen.

Probeer dan in je omgeving te kijken. Bijvoorbeeld bij een vriend of vriendin. Lijkt hij/zij op zijn ouders?

Of misschien heb je dieren waarvan je wel één of twee van de biologische ouders kent.

(4)

Wat kan ik straks?

Aan het eind van de opdracht kun je:

• de begrippen cel, celkern, chromosoom, DNA, gen, genotype, fenotype, dominant en recessief beschrijven.

• de verschillen uitleggen tussen erfelijke en door het milieu bepaalde eigenschappen.

Wat ga ik doen?

Aan de slag

Stap Activiteit

Stap 1 Je bestudeert de Kennisbank en leert wanneer

eigenschappen erfelijk zijn en wanneer ze ontstaan door omgevingsfactoren. Hierover maak je ook een opdracht.

Stap 2 Hoe werkt je DNA? Dat leer je in deze stap. Je kijkt een video en maakt daarna een opdracht.

Stap 3 Je leert wanneer er sprake is van genotype en wanneer er sprake is van fenotype.

Wat is het verschil tussen dominant en recessief? Dat oefen je in deze stap.

Afronding

Onderdeel Activiteit

Begrippenlijst Hier vind je de Kennisbank en de begrippen die horen bij deze opdracht.

Eindopdracht Je maakt een fotocollage waarbij je eigenschappen indeelt in erfelijk en door omgevingsfactoren.

Terugkijken Terugkijken op de opdracht.

(5)

Benodigdheden

Materiaal voor het maken van de collage.

Tijd

Twee lesuren.

(6)

Aan de slag

Stap 1: Welke eigenschappen zijn erfelijk en welke niet?

Bestudeer uit de Kennisbank biologie van het onderdeel Erfelijke eigenschappen de eerste pagina:

Erfelijke eigenschappen

Wat is de invloed van je omgeving op je socialisatie en de eigenschappen die je ontwikkelt?

De zingende zusjes Aukje en Marieke van Ginneken zijn allebei succesvol.

Komt dat door hun aangeboren talenten of heeft hun omgeving dat gestimuleerd?

Bekijk het in dit filmpje op de site van SchoolTV.

Video:Aangeboren of erfelijk

https://schooltv.nl/video/popup/aangeboren-of-erfelijk-hoe-word-j e-wie-je-bent/#q=wat%20is%20erfelijk

Aangeboren of erfelijk

Bekijk de afbeelding en lees de 'eigenschappen' hieronder door.

Geef per eigenschap aan of deze eigenschap volgens jou wel of niet erfelijk is.

Het is ook mogelijk dat een eigenschap deels erfelijk is en deels wordt beïnvloed door je omgevingsfactoren.

Klik steeds op het juiste antwoord.

a haarkleur erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk b vorm van de wenkbrauwen erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk

(7)

c strikje in het haar erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk d vorm van de ogen erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk e kleur van de ogen erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk f kleur van de lippen erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk g vorm van de tanden erfelijk - niet erfelijk - deels erfelijk

Stap 2: Waar zitten de erfelijke eigenschappen?

Als je het goed bekijkt, is ons lichaam een grote fabriek waarin steeds nieuwe cellen worden aangemaakt.

De allerkleinste deeltjes van ons lichaam verschaffen onder andere informatie over ons uiterlijk.

Bestudeer uit de Kennisbank biologie uit het onderdeel Erfelijke eigenschappen de pagina over Chromosomen, genen en DNA:

Erfelijke eigenschappen - Chromosomen, genen en DNA

Bekijk de video met uitleg over DNA. Maak daarna de oefening.

Video:Onze cellen - DNA

https://schooltv.nl/video/popup/onze-cellen-dna-de-puzzelstukjes-v an-je-lichaam/#q=onze%20cellen

Maak onderstaande oefening.

(8)

Oefening

Erfelijke eigenschappen

https://maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/4488615

1

Beantwoord de volgende vraag over erfelijke eigenschappen.

De code voor één erfelijke eigenschap is een ...

Gen

DNA-streng

2

Een chromosoom bevindt zich in een ...

cel

celkern

3

Een gen is een deel van een ..

(9)

eiwit

chromosoom

4

Wordt deze eigenschap voor 100% door DNA bepaald?

je haarkleur

wel

niet

5

wat je leert

wel

niet

(10)

kleurenblindheid

wel

niet

7

je gewicht

wel

niet

8

je oogkleur

wel

(11)

niet

9

je huidskleur

wel

niet

10

je bloedgroep

wel

niet

(12)

geluksgevoel

wel

niet

12

aanleg voor sport

wel

niet

Stap 3: Erfelijke eigenschappen

Bestudeer uit de Kennisbank biologie uit het onderdeel Erfelijke eigenschappen de pagina Genotype en fenotype en de pagina Dominant en recessief:

Erfelijke eigenschappen - Genotype en fenotype - Dominant en recessief

Maak de volgende oefening.

Genotype en fenotype

(13)

De erfelijke eigenschappen die je van je ouders krijgt noem je je genotype.

Al je uiterlijke kenmerken, dus de eigenschappen die je van je ouders krijgt én de keuzes die je zelf maakt, noem je je fenotype.

Klik steeds op het juiste antwoord.

a Hoe noem je de erfelijke informatie die op je chromosomen

ligt? genotype - fenotype

b Hoe noem je al je uiterlijke kenmerken samen? genotype - fenotype c Als je je haar verft, verander je je ... genotype - fenotype d Je ... erf je van je vader en van je moeder. genotype - fenotype

Dominant en recessief

Erfelijke eigenschappen erf je van je vader en van je moeder. Bij de bevruchting zijn immers de celkernen van de zaadcel en eicel samengesmolten. Je ontvangt dus 50% van het erfelijk materiaal van je vader en 50% van je moeder.

De genen die in de zaadcel en de eicel zitten bepalen wie jij wordt. Deze genen kunnen dominant of recessief zijn.

Hoe noem je het gen dat bepaalt of jij een bepaalde eigenschap krijgt?

Dominant

Recessief

(14)

Afronding

Begrippenlijst

Erfelijke eigenschappen

Kenmerken/eigenschappen die een organisme aan zijn nakomelingen kan doorgeven.

Chromosomen

Het deel van een celkern dat genen bevat. Chromosomen bestaan uit DNA en eiwitten.

Gen

Deel van een chromosoom, dus een stukje van het DNA met een code: informatie over één erfelijke eigenschap.

DNA

Moleculen die de bouwstenen zijn van chromosomen. In het DNA zijn de erfelijke eigenschappen van een organisme vastgelegd.

Genotype

De verzameling genen; de genetische of erfelijke informatie van een individu.

Fenotype

Ook wel uiterlijke eigenschappen; alle waarneembare kenmerken van een individu. Het fenotype van een organisme komt tot stand door het genotype en milieufactoren (omgeving).

Dominant

Een dominante eigenschap komt in de waarneembare kenmerken van een organisme (=

fenotype) volledig tot uiting. Het allel is dominant over een recessief allel.

Recessief

Een recessieve eigenschap komt in de waarneembare kenmerken van een organisme (=

fenotype) alleen tot uiting als beide allelen op het chromosomenpaar recessief zijn.

Wanneer een dominant allel aanwezig is, overheerst de dominante eigenschap en zal de recessieve eigenschap niet tot uiting komen.

(15)

Eindopdracht: Fotocollage

Je kunt deze opdracht op de computer of op een vel papier maken.

Deel een pagina in drieën.

Zoek foto's of maak foto's van eigenschappen van de mens, waarvan het zeker is dat ze alleen door erfelijke eigenschappen worden bepaald.

Jullie mogen dus ook foto's van jezelf gebruiken.

Knip met een computerprogramma de digitale of met een schaar de gewone afbeeldingen van de eigenschappen uit. Plak ze op het linkerdeel van de pagina.

Herhaal dit met eigenschappen die niet voor 100% door erfelijkheid worden bepaald.

Plak deze in het middendeel van de pagina.

Zoek tot slot afbeeldingen met eigenschappen van de mens die uitsluitend door het milieu worden bepaald.

Knip ook deze eigenschappen uit en plak die rechts.

Rond de collage af door over de afbeeldingen van de eigenschappen dezelfde woorden te plakken als in de afbeelding zijn weergegeven.

(16)

Beoordeling

Je hebt deze opdracht goed uitgevoerd als:

• je de collage uit drie delen hebt opgebouwd:

◦ erfelijke eigenschappen.

◦ eigenschappen die door erfelijke aanleg en het milieu zijn bepaald.

◦ niet erfelijke eigenschappen.

• in de collage deze driedeling duidelijk is aangegeven.

• de collage er mooi en verzorgd uitziet.

Klaar?

Laat de collage beoordelen door je docent.

Collage maken

Een collage bestaat uit knipsels die op een ander papier geplakt zijn en samen een nieuwe afbeelding vormen.

Terugkijken

Intro

• Lees de intro van deze opdracht nog eens door.

Kon je makkelijk zien welke eigenschappen je van welke biologische ouder hebt gekregen? Als je geen

mogelijkheid had om een vergelijking te maken met je biologische ouder, heb je dan toch iemand anders kunnen vergelijken?

Kan ik wat ik moet kunnen?

• Lees de leerdoelen van deze opdracht nog eens door.

Kun je wat je moet kunnen?

(17)

Hoe ging het?

• Tijd

Bij de activiteiten stond dat je ongeveer 2 uur met de opdracht bezig zou zijn.

Klopt dat? Welke stap kostte de meeste tijd?

• Inhoud

Was de inhoud van de opdracht nieuw voor je of wist je het meeste al?

Schrijf op wat nieuw voor je was.

• Eindopdracht

Wat vond je van de eindopdracht? Heb je hiervoor foto's van jezelf gebruikt of juist niet? Wat was je reden om het wel/niet te doen?

Heb je gekozen om de afbeeldingen op een bepaalde manier vorm te geven?

(18)

Over dit lesmateriaal

Colofon

Auteurs content VO-

Laatst gewijzigd 2 december 2019 om 13:57

Licentie De Internationale Creative Commons 4.0 licentie waarbij de gebruiker het werk mag kopiëren, verspreiden en doorgeven en afgeleide werken mag maken onder de voorwaarden: Naamsvermelding en Gelijk Delen, zie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie licentie.

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:

Leerniveaus VMBO gemengde leerweg, 2, VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 1, VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 2, VMBO theoretische leerweg, 1, VMBO gemengde leerweg, 1, VMBO theoretische leerweg, 2

Leerinhoud en

doelen Reproductie en evolutie, Biologie, Reproductie Eindgebruiker leerling/student

Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rearrangeerbare