Informatiebulletin eetstoornissen

eetstoornissen

Najaar 2013

Patiënten met obesitas krijgen vaak te horen dat ze moeten afvallen, want hun overgewicht en de daaraan gerela- teerde klachten worden immers veroor- zaakt door een verstoorde energieba- lans. Meestal wordt deze boodschap vergezeld met een verwijzing naar diëtist, internist of fysiotherapeut.

Roos de Vriese – psychotherapeut bij Novarum vindt dit een prima werkwij- ze. “Maar vraag gewoon ook eens naar wat iemand gisteren heeft gegeten.”

De psychotherapeut vindt het goed dat er veel aandacht is voor de somatische klachten van mensen met obesitas, maar vindt het minstens zo belangrijk dat de huisarts het eetpatroon in kaart brengt. “Ze horen de hele dag al dat ze moeten afvallen. De huisarts doet er dus verstandig aan om met veel belangstelling open vragen te stellen:

Wat eet u zoal en wanneer? U snoept dus weleens? Wat is weleens? Hoeveel eet u dan per keer?” Volgens De Vriese is doorvragen bij psychische klachten net zo belangrijk als bij somatische.

Structurele gedragsverandering bereik je alleen als je de in stand houdende

factoren aanpakt. Dit is bijvoorbeeld een negatief zelfbeeld. “Eetbuien vormen een strategie om met deze negatieve gedachten en emoties om te gaan. Wij leren mensen om emoties niet meer af te reageren met overeten, zo zeggen we bij Novarum altijd:

Een reep chocola is geen arm om je heen.” Bij het vermoeden van een eetstoornis is het belangrijk dat een huisarts verder kijkt dan de somatiek.

Sterk vermoeden van eetstoornis Die aanpak geldt ook als een patiënt mogelijk anorexia of boulimie heeft:

“Ook al heb je een sterk vermoeden

Een reep chocola is geen arm om je heen

Mensen die aan een eetstoornis lijden komen vaak met andere klachten bij de huisarts. Ze hebben fysieke en psychische problemen, diarree of obstipatie.

Het diagnosticeren van een eetstoornis is daarom een delicate aangelegenheid.

Met oprechte interesse en een goede portie geduld kom je echter een heel eind.

I N H O U D

Een reep chocola is geen

arm om je heen 1 - 2

Feiten over eetstoornissen 2

Diagnostiek en behandeling

van eetstoornissen 3 - 4

Gratis: Gids voor herstel

van eetstoornissen 4

Casuïstiek eetstoornissen 5 - 6

Profiel van Novarum 6

Obesitas: opereren of behandelen? 7 Onderzoek naar leren om niet te eten 8 Roos de Vriese (l) en Margriet van Leeuwen (r)

dat een patiënt aan deze eetstoornis lijdt, spreek het nooit meteen uit”, benadrukt Margriet van Leeuwen – psychiater bij Novarum. Ze krijgt bijval van haar collega psychotherapeut Marije van Yperen: “Vraag iemand eerst om haar of zijn eetpatroon van een week eens op te schrijven. Weeg iemand. Als de patiënt daar al heel angstig van wordt, zegt dit vaak ook

al heel veel. In hun hoofd rekenen ze waarschijnlijk uit hoe zwaar het kopje koffie was dat ze zojuist dronken in de wachtkamer.” De meeste stereotypen over anorexiapatiënten kloppen.

“Vaak zijn het jonge meiden of vrou- wen. Ze zijn erg onzeker en sporten veel. De meiden die aan ballet of dans doen lopen extra risico.

Voor jongens en mannen geldt min of meer hetzelfde; zij zijn ook obsessief met hun gewicht of leefgewoonten bezig.”, vertelt Van Yperen.

De psychische problemen en het gedrag van boulimiepatiënten zijn vergelijkbaar. “Alleen hebben zij een normaal gewicht, dit maakt het diag- nosticeren veel moeilijker. Als iemand ernstige maag- en darmklachten

heeft, maar verder gezond is – zou er heel goed sprake kunnen zijn van een eetstoornis.” Novarum realiseert zich dat het lastig is om in de hectiek van de huisartsenpraktijk snel een eet- stoornis vast te stellen. Van Leeuwen:

“De werkdruk is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen. Eetstoornis- sen zijn ingewikkeld. Daarom kunnen huisartsen bij twijfel altijd contact met ons opnemen. Patiënten zijn eigenlijk altijd blij dat er aandacht is voor hun eetproblematiek. Ze voelen zich dan serieus genomen.”

U kunt voor een collegiaal consult contact opnemen met Margriet van Leeuwen, psychiater bij Novarum:

020 - 590 4710 Onderstaande gegevens zijn ontleend

aan 4 nationale studies over geestelijke gezondheidszorg in Nederland, Duits- land, de Verenigde Staten en Nieuw Zeeland, in het afgelopen decennium.

• Eetstoornissen ontstaan op jonge leef- tijd, gemiddeld rond 18 jarige leeftijd.

• Eetstoornissen beginnen op steeds jongere leeftijd

• 95% is vrouw en 5% is man

• Topsporters en (ballet)danseressen vormen een risicogroep

• Minder dan de helft (49%) van men- sen met symptomen van een ernstige eetstoornis zoekt professionele hulp

• Het duurt gemiddeld 10 jaar voordat boulimia nervosa patiënten behande- ling zoeken; 15 jaar bij anorexia

• Het onvermogen van patiënten om hun eigen gedrag als problematisch te herkennen is een belangrijke fac- tor die de stap naar hulp belemmert.

• Heeft een patiënt eenmaal zijn/

haar problematisch gedrag onder- kend, dan raadpleegt zo’n 60%

een deskundige.

Feiten over eetstoornissen

Patiënt onderkent problematisch eetgedrag vaak niet

(vervolg van pagina 1)

Een reep chocola is geen arm om je heen

❝

❞

Patiënte juni 2013 Novarum, Centrum voor Eetstoornissen en Obesitas - www.novarum.nl

Elke huisarts en diëtist krijgt in de praktijk te maken met mensen met eet- en gewichtsproblemen. De meest voorkomende vraag is: Hoe kan ik af- vallen? Die vraag wordt het meest ge- steld door mensen met overgewicht of obesitas. Bij een deel van deze groep is er sprake van een eetstoornis in de vorm van eetbuien of emotie-eten.

De groep mensen die aan anorexia of boulimia nervosa lijdt is kleiner. Zij zijn zeer ontevreden over hun gewicht.

Anorexia en boulimia nervosa komen vaak voor bij jonge vrouwen, maar ook jongens en mannen kunnen deze eet- stoornis ontwikkelen. Ze komen vaak pas in een laat stadium bij de huisarts of diëtist, omdat ze hun eetprobleem lange tijd ontkennen. Ook schaamte en schuldgevoelens belemmeren hen om hulp te zoeken. Bij jongeren met eet- en gewichtsproblemen is de kans groot dat een ouder bij de huisarts advies vraagt.

Vroegtijdige onderkenning In alle gevallen is het belangrijk dat een huisarts of diëtist bij een vermoeden van een eetstoornis goed doorvraagt naar de aard van de eet- en gewichtsproblemen. Een

begripvolle en niet beschuldigende bejegening is hierbij van groot belang om het vertrouwen te winnen. In geval van anorexia en boulimia nervosa kan de betrokkene erg bang zijn om aan te komen in gewicht en de controle over het eetgedrag te verliezen. Het is belangrijk om met deze angst rekening te houden én deze serieus te nemen.

Diagnostische instrumenten Voor huisartsen zijn enkele diagnosti- sche instrumenten ontwikkeld. Hierbij wordt met enkele gerichte vragen nagegaan of de betrokkene sterk aan

de lijn doet en daarbij ongezonde strategieën hanteert. Bijvoorbeeld:

extreem weinig eten, veel bewegen, braken na het eten en het innemen van laxeermiddelen.

SCOFF

• Wekt u braken op omdat u zich met een ‘volle maag’ niet goed voelt?

• Bent u bang dat u geen controle meer heeft over de hoeveelheid die u eet?

• Bent u meer dan 7 kilo afgevallen in drie maanden tijd?

• Vindt u dat voedsel een belangrijke plaats inneemt in uw leven?

Neem angst patiënt serieus

Het is belangrijk om bij het vermoeden van een eetstoornis goed door te vragen. Op een begripvolle en niet beschuldigende manier. Dit stelt Greta Noordenbos, universitair docent Klinische Psychologie aan de Universiteit Leiden. Zij doet onderzoek naar preventie van eetstoornissen, herstelmo- gelijkheden en langdurige eetstoornissen.

❝

Ook moest ze mijn scheiding zien te verwerken.

❞

Over het boek

Eetstoornissen als anorexia nervosa, boulimia nervosa en eetbuistoornis- sen zijn vaak erg hardnekkig. Herstel is een moeizaam en langdurig proces.

Dit boek geeft inzicht in dit proces.

Wat maakt het voor eetstoornis- patiënten zo moeilijk om hun eetgedrag te veranderen? Waardoor raken ze uiteindelijk gemotiveerd om te herstellen? Deze vragen worden uitvoerig beantwoord.

Dit boek is bedoeld voor iedereen die op de een of andere manier met een eetstoornis te maken heeft, zoals

hulpverleners, patiënten en ouders, partners, vrienden en vriendinnen van patiënten. De ervaringen van ex- patiënten kunnen als voorbeeld en gids functioneren voor mensen met een eetstoornis.

Dr. Greta Noordenbos is universi- tair docent Klinische Psychologie aan de Universiteit Leiden. Zij doet onderzoek naar preventie van eet- stoornissen, herstelmogelijkheden en langdurige eetstoornissen, waar- over zij diverse boeken en artikelen publiceerde. Zo vormde zij samen met prof. dr. Walter Vandereycken

de redactie van het Handboek eetstoornissen. Ook maakte zij deel uit van de werkgroep voor het ontwikkelen van de richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van eetstoornissen 2006.

Gids voor herstel van eetstoornissen

Vraag kosteloos aan

Novarum stelt een exemplaar van “Gids voor herstel van eetstoornissen”

kosteloos beschikbaar voor de eerste 200 aanvragers. Stuur een e-mail met uw adres, naar info@novarum.nl of vul de antwoordkaart in dan ont- vangt u binnenkort de gids, als ook ons informatiebulletin.

ESP

• Bent u tevreden over uw eet- gewoonten?

• Eet u ook wel eens in het geheim?

• Heeft uw gewicht invloed over hoe u zich voelt?

• Heeft u nu last van een eetstoornis, of heeft u daar in het verleden last van gehad?

Snel doorverwijzen

Wanneer er sprake is van eetstoornis- sen in de vorm van anorexia, boulimia, eetbuistoornis, of emotie-eten dan is het zaak om op korte termijn adequate behandeling te zoeken.

Gezien de hardnekkige problema- tiek en de ernstige gevolgen is het verstandig om zo snel mogelijk door te

verwijzen naar een instelling die ge- specialiseerd is in de behandeling van eetstoornissen. Daar kunnen diverse deskundigen een op maat gesneden behandeling bieden die gebaseerd is op jarenlange ervaring en evidence based research.

Greta Noordenbos

(vervolg van pagina 3)

Diagnostiek en behandeling van eetstoornissen

Novarum, Centrum voor Eetstoornissen en Obesitas - www.novarum.nl

Gepest en misbruikt

Kim is 22 jaar oud en heeft veel last van moeheid en obstipatie. Regelmatig voelt ze zich licht in haar hoofd. Ze is somber en gespannen. Omdat de klach- ten blijven aanhouden gaat ze naar de huisarts. ‘Ik heb vast de ziekte van Pfeiffer’, verzucht ze op het spreekuur.

Kim wil graag een bloedonderzoek.

De patiënt ziet er bleek en mager uit.

U vraagt zich af of er niet meer speelt dan de klachten waarvoor ze op het spreekuur komt. U vraagt een depressie uit. U stelt vragen over haar eetpatroon. Kim vertelt dat ze wel wat is afgevallen de laatste tijd. Ze slaat wel eens een maaltijd over. Uit haar verhaal blijkt dat ze in haar hoofd veel bezig is met eten. U vraagt door hoe lang dit al speelt.

Op haar 12e is de patiënt begonnen met lijnen. Vroeger werd ze gepest op school omdat ze dik zou zijn. Na een verkrachting op haar 16e kon ze niet meer stoppen met afvallen.

“Dik van water”

Anne is 47 jaar oud. Ze heeft al lan- gere tijd last van een hoge bloeddruk.

Regelmatig valt ze overdag in slaap.

Naast chronische vermoeidheids- klachten heeft Anne ook pijn in haar gewrichten, haar knieën doen zeer

tijdens het lopen. Op dit moment weegt ze 138 kilo. Ze heeft al meer- dere diëten geprobeerd, maar valt niet meer af. Ze vertelt tegen haar huisarts dat ze van water al dik wordt. Anne wil een maagverkleining en een ver- wijzing naar het ziekenhuis.

Eerst vraagt u de somatische klachten verder uit, want mogelijk is er sprake van slaapapneu. Hierna vraagt u hoe het is gesteld met de stemming van de

patiënt. Daarna kunt u het eetpatroon gedetailleerd uitvragen. Wat heeft ze de vorige dag gegeten bijvoorbeeld.

Overeten of eetbuien

Bespreek of er sprake is van overeten of eetbuien: mogelijk is een sombere stemming hier een uitlokker van.

Een belangstellende en niet veroor- delende houding is bij het stellen van deze vragen de beste werkwijze.

Het is niet altijd makkelijk om een eetstoornis vast te stellen. Wanneer wordt (eet)gedrag zorgelijk? De specialisten van Novarum hopen met on- derstaande casussen hierop enigszins een antwoord te geven. De verhalen zijn gebaseerd op ervaringen uit onze behandelpraktijk.

❝

❞

Wondjes in mondhoeken Marit is 24 jaar en heeft last van brandend maagzuur. Daarbij heeft zij soms diarree en soms obstipatie.

Ze wil weten of ze misschien een spastische darm heeft. Ze maakt een afspraak bij de huisarts want de klachten bestaan nu al zo’n 2 jaar.

U vraagt allereerst wat ze zelf

heeft gedaan om deze klachten te bestrijden. De patiënt vertelt dat ze weleens laxeertabletten neemt om toch naar het toilet te kunnen.

U vraagt door naar haar eetpatroon en gewichtsbeloop van de afgelopen tijd. Marit eet soms heel veel en dan weer heel weinig. U vraagt of ze misselijk is of vaak moet overgeven.

Geeft ze vaak over omdat ze vindt dat ze teveel heeft gegeten? De patiënt blijkt bijna elke dag over te geven en meerdere laxeertabletten te gebruiken. Ze wil afvallen maar dit lukt niet, omdat ze dan weer doorschiet in teveel eten. Het vele braken verklaart de kleine wondjes in haar mondhoeken.

(vervolg van pagina 5)

Casuïstiek eetstoornissen

De behandeling leidt tot het norma- liseren van het eetgedrag, vergroting van zelfcontrole en verbetering van het zelfbeeld. Centraal bij alle behan- delingen staat het helpen van patiën- ten om (weer) te durven vertrouwen in eigen kunnen.

Enkele cijfers:

• In 2012 had Novarum bijna 1000 patiënten in behandeling

• Novarum heeft meer dan 40 medewerkers, onder andere:

psychiaters arts assistenten klinisch psycholoog psychotherapeuten gz psychologen basis psychologen

gedragstherapeutisch medewerkers diëtisten

psychomotorisch medewerker Sociaal Psychiatrisch verpleegkundigen

Kijk voor meer informatie over o.a. de behandelingen op www.novarum.nl

Profiel van Novarum

Novarum is een gespecialiseerd behandelcentrum voor eetstoornissen met bijzondere expertise op het gebied van obesitas eetstoornis. Novarum behandelt evidence based volgens de Fairburn-methodiek. Hierbij is het behandelklimaat psychotherapeutisch van aard, in plaats van medisch.

Novarum, Centrum voor Eetstoornissen en Obesitas - www.novarum.nl

❝

❞

Patiënte juni 2013

Roos de Vriese, psychotherapeute bij Novarum is heel helder over baria- trische chirurgie. “Ik zie het vooral als een hulpmiddel. Het is zeker niet zaligmakend. De patiënt moet erg zorgvuldig worden begeleid, vóór en ná de operatie.” Ze benadrukt dat het verstoorde eetgedrag dat met obe- sitas samenhangt ook moet worden behandeld voor er – eventueel – kan worden geopereerd. Het kan namelijk behoorlijk misgaan.

“Als iemand ‘door’ een gastric bypass eet kan hij doodziek worden. De me- dische noodzaak om direct te opereren moet dus heel groot zijn, bijvoorbeeld ernstige slaapapneu en diabetes.”

Ook een maagband kan ernstige complicaties geven. “Als iemand jong is, moet je eigenlijk niet kiezen voor bariatrie. De beste behandeling is dan onder begeleiding afvallen, niet twee kilo maar één pond per week. Dit door middel van een gezond eetpatroon en voldoende beweging, diëten zijn bij ons dan ook uit den boze.”

Hoop

Een bariatrische ingreep is geen garan- tie dat iemand blijvend afvalt. Er zijn gevallen bekend dat patiënten een tijd na de operatie zelfs weer aankwa- men. Novarum psychiater Margriet van

Leeuwen kijkt hier niet van op. “Men- sen maken milkshakes en gaan al hun voedsel pureren. Zo voorzien ze alsnog in hun soms bijzonder sterke eetdrang.

Daarom is het zo belangrijk om het onderliggende gedrag aan te pakken!”

Op basis van cognitieve gedragsthe- rapie, een normaal gezond voedings- patroon en bewegen vallen patiënten duurzaam 5 % tot 10 % van hun totale lichaamsgewicht af.

Met een bariatrische operatie loopt dit op tot 30 %. Als iemand 5 tot 10

% van zijn lichaamsgewicht verliest,

wint diegene doorgaans al aanzienlijke gezondheidswinst.

Geen wondermiddel

Mensen met ernstige obesitas hopen constant dat ze weer helemaal slank kunnen worden. Deze heel begrijpe- lijke hoop wordt volgens Van Leeuwen wel misbruikt. “Een operatie zorgt mis- schien wel voor een groter gewichts- verlies, maar een gastric bypass is een erg zware ingreep. Onomkeerbaar!

Het is geen wondermiddel om van je eetdrang af te komen.”

Soms is een bariatrische ingreep onontbeerlijk vanwege gezondheidsrisico’s.

Als er geen sprake is van een ernstige lichamelijke noodzaak adviseren de behandelaren van Novarum doorgaans een alternatieve behandeling.

Het gewichtsverlies is dan wel minder, maar dit zegt niet alles.

❝

❞

Patiënte juni 2013

De algemene opinie is dat obesitas voor- al een maatschappelijk en biomedisch probleem is. De maatschappij bevordert teveel eten door het groeiende (en soms agressieve) aanbod van steeds grotere porties goedkope en makkelijk verkrijg- bare hoogcalorische producten.

Tegelijkertijd is obesitas een erfelijke aandoening. Wie erfelijk belast is heeft het moeilijk in onze toxische omgeving en daar valt op individueel niveau niet zoveel aan te doen, is de algemene opi- nie. Behandelaars zien steeds vaker de

bariatrische chirurgie als enige oplossing voor obesitas: door het chirurgisch ver- kleinen van de maag kan er nauwelijks nog gegeten worden en vallen mensen

‘vanzelf’ af.

Paardenmiddel

Bariatrische chirurgie is echter een paar- denmiddel, het werkt niet altijd. Eén van de consequenties is dat eetgedrag voor altijd gestoord blijft. Veel recente studies tonen steeds meer inzicht in de psy- chologische mechanismen die overeten

bevorderen en zo tot obesitas kunnen leiden. Kennis van deze mechanismen maakte het mogelijk om interventies te ontwikkelen die overeten tegen gaan. Vanuit de gezondheidszorg is er veel belangstelling voor deze nieuwe technieken. In dit onderzoek worden de ontwikkelde trainingen en technieken systematisch uitgewerkt en bruikbaar gemaakt voor medewerkers in de ge- zondheidszorg.

In het eerste kwartaal van 2014 ver- wacht men de resultaten.

Telefonisch spreekuur

Elke werkdag tussen 9.00 en 17:00 uur (020 590 4710). Patiënten én ver- wijzers kunnen tijdens het spreekuur terecht voor consultatie.

Verwijzen

Voor het verwijzen van patiënten naar Novarum gebruikt u de stedelijke verwijsbrief. Die kunt u downloaden op

onze website www.novarum.nl.

De ingevulde verwijsbrief faxt u naar de afdeling Aanmelding & Advies, fax 020 - 590 55 90. Telefonisch zijn zij bereikbaar op 020 - 590 4444.

Na een positieve beoordeling van de aanmelding wordt contact opgenomen met de patiënt om een afspraak te maken voor een intakegesprek.

Verwijzen via Edifact kan ook.

Onderzoek naar leren om niet te eten

Verwijzen en collegiaal consult

De faculteit Psychologie en Neuroscience van de universiteit van Maastricht doet momenteel onderzoek naar “Leren om niet te eten”.

Novarum, Centrum voor eetstoornissen en obesitas Jacob Obrechtstraat 92 - 1071 KR Amsterdam

T: 020 - 5904710 - F: 020 - 5905590 informatie@novarum.nl

www.novarum.nl

Contactpersoon Informatiebulletin:

Theo Smit, theo.smit@arkin.nl - Redactie: Rutger Spanjer

Novarum, Centrum voor Eetstoornissen en obesitas - www.novarum.nl

❝

❞

Patiënte juni 2013

NOVArUM IS ONDErDEEL VAN ArKIN