• No results found

WETBOEK „KOETARA AGAMA"

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "WETBOEK „KOETARA AGAMA" "

Copied!
96
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

W E T B O E K „KOETARA A G A M A "

HOOG - BAUSCH EN MALEISCH VERTAALD

GOESTI POETOE DILANTIK,

P O E N G Q A W A OP W A C H T G E L D .

A

HERZIEN EN VERBETERD

9

H. J E F. SCHWARTZ,

OUD A S S I S T E K T - R E S I D B N T .

B A T A V I A

LANDSDRUKKERIJ 1918.

(2)

0093 3752

(3)

II

WETBOEK „KOETARA AGAMA"

IN HET

HOOG - BAUSCH EN MALEISCH VERTAALD

DOOR

I GOESTI POETOE DJLANTIK,

POENGGAWA OP WACHTGELD.

HERZIEN EN VERBETERD

DOOR

H. J. E. F. SCHWARTZ,

OUD ASSISTENT-RESIDENT.

LANDSDRUKKERIJ 1918.

(4)

1. Poeniki daging sasträ saking Lokä-joekti, kaoepa- niijang wèntën sakadi mangséka, ngaran boejoeng, me- manah ring broeng solahé; malih wèntën sakadi tingkah igowak dëmën ring bangkaän, asapoenikä jwakti ting- kah djanmané moerkä ngaran momo, mësadija ring jëg;

malih tingkah djanmané lobä, memanah nëda glis bëtëk;

jan wèntën kaïwangan anak lijan sinah kanten antoek ipoen; gadjahé samping ring dèwèk ipoen, tan pisan kakantënang.

2 . Wèntën djanmä masang soenggä ring gagä, ring tjarik, ring koebon, masawèn antoek daoen-daoen, ka- poengkoer ring ngaboeté, raris wèntën këkarèn ipoen tan maäboet, mapwarä nganinin djanmä, wenang kadandä sang masang soenggä, tibä ring sang këni soenggä, madi- jamä-sahasä = 10.000; palan ipoen „ s r a m ä " (imä).

J a n padëm djanmané këni soenggä dandä sahäsotamä 20.000; sané asapoenikä kaöetjap s a t a t ä masang soenggä

„a m i k ä" wastan ipoen, déning ipoen ampah ngaimet, awinan makäkaren soenggan ipoen; asapoenikä oetja- ping sasträ.

3 . Malih wèntën djanmä masang soenggä ring margi, ring tjarik, ring gagä, ring koebon, ring karang, tëhër pëmasangé rahinä wëngi kabatëk antoek tambët ipoen, awanané t a n kaboetboet soenggan ipoen, wastoe ngani- nin djanmä lijan, mapwara padëm, wënang kadandä an- toek idä anaké agoeng dwi-goenotamä 40.000; sisip djan- mané asapoenikä mawastä „n i t i j ä s a h a s ä" patëh ring djanmä ngëléjak; asapoenikä oetjaping sasträ.

(5)

1. Adalah dalam kitab L o k ä - j o e k t i kelakoean orang djahat disamakan (oempamakan) dengan lalat, soeka sekali pada loeka boesoek; dengan boeroeng gagak soeka p a d a bangkai jang soedah boesoek; lagi dengan orang bertabi'at chijanat soeka sekali pada hoeroe-hara ; dengan kehendaknja orang demap dan loba maoe makan lekas-lekas kenjang, kesalahan orang lain lekas ia menge- tahoei, t e t a p i gadjah jang ada di sebelah badannja tiada dilihatnja.

2 . Kalau ada orang pasang randjau di ladang, sawah atau di keboen dan diboeboehnja t a n d a daoen-daoen menjatakan ada randjau, kemoedian ditjaboetnja randjau t e t a p i masih ada ketinggalan, laloe ada orang loeka ter- kena randjau jang ketinggalan itoe, haroeslah orang jang memasang randjau tadi dihoekoem denda 10 pekoe (*), sebab lalai; dan wang denda itoe diberikan kepada orang jang kena randjau; kalau orang jang kena randjau mati jang memasang randjau dihoekoem denda 20 pekoe.

Kesalahan itoe dinamai' „a m i k ä", sebab orang jang memasang randjau lalai pada waktoe mentjaboetkannja mendjadi ada jang ketinggalan.

3 . Kalau ada orang pasang randjau di djalan, sawah, ladang, keboen atau di pekarangan dan ditinggalkan t e t a p randjau itoe siang dan malam dari sebab kebodo hannja tiada ditjaboet, laloe ada orang terkena hingga mendjadi matinja, wadjib jang memasang didenda oen- toek radja 40 pekoe, nama kesalahan ini „n i t i j S, s a h a s ä", sama dengan kelakoean orang toekang sihir.

(') 1 pekoe = 1000 kèpèng (wang bolong asal dari negeri Tjina).

(6)

4 . Djanmä mamargi sarëng-sarëng ring djanmä ngi- wat, karoën kapadëmang antoek sang kawirangan, t a n sisip sang ngamadëmang.

5 . J a n wèntën djanmä mamanah ngiwat toer sampoen masämajä saking soekané sang patjang kaïwat, kandoegi raris kaëtoet toer kakënijang antoek sang madroewé djanmané, dandä oetamä 20.000 „ a n g i w a t k a w a- n g o e r a n" wastan ipóen.

6 . Wèntën djanmä kaïwat (sampoen poepoet maädol), wastoe kapanggihin antoek sang madroewé djanmané kaïwat, raris katëboes djanmä poenikä; sasampoené ka- tëbas kagënahang ring djron goestinnjä, tandang padëm oetawi itjal watang poenikä, jan asapoenikä, t a n wënang witjarajang „ a w a t a n g b o e b o e k a n " wastan ipoen, jogijä kalahang.

7 . Wèntën rowang loeh, sampoen koetoes sasih ma- gënah ring oemah goestinnjä, jan wèntën ngambil ngang- gé koerënan, wënang nëbas 16.000 „ a n d o e l ë k t a w o n r i n g 1 è n g é" wastan ipoen, toer wënang dandä 49.000.

8 . Wèntën djanmä mowani nari sasangkringan goes- tinnjä atawä rabin goestinnjä, wënang dandä dwi-goeno- t a m ä 40.000 „ a n g l a n g k a h i k a r a n g o e l o e " was- t a n ipoen.

9 . Indik mioetangang t a n mapoeträ toer t a n naën nagih sadawëg ipoené kari oerip, jan padëm sang ma- oetangan jwadin sang maoetang, t a n wënang pijanaknja nagih jwadin katagih „ k a r o e b o e h a n a d j a n g "

wastan ipoen; jan këdëh menagih, dandä 2200, „d j a 1 a k a w o e r a h a n" wastan kasisipannjä.

(7)

4 . Kalau orang berdjalan bersama-sama dengan orang

„n g i w a t", ja'ni jang mendjoewal orang jang dilarikan- nja, laloe kedoewa mereka itoe diboenoeh oleh jang ke- hilangan orang, jang memboenoeh itoe tiada salah.

5 . Kalau ada orang hendak „ n g i w a t " dengan soekanja orang jang akan dilarikan dan akan didjoewal, laloe kedapatan olèh jang poenja orang itoe, haroeslah jang hendak „n g i w a t " dihoekoem denda 20 pekoe,

„a n g i w a t k a w a n g o e r a n" nama kesalahan itoe.

6 . Djika orang jang dilarikan soedah didjoewal dan kemoedian kedapatan olèh jang poenja orang itoe, laloe diteboesnja kembali serta diserahkannja kepada pemerin- t a h a n (kepalanja), apabila m a t i atau hilang orang itoe t i a d a boleh diperkarakan; „a w a t a. n g b o e b o e k a n"

namanja, dan pengadoean t e n t a n g itoe wadjib ditolak.

7 . Kalau boedak perempoewan soedah 8 boelan lama- nja tinggal di roemah toewannja, diadjak orang laki2 djadi bininja, haroes ia meneboes 16 pekoe „a n d o e 1 e k t a w o n r i n g l è n g é " nama kesalahannja serta di- hoekoem denda 49 pekoe.

8 . Djika orang laki2 jang menawari toenangan (sa- sangkringan) a t a u isteri toewannja dihoekoem denda 40 pekoe „a n g 1 a n g k a h i k a r a n g o e 1 o e" nama kesalahan itoe.

9 . Oetang jang tiada dengan perdjandjian boenga dan jang beloem pernah ditagih olèh jang memberi oetang selama ia masih hidoep, kemoedian djika soedah mati a t a u jang beroetang mati, anaknja masing-masing tiada boleh menagih atau ditagih, „ k a r o e r o e b a n a d j a n g " namanja; maka kalau menagih djoega lagi dengan paksa, didenda 2200 kèpèng, „d j a 1 a k a w o e- r a h a n*' nama kesalahannja.

(8)

1 0 . Wèntën djanmä matatoembasan tan madroewé"

saksi panoembasé sadä ring soewoengé, ipoen sampoen oening ring barang poenikä bojä padroewéjan idagang, wënang sang noembas dandä sakadi djinah panoembas ipoen.

1 1 . J a n wèntën djanmä mëpoetranang djinah, patoe- té sané satak, mapoeträ akètèng sadinä; sané alaksä mapoeträ satoes sadinä.

1 2 . Wèntën djanmä ngoesoed loeh larangan, tëgës larangan poenikä: pandjrowan idä anaké agoeng, wënang dandä 40.000.

1 3 . Poenikä idä sang dwidjä rësi, siwä-boeddä, jadi- jan sabran idä mapoedjä, jan t a n pagëh b a k t i n idané ring Batarä, wastoe kadalih doestä, tjorah; jan satjihnä djati, wënang poetjä; jan tan jwakti kadi pandalilié, wënang idä ngawalik sadijaïn, sang 'ndalih jogijä dandä 150.000 „a n a r a n d j a n è n g r a t a " wastan ipoen.

1 4 . Malih jan idä pedanda, t a n manoet solaliing ka- panditan toer taloetoeh kadarman idané, kadalih doestä, tjorah, jan sawijakti wënang blatoengin; jan t a n jwakti kadi panënggoehé, wënang polih ngawalik sadijaïn 80.000.

1 5 . Malih djanmä mowani anäpolä, (sahasä antoek swarä, jwadin antoek limä bâtis) ring koerënan anak, wënang dandä 20.000.

1 6 . Malih wèntën djanmä maädjak-adjakan atawä ngëdih toeloengan ring djanmä loeh jwadin mowani ri kaëndjëkané ring oemah sang ngadjakang (ngëdih toe-

(9)

Ï O . Djika orang membeli barang di tempat soenji dengan t i a d a ada saksinja, t e t a p i tahoe b a r a n g itoe boekan poenja si pendjoeal, haroeslah pembeli didenda sebanjak oewang pembeliannja.

1 1 . Barang siapa mendjalankan oewang dengan boenga, maka jang sepantasnja oewang 200 kèpèng boenganja 1 kèpèng dan oewang 10 pekoe boenganja 100 kèpèng pada sehari.

1 3 . Orang jang sengadja menjentoeh perempoewan larangan, artin ja larangan: boedak perempoewan ke- poenjaan radja, haroes dihoekoem denda 40 pekoe.

1 3 . Pedanda Siwa a t a u Boedda meskipoen selaloe sembah jang (mawéda) kalau t i a d a berbakti kepada Toehan, kalau tertoedoeh berkelakoean djahat dengan ada keterangan jang njata, haroeslah ditjaboet kepen- ditaannja; kalau toedoehan t i a d a dapat dinjatakan, jang menoedoeh haroes dihoekoem denda 150 pekoe „a n a- r a n d j a n è n g r a t a " nama kesalahannja.

1 4 . Kalau pedanda tiada melakoekan benar kepen- ditaan, sehingga dapat tjatjat t e n t a n g soetjinja, ditoe- doeh berlakoe djahat dan terang toedoehan itoe, haroes- lah badannja dipoekoeli dengan djelatang; t e t a p i kalau pedanda itoe t i a d a salah jang menfitnahkan itoe dihoe- koem denda 80 pekoe.

1 5 . Orang laki2 memaki, memoekoel a t a u menendang bini orang, haroeslah dihoekoem denda 20 pekoe.

1 6 . Kalau orang m e m i n t a ' toeloeng kerdja kepada orang laki2 a t a u perempoewan, dan sementara mereka itoe ada di roemahnja dapat kena kedjahatan „p a r ä-

(10)

loengan) raris sinalih toenggil adjak-adjakan poenikä amanggih sëngkaon salwiring parädarä, wënang sang ngadjakang (ngëdih toeloengan) kadandä 4000; jan adjak- adjakan poenikä laksana memaling, mëmégal jwadin sal- wiring tingkah doestä, wënang sang ngadjakang kadandä 20.000; jan laksana a t a t a j i dandä 40.000; jan memaling pëkakas makarijä ka-tjarik, dandä 5000.

1 7 . Wèntën djanmä polih noedoek salwir ipoen, ka- ödalang t a n kawèhin, katëboes talër t a n kapawèhang, wënang djanmä poenikä dandä sakadi argan sané kadoe- doek, toer droewé poenikä mantoek ring sang madroewé moelä.

1 8 . Wèntën djanmä njahasèn okä jwadin rabin idä kërta, jwadin mapaijëg magëdëg-gëdëgan ngiring idä kërta, jan sih malaksanä langgijä, wënang kadandä an-

toek anaké agoeng 88.888 moewah pamërajastjita 8000.

1 9 . J a n wèntën oebajä sampoen p a s t i ring adjëng idä kërta, sampoen présida mawastä poepoet pisan, sané asapoenikä tan wënang malih obahang, wënang tëhër sa- kadi pamoepoet poenikä minakadi idä anaké agoeng mara- gä toenggoel, t a n wënang gasah-gèsèh, waloejä kadi gili mas sané maöekir, jogijä idä midandaïn sang linjok goengartä 10.000.

3 0 . Wèntën djanmä mawitjarä dalih-kadalih, daging paksan ipoen salili toenggil wëntèn samar, wèntën iwang, jan patjang misisip patoet dandaïn 6.000.

2 1 . Wèntën djanmä mawitjarä sasampoené ring pë-

(11)

d a r a " maka orang jang minta pertoeloengan itoe, haroes dihoekoem denda 4 pekoe; kalau orang itoe mentjoeri, membegal atau memboewat djahat jang di- namai „ d o e s t ä " (meloekaï orang t i a d a salah dan sebagainja), maka orang jang m i n t a ' pertoeloengan itoe didenda 20 pekoe; kalau mereka itoe memboewat kedja- h a t a n jang dinamai „ a t a t a j i " (membakar roemali, mengamoek dan sebagainja), jang m i n t a ' pertoeloengan itoe haroes didenda 40 pekoe; kalau mentjoeri perkakas pekerdjaan di sawah, haroes dianja didenda 5 pekoe.

1 7 . Djika orang dapat memoengoet barang apa djoega, dipinta' kembali olèh orang jang poenja t i a d a diberikan- nja, dipinta teboes djoega t i a d a dikasi, haroeslah orang jang dapat poengoet itoe, didenda seberapa harga barang jang dipoengoetnja dan barang itoe wadjib dikembalikan kepada orang jang asal poenja.

1 8 . Orang ganas kepada anak isterinja hakim K e r t a a t a u berbantah-bantahan dan marah-marah dengan hakim K e r t a a t a u melanggar 'adat istiadat, haroeslah orang itoe dihoekoem denda oentoek radja 88888 kèpèng dan

lagi beland j a selamatan 8 pekoe.

1 9 . Perdjandjian didepan mahkamah (Kerta) jang boleh diseboet soedah t e t a p betoel, t i a d a sekali-kali dapat diobah lagi, melainkan t e t a p l a h sebagaimana soedah ditentoekan, ja'ni seperti radja dj adi toenggoel t i a d a haroes bergojang dan seperti poelau mas beroekir, maka b a r a n g siapa moengkir pada perdjandjian patoet- lah radja menghoekoemkan denda banjaknja 10 pekoe.

2 0 . Kalau ada orang da'wa-menda'wa tetapi da'wanja salah satoe koerang terang dan ada salah, djika hendak disalahkan kelakoeannja hoekoemannja denda 6 pekoe.

2 1 . Djika ada orang mengadoe dan di madjelis penga-

(12)

padoewan, samar antoek ipoen ngoeningang indiké saking panëmbé raoeh kapamoentat, sang mawitjarä asapoeni- kä. „ t a n s a m i a m o e k t i" wastan ipoen, wenang dan- dä tinanggoeng nanging mangdä maoenädikä sisip ipoen.

2 2 . J a n wèntën djanmä mawanon2an, masikian, saro- ron, noenggilang panganggo, awor tedä ring tjorah, pradé ipoen mabastä, jogijä t a n polih panëboes pangëloes t a l i ; jan padëm, jogijä tan kalilènin; jan kanin, tan jogijä polih djinah panoembas tambä.

2 3 . J a n wèntën djanmä ngoedal päbahang, dandä 8000; jan wèntën djanmä ngëlëm papèt, dandä 10.000.

2 4 . Argan paksi prit dj i G, jan wèntën memaling, dandä 200; argan paksi oepih2 dji 12, argan poetëh, karä koewak dji 20, jan wèntën memaling dandä 400; argan boeron koewoek, majong, dji 50, rasé,- këlësih, kantjil, mërak dji 100, jan wèntën memaling, dandä 2000; argan kidang, mandjangan dji 2000, warak, sënoek dji 2000, jan wèntën memaling dandä 8000; argan banteng, këbo dji 4000, jan wèntën memaling dandä 20.000; argan djanmä dji 20.000, jan wèntën memaling dandä 40.000.

2 5 . Wèntën mowani troenä sampoen masrali toekon pamadikan, sampoen kanten sëmajané ngantèn raris troenä poenikä makoerënan ring loeh lijan, wënang itjal

panglamar ipoen; jan troenä poenikä mawali ma- ipoen nikëlin naoer panoekoe „ t a m b ä a m o e - idoeroesang makoerënan ring loeh dää poenikä.

a k e n k a r j ä" wastan ipoen.

(13)

•dilan keterangan dan adoeannja dari awal sampai achir- nja t i a d a terang dan benar, jang sedemikian itoe ber- n a m a „ t a n s a m i a m o e k t i" dan patoet menang- goeng salah, t e t a p i dendanja dengan menimbang besar ketjil perkaranja.

2 2 . Djika ada orang jang bersahabat, bersekoetoean, bermoepakat, sepakai dan bertjampoer makan dengan orang d jahat, kalau orang itoe kena ditangkap, tiada haroes d a p a t wang penggantian roegi kalau dilepas;

kalau mati, walinja t i a d a d a p a t teboesan njawa; dan kalau loeka, tiada dapat wang pembeli obat.

2 3 . Djikalau ada orang minta kembali barang jang soedah diberikannja, didenda 8 pekoe; djikalau menghi- langkan b a r a n g orang jang disimpan, didenda 10 pekoe.

2 4 . H a r g a boeroeng prit 6 kèpèng seekor, siapa jang mentjoeri didenda 200 kèpèng; harga boeroeng oepih- oepih 12 kèpèng seekor, siapa jang mentjoeri didenda 400 kèpèng; harga boeroeng poetar dan krekowak 20 kèpèng seekor, siapa jang mentjoeri didenda 400 kèpèng;

h a r g a koewoek, majong 50 kèpèng seèkor, rasé, tenggiling, kantjil, merak, harga 100 kèpèng seèkor, siapa jang men- tjoeri didenda 2 pekoe; harga kidjang, mendjangan, badak dan senoek_2 pekoe seèkor, siapa jang mentjoeri / didenda 8 pekoe; harga sapi, kerbau 4 pekoe seèkor, siapa

jang mentjoeri didenda 20 pekoe; harga manoesia 20 pekoe seorang, siapa jang mentjoeri didenda 40 pekoe.

2 5 . Kalau boedjang laki2 soedah men jerahkan mas- kawin dan hari kawinnja soedah tentoe laloe ia kawin dengan orang perempoewan lain, haroeslah dihilangkan maskawinnja, t e t a p i djika kemoedian boedjang itoe ber- obah pikiran serta teroes kawin dengan perawan jang tadi, haroeslah ia membajar maskawin lagi doewa ganda

„t a m b ä a m o e r o e n g a k ë n k a r j ä" namanja.

(14)

2 6 . Wèntën loeh dää mawangsä mènak ngoenggaliin mowani, né sami wangsä ring dää poenikä, t a n wënang mowani poenikä kadandä, rèh sami mawastä toenggil wangsä, wantali dangsah kadjatin ipoen; jan sampoen legä bapan iloeh patoeté imowani njërahang panoekoe, raris kapangantènang untoek ibapä; jan padé bapan iloeh poenikä mawèhang droewé ring pijanaké sadawëgé kën- djëkan makoerënan, riantoek pitrësnannja, mawastoe rihinan kapo padëm loeh poenikä, jogijä sané mowani ngambil toer 'ndroewéjang pawèwèh poenikä, asapoenikä patoet pamarginé „ p l a t n o h a n" wastan ipoen.

2 7 . Malih wèntën loeh dää makoerënan toer madroewé pijanak; jan padëm mowanin ipoen, wënang pijanaké sarëng ring méméné ngambil makadi 'ndroewéjang pawè-

wèh poenikä „t o e r o e k n o h a n" wastan ipoen, oetja- ping sasträ.

2 8 . Wèntën wäwaloengan ngrandjingin kakoebonan jwadin tjarik nëda sarwä widjä, raris kaëdjoek antoek sang madroewé paläwidjä, wastoe kasènggot sang ma- ngëdjoek, t a n iwang wäwaloengan poenikä, tan wënang witjarajang „d j a j a w a l i " wastan ipoen, oetjaping sasträ.

2 9 . Wèntën djanmä njëlang kambën, raris kaboeoe- kang jwadin kaöewèkang, wënang sang njëlang masëlangin antoek bëtjik. Malih jan kaïtjalang, wënang sang një- lang masëlangin antoek anjar, asapoenikä patoeté „o e- r o e k a m a d ä b a r o e" wastan ipoen.

3 0 . Wèntën djanmä njëlang ali2 mas, jan sih ngoedaän poenapi malih mas wajah; jan padé itjal, wënang masë- langin antoek mas wajah, sapoenikä patoet pamarginé..

(15)

2 6 . Kalau ada perawan berbangsa (t r i - w a n g s a) menjerahkan diri dengan maoenja sendiri karena soeka- nja kepada seorang laki2 jang sama bangsanja, maka laki2 itoe t i a d a ada salahnja, sebab sama bangsanja dan pemberian t a n d a pertoenangannja ketjil sadja;

maka djikalau bapa perempoewan itoe soeka memper- kenankan maréka itoe berlaki bini patoetlah laki2 itoe menjerahkan pembeli (maskawin) laloe dikawinkan olèh bapa perempoewan itoe. Maka djika ianja memberi harta-benda kepada anaknja pada waktoe kawinnja dari sebab tjintanja pada anaknja serta kemoedian perempoe- wan itoe lebih doeloe meninggalkan doenia, harta-benda itoe haroeslah diwariskan kepada lakinja, demikianlah jang diseboet „ p l a t n o h a n"

2 7 . Djika perempoewan perawan soedah berlaki dan soedah mendapat anak, kalau lakinja mati, haroeslah anak dan maknja menerima dan mempoenjaï h a r t a benda pemberian itoe; jang sedemikian „t o e r o e k n o h a n"

na manja.

2 8 . Kalau hewan (kerbau, sapi) masoek kedalam kebon atau sawah memakan tanam-tanaman, laloe ter-

tangkap olèh orang jang poenja tanam-tanaman dan orang itoe kena ditandoek maka hewan itoe t i a d a ada kesalahannja dan hal kena ditandoek t i a d a d a p a t diper- karakan „ d j a j ä w a l i " namanja.

2 9 . Ada orang memindjam kain; kalau diboewatnja kotor a t a u dirobèkkannja, haroeslah diganti dengan kain baroe jang seroepa itoe; kalau kain itoe hilang, wadjiblah diganti djoega dengan kain baroe „ o e r o e k a m a d ä b a r o e " namanja.

3 0 . Ada orang memindjam tjintjin m a s ; maskipoen masnja mas moeda apa lagi mas toewa, kalau tjintjin itoe hilang, haroeslah ia mengganti dengan tjintjin mas toewa. Begitoelah patoetnja.

(16)

3 1 . Wèntën djanmä njëlang droewèn anak lijan sa- lwir ipoen, kandoegi raris barang poenikä kaädol jwadin kasandajang, wenang ipoen kadandä, sakadi dandaning maling „m a l i n g a t i m p o e h " w a s t a n ipoen.

3 2 . wèntën djanmä memaling soroh sané matimbang, Iwir-ipoen bësi, tembaga, gangsä, paroenggoe, slakä ma- kadi mas jwadin wasträ sané bëtjik; jan lintang ring adji satoes, wënang padëmang, jan kirang ring adji sa- toes sadoeoer ring adji sèkët, kawënangané matoegël liman ipoen, jan tan asapoenikä, dandä 20.000, toer sané kapaling toelak nikël ping kalili; malih jan kirang ring adji sèkët, wënang ngantoekang nikël ping solas, poenikä madèwèk dädandan ipoen.

3 3 . Wèntën djanmä loeh mämargi katambakin antoek djanmä mowani lijan, tingkahé sakadi anak dëmën.

wënang dandä 6000.

3 4 . Wèntën djanmä loeh padëm ring marginé, jwadin ring genabé singid toer manandang tatoe, kantjit wèn- tën djanmä mowani madjoedjoek ring samping bangkéné, toer ngawaswas sahä ngëloesin kambën, tëngkaloeng, wastoe kapanggihin antoek brajan sang padëm, sang asapoenikä, wënang dandä 20.000 „d j a j ä s a n g g r a- h ä" wastan ipoen, jan tan ngëloesin panganggo dandä 10.000.

3 5 . Wèntën djanmä 'ndalihang mamisoeli; jan tan wijakti, sang mandalih wënang dandä 16.000; jan wijakti mëmisoeh, sang kadalih dandä 20.000.

3 6 . Wèntën djanmä troenä matjandä ring dää ring gënahé sëpi, ring margi, ring gagä, ring tjarik jwadin

(17)

3 1 . Kalau orang memindjam barang-barang orang lain, dan barang itoe didjoeal a t a u digadaikannja, haroes ia dihoekoem denda banjaknja seperti denda orang maling „ m a l i n g a t i m p o e h" nama kesalahan itoe.

3 2 . Ada orang mentjoeri serba barang bertimbang, seperti besi, tembaga, koeningan, peroenggoe, perak, dan mas atau kain jang baik, kalau har ganja lebih dari 100, haroeslah pentjoeri itoe diboenoeh; kalau harganja koe- rang dari 100 t e t a p i lebih dari harga 50 haroeslah tangan- nja pentjoeri dipotong; kalau tiada didjalankan sedemi- kian dendanja 20 pekoe dan bajar keroegian doewa

ganda harga b a r a n g jang soedah ditjoeri; maka djika harga barang koerang dari 50, hoekoemannja poelangkan harga barang sebelas kali ganda, itoelah hoekoemannja satoe-satoe.

3 3 . Kalau orang perempoewan berdjalan diadang olèh orang laki2 dengan kelakoean orang bersoeka- soekaan, haroeslah ia dihoekoem denda 6 pekoe.

3 4 . Ada majat orang perempoewan berloeka, terlantar di djalan atau di t e m p a t soenji, dan ada orang laki2 ber- diri sebelah majat itoe serta mengamat-amati dengan memboeka pakaian majat. itoe, kain atau selendang, kalau didapati olèh sanak-saudara orang jang mati itoe, haroeslah orang laki2 itoe dihoekoem denda 20 pekoe

„d j a j ä s a n g g r a h ä" nama kesalahannja ; djikalau orang itoe t i a d a memboeka pakaian majat didenda 10 pekoe

3 5 . Siapa mengadoe dimaki-maki orang, djika doesta pengadoeannja dihoekoem denda 16 pekoe dan djika soenggoeh jang memaki didenda 20 pekoe.

3 6 . Djika boedjang laki2 bersanda goerau dengan perawan di tempat soenji, di djalan, di ladang, di sawah

(18)

sagënah ipoen, itroenä wënang dandä 5000 „k a 1 o e t à - 1 o e t ä" wastan ipoen.

3 7 . Wèntën djanmä loeh karaosin antoek djanmä mowani, iloeh kaädjakin kagagä, katjarik sakadi solah anak dëmën, imowani wenang dandä 5000 „ a p i r ä n é- s ä" wastan ipoen.

3 8 . Wèntën djanmä nandan këbo, banteng jwadin koedä, raris wèntën mangëbrag, mawanan lèb jwadin maniëgat tätalen, jogijä ipoen njërëp masëngkër 40 dinä, jan t a n kasërëp, wënang ipoen masëlangin sané itjal sakawit „ t i j a s a k ë n " wastan ipoen.

3 9 . Wèntën djanmä ngëngkëbang rowang anak lij an, wënang dandä 40.000; toer noelakang sané kaëngkëbang.

J a n bantèng, këbo, koedä sané kaëngkëbang dandan ipoen 20.000 widji-widjïnën, toer noelakang sané këng- këbang.

4 0 . Kramaning managih pioetangan, mangdä nialara- pan swarä rahajoe; 1. pitahoewang sadijané patjang mërëkarèn; 2. sadijané patjang ngoeningajang; 3. sadi- jané patjang ngirid; 4. sadijané patjang mamëndët; sëng-

kërin adasä dinä, jan langkoeng sëngkër, talër t a n manaoer, dados bastä.

4 1 . Wèntën anak ngadéjang djanmä raris gagadèn poenikä malaksanä tjorah toer këni kapadëmang antoek sang manjandä, sang masandä wënang naoer gagadèn poenikä; jan kéwala kawikarajang djanmané masandä kadi arëp, saroronang kadi maling, wënang dandä

(19)

dan dimana djoega, haroeslah boedjang itoe didenda 5 pekoe „ k a l o e t ä - l o e t ä " n a m a kesalahan itoe.

3 7 . Kalau orang perempoewan diboedjoek olèh orang l a k p ' l a l o e diadjak pergi ke ladang, ke sawah, jaïtoe sebagai kelakoean orang bersoeka-soekaan, haroeslah laki2 itoe, dihoekoem denda 5 pekoe „ a p r e n é s a nama kesalahan itoe.

3 8 Djika orang menoentoen sapi, kerbau atau koeda, tiba-tiba ada orang menggertak sehingga hewan itoe terlepas lari a t a u poetoes t a l i ikatannja, haroeslah orang jang menggertak itoe diberi témpoh 40 h a r i m e n t j a h a n hewan jang hilang lari itoe, kalau t i a d a kedapat, wadjib- lah orang itoe mengganti sebanjak harga asal „t i j a s a- k ë n" n a m a kesalahannja.

3 9 . Orang jang menjeniboenjikan boedak orang haroes didenda 40 pekoe, dan mengembalikan boedak jang di- semboenjikannja.

Djikalau sapi, kerbau a t a u koeda disemboenpkannja, haroeslah ia didenda 20 pekoe boewat seekor, lagi mengembalikan hewan jang disemboenjikannja.

4 0 . Atoeran- orang menagih pioetangnja, hendaklah dengan soewara manis, lagi beri tahoe padanja: 1. bila akan menda'wa; 2. bila akan beri tahoe pada pembesar;

3 bila akan didjadikan kawan menoenggoe oetang dan 4 bila akan menahan segala kepoenjaannja; dan berilah tempo 10 hari lamanja, kalau liwat tempo 10 h a r i t i a d a djoega ia membajar, bolehlah ditangkap (ditahan).

4 1 . Ada orang menggadaikan orang, kalau orang ga- d a i a n itoe mendjalankan kedjahatan (mentjoeri oepama- nja) dan dapat diboenoeh oléh orang jang memegang gadai, jang menjerahkan gadai itoe haroes membajar wang gadaian i t o e ; djika diadoekan p e r k a r a sahadja,

KOETARA AGAMA (BALIN.)

(20)

20.000; djanmané asapoenikä mawastä „m a n a n d a - k e n t j o r a h".

4 3 . Wèntën rowang loeh tatoenggon raoeh kaöemah mowani lij an, saraoehé irikä raris kaparikosä antoek mowani poenikä mawanan iloeh njrit; djanmané mowani kadi arëp wënang dandä manoet sakadi kèh tatoenggon loeh poenikä.

4 3 . Wèntën djanmä ngambil sarwTä paläwidjä makadi pantoen ring gagä, ring sawah, awanané djag ngambil, pëtjak sampoen kaïdih, nanging t a n kawèhan; poenikä kranané brangti raris ipoen ngambil risëdëk soewoeng, sané asapoenika wënang dandä 10.000; „ d j a j ä w a l i "

wastan ipoen.

4 4 . Wèntën djanmä ngëlëm papèt, wënang ipoen noelakang argan papèt poenikä minggël sapisan, toer kadandä antoek ida anaké agoeng 20.000; „ m a l i n g - t j ë 1 ë k" wastan ipoen.

4 5 . Wèntën djanmä soegih malarapan saking wirosä mamanah moekti droewènang gëgadèn anak, wënang ipoen naöer sàkadi gëng djinah pëngadé poenikä minggël sapisan ring sang nggadéjang toer talër ngantoekang djinah poetrané pëtjak sampoen tampin ipoen miwah kadandä antoek ida anaké agoeng 20.000; „m a l i n g s a n- d ä" wastan ipoen.

4 6 . Malih salwiring gëgadèn kaanggèn antoek sang nggadé, jan t a n pëtjak moelä poepoeting oebajä, t a n wë- nang ipoen polih poeträ; jan maäwanan roesak gagadené anggèn ipoen raöehing wit djinah pëngadéné wënang it j al

„ p r e d a n ä b a n g g ä " wastan ipoen, gagadèn poenikä

(21)

maka orang jang menjerahkan gadai patoet disamakan dengan maling, dan dihoekoem denda 20 pekoe „m e n a n- d a k e n t j o r a h " namanja.

4 2 . Ada kawan perempoewan menoenggoei oetang d a t a n g ke roemah orang laki2 lain. sesampainja disitoe laloe dipaksa oléh laki2 itoe, hingga kawan t a d i mendjerit, laki2 jang selakoe itpe haroes dihoekoem denda sebanjak- nja oetang kawan itoe.

4 3 . Ada orang m i n t a ' kepada jang poenja mengambil (petik) roepa-roepa pala-wildja a t a u padi jang ada di ladang atau di sawah tiada diberi, laloe pada waktoe jang poenja tiada ada, orang itoe mengambil djoega karena marah t i a d a diberi, maka orang jang sedemikian itoe haroes dihoekoem denda 10 pekoe „d j a j ä w a l i"

nama kesalahannja.

4 4 . Ada orang mengambil (menggelapkan) barang titipan orang, akan perloe atau oentoenguja sendiri, haroeslah ia dihoekoem mengembalikan harga barang t i t i p a n itoe dengan lipatnja, dan didenda oentoek radja 20 pekoe „m a l i n g t j e 1 e k'' nama kesalahannja.

4 5 . Orang mampoe jang berniat mengambil (mendja- dikan milik) gadaian orang dengan sengadja dan akal, haroeslah ia membajar sebanjak wang gadai itoe dengan lipat ganda kepada orang jang menggadaikan barangnja dan mengembalikan berapa wang boenga jang soedah di- terimanja, lagi patoet didenda oentoek radja 20 pekoe

„ m a l i n g s a n d ä" nama kesalahannja.

4 6 . Djika barang gadaian dipakai oléh orang jang memegang gadai dengan t i a d a didjandjikan lebih doeloe, t i a d a haroes ia mendapat wang boenga; maka kalau barang itoe roesak karena dipakainja, pokok wang peng- gadaian hilang (tiada dapat kembali) „p r ë d a n ä

(22)

wenang toelak bëtjik ring sang mesandä.

4 7 . Malili gëgadèn jan roesak ring pasëpëlan (oeniak- mëtèn) toewi ring oemah pënglijangan „ t a n m ë n a h ä"

wastan ipoen, jan asapoenikä kéwala wënang kapahajoe toer kabëtjikang antoek sang ngadé, jan sang manjanda- jang patjahg nëboes manggëh sakadi wit djinah panjan- dané toer tëgëp naöer poetran ipoen.

4 8 . Wëritën djanmä kaoelä mamisoeh rabin bralimanä jwadin rabin ksatrijä „w a k d o e s t ä" wastan ipoen, jan padgatä-kalä wënang kaoelä poenikä kapadëmang, jan t:;n toeloes kapadëmang déning ipoen noenas oerip, toer kaïtjèn antoek ida anaké agoeng, wënang dandä astä pretamä = 40.000, tibä ring sang kapisoeh, bojä da kaätoer ring idä anaké agoeng.

4 9 . Wènten djanmä malaksanä doestä lwir ipoen:

ngamadëmang djanmä tanpädosä; „ a m b a o e d a n g - g r i s" = ngamadëmang djanmä mowani raris loeh ipoen kaämbil kaanggèn somah; „ a n g i w a t " = mëlaibang djanmä raris kaädol; „a m a 1 a t " = sahasä ngambil djan- mä loeh riparëpan akèh kadang-brajan ipoen; „ a m ë l o - g a n d a n g" = ngambil djanmä loeh sëdëk ring margä agoeng; „a m o e r o e g o e 1" = mërëkosa ngambil djanmä loeh risëdëk ring tojané, satjatjakan koerënan anak, pija- nak anak, jwadin rowang anak lijan; toer sampoen sami katjihnan kadoestajan ipoen, jan kapadgatä-kalä raris ipoen mëlaib toer kaëtoet boeri karoeroeh rahinä wëngi, kandoegi kapanggih ring pasingidan „b a n t è n g a t a - w a n b r a n ä" wastan ipoen, wënang rëdjëk b a s t ä toer padëmang, jan tan misadijä madëmang, atëh doestä poe- nikä atoerang ring idä anaké agoeng; jan ipoen mamitang sinampoerä toer kaïtjèn ampoenan antoek idä anaké agoeng, sarä ènak pakajóenan nibakin dandä, nanging

(23)

b a n g g ä " nama kesalahannja; dan barang . gada ian itoe wadjib diganti dengan jang baik.

4 7 . Kalau barang gadaian roesak dalam simpanannja dalam roemah tidoer a t a u dalam roemah penghiboeran

„ t a n m i n a h ä" namanja, maka orang jang memegang gadai itoe tjoema haroes membetoelkan dan membaikkan sadja dan djika orang jang menjerahkan gadai berniat meneboes kembali tetaplah membajar seberapa pokok wang penggadaiannja dan seberapa djoemlah boenganja.

4 8 . Ada orang bangsa soedra (kaoela) memaki isteri orang bangsa brahmana atau ksatria „ w a k d o e s t a "

nama kesalahannja, maka seketika itoe djoega bolehlah soedra itoe diboenoeh, kalau tiada diboenoeh sebab ia rnemoehoen ampoen (hidoep) serta dikaboelkan oleh radja, haroeslah ia dihoekoem denda 40 pekoe djatoeh kepada jang dimaki, boekannja radja dapat wang denda itoe.

4 9 . Ada orang melakoekan kedjahatan „d o e s t il"

jaïtoe memboenoeh orang jang tiada ada salahnja dan sabagainja, „a m b a o e d a n g g r i s" (mengambil bini orang sesoedah lakinja diboenoeh), „a n g i w a t" (me- larikan orang laloe didjoeal), „a m a l a t " (dengan paksa mengambil orang perempoewan di depan banjak sanak saudaranja), „ a m e 1 ë g a n d a n g" (dengan paksa me- ngambil orang perempoewan di djalan besar), „a m o e- r o e g o e 1" (dengan paksa mengambil orang perempoe- wan jang kebetoelan ada di air, artinja perempoewan bini orang, anak orang ataupoen boedak orang). Ojika soedah terang kesalahannja serta ia lari pada waktoe kedapatan mendjalankan kedjahatan itoe, laloe kemana djoega larinja dikedjar dengan teroes-meneroes siang dan malam sehingga ketemoe ditempat semboenji, itoelah diseboet „ b a n t e n g a t a w a n b r a n ä". Maka ha- roeslah orang itoe ditangkap dengan orang r a m a i dan di- ikat laloe diboenoeh. Maka kalau t i a d a djadi diboenoeh,

(24)

mangdä idä mamilihin radjä-dandä-tiga poenikä, säpaka- joenan jogijä; loewir tjattjakan ipoen: 1. dwigoenäta- mä = 40.000; 2. tjatoer-goenätamä = 80.000; 3. astä- goenätarda = 160.000, poenikä mawastä radjä-dandä tigä (tri-radjä-dandä).

5 0 . Djanmä makoekoehin djanmané jogijä pëndët, wenang dandä 20.000; jan makoekoehin djanmané jogijä irid, wënang dandä 10.000; irid-iridan maksajang pawi- tjarä, dandä 5000, toer mawoewoeh dwiwëlasan.

ö l . Wèntén djanmä ngalëmësin koerënan anak lijan, jwadin anak loeh rowang anak lijan, dandä 6000.

5 2 . Wèntén djanmä mangëlëbonin ngijëg anak, jan t a n ngoenoes këris, dandä 8000; jan ngoenoes këris, dandä 20.000; bagi tigä olihé mangëdoemang, sané abagian pa- kolihan sang kalëbonin.

5 3 . Poetüki indik oetang sané tan jogijä katami antoek pijanak sang maoetang, lwiripoen: 1. oetang bwat toh, salwiring toh-tohan; 2. oetang panoekon sadjëng; 3. oe- tang pangan kinoem sané tedan ipoen ndèwèk-dèwèk ; 4. oetang këkarèn panoekon koerënan; 5. oetang këkarèn dandä; poenikä sami mawasta „d a n ä p r a t i b o e h",

(25)

atoerkanlah oraüg djahat toe kehadepan radja. Maka djika ia memoehoen ampoen serta dikaboelkan oleh

radja apa sadja soeka dan timbangan radja akan men- djatoehkan denda atasnja djadi, asal dilaboehkan hoe- koeman jang diseboet „ r a d j a d a n d ä t i g ä", mana jang ditimbang adil.

Maka jang diseboet r a d j a d a n d ä t i g à ( t r i r a d j a d a n d ä ) jaïtoe l a . d w i g o e n ä t a m ä = -10 pekoe, 2a. t j a t o e r g o e n ä t a m ä = 8 0 pekoe dan 3a. a s t a g o e n ä t a m ä = 160 pekoe, demikianlah adanja.

5 0 . Barang siapa menoeloeng orang jang haroes di- tangkap melawan, wadjiblah dihoekoem denda 20 pekoe;

kalau t i a d a menjerahkan orang jang haroes ditoentoet dalam perkara oetang (boewat masoek djadi kawan), haroes didenda 10 pekoe. Maka orang jang haroes mem- bajar oetangnja, kalau masih sadja mengangkat perkara nja itoe, didenda 5 pekoe, t e r t a m b a h lagi membâjar

„d w i - w ë 1 a s a n" (20 %).

5 1 . Orang jang menawari bininja orang lain atau perempoewan boedak (kawan) orang lain dihoekoem denda 6 pekoe.

5 2 . Orang jang datang sengadja hendak berkelahi, kalau ia t i a d a menghoenoes keris, didenda 8 pekoe dan kalau menghoenoes keris dihoekoem denda 20 pekoe;

sepertiga wang denda itoe masoek kepada orang jang didatangi.

5 3 . Inilah adanja oetang jang tiada wadjib dibajar oleh anak jang menerima warisan, jaïtoe l a . oetang

djoedi, (segala djoedi); 2a. oetang pembelian toewak;

3a. oetang makan minoem jang dirasai sedapnja oléh jang meninggalkan poesaka sendiri; 4a. oetang ketinggalan pembeli bini; 5a. oetang ketinggalan denda. Kelima

(26)

t a n wënang tëmës ring pijanak sang maoetang, asapoe- nikä oetjaping sasträ.

5 4 . W è n t ë n djanmä mäkarjä ksétra ring tanah anak lijan, jan nanëm anak toewä, dandä 20.000; jan nanëm anak alit, dandä 10.000; jan nanëm wawaloengan, dandä 5000; asapoenikä dëdandan djanmanió mäkarjä ksétra ring t a n a k anak lijan kaoetjap ring sasträ.

5 5 . Wèntën djanmä mijëgan ring sami timpal ipoen, jan sih nimpoeg saloewiring né kaanggé nimpoeg, wastoe ngëninin djanmä lijan, mawanan mätatoe, dandä 5000,

„P a r ä d j a j ä" wastan ipoen, oetjaping sasträ.

5 6 . Wèntën djanmä mijëgan saling pisoeh „d o k a s a h o e r a n " wastan poen, t a n wënang witjarajang.

J a n sasiki mamisoeh, mëndëp sané sasiki, sang mami- soeh wenang dandä tjatoer përëtama = 20.000, „w a k d o e s t a" wastan ipoen, oetjaping sasträ.

5 7 . Wèntën djanmä mapëngëdihan toeloeng, jwadin kaëdihin toeloeng; malih wèntën djanmä m a t i t i p jwadin k a t i t i p i n ; jan padé wèntën kabëribinan ipoen sinalih toenggil, mawanan wëtoe witjarä, jan t a n wèntën katra- ngan ipoen sinah, tan wënang baosin witjarä poenikä

„o e t ä k a p ë t ë n g a n" jwadin „ a t o e n t o e n p a d â o e t ä " wastan ipoen sané asapoenikä; jan sampoen wèntën pasinah k a t r a n g a n ipoen, kalä poenikä wënang baosin witjarä poenikä.

5 8 . Wèntën rowang loeh kari trësna ring goesti pëmbëkël ipoen, kadëmënin toer kaanggèn somah antoek djanmä mowani rowang anak lijan, kasoewèn raris ma- droewé pijanak, saakèh pijanaknja loeh jwadin mowani, wënang kadroewé antoek goesti, pëmbëkël irowang loeh,

„ b a n t é n i n g p i t a r ä" wastan ipoen.

(27)

oetang itoe bernama „d a n ä p r a t i b o e h " tiada haroes ditoeiitoet pada anak si beroetang.

5 4 . Orang jang membikin koeboeran pada t a n a k orang lain, jaïtoe kalau mengoeboerkan majat orang toewa di- denda 20 pekoe; kalau mengoeboerkan majat anak-anak didenda 10 pekoe, dan kalau menanam bangkai hewan denda 5 pekoe, demikianlah kesalahannja.

5 5 . Ada orang berkelahi dengan temannja, oepama melempar dengan apa djoega, laloe mengenai orang lain hingga loeka, haroeslah jang melempar itoe, dihoekoem denda 5 pekoe „ p a r a d j a j ä" nama kesalahannja.

5 6 . Orang-orang berkelahi maki-memaki, „d o k a s a h o e r a n" namanja, t i a d a p a t o e t da'wa-da'wi.

Djikalau sebelah pihak sadja memaki, dan jang lain pihak diam sadja, m a k a jang memaki-maki itoe, haroes dihoekoem denda 20 pekoe, „w a k - d o e s t ä" nama ke- salahannja.

5 7 . Orang meminta toeloeng atau dipintaï toeloengan,.

dan orang bertitip a t a u dititipi, kalau orang-orang itoe bersangkoet perkara satoe sama lain t e n t a n g hal itoe, dan kalau t i a d a ada keterangan jang njata tentang per- kara itoe, tiada haroes diterima pengadoeannja, ialah

„ o e t ä k a p ë t ë n g a n " atau „a t o e n t o e n p a d a . o e t ä" namanja, jang sedemikian itoe. Djikalau soe- dah ada keterangan jang njata baroelah boleh diterima pengadoeannja.

5 8 . K a l a u boedak perempoewan jang masih setia tjinta kepada toewannja dipakai bini oléh boedak orang lain, dan dapat anak, maka sekalian anak-anaknja itoe laki2 atau perempoewan haroes djadi miliknja si toewan boedak perempoewan itoe „b a n t ë n i n g p i t a r ä" na- manja. Kemoedian kalau mati boedak perempoewan itoe

(28)

Rawingking jan rowangé loeh poenikä padëm, mawit saking maoewoet, ngalaboehang, misädijä ngoeloengang bëling jwadin itjal ngrorod, wënang sang nganggé koe- rënan katëmpoehan sapangargan rowang loeh poemk?i.

asapoenikä oetjaping sasträ.

5 9 . Wèntën djanmä njandä tjarik, gagâ, koebou;

wèntën kajoe-kajoe moewah pagëhan oerip ring pinggir t a n a h gagadèn poenikä; jan kakandik jwadin kaëbah an- toek sang ngadö, t a n saking lëgan sang njandajang, wë- nang itjal djinah pänjandä poenikä; malih jan ngoeroegin pakoendan, niakarjä bloengbangan, ngoewoegang poendoe- kan, <talër wënang itjal djinah penjandä poenikä; sané asapoenikä mawastä „p r ë d a n ä s a h a s à" oetjaping sastra.

©O. Poeïriki indik maoepah-oepahan:

1. Wèntën djanmä nanggap oepah moenggah, na- nging t a n masaksi indiké nanggap, jwadin moepahang, jan mangdé sëngkaon, mawanan padëm sang nanggap oepah, sang ngèngkèn moenggah wënang katëmpoehan, asapoenikä oetjaping sasträ.

2. J a n moepahang t a n masoepèksa ring sang madroe- wé djanmané moewah jan doeroeng mawèhang oepah, sabwat kasëngkaonan jwadin kapadëman djanmané nang- gap oepah poenikä, wënang sang ngèngkèn katëmpoehan;

asapoenikä oetjaping sasträ.

3. J a n sampoen kaoepahin toer wèntën djanmä asiki, këkalih, tätigä, makäsaksi djatining nanggap jwadin moe- pahang, sabwat sëngkaoné sang nanggap oepah, pitoewi mawanan padëm, tan witjaranën sang moepahang, dé- ning kapadëman ipoené malarapan saking ngrërëh tëda, asapoenikä oedjaring sastra.

6 1 . Wèntën djanmä moenggah kajoe, sarëng këkalih, jwadin katigä, tan saking wèntën ngèngkèn, wastoe

(29)

lantaran dâfi mengoeroet peroet laloe kegoegöerftn atau dengan sengadja méndjatoehkan boentingannjà a t à u hi- lang minggat, wadjiblah lakinja mengganti keroegian se- harga boedak perempoewan itoe.

5 0 . Kalau orang memegang gadai sawah, ladang atau kebon, jang berisi t a n a m a n kajoe a t a u pagar hidoep pada pinggir t a n a h gadaian itoe, d jika ditebang a t a u di- rambah oleh jang memegang gadai, tiada dengan izin jang menjerahkan gadai, haroeslah hilang wang penggadai- annja.

Demikian djoega kalau mengoeröeg kóebangan air (telaga) menggali p a r i t tjebakan atau meroesakkan galengan, haroes hilang wang penggadaian itoe „ p r ë - d a n ä s a h a s a" nama kesalahannja.

6 6 . Inilah hal oepah-mengoepahkan :

1. M a orang menerima oepah memandjat pohon akan tetapi tiada ada saksi pada waktoe diboewat perdjandji- annja; kalau dapat tjelaka hingga m a t i orang itoe, maka orang jang mengoepah haroes membajar keroegian.

2. Demikian djoega kalau orang jang mengoepah t i a d a mengasi tahoe kepada jang poenja orang jang mengambil oepah itoe serta beloem memberikan oepah; djikalau

orang oepahan itoe dapat tjelaka a t a u mati, orang jang mengoepah haroes membajar keroegian.

3. Kalau soedah dikasi oepah, dan saksi satoe doea a t a u tiga menjalakan hal menerima dan memberi oepah-

an maka bagaimana djoega ketjelakaan, walaupoen sam- pai mati, tiadalah salah orang jang mengoepahkan itoe, sebab keinatian itoe lantaran mentjari penghidoepan sendiri.

6 1 . Ada doea atau tiga orang bersama-sama meman- djat pohon kajoe tiada ada jang menjoeroeh, laloe

(30)

mijëgan ipoeii bëdoeöer marëboet boekti, salwir pënangr kaon ipoen, t a n wënang witjarajang; „ r a r e a r ë b o e t s w a r g a " wastan ipoen, oetjaping sastra.

6 2 . Sapoenikä talër idjoeroe boros, jan mërëboetin pakolihan ipoen, wastoe këni katëbëk timpal ipoen, tan wënang witjarajang; „ t a n m i n a h ä" w a s t a n ipoen oetjaping sastra; sakéwantën wënang mawèhang panoe- kon t a m b ä sasoewéné sakit goengartä 2.250; jan niawanan padëm wënang mawèhang oepäkarä pamidarä 3.400, asapoenikä oetjaping sasträ.

J a n sané nëbëk tan ngiring babaos kërta kadi arëp, satmakä ipoen mahä manëbëk, wënang dandä dwi goenä- tamä = 40.000, asapoenikä oetjaping sasträ.

6 3 . Wèntën djanmä sarëng akèh timpalé ngërërëh karjä, raris marëboet babagijan, mawanan dados jëg, wënang dandä pantjä mas == 5.000 widji-widji; oetjaping sasträ.

6 4 . Wèntën djanmä loengä-loengajan akèh timpalé masarëngan ring margi, déning kawëngijan, raris sami maïnëpan, wastoe wèntën timpalipoen katiban sakit jwa- din poenjah, wèntën babaktajan sang sakit 'j wadin ipoe- njah, poenikä kaëngkëbang antoek timpal ipoené, kapa- djarang itjal kamalingan, kapoengkoer jan droewé poenikä kapanggih sampoen maädol oetawi kasandajang antoek sané ngëngkëbang, wënang ipoen dandä dwimadijä saha- sä — 20.000 „s a m b é g ä p a p ä wastan ipoen oetjaping sasträ.

6 5 . Wèntën djanmä njëlang rowang loeh jwadin ro- wang mowani, jan padëm salit gawé jwadin itjal ming- gat, sang njëlang wënang katampoewan naoer hoetangé sang kasëlang, tibä ring sang madroewé rowang; asapoe- nikä oetjaping sasträ.

(31)

mereka itoe berkelahi diatas pohon karena bereboet hasil, maka segala ketjelakaannja t i a d a haroes ditoen- Toet perkara „ r a r e a r ë b o e t s w a r g ä " namanja.

6 2 . Demikian djoega orang pemboeroe, kalau bereboet- an pendapatan berboeroe hingga kena ditikam salah se- orang, t i a d a wadjib didjadikan perkara „ t a n m i n a h ä"

namanja. hanja jang menikam itoe haroes memberikan pembeli obat kepada jang ditikam selama ia sakit banjak- nja 2250 kepeng; maka kalau sampai djadi matinja, ha- roeslah memberi beland j a majat 3400 kèpèng.

Djikalau jang menikam itoe tiada menoeroet kepoetoe- san pengadilan sebagai terseboet diatas, dipandang dengan sengadja ia menikam, patoet dihoekoem denda 40 pekoe.

6 3 . Ada orang bersama teman banjak mentjahari pekerdjaan, kalau bereboet pembahagian hasilnja laloe berkelahi, haroeslah masing-masingnja dihoekoem denda 5 pekoe.

6 4 . Ada orang perdjalanan bersama teman banjak;

karena kemalaman mereka itoe menginap, laloe ada jang sakit atau inaboek dan barang pembawaannja diseni-

• boenikan oléh temannja serta dikatakan hilang ketjoe- riau : kemoedian kalau barang itoe kedapatan soedah ter- djoeal atau digadaikan oléh jang menjemboenikan itoe, haroeslah ia dihoekoem denda 20 pekoe „ s a m b é g a - p a p ä" nama kesalahannja.

6 5 . Ada orang memindjam boedak laki2 a t a u perem- poewan; kalau boedak itoe m a t i karena pekerdjaannja atau hilang minggat, haroeslah orang jang memindjam itoe dihoekoem mengganti keroegian membajar oetang boedak jang dipindjamnja kepada toewan boedak itoe.

(32)

6 6 . Wèntën. djanmä njëlang këbo, bantèng jwadin koedä patjang kaanggèn mäkarjä jan padé itjai ma,kadi padëm antoek sang manjëlang, wënang ipoen magëlangin;

asapoenikä oetjaping sastra.

6 7 . Wèntën këbo, bantèng, ring patêgoelan raris njènggot këbo, bantèng jwadin koedä panglèban, t a n iwang sané njènggot saking patëgoelan; asapoenikä oetjaping sasträ.

6 8 . Poeniki tingkah djanmä p a n o e s i f i (sahasä):

jan nigtig pää, batis, dandä prötamä sahasä = 5000;

jan nigtig awak, dandä mandijä sahasä = 10.000;

jan nigtig tëndas, dandä oetamä sahasä = 20.000:

sapoenikä oetjaping sasträ.

6 9 . Wèntën malin djanmä p a r p e s i ä ring anak lijan, mawanin kanin widjil rah, oetamä dandä 20.000;

jan njalnjal koelit, madijamä dandä 10.000, jan sakéwan- ten malwang sakité taën ipoen, pretamä dandä 5.000;

asapoenikä oetjaping sasträ.

7 0 . Wèntën djanmä „ p a r o e s i ä " »jëpëg jwadin mënëbëk këbo, bantèng tanpä kranä, jan padëm sané kasëpëg jwadin sané katëbëk, djanmané sapoenikä

„ n g a m o e k " wastan ipoen, wënaug padëmang; jan t a n padëmang dandä 20.000; malih jan tan padëm sané kasa- hasèn, dandä 10.000. J a n nëda tatandoeran këbo, ban- tèngé sané kapadëmang poenikü, kéwala wënang ipoen masëlangin argan këbo bantèng poenikä; asapoenikä oetjaping sasträ.

7 1 . Wèntën djanmä loeh malakganä doesta, salwi- ring doestä laksanajang ipoen, oepami njorah asing asing droewèn anak lijan, makadi manialjng djanmä,

(33)

6 6 . A d a orang niemindjam kerbau, sapi a t a u koeda akan dipakai bekerdja, kalau hewan itoe hilang a t a u ma- t i dalam tangannja, haroeslah ia mengganti.

6 7 . Kalau kerbau sapi sedang di ikatan menandoek kerbau sapi a t a u koeda jang memang terlepas, tiadalah salah hewan jang menandoek itoe.

6 8 . Hal kesalahan „p a r o e s i ä " jaïtoe:

kalau memoekoel paha, kaki, didenda 5 pekoe;

kalau memoekoel badan didenda 10 pekoe;

kalau memoekoel kepala didenda 20 pekoe;

6 9 . Lagi barang siapa berboewat salah „p a r o e s i ä "

pada orang lain sehingga loeka keloewar darah, dihoe- koem denda 20 pekoe; kalau tjoema bengkak atau lebam koelitnja, didenda 10 pekoe; kalau tjoema sakit dan gam- pang ditahannja, didenda 5 pekoe.

7 0 . Kalau ada orang berboewat salah „p a r o e s i ä"

pada héwan jaïtoe memoekoel kerbau a t a u sapi dengan golok (barang tadjam) atau menikam dengan t i a d a ada sebabnja; djikalau hewan itoe mati, maka orang itoe

„n g a m o e k" namanja, haroeslah diboenoeh, kalau tiada diboenoeh, didenda 20 pekoe.

Dan kalau héwan itoe tiada mati, didenda 10 pekoe.

Maka kalau héwan dimatikan, karena memakan tanam- tanaman, orang jang memboenoeh haroeslah tjoema dihoe- koem mengganti keroegian seharga héwan jang diboe- noeh itoe.

7 1 . Kalau orang perempoewan melakoekan kelakoean djahat seperti mentjoeri barang, orang atau hewan, ma- ka tjoema dihoekoem memoelangkan seberapa harganja

(34)

oetawi wawaloengan, w a n t a h sakawit ipoen wënang noe- lakang pangargä, manoet nistä madijä oetamané sané katjorah, tibä ring sang madroewé, toer kadandä satëngah dandaning tjorah mowani; asapoenikä p a t o e t kasisipan djanmané loeh.

J a n loeh doestä poenikä ngamadëmang djanmä sasamèn ipoen, pitoewi djanmä mowani sané kapadëmang, tan wënang mapangili sawä; asapoenikä oetjaping sasträ.

7 2 . Poeniki mawastä „p a n t j ä b a n g g a " ; tjatjakan ipoen:

1. a n i j ä-w a d i = toengkas paksané ring kandané rihin ; 2. a k r i j ä-d é s i = toengkas paksané ring saksinipoen;

3. d o p ä t a j i = nganggon anak rowang t a n malara- pan djinah, makadi t a n p a soerat k a t r a n g a n ; 4. n i r o e k t i r a h = t a n oening njaoerin kandan moe-

soeh sok ngawidjilang kandan dèwèk;

5. p r a p a j a j i = minggatt t a n wèntën! anak manmnggi- hin.

Poenikä mawastä ,,p a n t j ä b a n g g a " . Salwiring witjarä jan sampoen kalëboe ring „p a n t j ä b a n g g a "

sakadi arëp, wënang kaonang; asapoenikä oetjaping sas- tra.

7 3 . Wèntën djanmä mapadik, sampoen masrah pang- lamar, poepoet semajä malih tigang dinä patjang ngan- tèn, kandoegi raris dää poenikä, kapaksä ring margi-margi jwadin ring pakajëhan, djanmané asapoenikä t a n wënang toeloes makoerënan, toer pamadikannja t a n wënang malih toelakang „ k o e m ë b o e r t a t a w a n a s a t " wastan ipoen, toer dandä dwigoenä madijä sahasä 40.000; asa- poenikä oetjaping sasträ.

7 4 . Wèntën loeh dää sampoen poepoet kapadik, raris ipoen makoerënan ring mowani lij an, wënang ipoen noela- kang pamadikan poenikä minggël sapisan; jan t a n toelak antoek ipoen, wënang loeh poenikä kapadëmang „a 1 o e n

(35)

jang soedah ditjoerinja itoe kepada jang poenja dan di- koekoem denda setengah d a r i dendanja pentjoeri laki2; demikianlah p a t o e t kesalahannja pentjoeri perempoewan.

Kalau perempoewan d jahat itoe memboenoeh orang jang satoe bangsa dengan dia, walaupoen orang laki2 jang di- boenoehnja tiadalah baroes dihoekoem membajar belan- dja majat.

7 2 . J a n g diseboet „ p a n t j ä b a n g g ä" jaïtoe:

1. a n i j ä w a d i == berbeda k a t a (pengakoean) moeloet dengan katanja jang soedah tertoelis dalam soerat pemeriksaan doeloe.

•2. a k r i j ä d è s i, = berbeda k a t a (pengakoean) dengan k a t a saksinja.

3. d o p a t a j i == memakai orang d j adi kawan (boedak) t i a d a berdasar wang dan t i a d a ada soerat keterangan.

4. n i r o e k t i r a h = t i a d a dapat melawan k a t a moe- soehnja, tjoema semaoe-maoenja sadja mengeloewar- kan kata.

3. p r a p a j a j i = minggat t i a d a a d a orang mendapati.

Segala perkara jang termasoek dalam bilangan jang terseboet diatas, haroeslah dikalahkan.

7 3 . Ada orang laki2 meminang perawan dan soedah ia menjerahkan pemberian pertoenangan; perdjandjiannja lagi 3 h a r i akan kawin, tiba-tiba laloe perawan itoe, ia paksa gagahi di djalan a t a u di tempat mandi, maka orang laki2 lakoe demikian t i a d a p a t o e t dikawinkan dan segala barang pemberiannja t i a d a haroes dikembalikan „k o e- m e b o e r t a t a w a n a s a t " nama kesalahannja; wa- djiblah dihoekoem denda 40 pekoe.

7 4 . Ada perawan soedah doedoek bertoenangan, laloe berlaki kepada orang lain, haroeslah ia mengembalikan mas kawin jang ia soedah terima dengan lipatnja, maka kalau ia tiada mengembalikan, haroeslah perawan itoe

KOETAEA AGAMA (BALIN.)

(36)

m a s a w é t a m o e 1 a n" wastan ipoen; jan noenas oerip makakalih loeli mowani, wenang kadandä tinanggoeng dwigoenätamä 40.000; asapoenikä oetjaping sasträ.

7 5 . Wèntën djanmä soegili nianagih oetang, saman;.h ipoen ngambil droewèn sang maoetang, oepami njoeli- njoeh, djangan-djangan, ngëdjoek bèbèk, ajam; jan asa- poenikä wenang itjal djinali ipoen „ p r e d a n ä s a h a- s ä" wastan ipoen, oetjaping sasträ.

7 6 . Wèntën djanmä soegih nagih paoetangannjä ring- sang maoetang, ngambil salwirné kapanggihin ring djoe- mah sang katagih, jan sampoen padä soeka, wënang; toer jan sampoen magoetoek argan sané kaämbil ring kèh oetang poenikä, présida oetas paoetangan poenikä; jan kirangan argan sané ambil ipoen, kari jogijä ipoen ngë- toet sasisan paoetangan poenikä; jan lintangan argan sané kaämbil antoek sang maoetangang, wënang ipoen noelakang kalintangan poenikä ring sang maoetang, jan pade" ipoen tan njak noelakang kalangkoengané, wënang kadandä antoek ida anaké agoeng dwi madi ja sahasä 20.000, toer wënang naoer sakadi akèh pänagihnjä ring sang maoetang (katagih), sané asapoenikä mawastä

„ p r e d a n ä m o t ä k a j ä l o b ä " oetjaping sasträ.

7 7 . Sapoeniki tingkahing maoetangang moewah ma- oetang, mangdä makakalih magëhang kadarman, loewir ipoen, sang maoetangang sampoen bës glis managih, pa- toeté wèhin kalangan saking tigang sasih rawoeh kaënëm sasih, jan sampoen oening ring katiwasan sang maoetang toer t a n madroewé idëp nistoerä; p a t o e t é sang maoe- tangang dranä ring manah, asapoenikä kadarman sang maoetangang.

Malih kapatoetan sang maoetang .keni sampoen djan- tos katagih, sampoenang lintangan ring sëngkër tigang sasih rawoeh kaënëm sasih mangdä sidä oetas oetangé.

toer mangdä éling ring dèwèk kapioetangan, makadi sam-

(37)

diboenoeh „a 1 o e n m a s a w é t a m o e 1 a n" nama ke- salahannja; kalau kedoewanja laki perempoean minta ampoen (hidoep) haroes dihoekoem denda 40 pekoe.

7 5 . Ada orang mengasi oetang, kalau sekehendaknja mengambil kepoenjaan orang jang beroetang, oepama ke- lapa, sajoer-sajoeran bèbèk atau a jam, haroeslah dihi- langkan wang pioetang itoe ,,p r ë d a n ä s a h a s ä"

nama kesalahannja,

7 6 . Orang menagih pioetang dengan mengambil sega- la apa jang didapati di roemali orang jang ditagih, kalau memang soedah sama rila, bolehlah; dan kalau soedah sepadan dengan wang oetang itoe, loenaslah pioetangnja;

kalau masih koerang harga barang jang diambil itoe dari djoemlah pioetangnja masih boleh ia menoentoet kekoe- rangan itoe; t e t a p i kalau lebih pengambilannya, haroes- lah ia mengembalikan kelebihan itoe; djika ia t i a d a maoe mengembalikan kelebihan itoe, patoetlah ia dihoekoem denda oentoek radja 20 pekoe dan membajar kepada orang jang ditagih sebanjak wang jang ia tagih t a d i ; kesalahan itoe bernama „p r ë d a n ä m o t ä k a j ä 1 o- b a".

7 7 . Beginilah patoet tingkah lakoenja orang berpi- oetang atau beroetang; hendaklah kedoewanja mené- goehkan sabar, jaitoe orang jang memberi oetang dja- nganlah terlaloe lekas menagih, patoetnja ia kasi ang- garan (tempo) dari tiga sampai 6 boelan; kalau memang soedah njata orang jang beroetang itoe tiada mampoe dan tiada sekali ada ingatan djahat, seharoesnja orang jang memberi oetang itoe bersabar hati, demikianlah wadjibnja orang jang memberi oetang.

Dan djoega patoetnja orang jang beroetang, hendaklah djangan toenggoe sampai ditagih dan djangan liwat tem- po tiga sampai enam boelan, melainkan diloenaskannja

(38)

poenang mamanah lëngit, këni njoeksëmajang oegi ring manah, asapoenikä oegi kadarman sang maoetang.

Djanmané asapoenikä makakalih ,,s a d o e d a r m ä"

wastan ipoen, kaalëm antoek idä B a t a r ä Dane Swarä.

7 8 . Wèntën djanmä ngëdih toeloengan salwir ipoen ring pijanak anak jwadin ring rowang anak lijan, jan tan mitaoewaug makadi t a n wèntën poetoesing oebajä, ring sang madroewé pijanak jwadin ring sang madroewé ro- wang poenikä, mawanan raris pakarjan sang kaëdikin toeloengan ngawëtoewang panjëngkaon salwirnjä, t a n wënang witjarèn makadi katëmpoeanin sang kaëdihin toeloengan, déning ,,a 1 a k o e m a n g é r" w a s t a n ipoen.

J a n dèwèk sang kaëdihin toeloengan poenikä pèt kasëng- kaon salwirnjä makadi padëm, wënang sang ngëdih toe- loengan katampoeän rèh wité t a n madjati (mitahoe) ring sang madroewé pijanak jwadin sang madroewé rowang poenikä.

7 9 . Wèntën bantèng jwadin këbo kapanggih ring mar- gi agoeng, wastoe noeoek djanmä mamargi, tan wënang witjarajang, patoeté impasin.

8 0 . Wèntën këbo bantèng ring papatokan ring paèm- bonan jwadin ring badan ipoen manjènggot djanmä jwa- din wawaloengan, sané nësëk marikä, mawanian kanin pitwi loeng, makadi padëm sané kasènggot, t a n wënang witjarajang „ k a n d o n p o e g ë r a n" w a s t a n ipoen.

8 1 . Wèntën këbo bantèng matjangtjang, raris masa- sènggotan sami këbo bantèng ring patëgoelan, t a n wë- nang witjarajang, patoeté saking katoenijan dohang gë- nahé nëgoel.

8 2 . Wèntën djanmä njëlang salwir droewèn anak lijan,

(39)

oetangnja dalam masa itoe; lagi hendaklah ia ingat pada pertoeloengan soedah diberi oetang dan djanganlah ia sakit h a t i ; haroeslah menoendjoekkan terima kasihnja;

demikianlah wadjibnja orang jang beroetang; kedoea orang jang berkelakoean seperti terseboet t a d i „s a d o e d a r - in ä" namanja, dan akan dipoedji oleh B a t a r a D a n e S w a n l

7 8 . Orang meminta toeloengan apa-apa kepada anak orang a t a u boedak orang, kalau orang itoe t i a d a niema'- lcemkan atau mendirikan perdjandjian lebih doeloe ke- pada orang jang poenja anak a t a u jang poenja boedak,

apa bila barang perboewatan anak a t a u boedak tadi membahajakan apa-apa, tiadalah haroes anak atau boe- dak itoe disalahkan atau mengganti keroegian sebab

„a 1 a k o e m a n g e r " namanja.

Kalau diri anak atau boedak itoe mendapat bahaja apa djoega atau mati, haroeslah orang jang meminta toeloe- ngan itoe dihoekoem mengganti keroegian; salahnja karena ia t i a d a mema'loemkan hal minta toeloeng kepa- da orang jang poenja anak atau boedak.

7 9 . Kalau sapi atau kerbau ketemoe di djalan raja laloe menoebroek orang jang berdjalan, tiadalah patoet diperkarakan, seharoesnja orang itoe menjimpang.

8 0 . Ada kerbau sapi terikat pada patokan di perna- oengan atau dalam kandangnja menandoek orang atau hewan jang mendekati kesitoe sampai loeka p a t a h atau m a t i ; jang sedemikian itoe, tiadalah haroes diperkara- kan „k a n d o n p o e g ë r a n" namanja.

8 1 . Kalau kerbau sapi t e r t a m b a t (terikat) berdjoc- wang bertandoekan satoe sama lain t i a d a haroes didja- dikan perkara, sebab dari tadinja patoet didjaoehkan mengikat.

8 3 . Ada orang memindjam barang apa djoega, kata-

(40)

pad j aré patjang kaanggèn bwat makar ja, raris droewé poenikä kaädol j wadin kasandajang antoek sang njëlang,

„m a l i n g a t i m p o e h" wastan ipoen, wenang dandä 20.000 toer droewé poenikä, wenang katoelakang nikël ring sang moelä madroewé.

8 3 . Poeniki mawastä „ w a k p a r o e s i a", tjatjakan ipoen:

brahmana ngoeman-oeman (misoeh) ksatrijä, wënang dandä 1000;

brahmana ngoeman-oeman (misoeh) wesijä, wënang dandä 500;

brahmana ngoeman-oeman (misoeh) soedrä, wënang dandä 250;

ksatrijä ngoeman-oeman (misoeh) brahmana, wënang dandä 2000;

ksatrijä ngoeman-oeman (misoeh) wesijä, wënang dan- dä 1000;

ksatrijä ngoeman- oeman(misoeh) soedrä, wënang dan- dä 500;

wesijä ngoeman-oeman (misoeh) brahmana, wënang dandä 5000;

wesijä ngoeman-oeman (misoeh) ksatrijä, wënang dandä 2500;

wesijä ngoeman-oeman (misoeh) soedrä, wënang dandä 525;

soedrä ngoeman-oeman (misoeh) brahmana, wenang dandä 40.000;

soedrä ngoeman-oeman (misoeh) ksatrijä, wënang dan- dä 20.000;

soedrä ngoeman-oeman (misoeh) wesijä, wënang dan- dä 10.000.

J a n sami wangsané ngoeman-oeman (misoeh), wënang dandä 225.

8 4 . Wèntën djanmä ngadol jwadin noembas wawa- loengan ring tëpi siring manjingsé ngrërëh ilid, jwadin

(41)

nja perloe akan goena bekerdja, kalau barang itoe didjoeal atau digadaikan „ m a l i n g a t i m p o e h" nama kesa- lahannya, haroes dihoekoem denda 20 pekoe, dan barang jang dipindjam patoet dikembalikan dengan lipat kepada jang poen j a.

8 3 . Kesalahan bernama „w a k - p a r o e s i ä" jaïtoe : Brahmana memakhi (menistakan) ksatria, denda 1 pekoe. I

Brahmana memaki (menistakan) wésia, denda 500 kèpèng.

Brahmana memaki (menistakan) soedra, denda 250 kèpèng.

K s a t r i a memaki (menistakan) brahmana, denda 2 pekoe.

K s a t r i a memaki (menistakan) wésia, denda 1 pekoe.

K s a t r i a memaki (menistakan) soedra, denda 500 kèpèng.

Wésia memaki (menistakan) brahmana, denda 5 pekoe.

Wésia memaki (menistakan) ksatria, denda 2500 kèpèng.

Wésia memaki (menistakan) soedra, denda 525 kèpèng.

Soedra memaki (menistakan) brahmana, denda 40 pekoe.

Soedra memaki (menistakan) ksatria, denda 20 pekoe Soedra memaki (menistakan) wésia denda 10 pekoe.

Djikalau memaki (menistakan) a n t a r a sama. bangsa denda 225 kèpèng.

8 4 . Ada orang mendjoewal atau membeli hewan di tepi-tepi (watas) sengadja pada tempat jang sepi-sepi

(42)

sang noembas t a n oening ring wawaloengan poenikä wit tjorahan, wënang sang noembas tjorin pakäkirab djinah panoembas ipoen, wënang toelak sakawit.

J a n sang noembas oening ring wawaloengan poenikä wit tjorahan, wënang ipoen kadandä sakadi argan wawa- loengané katoembas, toer djinah panoembasnjä wënang itjal, sané asapoenikä mawastä „s a k a r a ï t ft" oetjaping sasträ.

8 5 . Wèntën djanmä mapaüon ring doestä, toer ipoen sampoen oening ring kadoestajan djanmä poenikä, taler ipoen ngëwèhin tedä, ngatëhang, ngëngkëbang, pitwi pèt maïlon antoek padjar kéwantën, inggih djanmané asa- poenikä, wënang dandä oetamä dandä 20.000 „ m a n g i - k ë t s o e k a n i n g w a n g k é " wastan ipoen.

8 6 . Wèntën këbo, banteng njènggotin sang nganggèn makarjä, t a n wënang witjarajang „ d j a j ä w a l i " , was- t a n ipoen toeloes kasakitan sang kasènggot.

8 7 . Wèntën djanmä memaling tënggala, lampit, risë- dëk rahinä, wënang dandä p r e t a m ä sahasä = 4000; jan kapaling kalaning wëngi, dandä dwigoenätamä = 40.000;

asapoenikä oetjaping sasträ.

8 8 . Wèntën djanmä ndalihang anak memaling, nda- lih anak makäkaroeh, jan t a n soedjati t a n p a tjihnä pan- dabh ipoen, wënang dandä oetamä = 20.000 „ d r a t i k r a m ä" wastan ipoen.

8 9 . Wèntën djanmä ndalihang anak a t a t a j i (noen- djël oemah, njëtik, ngëléjak, ngamoek, misoenajang sang ratoe, marikosä anak loeh) makadi ndalih anak mamati- mati, jan tan soedjati tanpa tjihnä pandalih ipoen, wë-

(43)

(tersemboenji), meskipoen orang jang membeli itoe me- ngakoe t i a d a tahoe bahwa héwan itoe asal tjoerian, ha- roes disoempah „ p a k ä k i r a b " (soempah dari pemerin- tah) dan wang pokok pembeli p a t o e t dikembalikan kepa- danja.

Kalau orang jang membeli itoe tahoe, bahwa héwan itoe asal tjoerian, haroes ia dihoekoem denda sepadan dengan harga héwan jang soedah dibelinja, dan wang pembelinja haroes hilang (tiada kembali kepadanja),

„s a k a r a i t ä nama kesalahannja.

8 5 . Ada orang menoeloeng pendjahat dan memang soedah tahoe akan perboewatan kedjahatannja, itoepoen ia memeberi djoega makan, mengantarkan, menjemboe- njikan serta menoeloeng meskipoen dengan soewara sa- dja, maka orang jang sedemikian itoe, haroes dihoekoem denda 20 pekoe „ m a n g i k ë t s o e k a n i n g w a n g k é "

nama kesalahannja.

8 6 . Ada kerbau, sapi menandoek orang jang memakai- nja bekerdja, tiadalah haroes diperkarakan „d j a j ft w a- l i " namanja tinggallah menderita kesakitan orang jang ditandoek itoe.

8 7 . Kalau orang mentjoeri loekoe, lampit pada siang hari, dihoekoem denda 4 pekoe; kalau mentjoeri pada waktoe malam didenda 40 pekoe.

8 8 . Barang siapa menoedoeh orang mentjoeri atau bergendak, kalau t i a d a ada keterangan jang njata, haroes- l a h ° i a dihoekoem denda 20 pekoe „ d r a t i k r a m a "

nama kesalahannja.

8 9 . Barang siapa menoedoeh orang berkelakoean dja- hat „a t a t a j i" (membakar roemah, meratjoen, menam- boel," mengamoek, memfitnahkan radja dan memaksa orang perempoewan) atau menoedoeh memboenoeh orang,

(44)

uang dandä dwigoenätamä 40.000 „d r a t i k r a m ä" was- t a n ipoen.

9 0 . Wèntën djanmä ngijëg anak t a n manglawan, sané ngijëg wënang dandä tinanggoeng 4000.

J a n mijëgan sami nglawan, wënang dandä tinanggoeng 4000.

W è n t ë n djanmä mijëgan ring pamandoesan, ring taman, ring pasar sami panglawané, wënang dandä tinanggoeng 4000 widji-widji.

Malih djanmä mijëgan ring pwangan ring oemah anak lijan, talër dandä tinanggoeng 4000, jan saling lawan.

Wèntën djanmä mijëgan ring pakoempoelan, ring pa- nangkilan, saling timpalin, wënang dandä tinanggoeng 8000.

9 1 . Wèntën djanmä ngoewèl ring pwangan anak, jwa- din ring korin anak lijan, wënang dandä 2000.

W è n t ë n djanmä mamisoeh ring pwangan anak jwadin ring oemah anak lijan, wënang dandä 8000.

Wèntën djanmä mamisoeh ring tjarik, gagä jwadin ring koebon anak lijan, wënang dandä 8000».

Wèntën djanmä mamargi sambil mamisoeh toer njëpë"

pagëhan anak lijan, sahä manangtangin, „ a m o e k a p o e n g g o e n g " wastan ipoen, wënang dandä 20.000;

jan kapanggihin padgatä kalä, wënang kapadëmang an- toek sang madroewé pagëhané katëktëk.

9 3 . Wèntën djanmä mamisoeh mitoewëk ring djanmä lijan, dandä sang mamisoeh 20.000, sapoenikä oetjaping sasträ.

9 3 . Wèntën djanmä mijëgan manglëbonin kadjoemah mësëh ipoen, toer mamwat sikëp, jwadin wèntën kaïwa- ngan sang kalëbonin, wënang parisoedajang kaïwangan

(45)

kalau tiada benar toedoehannja itoe, haroeslah ia dihoe- koem denda 40 pekoe „d r a t i k r a m a " nama kesalahan- nja.

9 0 . Kalau orang berbantah (berkelahi) dengan orang jang t i a d a melawan, didenda 4 pekoe; kalau berkelahi sama melawan masing-masing didenda 4 pekoe.

Ada orang berkelahi di permandian, t a m a n atau di pasar, kalau sama-sama melawan masing-masing didenda 4 pekoe.

Lagi orang berkahi diloear (moeka) atau didalam roe- mah orang lain didenda 4 pekoe masing-masing kalau sama melawan.

Lagi orang berkelahi diperkoempoelan orang banjak atau di peséban, sama-sama melawan, masing-masing di- denda S pekoe.

9 1 . Djika orang bersoewara marah-marah dimoeka pekarangan atau dimoeka pintoe pekarangan orang lain haroes didenda 2 pekoe.

Djika orang memaki-maki dimoeka pekarangan atau didalam roemali orang lain didenda 8 pekoe.

Djika orang memaki-maki di sawah, ladang a t a u kebon orang lain, didenda 8 pekoe.

Djika orang berdjalan dengan memaki-maki dan me- netak pagaran orang lain serta menentang „ a m o e k a p o e n g g o e n g„ nama kesalahannja, didenda 20 pekoe.

Djikalau kedapatan seketika itoe djoega bolehlah ia diboenoeh oléh orang jang poenja pagaran jang ditetak.

9 2 . Kalau orang soedah njata memaki orang lain, di- hoekoem denda 20 pekoe.

9 3 . Djika orang datang berkelahi niasoek ke roeniah nioesoehnja dengan membawa sendjata, meskipoen ada kesalahannja orang jang didatangi itoe, haroeslah kesa-

(46)

djanmané kalëbonin; nanging jan sang madroewé oemahé kalëbonin t a n madroewé iwang, dandä sang manglëbonin 20.000 rawoehing sarëngan ipoen swangswang.

9 4 . Wèntën djanmä ngawitjarèn tjarik; jan sampoen sinah djati bojä padroewéjan ipoen, saking magoenä kajä, toer bojä saking pawèwèh odah-odah ipoen, miwah tan saking sëkajan koerënan ipoen „t o e m p a n g s i n g k a 1"

wastan kasisipan djanmané asapoenikä, wenang kaon witjarannjä, toer jogijä kadandä manoet goeng alit argan tjariké kawitjarèn; paétangan ipoen, sané mawinili asanggä katjëmpëd mapangargä 20.000, toer katjëmpëd maälapan pantoen 30 sanggä, pantoené asanggä katjëm- pëd mapangargä 200 kèpèng.

9 5 . Sapoeniki patoet pamarginé ring désa-désa. J a n wèntën djanmä ngoetang droewé salwirnjä, kakaönin minggat antoek sang madroewé, patoeté karaksä antoek bandésa tigang tiban swènipoen; jan sang madroewé ra- oeli sadjroning tigang tiban, wënang ibandésa ngantoe- kang droewé poenikä ring sang madroewé; jan t a n raoeh inganing tigang tiban, droewé poenikä pitëhër ring sang mangraksä, tan wënang kaoepitä antoek anak lijan, asapoenikä oetjaping sastra.

0 6 . Wèntën djanmä ngoepëpira anak alit, pijanak anak lijan, pitwi mowani jwadin loeh, kaanggèn pijanak antoek sang ngoepëpira, s a w ä t a r ä sampoen limang tiban soewèn ipoen, sasampoené oening njamboet karijä, kan- tjit anaké alit poenikä boedal ring bapä méméné moelä, déning tan sandang ipoen irikä ring oemah sang ngoe- pëpira, wënang ipoen nëbas dèwèk, madijä prëtamâ 2.500.

J a n sampoen kapras anaké alit poenikä antoek sang

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Met ingang van 1 augustus 2015 is sprake van een zorgplicht voor de sociale veiligheid van leerlingen op school. Schooljaar 2015/16 was beschikbaar voor de implementatie door

Toelichting: het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft opdracht gegeven voor een onderzoek naar de effecten van het?.

Toelichting: de inspectie geeft een nadere toelichting op het vernieuwde toezicht en de neerslag daarvan in de onderzoekskaders. Het overleg op 26 mei vloeit voort uit artikel 13

Daarnaast is in de implementatiefase van het nieuwe toezicht gebleken dat een paar wijzigingen leiden tot meer duidelijkheid voor het veld.. Ook is een aantal

Toelichting: de onderzoekskaders 2017 worden jaarlijks aangepast aan nieuwe wetgeving en om eventueel gebleken kleine onvolkomenheden weg te nemen?. De huidige versie van

Doel: Gesprek over de resultaten van onderzoek passend onderwijs en vrijwillige ouderbijdrage die gepresenteerd zijn in de Financiële Staat van het Onderwijs (FSvhO) en het

vas~elegd en werden grenspalen geplaatst van blauwe steen (hardsteen), die aan de ene zijde de Nederlandse leeuw met zwaard en bundel aan zeven pijlen en aan

schappelijke beweidings· en drijfrecht) , over den kerckhoff, de graeven altoos neergetreeden sijn, en waer door dikwils, tusschen de ingeseetenen, bij het