Een overzicht van de probleemvelden omtrent de impact op en de mogelijkheden voor flora en fauna van verkeers- en andere infrastructuur, met literatuur- en documentatiebijlagen

EEN OVERZICHT VAN DE PROBLEEMVELDEN OMTRENT DE IMPACT OP EN DE MOGELIJKHEDEN VOOR FLORA EN FAUNA VAN VERKEERS- EN ANDERE

INFRASTRUCTUUR, MET LITERATUUR- EN DOCUMENTATIEBIJLAGEN

ONDERZO::l~~STATION

VOOR

BOS- Hl

HYDROBIOLOGIE

A. DutlOislaan 14 1560 GROENENDAAL-HOEILAART

Jean-pierre Maelfait

INSTITUUT VOOR NATUURBEHOUD Kiewitdreef 30

3500 Hasselt

(ref.: I.N. A90/53)

ONOi:RZOEI(SST

V"OR

BOS- EN

\IOG,E

1560 GROEI.ENDMLIIOEILMRT

EEN OVERZICHT VAN DE PROBLEEMVELDEN OMTRENT DE IMPACT OP EN DE MOGELIJKHEDEN VOOR FLORA EN FAUNA VAN VERKEERS- EN ANDERE

INFRASTRUCTUUR, MET LITERATUUR- EN DOCUMENTATIEBIJLAGEN

ONDERZOEI<SSTATION VOOR

BOS- EN

OGIE

A. Duboi' ;,:nn 14 1560 GROENENOAAL-HOEILAART Jean-pierre Maelfait

83.l.

INSTITUUT VOOR NATUURBEHOUD Kiewitdreef 30

3500 Hasselt

(ref.: I.N. A90/53)

In deze nota willen we een beknopt overzicht geven omtrent (1) de mogelijke effectverzachtende maatregelen tegen hinder en schade op fauna en flora tengevolge van de aanwezigheid van verkeers- en andere infrastructuur, (2) een meer natuurgericht beheer van deze sterk door de mens beïnvloede milieu 's, (3) de mogelijkheden van natuurbouw in bepaalde delen daarvan en van

landschapsherstel met behulp van deze elementen.

Er wordt verwezen naar enkele algemene en gemakkelijk beschikbare literatuurbronnen. Een uitgebreide literatuurlijst is in Bijlage bijgevoegd, evenals verschilllende documentatiebundels.

1. vermijden van slachtoffers en hinder tengevolge van infrastructuur.

Het betreft effectverzachtende maatregelen om de hinder voor en de schade aan in het wild voorkomende populaties van grotere dieren te vermij den of tegen te gaan. Daartoe behoren wildafrasteringen, insprongen en poortjes, dassen en wildtunnels, amfibieëntunnels en paddenoverzetacties, langs wegen, vispassages, fauna-uitstapplaatsen en brugpassages, in en langs waterlopen. Daarbij lijkt het ons belangrijk dat zeker niet alleen vermeden wordt dat er verkeersslachtoffers vallen maar vooral dat er aan een reconstructie gedaan wordt van de samenhang der woongebieden van die dieren, b.v. niet alleen afrasteringen maar combinatie met wildtunnels.

Inderdaad zouden afrasteringen, zonder meer, voor gevolg hebben dat de belemmering, die een weg inhoudt voor de dispersiemoge-lijkheden van organismen, nog versterkt wordt. Een inventarisa-tie zou gemaakt kunnen worden van de gebieden in Vlaanderen waar dergelijke dwarsverbindingen prioritair nodig zijn, b.v. het sterk door wegen versneden Zoniënbos, tussen de staatsnatuurre-servaten De Teut en Tenhaagdoornheide. Case studies van popula-ties van Dassen, Reeën en otters kunnen helpen om de realiseerbaarheid van maatregelen in dit verband beter te leren inschatten. In dit verband kunnen de volgende aktiviteiten op het IoN. gesitueerd worden: Jeanine van Vessem werkt mee aan een

projekt dat de mogelijkheden van hervestiging van de otter in Vlaanderen wil nagaan; D. Bauwens publiceerde over padden-overzet-acties; door J.-P. Maelfait werden verscheidene documentatiebundels met betrekking tot deze problematiek samengesteld (in Bijlagen). Een goed gebalanceerd recent overzicht hiervan is: VAN NIEROP (1988).

2. Meer natuurgericht beheer en inrichting van stromend en stil-staand water.

Dit heeft betrekking op meer natuurlijke vormen van oeverbouw en -bescherming langs waterlopen en stilstaand water. Daartoe be-hoort ook het ruimen en de aanleg van waterlopen en wateringen : manier en data van ruiming, overdimensionering, alternatieve oeverversteviging en dwarsprofielen. Deze problematiek vergt een gecombineerde aanpak van hydrologische en hydrobiologische aard. Nogal wat ervaringen daaromtrent opgedaan in Nederland kunnen daarbij nuttig zij n . Dit probleemveld verdient bij zondere aan-dacht in het kader van land(her-) inrichting, ruilverkavelings- en waterbeheersingswerken. Het zou nuttig zijn ook voor reeds in uitvoering zijnde projekten alsnog na te gaan of alternatieven haalbaar zijn.

Een summiere beschrijving van enkele mogelijkheden vindt men in MAELFAIT (1990) en in VAN HERWAARDEN (1988).

3. Verontreinigingen door het verkeer.

- Strooizouten, uitstoot van zware metalen en stikstof vormen naast luchtverplaatsingen een belasting voor de vegetatie en de erbij horende fauna in de onmiddellijke buurt van het wegdek. In welke mate deze verontreiniging en haar effecten via de voedsel-keten uitdeinen over de bredere omgeving vergt nader onderzoek. Dit aspekt komt aan bod bij het onderzoek van een wegberm in de gemeente Hamont (zie verder) .

- Een opvallende en voor bepaalde organismen (o.a. vogels) wel-licht ernstige verontreiniging tengevolge van verkeer is lawaai-hinder. Allerhande geluidsweringen en aarden wallen kunnen deze hinder ten dele tegengaan. Ook hier zou een prioritaire lijst van

door de drukke verkeersaders te projecteren op de biologische waarderingskaart. Daarbij zal wellicht aanvullend onderzoek nodig zijn om na te gaan welke van de op deze kaart gebruikte ecotoop-eenheden het gevoeligst zijn voor deze verkeershinder.

Het belang van het probleem werd voor het eerst concreet aange-toond door REIJNEN

&

4. Natuurgericht beheer van bermen.

Dit houdt de gehele problematiek in rond de uitvoering van het bermbesluit : timing, gereedschap en kosten van het beheer (meestal maaien), wat met het strooisel?, biociden, groeiremmers, e.d .. Dit besluit is van toepassing op de bermen en taluds langs wegen, waterlopen en spoorwegen. Vele bermen vallen onder de bevoegdheid van de gemeente (milieu-ambtenaren van). Met als concreet onderzoeksobjekt een wegberm in de gemeente Hamont (Noord-Limburg) is er dan ook een onderzoek binnen dit referentiekader aan de gang op het IoN. (J.-P. Maelfait). Daarnaast zou het wenselijk zijn dat de hogere overheid bevoegd voor natuurbehoud inspraak zou krijgen bij het beheer van de veelal brede bermen en taluds langs autowegen. Het in Groot-Brittanië daarvoor ontwikkelde model waarbij stroken evenwijdig met het weglichaam met een verschillende intensiteit beheerd worden zou dringend voor de Vlaamse situatie moeten uitgeprobeerd worden.

Een goed overzicht van de stand zaken in Vlaanderen is terug te vinden in AROL (1987).

5. Inschakeling van bermen en wateringen in het landschapsecolo-gisch netwerk.

Gezocht dient te worden hoe wegbermen b. v. ingeschakeld kunnen worden in, aangesloten kunnen worden op een bestaand of te cre-ëren landschapsecologisch netwerk. Zo lijkt het ons b.v. bijzon-der nuttig te onbijzon-derzoeken in hoeverre aanplanten langs autowegen een geleidende functie kunnen hebben voor de moeilijk

een mogelijke toepassing verkeersslachtoffers niet uiteraard zal bij

de risico's voor rende bosorganismen.

daarvan gelet moeten te verhogen.

Dergelijk onderzoek past volledig in projekt 38 van het onderzoeksprogramma van het I.N .•

Een eenvoudig maar zeer degelijk werkje over de mogelijkheden van landschapsherstel en -bouwen van natuurbehoud buiten de reserva-ten is LOGEMANN

&

6. Natuurtechnische milieubouw.

Grote overhoeken die zich bevinden ter hoogte van klaverbladen of tussen op- en afritten en de autoweg zelf bieden mogelijkheden voor natuurtechnische milieubouw (zie Figuur). Daarbij dient gelet te worden dat streekeigen en zo veel mogelijk op zichzelf staande systemen aangelegd worden. Met dit laatste wordt bedoeld dat vermeden moet worden dat er voor kruipende of lopende dieren regelmatige uitwisselingen met andere biotopen optreden. Het streekeigen zijn kan bevorderd worden door zoveel mogelijk ruimte te laten voor spontane ontwikkelingen. Dit zou trouwens ook sterk besparend zijn in vergelijking met de kosten verbonden aan de nazorg nodig voor de thans gebruikelijke zeer dichte aanplantingen. Tevens zou hierdoor het gebruik van totaal-herbiciden voor de aanplant vanzelf wegvallen. Alleen grotere oppervlakken komen daarvoor in aanmerking. Zo zal er voor amfibieën b.v. zowel een winter- als zomerhabitat moeten aanwezig zijn. Op die manier kan er een halt toegeroepen worden aan het streekloze, uitgevlakte landschap langs autowegen met de daaraan verbonden implicaties qua verkeersveiligheid. Ook in de sfeer van de landinrichting z1Jn er vele mogelijkheden voor natuurtechnische milieubouw.

Ervaring met natuurbouw op verschillende grondsoorten wordt opge-daan door de monitoring van een natuurtuin te Hasselt (M. Hermy). Aan te raden in dit verband zijn: LONDO (1977) en HERMY (1988).

Een naluvnechnisch ingerichte overhoek.

MOER.>.60(BO$)

,

1

Dwarsdoorsneden\'allover/weken .

. . . , BEh ... T"·..5."e.o5

~;.••- MDE-IUOoS

WAT~

BOVClwallzicJrrIWIel'1l OI'er/lOek.

Figuur.-overhoek.

Klassieke en natuurtechnische

6

7. Referenties.

AROL (1987). Natuurvriendelijk bermbeheer in Vlaanderen. A.R.O.L., Brussel, 39 pp ..

Cultuurtechnische Vereniging (1987). Cultuurtechnisch vademecum. Cultuurtechnische Vereniging, utrecht.

Hermy, M. (1988). Aanleg, onderzoek en beheer van een natuurtuin op het domein van de gezinsboerderij te Hasselt. Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt, 30 pp ..

Logemann, D.

&

(1988). Verbindingswegen Milieu, Utrecht, 75 pp •.

voor plant

Londo, pp .•

(1977). Natuurtuinen en -parken. Thieme, Zutphen, 134

Maelfait, J.-P. (1990). Natuurtechnische mogelijkheden bij inrichting en beheer van oppervlaktewaters (eerste versie). Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt, 94pp ..

Reijnen, M.J.S.M., Thissen, J.B.M. (1986). De beïnvloeding van broedvogelpopulaties in bossen en grienden door verkeer. Landschap 3(4) : 264-281.

Van Nierop, A. (1988). Wildpassages. stichting Natuur en Milieu, Utrecht, 81 pp ..

Van Herwaarden, G.J. (1988). Natuurtechnische mogelijkheden voor landinrichtingsprojecten. Deel 5. Sloten en vaarten. Mededelingen Landinrichtingsdienst 186 : 1-68.

Bijlage 1: Literatuurlijst

Bijlage 2: Documentatie: afrasteringen Bijlage 3: Documentatie: wildviaducten

Bijlage 4: Documentatie: dassen- en wildtunnels

Bijlage 5: Documentatie: fauuitstapplaatsen; brugpassages; na-tuurlijke oeverbescherming

Bijlage 6: Documentatie: verkeerslawaai

Bijlage 7: Documentatie: wegbermbeheer en ongewervelden Bijlage 8: Documentatie: amfibieëntunnels; padden-overzet Bijlage 9: Documentatie: wildspiegels

Literatuurlijst

Adv; esgroep Vegetatiebeheer, . 1985. ToeLiehtin9 grafiek onderhoudskosten. Referatenbundel BNVR-studiedag IBermbeheerl _{• BNVR, BrusseL, 1-2.}

Albasel, N. & Cottenie, A. 1985. Heavy metal contaminatien neer major highways, industrial end urban areas in Belsien grassland. Water air end soil polLutien 24:103-109.

Amoros, C. & Roux, A.l. 1988. Interactien between waterbodies within the floodplains of large rivers : functien end developments of connectivity. in: Connectivity in landscape ecalogy. {Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Munster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 125~130.

Anonymus, • 1974. Verslag van de werkzaamheden tijdens de periode 1971-1974. Overlegkomittee voor de Problematiek van de Wegbegroening, Gent, 1-58.

Anonymus, . 1977. Oeververdedigingen in het Veer se Meer en het Grevel ingenmeer. Del tawerken (80):533-538.

Antrop, M. 1988. Invisible connectivity in rural landscapes. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 57-62.

AROL, . 1987. Natuurvriendelijk bermbeheer in Vlaanderen. Administratie voor Ruimtelijke Ordening en Leefmilieu, Brussel, 1-39.

Assel in, A. 1988. Changes in grassland use consequences on landscape patterns and spider distribution. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 85~88.

Baert, L. & Haelfait, J.P. 1988. Araignees des versants d'exposition nord et sud d1une autoroute en tranchée dans une colline sablonneuse. C.R Xème Collo europ. Arachnol. Bull. Soc. sci. Bretagne 59 (nr. h.s.I):17-24.

Ballon, P. 1985. Premières observation sur llefficacité des passages à gibier sur llautoroute A36. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5~7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, H., Eds., SETRA, Bagneux, 311-316.

Bartkowski, T. 1988. Confrontation of the naturel spatial units pattern in the topic dimension with the artificial spatial units pattern in the light of consideration of their connectivity and communication. in: Connectivity in landscape ecology. (Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schrelber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 51-54.

Bartkowski, T. 1988. Upon the use and abuse of the notion of ecological catastrophe. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 49-50.

Bartlett, D. 1988. Geographical information systems for landscape analysis. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn,

39-41.

Baudry, J. 1988. Hedgerows and hedgerow networks as wildlife habitat in agricultural landscapes. in: Environmental management in agriculture. European perspectives, Park, J.R., Ed., Belhaven Press, London, 111-131.

Baudry, J. & Merriam, H.G. 1988. Connectivity end connectedness : functional versus structural patterns in landscapes. in: Connectivity in landscape ecology, Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 23-28.

Bauwens, D. &Van Hecke, A. 1987. Een liefdespad zonder rozen. Natuurreservaten 87:40~43.

Bekker, G. J. 1988. Faunavoorz i eni ngen langs wegen : bi jdrage voor \Jegbouwkunde Werkdagen. CROW-publikatie 8. Rijkswaterstaat, Delft, 1-12.

Bekker, G.J.H. 1985. Badger and highways (poster). in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du cçlloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5M7 juin 1985, Bernard, J.H.,lansiart, M.,Kempf, c. & Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 351-352.

Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille., M'_I Eds. 1985. Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5- jUln 1985 . • SETRA, Bagneux, 1~406.

Berthier, J. 1985. Discours de clóture. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbour9

ÁConseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M.,

Eds., SETR , Bagneux, 395-401.

Berthoud, G. 1985. Impact d1une route sur une population de chevreuils. in: Routes et Faunes Sauvage. Acte du.colloque. Strasbourg, Consell de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & TllLe, M., Eds., SETRA, Bagneux,

167-171-Berthoug, G. 1985. Propositions pour une méthode d1évaluation des impacts écoLogiques d1une infrastructure linéaire. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 295-297.

Billemont, G. 1980. Wegbermen. M.I.C.J. info-brochure. Natuur 2000, Antwerpen, 1·26.

Bink, F.A. 1987. Teveel netheid in het openbaar groen is niets voor vlinders. Bosbouwvoorlichting

landscapes. in: Seminar of the Ed., Schöningh, 26(3):34-37.

Boogaerts, S. 1987. Een emmertje vol padden. Hoe en waarom van paddenoverzetacties. Euglena 6(1):8-12.

Borgh, C. 1985. Preventien of traffic accidents trom the viewpoint of nature conservatien and open-air activities. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, tonseit de

L'Europe, 5-7 juin 1985, Bernerd, J.M.,lansiart, M.,Kempf C. &Titte, H., Eds., SETRA, Bagneux,

333-335.

Boscagti, G. 1985. Wolves, bears and highways in Italy : a short communication. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Censell de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard.

J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tilte, M., Eds., SETRA, Bagneux, 237-239.

Bath, J.C. 1988. Isolatien related decline of the butterfly Heodes tityrus (Pontoppidan 1763) in the Netherlands. in: Connectivfty in landscape ecology. [Proceedings of the Second InternationaL Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 121-123.

Bowmer, K.H. 1987. Herbicides in surface water. in: Herbicides, Hutson, D.H. & Roberts, LR., Eds., John Wiley &Sons, Chicester, 271-355.

Bowyer( J.R. & Camilleri, P. 1987. Chemistry and Biochemistry of photosystem I Herbicides. in: Herbic1des, Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds., John Wiley &Sons, Chicester, 105-145.

Braekevel tt A. 1988. Evolution of the spatial structure of the hedgerows in the Houtland (NW-Belgium). 1n: Connectivity in Landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape EcoLogy (MOnster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 153-155.

Brandt, J. & Agger, P. 1988. The influence of EEC-agriculturaL policy on the conditions for development of biotope structures in ruraL landscapes - some Danish experiences. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster BRD), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 219-221.

Bridgewater, P. 1988. Ecolines and geolines : connectivity in natural landscapes. in: Connectivity i n landscape eco logy. [Proceedi ngs of the Second I nternat i ona l Semi nar of the I nternat i ona l Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 55-56.

Brookes, A. 1988. Channelized rivers. Perspectives for environmental management. WiLey Interscience, Reading.

Brookes, A. 1990. Restorat i on and enhancement of eng i neered r i ver channe l s: some European experiences. ReguLated rivers 5(1): 45-56.

Bruns, D. 1988. Planning concepts and managing strategies for nature conservation in agricultural regions of South West Germany. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 191-195.

Burel, F. 1988. Bfological patterns and structural patterns in agricultural Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Paderborn, 107-110.

Cailmail, F. 1985. Les passages à gibier : cas de llautoroute A36 dans la traversée de la forêt de la Hardt (Haut-Rhin). in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, H.,Kempf, C. & TiLle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 327-331.

Camby, A. & Maizeret, C. 1985. Perméabilité des routes et autoroutes vis-à-vis des mammifères carnlvores : exemple des études menées dans les Landes de Gascogne par radio-poursuite. in: Routes et Faunes. Sauvage. Acte du co~loque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. & Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 183-196.

Camut, J. 1985. La mise en oeuvre et la gestion des ouvrages pour la faune. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 79-92.

Carsignol, J. 1985. Les batraciens dans le site de Kruth-Wildenstein : de l'observation à la p'r9tection . in: Routes et Fa~nes Seuvage. Actes du.colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 JUln 1985, Bernard, J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. &Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 303-309.

Clausman, J. 1988. Ecologische infrastructuur

17(1 ):5-6. inspirerend begrip. zuidhollands Landschap

Claus, P. 1985. Bermbesluit van 27.06.1984. Enkele ideeën rond de inhoudelijke invulling en toepassing. In: Referatenbundel BNVR-studiedag "Bermbeheer u . BNVR, Brussel, 1-7.

Coeck, J. & Verhaert, E. 1990. Landschapsecologische studies in de stroomgebieden van de Grote Nete, de Dijle en de Demer en het opstarten van een operationele effektvoorspellende methode ten behoeve van de S.W.P.IS in deze stroomgebieden. Eindrapport 1. Operationele effektvoorspellende methode ten behoeve van de B.W.P.IS. U.I.A. in opdracht van A.R.O.L" Antwerpen.

ColarisJ,. W.J.J. 1988. Reptielen en natuurbeheer: fauna zorg en ruimtelijke ordening. De Levende

Natuur 07:87-93.

Co'let D.J.,Edwards, R. & Owen, W.J. 1987. The role of metabolism in herbicide selectivity. in: Herblcides, Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds., John Wiley &Sons, Chicester, 57-104.

en Countryside Commission, . 1982. Conserving farm ditches and watercourses. Leaflet 12, Countryside Conservation Handbook. Countryside Commission, Cheltenham, 1-3.

Coussement, M. 1982. Praktische aspekten van visstandbeheer. Deel 1. Water 6:1-5. Coussement, M. 1982. Praktische aspekt en van visstandbeheer. Deel 2. Water 7: 1-6. Coussement, M. 1983. Praktische aspekten van visstandbeheer. Deel 3. Water 8:1·4.

Crottaz, R. 1985. L'étude des projects et llintégration des contraintes dues à la faune sauvage dans la conception et la réalisation des travaux routiers. in: Routes et faunes sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &

Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 31-38.

Cultuurtechnische vereniging 1988. Cultuurtechnisch vademecum. Cultuurtechnische vereniging, Utrecht.

Daniels, J.L. 1985. Restoring vegetation at informal car parks : Cannock Chase Country Park projekt. Countryside Commission, Cheltenham, 1-40.

Das en Boom, • 1987. Eisenpakket bij aanleg van rijkswegen in het algemeen en Rijksweg 73. Vereniging Das en Boom, Beek-Ubbergen. 1-7.

den Boer, P.J. 1977. Dispersal power and survival: carabids in a cultivated countryside. Veenman. Wageningen, 1-189.

den Boer, P.J. 1981. Evolutie van het vliegvermogen bij carabiden en de gevolgen voor het overleven van soorten. Vakblad voor Biologen 61 (6):122-129.

den Boer, P.J. 1983. De vestigingshypothese : een alternatief voor de eiland-theorie ? WLO-Mededelingen 10 (4):172-178.

den Boer, P.J. 1983. Wat is de kern van de eiland-theorie ? WLO-Mededelingen 10 (4):167-171. den Boer. P.J. 1983. Het verschijnsel dispersie. Vakblad voor Biologen 63 (16):310-314. den Boer, P.J. 1983. Dispersie als vlucht reactie. Vakblad voor Biologen 63 (17):326-329.

den Boer, P.J. 1983. De betekenis van dispersie voor het overleven van soorten. Vakblad voor Biologen 63 (18):344-348.

de Veer, A.A. & de Waal, R.\J. 1988. Landscape-ecological mapping of the Randstad area, The Netherlands. in: Connectivity in landscape ecology. Schreiber, K.F., Ed •• SchBningh, Paderborn, 169-171.

De Wael, J. 1986. Enkele aspecten van het machinaal bermbeheer. Groenkontakt 12(5):193-202.

Dong Ya-wen, . 1988. The urban Landscape-ecological study in China. in: Connectivity in landscape

ecalogy. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecolgy (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 251-255.

Driesen, M.,BLokland, H. & Van Opstal, S. 1987. Natuurontwikkeling in cultuurlandschap. PraktijKgids. Natuur en Milieu Federatie Overijssel, ZwoLle, '-93.

Duel, H. 1988. Lintvormige tandschapselementen in aandijkingen en droogmakerijen. zuidhollands Landschap 17(1):14-16.

Duel, H. &Saris, F. 1988. The application of artificial wetlands based on functional networks in the Netherlands. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 145-148.

Dupael E. &Vanhaeren, R. 1986. Landschapsecologische functies en beheer van wegbermen. Leefmilieu

9(6):187-194.

Durand( P. 1985. Impact des routes sur les biocénoses aguatiques. in: Routes et Faunes Sauvage. Acte au colloqu.e. Strasbourg, Conseil de l'Eurol=le, 5-7 jufn 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf. C. &tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 205-209.

Duyve~ P. 1986. Literatuurrapport rietoevers. Stichting Landelijk Overleg Natuur-Landscnapsbeheer, Utrecht, 1~73.

Désiré, G. & Recorbet, B. 1985!. Récensement des collisions véhicules et grands mammifères

sauva~es en France - année 1984. in: Routes et Faune Sauvage. Actes du colloque, Strasbourg, Consell de l'Europe, 5-7 ju;n 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 103~126.

Désiré, G. &Recorbet, B. 1985. Protection de la grande faune : expérimentation de réflecteurs en forêt d'Olonne, Vendée. Trois années de suivi. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 339-345.

Ericson, L. Hansson. L.,Larsson, T. &Rasmusson, G. 1988. The imprtance of residual biotopes for fauna and ftora. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedlngs of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 105-106.

EUGLENA, . 1987. Themanummer wegbermen. Euglena 6(5):1-31.

qualitative and Fieux, F., Chatain, M. 1990. la gestien des passages pour la faune sauvage le long des autoroutes.

Bull. MensueL Office Nat. de la eh as se 145: 38-41.

Fosse, D.,Duhamel, f. &Mereau, M. 1985. Contamination par le plomb de la microfaune des bards de routes et autoroutes (foster). in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,

tonseil de llEurope, 5- juin 1985, Bernard, J.H.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA,

Bagneux, 259-260.

Frament, A. 1972. Tracées autoroutiers et conservatien de la nature; L'exemple des sites du pouhon de Bernister et de la genévrière de la Haute Harse à Francorchamps. Hautes Fagnes

128:169-178.

Frament. A. & Jaye, C. 1986. Vers une gestion écologique des espaces verts routiers. Les Naturallstes Belges 67(4):97-116.

FWAG, . 1986. Roadside Verg es : a guide for users end managers. Farming and WiLdlife Advisory Group, Bedfordshire, 1-12.

Geissler, B. 1985. Wild und Verkehr. in: Routes et Faune Sauvage. lActes du colLoque, Strasbourg, Conseil de L'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.H.,Lansiart, M.,Kempf C. & riLle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 135-138.

GiLlham, D.J. & Dodge, A.D. 1987. The Mode of Action of NftrodiphenyL Ether Herbicides. in: Herbicides, Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds., John WiLey &Sons, Chicester, 147-167.

Gore_t LA. 1985. The restoration of rivers and streams. Theories and experience. Butterworth Publlshers, London.

Gounot_t D. 1985. Enjeux économiques et écologiques : Le problème des arbitrages. Coûts des f ranch 1ssements et ana l yse économi que des i mpa.cts. i n: Routes et Faunes. Sauvages. Actes du colloque. Strasbourg,ConseiL de L'Europe,5-7 JUln 1985, Bernard, J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. &

Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 75-78.

Groen, H.F. 1988. The design and implementation of sn ecological infrastructure in the regional plan South Limburg. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Associatlon for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 149-152.

Groten, S.M.E. 1988. Sahel transhumance : example of connectivity of habitats with seasonal constraints : two complex systems in Burkina Faso I Mali. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 233-237.

Groupe Envi ronnement, . 1985. Passages pour la faune sur A10. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, ConseiL de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C.

&Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 347-350.

Gryseels, M. 1988. Effecten van muskusrattenvraat in een verruigd rietland (De Blankaart, Woumen , West-Vl.). De Levende Natuur 89: 136-142.

Gryseels, M., Decleer, K., Vyvey, 0., Anselin A. & Van Straeten, D. 1989. Moerassen en open water. IN: Hermy, M. (red.), Natuurbeheer. Van de Wiele, Stichting Leefmilieu, Natuurreservaten en Instituut voor Natuurbhoud, Brugge, pp. 49-61.

Guiraud, C. 1985. Routes et faune sauvage : l'état des recherches en France. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tille, M., Eds .• SETRA, Bagneux, 47-53.

Gulinck, H.,Vanden Berghe, 1. & Abts, E. 1988. Dynamics, interactions and connectivity of linear elements in rural landscapes of central Belgium. Planning opportunities. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 89-92.

Hance, R.J. 1987. Herbicide Behaviour in the Soit, with Particular Reference to the Potential for Ground Water Contamination. in: Herbicides, Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds., John Wiley &Sons, Chicester, 223-247.

Hanset), ~' & Jens~nJ J. 1972. The Vegetation on Roadsides in Denmark quantltatlve composltlon. Dansk Botanisk Arkiv 28 (2):1-61.

Hansen, K. & Jensen_f J. 1974. Edaphic Conditions and Plant-Soil Relationships on Roadsides in DenmarK. Dansk Botanlsk Arkiv 28(3):1-143.

Hansson_l L. 1988. Dispersal and patch connectivity and species·specific characteristics. in: Connectlvity in landscape ecology. [Proccedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (München BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh,

Paderborn, 111-113.

Harms, B. 1988. Nieuwe bossen in Zuid-Holland. Zuidlimburgs Landschap 17(1):31-33.

Harms, W.B. &Knaapen, J.P. 1988. Landscape planning and ecological infrastructure : the Randstad study. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (München BRD)], Schreiber, KoF., Ed., Schöningh, Paderborn. 163-167.

Heemsbergen, H. 1985. Waar een wil is is een bloemrijke berm mogelijk. Bermonderhoudssysteem ook voor woonomgeving. Tuin en landschap t:35-37.

Heemsber~en, H.,van der Sluijs, J. & Verhoek, G. 1987. Handleiding voor het maaien van bermen langs rljkswegen in de Directie Zeeland van de Rijkswaterstaat. Stichting Studie Centrum Wegenbouw, Arnhem, 1-16.

sauvage : étude Faunes Sauvage. J .M. ,Lansiart,

Hemmann, K.,Hopp, 1. & Paulus, H.F. 1987. Zum Einfluss der Mahd durch Messerbalken, Mulcher und

Saugmäher auf Insekten am Strassenrand. Natur und Landschaft 62(3):103-106.

Hermy, M. 1988. Aanleg, onderzoek en beheer van een natuurtuin op het domein van de

Gezinsboerderij te Hasselt. Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt, 1-30.

HEUSDEN-ZOLDER, . 1987. Paddenoverzetaktie in Heusden-Zolder 1987. Groendienst, Heusden-Zolder, 1-13.

Hendrix, W. & Schepers, f. 1990. Natuurontwikkeling in de Zuidlimburgse beekdalen.

Natuurhistorisch maandblad 79 (3-4):145-157.

Hermans, J.T., Gubbels( R., Schepers, f. &Schols, R. 1990. Het belang van de Zuidlimburgse beken

voor de fauna. Natuurhlstorisch maandblad 79 (3-4): 71-104.

Hillegers, H.P.M. 1988. De bonte berm. Natuur en Techniek 56(7):551·561.

Hommel, P.W.F.M. 1988. Aspects of connectivity in the landscape of Ujung Kulon (West-Java

Indonesia). in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second Internationa[

Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster BRa)], Schreiber, K.F.,

Ed., Sch6ningh, Paderborn, 239-242.

Huisman", W. 1987. Vegetatiestructuur, microklimaat en geluidsoverdracht. Vakblad voor Biologen

67(20) :>89-392.

Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds. 1987!. Herbicides. John Wiley &Sons, Chicester, 1·372.

Hutson, D.H. & Roberts, LR. 1987. Wild Oat Herbicides. in: Herbicides, Hutson, D.H. & Roberts,

T.R., Eds., John Wiley &Sons, Chicester, 169-197.

Imrie, J.,den Hoed, A.P. &den Hoed, G. 1978. Weg rand en ruigte. Moussault, Baarn, 1-60.

Jacques, J.C. 1985. Moyens d1information et de communication. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du çolloque. Strasbourg, Conseil de llEurope, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 383-387.

Jacques, J.C. & Thirion, J. 1986. Protection de la faune et de la circulation routiere. SETRA,

Bagneux, 1-119.

Janssens, P. & Gulinck, H. 1988. Connectivity, proximity and contiguity in the landscape

interp.retation of remote sensing data. in: Connectivlty in landscape ecology. [Proceedings of the

seconè:l International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster

BRD)]I Schreiber, K.F., Ed., Sch6ningh, Paderborn, 43-47.

Jolicoeur. H. 1985. Les mares saumätres et les accidents impliquant les originaux (Alces alces) au Canada et en particul ier au Québec. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,

Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA,

Bagneux, 359-365.

Jongman, R. 1988. Het reisgezelschap van de grote rivieren. Zuidhollands Landschap 17(1):10-13. Joveniaux, A. 1985. Influence de la mise en service d'une autoroute sur la faune

de mortalité animale sur l'autoroute A36, quatre années de suivi. in: Routes et

Acte du colloqu.e. Strasbourg, Conseil de l'Euro~e, 5-7 juin 1985, Bernard,

M.,Kempf, C. &Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 211-228.

Kaper, H.P. 1988. Spoorbanen en ecologische infrastructuur. Zuidhollands Landschap 17(1):36-37.

Kasemir( L.S.A.M. 1987. Vogelvrij in de bebouwde kom: mogelijkheden om de vogelstand in

stedelijke gebieden te verbeteren. Rijksuniversiteit Groningen, Haren, 1-44.

Kias, U. 1988. Studies to determine the 'potentialof biotic regulation' and 'impairment of biotic

resOUrces' in a regional planning context. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of

the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD»). Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 197-200.

Kirkwood, R.C. 1987. Herbicides and Plant Growth Regulators. in: Herbicides, Hutson. D.H. &

Roberts. T.R., Eds., John Wiley & Sons, Chicester, 1-55.

Klijn, F. &Ligthart, T.N. 1988. The applicability of remote sensing in habitat network planning

on a regional scale : a case study in the province of Groningen, The Netherlands. in: Connectivity in landscape ecology, Schreiber, K.F., Ed., Sch6ningh, Paderborn, 179-180.

Kofler, H. &Schultz W. 1985. Wildunfälle und Schutzmassnahmen in Osterreich. in: Routes et Faune

Sauvage. Actes d~ colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart,

M.,Kempf, C. & Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 93~102.

Kolmodin-Hedman, B. & Akerblom, M. 1987. Monitoring of Humans for Occupational Exposure to

Herbicides. in: Herbicides, Hutson, D.H. &Roberts, T.R., Eds., John Wiley &Sons, Chicester,

199-222.

Komp, K.U.,Schmidt-Ostlender, K. & Tielbaar, H.C. 1988. Habitat network planning integrated in

infrastructural planning schemes. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the

Second I nternat i ona l Semi nar of the I nternational Assoc i at i on for Landscape Ecology (MOnster

BRD)]. Schreiber, K.F., Ed., Sch6ningh, Paderborn, 213-214.

Koning Boudewijnstichtin~, . 1985. Natuur in de buurt: natuurbeheer en natuurbehoudbeleid in de

gemeente. Koning Boudewijnstichting, Brussel, 1-167.

naturelle des bords de route et des espaces

la Région Wallonne pour llAgriculture et

Koster, A. 1986. Meer mogelijkheden voor insekten in wegbermen. De Levende Natuur 87(5):154-157. Koster, A. 1987. Stedelijk groen, honingbijen en entomofauna. Natura 84(6):123-128.

Koster, A. 1988. De flora van de Nederlandse spoorwegen. Rapport van het Ministerie van Landbouw en Visserij. Notitie 14. Adviesgroep vegetatiebeheer, Wageningen, 1-292.

Koster, A. 1988. Insektenbeheer. Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, Hoogwoud,

'-68.

Koster, A. 1988. Biologische betekenis van spoorwegterreinen in Zuid-Holland. Zuidhollands

Landschap 17(3):6-9.

Kuiper, J. 1988. An ecological infrastructure for the central river area in the Netherlands. in:

Connect ivi ty in landscape ecology. [Proceedi ngs of the Second Jnternat i ona l Semi nar of the

International Association for Landscape Ecology (MOnster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., SchBningh,

Paderborn, 135~139.

Kuneepong, P. 1988. Agricultural landscape in Thailand toward 2000. in: Connectivity in landscape

ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for

Landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., SchBningh, Paderborn, 243-245.

Kuster, F. 1985. Eingriffe in Tierlebensräume und die Moglichkeiten des Ausgleichs, dargestellt am

beispiel des Kranichs. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de

l'Europe, 5-7 juln 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &TIlle, M., Eds., SETRA, Bagneux,

157-161.

Larnoe, G. 1988. Study of some connecting landscaRe structures and their recent evolution in the

basin of Montmeyan (Provence, France). in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the

Second I nternat i one l Semi nar of the Internat i ona l Associ at i On for Landscape Ecology (MOnster

BRD»), Schreiber, K.F., Ed., SchBningh, Paderborn, 223-225.

Lecke, T.,Handke, K.,Kundel, W. & Schreiber, K.F. 1988. Landscape ecology in the field of conflict

between nature conservation and future industrial settlements. in: Connectivity in landscape

ecology. [Proceedings of the Second International Semfnar of the International Association for

Landscape Ecology (MOnster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 201-206.

Leclerq, B. 1985. Jnfluence des routes et des voies de pénétrations humaines sur les comportements

de grands tétras et de gelinottes dans le Haut-Jura français. in: Routes et Faunes Sauvage. Acte

du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C.

& Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 197-203.

Ledant, J.P. & Lens, P. 1981. Les bords de routes, élements actifs du paysage. Comme les gérer en

respectant leur potent iel ? Inter Environnement Wallonie, Bruxelles, 1-19.

Léonard Y.,Taris, LP. & Mallet, C. 1985. Impact des routes vis-à-vis de la petite faune

chassab{e sur deux territoires agricoles français du Vexin et du Bitterois . in: Routes et Faunes Sauvage. Acte du.colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart,

M.,Kempf, C. &Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 229-230.

Leruth, Y. & Van Ruymbeke, E. 1986. Pour une gestion

verts urbains. Note technique nr.7. Ministère de

l'Environnement, Bruxelles, 1-40.

Lethourneux, F. 1985. Discours de clóture. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque.

Strasbourg, Conseil de llEurope, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M.,

Eds., SETRA, Bagneux, 389-394.

Leuven, R.,de Nie, H. & van der Velde, G. 1988. Vistrappen en paaiplaatsen gevraagd. Natuur en

Milieu 12(11):4-8.

Lewis, G. & Wi II iams, G. 1984. Rivers and Wi ldl ife Handbook: A guide to practices which further

conservation of wildlife on rivers. RSPB &RSNC, Lincoln.

Lisec, • 1984. Alternatief wegbermbeheer. Ol? welke wijze naar een alternatief wegbermbeheer ?

Verslag Informatievergadering van 28 maart 1984 georganiseerd door Lisec en L.I.M. Lisec, Genk, 1-23.

Locht, B.J. & Grooten, P.H. 1988. Improving connectivity by managing and maintenance of small

landscape elements, a Dutch experience. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the

Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster

BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 173-176.

Logemann, D. & Schoorl, E.F. 1988. Verbindingswegen voor plant en dier. Stichting Natuur en

Milieu, Utrecht, '·75.

Londo, G. 1977. Natuurtuinen en -parken. Aanleg en onderhoud. Thieme, Zutphen, 1-134.

Mabelis, B. 1984. Nieuwe landschappen missen biologische kwaliteit. Natuur en Milieu 8

(nr.7/8):18-20.

Mader, H.J. 1985. Direkte und indirekte Einflüsse des Strassennetzes auf die freilebende Tierwelt (Wirbeltiere und Wirbellose) und auf die Populationsdynamik. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes

d~ colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-1 juin 1985, Barnard, J.M.,Ransiart, M.,Kempf, C. &

Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 19-29.

Mader, H.J. 1988. The significance of paved agricultural roads as barriers to grounddwelling

arthropods. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International

Seminar of the International Association for Landscape Ecology (MOnster BRD»), Schreiber, K.F.,

Ed., SchBningh, Paderborn, 97·100.

I.

N.-voor

I.N.-Documentatiebundel. Instituut voor

landscape. in: Seminar of the Ed., Schöningh, Heetfait, J.-P. 1988. Dassen- en wildtunnels. I.N.-documentatiebundel. Instituut

Natuurbehoud, Hasselt, '-13.

Maelfait, J.-P. 1988. Fauna-uitstapplaatsen, brugpassages, natuurlijke oeverbescherming.

Documentatiebundel. Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt, '-32.

Maelfait, J.-P. 1988. Verkeerslawaai. I.N.-Documentatiebundel. Instituut voor Natuurbehoud,

Hasselt, 1-19.

Maelfait J.-P. 1988. Wegbermbeheer en ongewervelden.

Natuurbe~oud, Hasselt, '-27.

Meelfait, J.-P. 1988. Amfibieëntunnets, padden-overzet.l.N.-Documentatiebundel. Instituut voor

Natuurbehoud, Hasselt, 1-19.

Maelfait, J.-P. 1988. ~ildspiegels. I.N.MDocumentatiebundel. Instituut voor Natuurbehoud, Hasselt,

1-16.

Maelfait, J.P.,Desender, K. & De Keer, R. 1988. The arthropod community of the edge of an intensively grazed pasture. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 115~120.

Maelfait, J.P.,Desender~ K.,De Keer, R. &Pollet, M. 1988. Investigations on the Arthropod fauna of grass 1ands. in: Envlronmenta 1 managenment in agri cul ture. European perspect i ves, Park J. R., Ed., Belhaven Press, Londen, 170-177.

Mander, U.,Jagomaegi, J. & Kuelvik, M. 1988. Network of compensative areas as an ecological infrastructure of territories. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 35-38.

Marshall, E.J.P. 1988. The dispersal of plants from field margins. in: Environmental management in agriculture. European perspectives, Park, J.R., Ed., Belhaven Press, london, 136-150.

McCollin, D.,Tinklin, R. &Storey, R.A.S. 1988. The status of island biogeographic theory and the habitat diversity hypothesis in ecotope fragmentation. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 29-34.

McDonnell_t M.J. & Pickett, S.T.A. 1988. Connectivity and the theory of landscape ecology. in: Connectivlty in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 17-21.

Meert, E. 1982. Naar een vernieuwd wegbermbeheer. Praktische handleiding. Regionale Vereniging Natuur en Landschap, Tienen, 6-44.

Melman, P. 1988. De effecten van een aantal maairegimes op de natuurontwikkeling in wegbermen.

Bladgroen 11:1B-28.

Melman c P.J.M.,Verkaar, H.J. & Heemsbergen, H. 1988. The maintenance of road verges as possible ecolog1cal corridors of grassland pLants. 1n: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 131-133.

Melman, T.C.P.,Clausman, P.H.M.A. &Van Strien, A.J. 1988. Ditch banks in the western Netherlands as connectivity structure. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., ed, Schöningh, Paderborn, 157-161.

Merriam( H.G. 1988. Modelling woodland species adapting to an agricultural Connectlvity in landscape ecology. (Proceedings of the Second International International Association for Landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Paderborn, 67-68.

Meynen, E. 1981. 'Natuurlijke wegbermen. Groenkontakt 7(4):21-25.

Muselet[ D. 1985. Etude du comportement de l'avifaune lors de la traversée de voies autoroutières, cas de lautoroute A10 au Nord d'Orléans, loiret. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 245-257.

Müller, S. 1985. Röle des protagonistes dans la sécurité faune/trafic. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 39-45.

Müller, S. 1985. Compte rendu de llatelier 3 : prise en compte du problème au niveau opérationnel. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 377-382.

Nakagoshi, N. &Rim, Y.D. 1988. Landscare ecology in the greenbelt area in Korea. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings 0 the Second International Seminar of the International

Association for Landscape Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn,

247-250.

Neussner, E. 1985. Schutz der Tierwelt vor dem Strassenverkehr, dargestellt am Beispiel der Amphibien. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, ,5-7

juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 299-301.

Nijland, G.JWeinreich, J.A. & \Jiertz, J. 1982. De invloed van wegen en verkeer op de natuur. Literatuurlljst. RIN-rapport 82/23. Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum, '-98.

Nijland, G.~Weinreich, J.A. &Wiertz, J. 1982. De invloed van wegen en verkeer op de natUUr. Rin-rapport 82/~2. Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum, '-72.

Novakova, E. 1985!. Données sur la mortalité de la faune sauvage sur les routes en

Tchéço~lovaquie.in: Routes et Fayne Sauvage. Actes du ~olloque, Strasbourg, tonseil de l'Europe,

5-7 JUl" 1985, Bernerd, J.M.,LanSlart, M.,Kempf, C. &Tllle, Mo, Eds., SETRA, Bagneux, 127-133.

Novakova, E. 1985. tampte rendu des ateliers 1 et 2 : bOan crftique des recherches sur la connaissance des interactions routes et faune sauvage. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du cÇllloque. Strasbourg, Conseil de llEurope, 5-7 juin 1985, Bernard, J.H.,Lansiart, M.,Kempf, C. &

Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 371 M375.

Opdam, P. 1988. Versnippering bedreigt voortbestaan van plant en dier. Natuur en Milieu 12(7/8):4-8.

Opdam( P. 1988. Populations in fragmented landscape. in: Connectivity in landscape ecology, Schrelber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 75-77.

Opdam, P. van Rossum, T.A.W. & Coenen, T.G. 1986. Ecologie van kleine landschapselementen. Rin-rapport aál . Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum, 1M88.

Overbeek, G.H. & Oosterbaan J. 1988. Van theorie naar praktijk: ecologische infrastructuur als basis voor natuurbouw in Midden-Delfland. Zuidhollands Landschap 17(1):28-30.

Paukert, J. 1985. Le plomb des gaz d'échappement : impact relativement méconnu sur le lièvre (texte non présenté en séance). in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5M7 juin 1985, Bernard, J.H.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 241 M243.

Pauritsch, G.,Mader, H.J. &Erz, \J. 1985. Beziehungen zwischen Strasse und freilebender Tierwelt : Faunistische Kriterien und Entscheidungshi lfen bei der Trassenwahl. (Forschung Strassenbau und Strassenverkehrstechnik. Heft 444. Bundesminister für Verkehr, Bonn-Bad Godesberg, 1M46.

Pljnenburg, J.P. & Tönissen, C.A.A.A. 1989. Natuurtechniek bij de aanleg van wegen in de rUllverkaveling 'Mergelland ' . Landinrichting 29 (nr.1):27-31.

Pitlo, R.H. 1985. \Jaterlopen. Referatenbundel BNVRMstudiedag IBermbeheer ' . BNVR, Brussel, 1M20. Planteijdt, R.,Jongman, R.H.G. & Kerkstra, K. 1988. The future landscape of the river Aa. in: Connectlvity in landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Hünster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 141-143.

P.N.C., . 1987. Holle wegen in Limburg. Provinciaal Natuurcentrum Rekem, Rekem, 1·143.

Polderman, B. 1988. Ecologische infrastructuur een extra uitdaging voor het zuidhollands landschap. Zuidhollands Landschap 17(1):42-43.

Reed, D.F. &Ward, L. 1985. Efficacity of methods advocated to reduce deer-vehicle accidents : research and rationale in the USA. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 285-293.

Reijnen[ M.J.S.M. &Thissen, J.B.M. 1986. Effects from road traffic on breeding-bird populations in wood and. RIN-jaarverslag 1986. Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Arnhem, 121-132.

Reijnen, M.J.S.M. & Thissen, J.B.M. 1986. Be'învloeding van broedvogelpopulaties in bossen en grienden door verkeer. Landschap 3(4):264 M281.

Reijnen, M.J.S.M.,Thissen, J.B.M. & Bekker, G.J. 1985. Eftects of road traftic on woodland breeding bi rds (poster). in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conse; l de l'Europe, SM7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 261-264.

Reudet, D. & Mallet, C. 1985. Comment les sociétés de chasse peuvent aider au choix des emplacements de passages à gibier sur les routeS: exemple de l'autoroute Val de Durance. in: Routes et Faunes ~auvage. Actes du col.loque. Strasbourg, Consei l de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. &Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 337-338.

Rij"kSwaterstaat, • 1985. Natuurtechnische erosiebestrijding op taluds langs rijkswegen. Ri kswaterstaat, Nederland, 1M52.

Rijkswaterstaat( . 1985. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen voor groenvoorzieningen en verhardingen bij de Rijkswaterstaat. Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat, Nederland, 1-50.

Rijkswaterstaat, 1987. Cursus Beheer Groenvoorzieningen. Rijkswaterstaat, Delft, 1M250. Rijkswaterstaat

l . 1988. Verwerkingsmogelijkheden van gras verzameld langs bermen van rijkswegen.

Grontmij, Oe Bi t, 1-64.

Rijkswaterstaat, . 1989. Kursus natuurtechnisch oeverbeheer. Rijkswaterstaat, Delft.

Riols~ C. &Mallet, C. 1985. Autopsie d'animaux morts prélevés sur des tronçons des autoroutes A26 et A~1. in: Routes et Faune Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 19-85, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 231 M232.

Rusch, D.H. 1985. Research on higway-wildlife relationships in the United States. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard,

une reg1on de

Faune Sauvage. J.M. ,lansiart,

Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernerd,

J.M.,lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 163-166.

Rutter, A.J. &Thompson, J.R. 1986. The salinity of motorway soils. Part 111 : simulation of the

effects of sel t usage end rainfall on sodium and chloride concentrations in the soi l of central reserves. Journalof Applied Ecology 23:281-297.

Saris, F. 1988. Houtkaden en stromingsmoerassen in het veenweidegebied. zuidhollands Landschap

17(1):17-20.

Schaal, A. 1985. Effects d'une autoroute sur les déplacements de cerf (Cervus elaphus). in: Routes

et Faunes Sauvage. Acte du co~loque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard,

J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tllle, M.• Eds., SETRA, Bagneux, 173-181.

Schall, A.[Humblot. l. &Guilminot, D. 1985. Premières données sur la fréquentation de passages à

faune par e cerf (Cervus elaphus), autoroute A26, Haute-Marne, Nord-Est de la France. in: Routes

et Faunes. Sauvage. Actes du co.lloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard,

J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. &Tllle. M.• Eds., SETRA, Bagneux, 269-274.

Schaller, J. &Haber, W. 1988. Ecological balancing of network structures and land use patterns

for land-consolidation by using GIS-technology. in: Connectivity in landscape ecology.

[Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for Landscape

Ecology (Münster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 181-190.

Schilperoord, L. 1986. Wegbermen in het Zuidelijk Westerkwartier. Rijksuniversiteit Groningen,

Haren, '-71.

Schmidt-Ostlender, K. 1988. Methodical approach to registration and development of urban habitat

networks by means of remote sensing. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings of the

Second International Seminar of the International Association for Landscape Ecology (Münster

BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 209-211.

Schneiders, A., Verhaert, E., Bervoets, L., Coeck, J. & Verheven, R.F. 1990. EkoLogische

kwaliteitsdoelstellingen voor waterlopen. Water 50:58-64.

schreiberl K.F. 1988. Connectivity in landscape Ecology. Proceedin~s of the 2nd InternationaL

Semlnar 0 the International Assoclation for Landscape Ecology. Schönlngh, Paderborn, 1-255.

Schreiber, K.F. 1988. Connectivity in landscape ecology : a few thoughts on the concept of the

network of biotope systems in the agricuLtural landscapes of central Europe. in: Connectivity in

landscape ecology. [Proceedings of the second International Seminar of the InternationaL

Association for Landscape Ecology (MOnster BRD)], Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn,

11-15.

Schultz, W. 1985. Biobrücken. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil

de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,Lansiart, M.,Kempf, C. & Tllle, M., Eds., SETRA,

Bagneux, 265-268.

SETRA, 1978. Impact des routes et autoroutes sur la faune. Etude bibliographique. SET RA,

Bagneux. 1-88.

SETRA, • 1985. Routes et faune sauvage. SETRA, Bagneux, 1-23.

Skolving, H. 1985. Traffic acc;dents with moose and roe-deer in Sweden. Report of research,

development and measures. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Consejl de

L1Europe, 5w7 luin 1985, Bernard, J.M.,lansiart, M.,Kempf, C. _& Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux,

317-325.

Spake, A. 1985. De la coopéretion inter-service: quelques éléments de réflexion et de pratique en

France. in: Routes et Fa~nes Sauvage. Actes du.colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin

1985, Bernard, J.M.,Lanslart, M.,Kempf, C. & Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 367-370.

Spencer, H.J. &Port, G.R. 1988. Effects of Roadside Conditions on Plants and Insects. Part 11 :

soil conditfons. Journalof Applied Ecology 25(2):709-714.

Spencer, H.J.,Scott, N.E.,Port, G.R. & Davison, A.W. 1988. Effects of Roadside Conditions on

Plants and Insects. Part I : atmospheric conditions. Journalof Applied Ecology 25(2):699-707.

SSCW( • 1972. Het aanbrengen van begroeiing op wegbermen en taluds. Mededeling 29. Stichting

Studle Centrum Wegenbouw, Arnhem, 1-48.

SSCW, . 1975. Het onderhoud van begroeiing op wegbermen en taluds. Mededeling 37. Arnhem,

Sticnting Studie Centrum Wegenbouw, 1-51.

SSCW, • 1980. Wegbermbeheer. Mededeling 49. Stichting Studie Centrum Wegenbouw, Arnhem, 1-129.

Stahan Z. 1985. L'impact de la construction des voies de communication dans

Yougos[avie, considérée sous l'aspect de la protection de la nature. in: Routes et

Actes du colloq~e. Strasbourg, Consei l de l'Europe_J 5~7 juin 1985, Bernard,

M.,Kempf, C. &Tl Lle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 233-23'.

Streekontwikkeling limburg, . 1986. Alternatief wegbermbeheer. vzw Streekontwikkeling Noord-Limburg, Neerpelt, 1-2.

Strijckers, J. 1979. Onderhoud van wegbermen. Groenkontakt 5(4):25-27.

Swaenepoel, A. 1988. Inventarisatie van en beheersrichtlijnen voor de wegbermvegetatie van 6

Limburgse gemeenten (Overpelt, Peer, Hamont-Achel, Neerpelt, Meeuwen-Gruitrode, Bochelt). R.U.G.,

Gent, 1w22.

1986. The salinity lof motorway soits. Part I

sal inity of soi Is on central reserves. Journalof

Sykora, K.V. &Liebrand, C. 1988. Rivierdijken en natuurbeheer. Natura 85(4):125-128.

Tanghe, M. 1986. Approche floristique et phytoécologique des espaces verts autoroutiers de la moyenne Belgique (Brabant-Hainaut). Bull. Soc. Roy. Bot. Belg. 119:22~34.

Technische Adviescommissie Waterkeringen, . 1987. Landbouwkundig en natuurtechnisch beheer van

rivierdijkgrasland. Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, , '-18.

Tercafs, R. 1988. tncidences sur la faune du separateur routier du type New Jersey: analyse des

données de la littérature et premières propositions. GtREA, Liège, '-29.

Terpstra, H. 1986. Het effect van wegenzout op het milieu. Rijksuniversiteit Groningen, Haren, 1-44.

Thompson, J.R.,Rutter, A.J. & Ridout, P.S. 1986. The salinity of motorway soils. Part 11 :

distance from the carriageway and other sourees of local variation in salfnity. Journalof Applied Ecology 23:269-280.

Thompson, J.R.,Rutter, A.J. & Ridout, P.S.

variation in tlme and between regions in the Applied Ecology 23:251-267.

Tielbaar, H.C. 1988. Reconstruction of former streamlet courses. in: Connectivity in landscape

ecol ogy. [Proceedi ngs of the Second I nternat i Dna l Semi nar of the tnternat i onal Assoc i at i on for

landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 207-208.

Tjatlingii, S.P. 1988. Design steps and ecology. in: Connectivity in landscape ecology.

[Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for landscape

Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 69-73.

Toch, S. 1988. An approach to ecological resource management. in: Connectivity in landscape

ecology. (Proceedings of the Second International Seminar of the International Association for

landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 101-104.

Torstensson, N.T.L. 1987. Microbial Decomposition of Herbicides in Soit. in: Herbicides, Hutson,

D.H. &Roberts, T.R., Eds., John Wiley &sons, Chicester, 249-270.

Trautmann, Y. & lohmeyer, W. 1975. Zur Entwicklung von Rasenansaaten an Autobahnen. Natur und

Landschaft 50(2):45-49.

Tunkkari, P. 1985. Moose and deer in traffic accidents in Finland: a review. in: Routes et Faunes

Sauvage. Actes du colloque. Strasbourg, Conseil de l'Europe, 5-7 juin 1985, Bernard,

J.M.,lansiart, M.,Kempf, C. &Tille, M., Eds., SETRA, Bagneux, 151-155.

Ueckermann, E. 1985. Stand der Untersuchungen zum Wildverkehrstod in Europa. in: Routes et Faunes Sauvage. Actes dl;J colloque. Strasbourg,Conseil de l'Europe,5-7 juin 1985, Bernard, J.M.,lansiart,

M.,Kempf, C. &Tllle, M., Eds., SETRA, Bagneux, 55-64.

van Acht, W.N.M. & Sessink, J.T.M. 1982. Natuurlijke oeverbescherming. Vakblad voor Biologen

62(20):1-4.

van Amstel, A.,Schoorl, B. & van de Veen, H. 1988. A method for the development of ecological

infrastructure at species at landscape level. in: Connectivity in landscape ecology. [Proceedings

of the Second I nternat i ona I Semi nar of the I nternat i ona l Associat i on for landscape Eco logy

(Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 93-95.

van Arkel, H. 1988. Amfibieën bij de rivierdijken van de Vijfheerenlanden. Natura 85(4):122-124.

van Berkel, B.M. 1988. landinrichting en houtsingels in het Zuidelijk Yesterkwartier.

Rijksuniversiteit Groningen, Haren, 1-63.

van Berkel, C.J.M. 1988. Vleermuisonderkomen (Chiroptera) in geluidswal bij Beilen. Huid en Haar 7(1):1'6.

van de laar, J.A.J. 1988. De visotter in Groot-Brittanië : aspecten van onderzoek, behoud en

beheer. Vakrefs 25 augustus - 6 september 1987. Mededelingen 170a. lendinrichtingsdienst, Utrecht, 1-43.

van den Berg, A.,Stortelder, A.H.F. &Vos, W. 1988. Order end disorder in landscape: the analysis

of the transformation of a submediterranean-montane landscape (1935-2035). in: Connectivity in

landscape ecology. [Proceedings of the Second International Seminar of the International

Association for landscape Ecology (Münster BRD»), Schreiber, K.F., Ed., Schöningh, Paderborn, 227-231.

van den Berg, J. 1988. landschapsbeleidsplan Goedereede: de natuur een stap verder. Zuidhollands Landschap 17(1):24-27.

Van den Brand(, S., Grotenhuis, J. &Weeda~ E. 1983. landschap, plantengroei en vogelwereld van de

Yinterwijkse eken en beekdalen. Natura 8u: 48-64.

Van den Broek, J. 1985. Wegbermbeheer i n de gemeente Ham. In: Referatenbunde l BNVR - studi edag

"Bermbeheer". BNVR, Brussel, 1·4.

van den Burg, J. 1988. Zoutschade bij bomen chloride in strooizout veroorzaakt grote schade.

Tuin en landschap (2):20-23.

van den Burg, J. 1989. Zoutschade bij bomen: fysiologische mechanismen en detektie. Groenkontakt 15(1):27-32.

van der Made, J.G. 1988. Dagvlinders van rivierdijken. Natura 85(4):112-114.

Zonderwijk, P. 1985. Betekenis van lintvormige elementen in het cultuurlandschap. In:

Referatenbundel BNVR-studiedag IIBermbeheerll_{• BNVR, Brussel, '-5.}

zuidhollands landschap, . 1988. Een nieuwe klok. in het carillon: biologen en natuurbeschermers maken de balans op. ZUldhollands Landschap 17(1):2-4.

17

11 n'y a pas Iieu de clöturer systématiquement une autoroute ou une voie à grande circulation. Ce dispositif doit être réservé aux zones ou une étude préalable a montré I'importance du risque de - traversées animales.

Ces zones seront strictement délimitées et recevront une c1öture adaptée aux espèces susceptibles de traverser. Ultérieurement, et si des traversées sent constatées en des zones non c1öturées, des

aména-gements complémentaires seront mis en place. '

Ces clötures devront répondre aux caractéristiques suivantes : Implantation :

La localisation des zones de danger doit faire I'objet d'une étude préalable poussée afin de déterminer Ie plus exactement possible les sections à protéger ainsi que les espèces animales susceptibles de tra-verser. Au niveau de chacune de ces sections, et en particulier en zone forestière, la c1öture spécifique ne devra pas se limiter strictement à la section considérée (par ex. traversée d'un massif forestier) mais au contraire la déborder de part et d'autre d'au moins 100 m dans Ie cas de zones de danger localisées (clöture d'une longueur inférieure à 1000 ml, et 300 à 500 m dans Ie cas de zones plus grandes. La détermination des surlongueurs devra être faite en fonction de la topographie.

L'arrêt des c1ötures au droit de la forêt est un point essentiel à considérer, car les cervidés longent Ie grillage à la recherche d'une faille, et d'un grand nombre d'accidents sent reportés à cet endroit.

En limite de c1öture il est préférable de retourner

celle-ci sur elle même (fig. 1). chauSSee

On peut également prolonger la c1ötureperpendi-culairement à la route au droit de la forêt (fig. 2):

ChO\J5sie

.;';"

.

. ..

CARACTÉRISTIOUES

1 - Pose

18

La clêture une fois posée doit présenter une étanchéité parfaite aux espèces animales visées. 11 faut peur cela qu'aucune solution de continuité n'existe, les animaux avant souvent tendance à suivre la clêture pour trouver un point de franchissement. I1 importera donc de s'assurer que la clêture est parfaitement jointive au sol sur toute sa longueur et cela même au niveau du franchissement des émissaires d'eaux pluviales.

Là ou cela sera possible, il sera préférable d'enterrer la clêture sur une profondeur d'environ 30 cm.

La clêture devra également être parfaitement jointive aux ouvrages de franchissement (P.S. ou P.L). - En zone forestière, iI sera bon d'éviter de déboiser les abords de la clêture afin d'empêcher que les

animaux puissent prendre leur élan.

Si certains passages doivent être ouverts en permanence (aire de service ouverte à la fréquentation locale par exemple), i1s devront être équipés de daies empêchant Ie passage des ongulés (voir chapitre "Dispositifs annexes").

2 - Dimensions et caractéristiques techniques

Hauteur : Les valeurs suivantes peuvent être retenues: - chevreuils 1,60 m à 1,80 m (fig. 4a)

(1,50 m minimum si la pression de chasse est faible)

- cerfs 2,60 m à 2,80 m vertical avec au sommet un bavolet incliné du cêté opposé à la route (fig. 4b).

(2,00 m minimum si la pression de chasse est faible). - sangliers 1,20 m à 1,40 m (fig. 4c).

11 faut également tenir compte de la configuration du terrain (Fig. 3) et de facteurs d'aggravation du risque de franchissement comme par exemple la chasse à courre.

3· Fixation

Elle sera faite sur des poteaux de tension avec jambes de force dont I'écartement ne dépassera pas 8 à 10 m pour les chevreuils et les cerfs, 4 m pour les sangliers et fixés sur sode en béton. Dans ce dernier cas, il sera nécessaire de prévoir la fixation des 4 fils inférieurs à des piquets intermédiaires placés tous les 2 m fig. 4c). En outre, et si Ie grillage est simplement jointif au sol, un fil de ronce devra être posé au ras du sol afin d'éviter que les sangliers n'essaient de Ie soulever de force .

....~": ...

19

. Grillage

devra répondre aux caractéristiques suivantes : . bonne visibilité pour les animaux et les hommes, . limite supérieure pas trop visible,

pas de fils très tendus, mais une bonne jonction entre les fils horizontaux et verticaux. Ceux·ci seront noués ou soudés,

- diamètre des fHs égal ou supérieur à 2,0 mm, réalisés en métal non oxydable,

- grillage enterré sur 20 à 30 cm dans les zones vives en sangliers et retourné en équerre (fig. 5) s'il doit arrêter des animaux fouisseurs,

- dimension des mailles : on utilisera de préférence un grillage à mailles progressives arrêtant à la fois les grands et les petits animaux,

- écartement entre les fils verticaux 15 cm, écartement entre les fils horizontaux en fonction des animaux (fig. 3) :

zone a) petits mammifères : de 2,5 cm à 5 cm,

zone b) sangliers, chevreuils : de 7 à 15 cm afin d'éviter Ie franchissement par les jeu nes (faons en particulier),

zone c) cerfs : 30 cm.

CI6ture pour petits animaux, raccordée au garde·corps d'un ouvrage de franchissement, par un grillage simple·torsion.

~~~: ~

.: one c

h est 'anC/Ion du type de c/ölure (chevreuJl. cerf, song/Ier J el eSf mesuree

Uo.) cöte oou v/ent .Ie glb1er u+

"

,

"

."

Fig.

3-

configuration du terrain.

(Extrait de la norme SNV 640693 de I'Union des professionnels suisses de la route), CLOTURES POUR GRANDS ANIMAUX

Nole-technlQue N·1.2~CTGREF 1978 Echelle .. 1f20

,

21 1 1 I I i ~'Gcm -,

,

I.

: I

i

i

I

I

CLOTURES POUR ANIMAUX FOUISSEURS

n présence d'animaux fouisseurs, la c1öture devra être enterrée et coudée à 90· vers I'extérieur ; Ie

lS échéant on pourra compléter une c1öture normale par une nappe de grillage triple torsion enterrée,

Judée et ligaturée sur la nappe verticale (cf. fig. 5).

bservation :

'n choisira un grillage plastifié à haute adhérence ou un grillage à alliage d'aluminium car ils ne de·

Iafldent pas d'entretien et résistent à la corrosion.

est très difficile de couder correctement Ie grillage simple torsion perpendiculairement au sens des lires.

clo/ure",

FIG.

5

Disposilion du grilloge. ligoluré

CLOTURES MIXTES PETlTS ET GRANDS ANIMAUX

Plusieurs solutions sont possibles :

- insta lier une doublure grillagée triple tors ion à maille hexagonale de 31 mm, à la base d'une c1öture pour grands animaux, sur une hauteur de 50à 100 cm,

- poser un grillage grand gibier à mailles progressives, - poser un grillageà mailles rectangulaires.

ENTRETIEN

L'efficacité de ces clötures est liée à leur entretien régulier ; toute brèche constatée lors des opérations devra être immédiatement colmatée, que ce soit au niveau de la c1öture proprement dite ou au niveau du sol sous-jacent.

Une attention particulière devra être portée aux zones ou la clöture barre un collecteur d'eaux pluviales, afin d'éviter un colmatage du grillage et un risque d'obstruction des collecteurs. A ce niveau, il sera conseillé de Ie rem placer par une grille fixe apposée contre lui, avant la forme du collecteur, et constituée de barreaux verticaux d'un écartement de 2 cm, afin d'en faciliter Ie nettoyage

à I'aide d'un outil type rateau.

Cette grille permettra en outre d'arrêter les dé-chets solides volumineux en provenance de la plate-forme autoroutière.

REMARQUE:

Les observations effectuées sur un certain nombre de c1ötures en place montrent que les défauts les plus fréquemment constatés sant les su ivants :

- manque d'étanchéité des clötures, ta nt au niveau du sol que des émissaires d'eaux de ruissellement, ou du raccordement sur des passages supérieurs ou inférieurs,

- clötures arrêtées au droit des lisières forestières, donc facilement contournables par les animaux. II est souhaitable que lors des travaux d'entretien, ces c1ötures soient mises en conformité avec la présente note d'information.

Clêture détériorée permettant Ie passage des animaux.

Grillage non enterré forcé par un sanglier.

Manque d'étanchéité au niveau du collecteur d'eaux pluviales.