• No results found

Palmerijn van Olijve

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Palmerijn van Olijve"

Copied!
1281
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Een seer schoone ende ghenoechelicke

historie vanden aldervroomsten ende vermaertsten ridder

Palmerijn van Olijve ,

sone van den coninck van Macedonien, ende van de schoone Griane, dochter van Remicius, keyser van Constantinopelen,

de welcke vele wonderlicke avontueren in haren leven ghehadt hebben, seer ghenoechelick ende playsant om lesen.

Eerst overgheset uyt het Castiliaens in François,

1

ende nu ghetranslateert uyt het François in onse ghemeyne Nederlantsche sprake.

Van nieuws oversien, ende met schoone figueren verciert.

Tot Arnhem,

by Jan Janszen, boeckvercooper.

Anno M. DC. XIIJ.

2

1. L’histoire de Palmerin d’Oliue, filz du roy Florendos de Macedone, et de la belle Griane, fille de Remicivs Emperevr de Constantinople : discours plaisant et de singuliere recreation, traduit iadis par vn Auteur incertain de Castillan en Françoys, mis en lumiere et en son entier, selon nostre vulgaire, par Ian Maugin, dit le petit Angeuin. Reueu et emendé par le mesme Auteur.

2. Probé et Tacité. Auec priuilege du Roy. A Paris. Par Estienne Groulleau, libraire demourant en la rue Neuue nostre Dame, à l’enseigne saint Iean Baptiste, pres sainte

(2)

[A2r]

Wie den keyser was, onder den welken Palmerin geboren wert, ende vande secrete liefde die den prince Tar[isiu]s

1

tot des keysers

dochter, genoemt Griane, droech.

Het eerste capittel.

2

[A2ra]

Men vindt inde oude historien der keyseren van de hooghe

vermaerde stadt van Constantinopolen dat nae Constantin Remycius de achtste was die na hem volchde, de welcke sijn ondersaeten soo

wijselick ende deuchdelick regheerden dat hy niet alleen van haer en worde bemint, maer hem oock dede vreesen ende ontsien vanden volcke der omligghende landen, alsoo dat hy syn keyserdom

[g]rootelijck vermeerden.

3

Desen [R]emycius was soo milt dat gheen [r]idder, twaer wiet ware, noyt in syn hoff en quam oft hy en worde aldaer wel onthaelt, hem doende alsulcke presenten ende geschencken dat den schencker daer door in weerden ghehouden worde van syn eygen vyanden.

4

Het gebeurden dat hy ten houwelicke nam de dochter vanden coninck van Hongarien, alsoo schoone ende wijse princesse als eenighe andere in heuren tijdt, die hy beminde met een soo vuyrige liefde dat hy daer door vergat de oeffeninghe der wapenen, nochtans niet dat zijn hof verminderde van vrome ridders, maer vermeerderde van dage te daghe, nemende een besondere ghenoechte daer in te doen op voeden de jonge princen ende edelluyden die hem gepresenteert worden,

1. Janszen 1613: Tarasis

2. [A1r] L’histoire du tresfameux et tres-redoute Palmerin d’Olive Emperevr de Constantinople, tradvite de Castillan en Françoys, reuëue et de rechef mise en son entier, selon nostre vulgaire moderne et vsité, par Ian Maugin, dit l’Angeuin.

Qui estoit l’Empereur sous lequel nasquit Palmerin, et de l’amour secrete que portoit le Prince Tarisis à l’Infante Griane. Chapitre Premier.

3. L’On trouue es histoires anciennes des Empereurs de la fameuse cité de

Constantinople, qu’apres Constantin, Remycius fut le huictiesme qui luy succeda : lequel gouuerna ses subietz si vertueusement qu’estant aymé d’eux, il se fit craindre et redouter de ses voysins, en sorte qu’il amplifia grandement son Empire.

4. Ce Remicius estoit tant liberal, que Cheualier, quel qu’il fust, ne venoit en sa Court sans estre bien receu, luy faisant telz dons, que le donneur en estoit estimé mesme par ses ennemys.

(3)

sonderlinghe nae dat die keyserinne hem gebaert hadde eenen soon,

[A2rb]

die genoemt wort Caniam, om welckers gebeurte groote vreuchde ende blijtschap door ’t geheel keyserrijc bedreven wort.

1

Het tweede jaer daer nae bevontse haer bevrucht van een dochter diese dede noemen Griane, de welcke ghecomen zijnde tot den ouderdom van veerthien jaren, was soo schoon ende van sulcker excellenter manieren dat alle die ghene diese saghen haer achten te syn een singulier werck der Natueren, ’t welcke d’oorsaecke was dat Tarisius, neve van den coninck van Hongarien, opghevoet zijnde metten

jonghen prince Caniam, op haer verlieft worde in sulcker manieren dat hy voor hem nam haer also gedienstich te syn dat sy lichtelick soude ghewaer worden den goeden wille die hy tot haer draghende was.

2

’t Voornemen wert wel volbracht nae syn vermogen, maer sy en

maectender gheen werck van, waerom hy leet een seer groote

quellinghe.

3

Nochtan[s]

4

niettemin begeerende te gheraecken te syn meeninghe, badt Caniam dat [hy] wilde doen vercondighen een

tor[noy]speel, tot het welcke ghenoodt s[ouden] worden alle ridderen, so wel vre[emden] als Griecken, hopende daerin a[lsoo te] betoonen syn vromicheyt, dat G[riane] oorsake soude hebben hem te

bemi[nnen] ende dat hyse daer na soude moghen [doen] versoecken

1. Auint qu’il se marya à la fille du Roy de Hongrie, autant belle et sage Princesse, qu’autre de son temps, laquelle il ayma d’vne [A1v] amour si ardante, qu’il en oublia l’exercice des armes : non que toutesfois sa Court amoindrist de bons Cheualiers ains augmentoit de iour en iour, prenant vn plaisir singulier, à y faire nourrir les ieunes Princes et

Gentilz-hommes qui luy estoient presentez : specialement depuys que l’Imperatrix luy eut enfanté vn filz, que lon apella Caniam, à la naissance duquel fut demené grand’ ioye par tout l’Empire.

2. Le deuxiesme an ensuyuant elle se trouua enceinte d’vne fille, qu’elle fit nommer Griane, laquelle venuë en l’aage de quatorze ans, fut tant belle, et de telle grace, que tous ceux qui la voyoient l’estimoient vn chef d’œuure de Nature. Qui fut cause que Tarisius neueu du Roy de Hongrie ( nourry auec le ieune prince Caniam ) en deuint amoureux, de sorte qu’il delibera la seruir si qu’elle cognoistroit euidemment l’affection qu’il luy

portoit.

3. Sa deliberation fut executée à son pouuoir, mais elle n’en faisoit cas, dont il enduroit vn merueilleux tourment :

4. Hap uit de bladzijde met tekstverlies, maar gedeeltelijk bewaard gebleven. Met dank voor de reconstructie aan Ingrid Biesheuvel die door middel van autopsie de

zoekgeraakte letters thuisgebracht heeft.

(4)

ten houwelic deur het [mid]del vande keyserinne, zijn moye,

ho[u]dende nochtans secreet voor synen n[e]ve Caniam ’t ghene dat hy dochte.

1

Caniam accordeerden hem seer gheerne den keyser, syn vader, daer van te spre

[A2va]

ken, ende terstont vont hy hem wel te passe, hem gheheelick verclarende de raetsluytinghe die hy ende syn neve Tarisius gedaen hadden, indient hem beliefde haer alle beyde ridders te slaen den dach vanden halven oost toecomende.

2

Het welck den keyser seer goet achten, hem niet weygerende eenighen puncte van syn begheerte.

3

Om welcke oorsaecken hy terstondt afveerdichden herouten te reysen deur de landen om te vercondigen dese

vergaderinghe.

4

Hierentusschen en was Tarisius niet slapende, maer arbeyden nacht ende dach ende stelde hem in groote moeyten om te doen ’t gene des keysers dochter soude mogen behaghen, de welcke hy noch niet

mondelic verclaert en hadde ’t ghene sy ghenoechsaem aen hem mercken mochte deur uutwendige betooninghen.

5

Maer op een tijt met haer coutende in een bequame plaetse, comende onder andere in propooste vande liefde, nam de stouticheyt haer met eenen woorde noch kranck fondament hebbende, seyde: “Mevrouwe, u en is niet onbekent de vergaderinghe die ten naesten feeste geschien sal, waer in ick verhoope de ordeninghe des ridders t’ontfangen, ende indient u beliefde die weldaet te doen van my te vergunnen een gifte die u weynich costen soude, soo meucht ghy u wel verseeckeren dat ick my soude achten den aldergeluckichsten ridder vande gheheele weerelt, want dat alleen soude moghen syn de oorsaecke my te doen hebben de

1. toutesfois desirant paruenir à son intention, prya Caniam faire publier vn tournoy, auquel seroient semonds tous Cheualiers, tant estrangers que Grecz, esperant y faire telle preuue de sa prouësse que Griane auroit ocasion de l’aymer, et la pourroit apres faire demander en mariage par le moyen de l’Imperatrix sa tante : taisant ( toutesfois ) à Caniam son cousin ce qu’il en pensoit.

2. Tresuoluntiers luy acorda Caniam d’en parler à l’Empereur, et de fait le trouuant à propos, luy dist entierement la conclusion que luy et son cousin Tarisius auoient prise, s’il luy plaisoit les faire tous deux Cheualiers le iour de la Myaoust prochaine.

3. Ce que l’Empereur estima fort, ne luy refusant aucun des poinctz de sa demande : 4. Au moyen dequoy il despescha incontinent Heraux pour aller par païs publier ceste assemblée.

5. Ce pendant Tarisius ne dormoit pas, ains iour et nuict trauailloit et se mettoit en peine pour faire chose qui pleust à l’Infante, à laquelle il n’auoit encores declaré de bouche, ce qu’assez elle auoit peu cognoistre en luy par aparence exterieure.

(5)

eere ende den prijs van [’t]

1

steeckspel.”

2

Griane voorseecker wetende dat Tarisius haer een goede affectie droech – ghelijck ic gheseyt hebbe – antwoorden hem: “Op goeden gheloove, myn neve, ick soude seer blijde ende wel te vreden zijn indien ick ware het middel oft eenige oorsake van tgheluck soo ghy u voor laet staen.

3

Nochtans u

[A2vb]

te consenteren eenige gifte sonder te weten wat daer inne, soude ic my selfs ongelijck doen, so my

dunckt.”

4

Als Tarisius verstonde dese excusatie, was syn meeninge van haer te ghenieten tgene hy tot noch toe mishoopt hadde, waerom, hebbende de tranen bykans in d’ooghen, seyde hy tot haer: “Mevrouwe, ick bidde u met geheelder herten int goede te nemen ’t gheene ghy

tegenwoordelick verstaen sult, want al hadde ict vast voor my genomen voor u te verswijgen, so druckt my nochtans d’affectie alsoo datse my bedwinght voort te varen ende u te segghen ’t ghene ick selver niet dencken en derve, vreesende u te mishaghen, wetende anders gheen middel dat my voor den doot bewaren mach, ende my te ghenesen vande quellinghe, te seer straf ende wreet, soo groot is de liefde die ick tot u draghe.

5

De welcke ick wel meynden te overwinnen ende my selven oock, maer hoe ickse meer schouwen wil, hoese meer

1. Ontbreekt in Janszen 1813.

2. Mais vn iour deuisant auec elle en lieu assez commode, entrant de propos en autre, pressé d’Amour prit ceste hardiesse, que d’vne parolle mal asseurée, luy dist : Ma dame vous n’ignorez pas l’assemblée qui se doit faire à ceste feste prochaine, ou i’espere receuoir l’ordre de Cheualerie, et s’il vous plaisoit me faire tant de bien, que de m’octroyer vn don qui peu vous cousteroit, vous vous pourriez bien asseurer que ie m’estimerois le plus heureux Cheualier du monde : car celà seul pourroit estre cause de me faire auoir l’honneur et pris du tourn[o]y.

3. Griane sçachant certainement que Tarisius luy portoit bonne affection ( comme ie vous ay dit ) luy respondit : En bonne foy mon cousin, ie serois merueilleusement ayse d’estre moyen ou quelque cause de l’heur que vous vous promettez :

4. toutesfois de vous accorder aucun don, sans sçauoir quel, ie me ferois tort ce me semble.

5. Quand Tarisius entendit ceste excuse, il luy fut bien auis qu’il auroit d’elle ce, que iusques adoncq’ il auoit desesperé : parquoy ayant quasi la larme à l’œil, luy dist : Ma dame, ie vous suplie de tout mon cueur prendre en bonne part ce que vous entendrez presentement : car quand bien i’aurois resolu en moy de le vous taire, [A2r] l’affection me presse tellement, qu’elle me contraint passer outre, et vous dire ce que moymesmes n’ose penser, craignant vous desplaire : autrement ie ne sçache moyen qui me puisse garentir de mort trop forcée et cruëlle, tant est grande l’amytié que ie vous porte.

(6)

vermeerdert, ja soo wonderbaerlick dat als ick u in mijn presentie sie, mijnen geest my bykans gheheel verlaet om in u alleene te leven.

1

Om dese oorsaecken hebbe ic besloten, indien ghy het goet vint, u te doen versoecken tot een huysvrouwe aenden keyser, u vader, ende indien hy my soo groote eere doet, mach hem ’t coninckrijck van Hongarien wel beroemen, ende ick oock, gecomen te zijn tot den hoochsten graet des wereltlicken ghelucks, hebbende tot een vrouwe de gheene die selve d’onuutsprekelicke deuchde is, ende daerentusschen, indien u

beliefden my te schencken eenigh juweel ofte bagghe ende my te ghebieden het te dragen als uwen ridder, ghy sult lichtelic moghen bekennen hoe veel de liefde in my vermach door die sterckte die ick soude vercrijgen inde deucht vande soo hoochgeachte gave!”

2

Griane, die wey

[A3ra]

nich achten op zijn lijden, hoe wel dat zy qualic te vreden was van zijne gehouden propoosten, antwoorden hem

ghestadichlicken: “Soo ghy tot mywaerts droecht alsulcken respect ofte eer als het vereyscht, so en soudy niet gebruycken de maniere van spreken my so qualijck voeghende t’aenhooren, want indien u begeerte is gelijc ghyse my te verstaen geeft, so behoort ghy u te voeghen aen mijn heere ofte mevrouwe, die meerder machts over my hebben als ic selve.

3

Daerom bidde ick dat u sulcx niet meer en

gebeure oft gelooft sekerlijck dat ghy my daer met onvrientschap doen sult.

4

Ende voor dese reyse ontschuldige ic ghenoechsaem uwe

1. Laquelle ie pensois bien vaincre et moymesmes aussi : mais plus ie la veux fuyr, plus elle augmente, voire si estrangement que vous voyant pres de moy, mon esprit me laisse presque de tous poinctz pour viure en vous seule.

2. A ceste cause i’ay deliberé ( si vous le trouuez bon ) vous demander à femme à l’Empereur vostre pere : et s’il me fait tant d’honneur, le Royaume de Hongrie se poura bien vanter ( et moy aussi ) d’auoir ataint au plus haut degré de felicité mondaine, ayant pour Dame celle qui est de valeur indicible : et ce pendant s’il vous plaisoit me faire present de quelque bague, ou manchette, et me commander par mesme moyen la porter comme vostre Cheualier, vous pouriez facilement cognoistre combien peult Amour en mon endroit, par les effors que ie recouureray en la vertu du don tant recommandé.

3. Griane qui peu se soucioit de ses passions, encores qu’elle fust mal contente des propoz qu’il luy tenoit, luy respondit modestement : Si vous auiez en mon endroit tel respect que ie merite, vous ne m’vseriez de termes si mal seans à escouter : car si vostre desir est tel que le me donnez à entendre, c’estoit deuers Monsieur, ou ma Dame ( qui ont plus de puissance sur moymesme que ie n’ay ) que deuiez vous adresser :

4. pourtant ie vous prie qu’il ne vous auienne de vostre vie : sinon croyez que vous me ferez desplaisir :

(7)

onvoorsichticheyt, gemerct dat na mijn meeninge ic alleen de schult hebbe om de grote gemeynsaemheyt die ic u toegelaten hebbe, ’t welck my beroudt van goeder herten.”

1

Dit geseyt hebbende, liet sy hem alleen staen, betoonende aen haer wesen den cleynen danc die sy

2

hem wiste van dese aensoeckingen, aengesien sy liever soude hebben willen sterven als hem te nemen tot een man ende noch veel weyniger tot een vrient.

3

Of Tarisius als doe wel verbaest was, daer van en derf men sich niet verwonderen, want also verbaest zijnde ende sonder daer op te dencken, ginck hy inde camer vande keyserinne, alwaer Caniam met haer was sprekende, ende sonder te groeten d’een noch d’ander ginck hy sitten in eenen stoel, beginnende alsoo seere te suchten dat zijt hoorden, waer deur de keyserinne beweecht zijnde, dochte datmen hem eenich groot onghelijck aenghedaen hadde ofte dat hy niet en conde vercrijgen tghene hy van noode hadde tot het tornoy speel, waerom sy,

verlatende haren soon, riep Tarisius alleen ende seyde tot hem: “Mijn neve, ic sie u so melancoli[s]ch

4

dat het schijnt

[A3rb]

dat ghy eenich dinc gebreck hebt.

5

Hebdy niet tgene u van noode is

6

tot de

vergaderinge die mijn sone heeft doen vercondigen?”

7

Ende als sy dese woorden sprack aensachse Tar[i]sius

8

noch vlijtiger dan sy te voren gedaen hadde ende bemerckten dat de tranen van zijn

1. et pour ceste heure i’excuse assez vostre indiscretion, puis que ( selon mon iugement ) i’en ay esté le seul motif, par le moyen des priuautez que ie vous ay données dont ie me repens de bon cueur.

2. Janszen 1613: sy hy

3. Ce disant le laissa seul, monstrant à sa contenance le peu de gré qu’elle luy sçauoit de ceste requeste : consideré que pour mourir elle ne l’eust voulu auoir à mary, et moins pour amy.

4. Janszen 1613: melancoliych

5. Si Tarisius fut lors bien estonné il ne s’en faut esbahir : parquoy ainsi troublé et sans penser ou il alloit entra en la chambre de l’Imperatrix, ou Caniam estoit deuisant auec elle, et sans saluer ne l’vn ne l’autre, s’assist en vne chaire et commença à souspirer si fort, qu’ilz l’entendirent : dont l’Imperatrix esmeuë, pensa qu’on luy eust fait quelque grande iniure, ou qu’il ne peust recouurer ce qu’il auoit besoing pour le tournoy : au moyen dequoy elle laissa son filz, et apellant Tarisius à part luy dist : Mon neueu, ie vous voy si melancolique qu’il semble qu’ayez faute de quelque chose :

6. Janszen 1613: is noode is

7. n’auez vous pas ce qui vous est necessaire pour l’assemblée que mon filz à fait publier ? 8. Janszen 1613: Tarsius

(8)

oogen liepen, twelck haer vermeerderde de begeerte om te weten d’oorsake van syn verdriet, maer ’t herte was hem also toegesloten dat hy niet een woort en conde gespreken.

1

Niettemin, die keyserinne, die hem so seer beminden als haer eygen kint, cost hem so schoon praten dat hy ten lesten haer vertelden de groote liefde die hy tot Griane droech, met het antwoort dat sy hem gegeven hadde, “’t welc my doet gelooven,” seyde hy, “dat de doodt alleene sal doen eyndigen mijn quellingen ende verdriet ende anders geen ...”

2

De keyserrinne, die van haer selfst somtij[t]s

3

in meeninge was geweest dit houwelick te maken, bemerckende dat de geleghentheyt haer presenteerden so wel ten propooste, nam voor haer daer in

besich te zijn tot de volbrenginge toe.

4

Ende om haren neve te vreden te stellen, verontschuldigende de princesse, haer dochter, antwoorden hem: “Neemt ghy qualick het antwoort van myn dochter?”

5

Voorwaer, sy heeft haer behoorte daer inne gedaen, want ten stont haer niet toe, die jonc ende sot is, maer my, aen wien ghy behoorden ’t versoec te doen.

6

Ende nademael ick weet dat ghy haer draecht so goeden

affectie, ick beloove u dat ick het sal te kennen gheven aenden keyser ende beneerstigen dat ghy hebben sult tgene ghy begheert.”

7

Ende als sy noch waren in dese t’samensprekingen quam men haerluyden aenseggen dat Florendos, sone vanden coninck van

1. Et comme elle proferoit ce mot elle regarda plus ententiuement Tarisius qu’elle n’auoit fait, et vid que les larmes luy tomboient des yeux, qui luy causa plus grande enuie de sçauoir la cause de son mal : mais il auoit le cueur si serré quil ne pouoit proferer vn seul mot.

2. Neantmoins l’Imperatrix, qui l’aymoit autant que son enfant propre, le sceut si bien auoir par moyen, qu’à la fin il luy recita l’amytié qu’il portoit à Griane, et la response qu’elle luy auoit faite : qui me fait croyre ( dit il ) que la mort seule fera cesser mon tourment, et non autre chose.

3. Janszen 1613: somtijes

4. L’Imperatrix ( qui [A2v] d’elle mesme auoit quelque foys esté en opinion de faire ce mariage ) considerant que l’ocasion s’y offroit tant à propos, delibera y entendre iusques à la consommation.

5. Et pour contenter son neueu, en excusant la Princesse sa fille, luy respondit : Prenez vous mal la response de ma fille ?

6. sur ma foy elle a fait en celà son deuoir : car ce n’estoit à elle, qui est ieune et sote, mais à moy à qui vous en deuiez parler :

7. et puis doncq’ que ie sçay que vous y auez telle affection, ie vous prometz que i’en feray le recit à l’Empereur, et essayray que vous aurez ce que demandez.

(9)

Macedonien, aenghecomen was, met eenen goeden hoop ridders, die gecomen was totten keyser niet als sy

[A3va]

nen vassael oft ondersaet, hebbende ’t landtschap van Macedonien niet te doen met het

keyserdom, maer om te sien de schoone Griane, vande welcke de faem van haer deuchden, gratien ende goede maenieren tot synen ooren gecomen was, soo dat hyse sonder haer gesien te hebben beminden ende eerden in sulcker manieren dat hy om dese ee

[A3vb]

nighe

oorsaecke de reys na Constantinopelen aenghenomen hadde, alwaer hy seer heerlick onthaelt worde so vanden keyser als Caniam, zijn sone, desgelijcx vande keyserinne ende haer dochter, die hem dickwils

hadde hooren achten te zijne een vande beste ende bequaemste ridders diemen als doen ter tijdt vont.

1

1. Et comme ilz estoient en ces termes, on leur vint dire que Florendos filz du Roy de Macedone estoit ariué, auec bonne troupe de Cheualiers. Or estoit il venu vers

l’Empereur, non comme son vassal, ou suiet, n’ayant le païs de Macedone rien commun à l’Empire, mais pour voir la belle Griane, la renommée des vertuz et graces de laquelle auoit couru iusques à ses aureilles, tant que sans l’auoir veuë il l’aymoit et honoroit tellement, que pour ceste seule ocasion, il auoit pris le chemin de Constantinople, ou il fut tresbien receu, tant de l’Empereur que de Caniam son filz, mesmes de l’Imperatrix et de l’Infante, qui maintesfois l’auoit ouy estimer entre les meilleurs et plus gracieux Cheualiers qui pour lors se trouuassent.

(10)

[A3v]

Hoe de keyserinne den keyser te kennen gaf vant houwelick van Tarasius, neve van den coninck van Hongaryen, ende van

Griane, haer dogter, twelck hy voor goet achten, ende tghene datter navolchde.

Het tweede capittel.

1

[A3va]

De keyserinne en vergat niet de belofte die sy Tarisius ghedaen hadde, verbeydende van dach te dach de bequaemheyt om den keyser daer van te mogen spreken, ende om dat zijt ondernomen hadde, soo wildese dattet volbracht soude worden, ghelijck dan sulcke plaghe de vrouwen gemeyn is, waerom dat het niet te verwonderen en staet dat sy alsulcke neersticheydt dede.

2

Sy dan wesende alleen metten keyser, stellende van verre den strick waerin sy hem vanghen wilde, badt hem dat hy haer soude consenteren een versoeck, twelck sy aen hem doen wilde.

3

Ende soo hy niet veel meer ghehoort en hadde op alsulcken luyte spelen, accoordeerden haer terstont alle tgene sy soude mogen begeeren.

4

Daerom sy, haer verseeckert siende, seyde tot hem: “Mijn heere, ick hebbe in dese voorlede daghen in mijnen sin gedacht dat u dochter Griane ten bequamen ouderdom is om versien te syn, twelck ick oock begheere met alle mijn herte, ende om dat ghy opghevoet

[A3vb]

hebt Tarisius ende dat albereets, na dat ick bemercken can, sy eenighe vrientschap te samen hebben, ick soude wel van meeninghe syn dat wy tusschen haer een houwelick maeckten, want qualick soudy mogen vinden, so ic gheloof, grooter heer als hy sal syn, als beervende alsulcken coninckrijck, te weten van Hongaryen.

5

Ende dat meer is,

1. Comme l’Imperatrix parla à l’Empereur, du mariage de Tarisius neueu du Roy de Hongrie, et de Griane leur fille, qu’il eut agreable : et de ce qui en auint. Chapitre. II.

2. PAs n’oublia l’Imperatrix la promesse qu’elle auoit faite à son neueu Tarisius, atendant de iour en iour trouuer l’Empereur à poinct pour luy en parler. Et pource qu’elle l’auoit entrepris, voulut qu’il sortist effait, ainsi que telle maladie est commune aux femmes : parquoy ce ne fut merueille si elle en faisoit telle diligence.

3. Elle donques retirée auec l’Empereur ( tissant de longue main le filé ou elle le vouloit prendre ) le pria de luy octroyer vne requeste qu’elle luy vouloit faire.

4. Or n’auoit elle apris de l’auoir de telle lute : au moyen dequoy il luy acorda de prime face tout ce qu’elle demanderoit.

5. A ceste cause se sentant asseurée, luy dist. Monsieur, i’ay auisé ces iours passez que vostre fille Griane est d’aage competant pour estre pourueuë, ce que ie desire de tout mon cueur : et pource que vous auez nourry Tarisius, et que desia ( à ce que i’ay peu

(11)

d’opvoedinghe die sy by malcanderen ghehadt hebben in haer jonckheydt, sal tusschen haer onderhouden meerder liefde ende vrientschap als ofse malcanderen noyt ghesien en hadden.”

1

“Mevrouwe,” antwoorde den keyser, “tis u dochter.

2

Ick achte dat u niet en belieft als hare welvaert.

3

Daerom volcht uwe opinie.

4

Oock beminne ick Tarasius seer, ja als mijn eyghen kint.

5

Nademael wy daer soo verre in ghecomen zijn, soo sal ick morghen ghesanten afveerdigen tot den coninck, zijn grootvader, om hem sulcx te kennen te gheven.”

6

De keyserinne bedanckte hem seer ootmoedelicken, blijde zijnde dat sy haer begheerte vercreghen hadde, twelck sy Tarisi

[A4ra]

us dede

weten.

7

Maer Grianus meeninge streckten heel elders, want sy droegh een seecker affectie tot Florendos aleerse hem gesien hadde, om de deucht ende vromicheyt diemen seyde in hem te wesen, also dat sy haer te samen siende ende heur oogen wesende ghetuyghen van veel grooter achtinghe, d’een den anderen, dan haer daer van geseyt

geweest hadde, de begoste liefde regierde ende geboot over haer also seer dat sy vastelick beslote nemmermeer een ander te trouwen als hem, indien hy te vreden ware.

8

Hy desghelycx en peynsden niet weyniger, nochtans een yeghelijck van haer beyden dede neersticheyt, voor eenigen tijt, secreet te houden tgene sy alsermeest wunschten den

cognoistre ) ilz ont quelque amytié ensemble, ie serois bien d’auis que nous en fissions le mariage : car dificilement pourriez vous trouuer ( comme ie croy ) plus grand Seigneur qu’il sera quelquefois, heritant de [A3r] tel royaume qu’est celuy de Hongrie :

1. Et d’auantage la norriture, qu’ilz ont faite ensemble des leurs ieunes ans entretiendra en eux plus grand’ amour, que s’ilz ne s’estoient onques veux.

2. Ma Dame, respondit l’Empereur, c’est vostre fille, 3. i’estime que ne voudriez que son bien :

4. et pource suyuant vostre opinion,

5. aussi que i’ayme fort Tarisius, voyre comme mon filz,

6. puis que nous en sommes si auant, ie depescheray demain Embassadeurs vers le Roy son Ayeul pour luy en porter les paroles.

7. Treshumblement l’en remercia l’Imperatrix, bien ioyeuse d’auoir obtenu sa demande, et en auertit Tarisius.

8. Mais Griane tendoit bien ailleurs : car elle portoit vne certaine amytié à Florendos premier que l’auoir veu pour la bonté et prouësse que lon disoit estre en luy, tellement que se voyans ensemble, et estans leurs yeux tesmoings de plus grand’ estime l’vn de l’autre, qu’il ne leurs auoit esté dit, l’amour commencé maistrisa le cueur d’elle si fort, qu’elle resolut n’auoir iamais autre mary que luy, s’il en estoit contant.

(12)

anderen bekent te zijn.

1

Niettemin, ’t verborgen vuyr, duerende lange, openbaert hem geerne somtijts, gelijck het Griana oock ghebeurden, wesende int geselschap vande jonckvrouwen, sprekende vande ridders die hen behoorden present te vinden inden tornoy, quamen sy onder anderen te spreken vanden prince Florendos, ende sy loofden hem so voorderlick die van hem spraken dat Griane haer niet en conde

onthouden te veranderen van verwen, soo menichmael datmen

lichtelick conde ghekennen de veranderinge die sy gevoelden in haren geest, hoewel dat voor alsdoen geen van haerluyden daer acht op en sloeghe, ende also onthielt sy haer totter tijt toe dat het tornoyspel soude beghinnen.

2

In welcken dach de keyser de ridders orden gaf aen Caniam, syn sone, ende Tarisius, neve vande keyserinne, om welcker eere hy veel grooter ende heerlicker hoff hielde als hy oyt gedaen hadde, want hy wilde hebben dat de jofvrouwen aten met de ridders, twelck nochtans weynich ghewoon was te geschien in dien tijden, alwaer Floren

[A4rb]

dos die weldaet gebeurden dat hy gesedt worde om

’t [n]oenemael

3

te eten, het aldernaeste byde princesse Griane, ende duerende ’t selve hadden sy alle beyde genoech te doen om te

gheveynsen heure affectien.

4

Maer na dat de tafelen op genomen waren, een weynich te vooren eer het steeckspeel begonste, dede

Florendos so vele dat hy middelen creegh om zijne nieuwe vriendienne alleene te mogen spreecken, ende seyde tot haer: “Mevrouwe, onsen Heere doet veele voor my, van my te verleenen also bequame plaetse

1. Luy au semblable n’en pensoit pas moins, toutesfois chacun de sa part mit peine ( pour quelque temps ) à celer ce qu’il desiroit plus estre cogneu à l’autre.

2. Neantmoins le feu caché se monstra desireux de se manifester à la longue : car quelquefois, ainsi que Griane estoit entre ses Damoyselles parlant des Cheualiers qui se deuoient trouuer au tournoy, vindrent à parler du Prince Florendos, et si

auantageusement le louërent celles qui en deuisoient, que Griane ne se peut tenir de changer couleur en tant de sortes, que l’alteration qu’elle auoit en son esprit estoit facile à cognoistre, combien que pour l’heure nulle d’elles y print garde : et ainsi se contint, iusques au temps que le tournoy deuoit commancer.

3. Jansen 1613: t’oenemael

4. Auquel iour l’Empereur donna l’ordre de cheualerie à Caniam son filz, et Tarisius neueu de l’Imperatrix, pour l’honneur desquelz il tint Court plus grande et plus manifique qu’il n’auoit iamais fait : car il voulut que les Dames mangeassent auec les Cheualiers, chose encores peu acoustumée en ce temps : ou si bien auint à Florendos qu’il fut assis au disner, tout au plus pres de la Princesse Griane, durant lequel l’vn et l’autre eurent assez affaire à dissimuler leurs affections.

(13)

om u te verclaren, eer ick rijde inde ordeninghe ofte loopplaetsen des tornoyspeels, d’oorsaecke die my heeft doen scheyden van Macedonien ende te comen inden lande vanden keyser.

1

Ende ick sweere u op mijn gheloove dat ick alleen om uwent wille dese reyse volbracht hebbe, ende salt voorts volherden alle mijn leven lanc van my te gebruycken int gene dat ik kennen sal u aenghenaem te wesen, achtende voor my te syn een seer groot geluck, indient u beliefden my te gebieden, dat ick my desen dagh wapenden als uwen ridder, anders heb ick voor my ghenomen my stille te houden, wesende versekert dat sonder uwe gunste buyten mijn macht is eenich dinck te doen dat tot mijn glorie ende eere soude strecken.

2

Ende hoewel ick u genen dienst gedaen en hebbe die weerdich is alsulcken grooten weldaet, soo hebbe ick

nochtans alsulcken betrouwen in u eerbaerheydt dat ghy my niet en sult weygeren dese mijne biddinghe, om dat het de eerste is die ic u oyt ghedaen hebbe.”

3

Griane die beminden hem wel als hier te voren verclaert is, nochtans wijs ende wel bedocht, willende ondersoecken of hy niet en sprack door gheveynstheyt, antwoorden hem bykans door een geconterfeyte quaetheyt: “Ick en hadde noyt ghedocht, heer Flo

[A4va]

rendos, dat ghy u selven so verre sout vergeten hebben van te gebruycken alsulcke propoosten, so weynich bequaem om te houden met een keysers

dochter als ick ben.

4

Niettemin, bekennende dat ghy een vreemdelinck

1. Mais apres que les tables furent haucées, vn peu auparauant que le tournoy

commançast, Florendos fit tant qu’il eut moyen de parler priuément à sa nouuelle amye, et luy dist : Ma Dame nostre Seigneur fait beaucoup pour moy, de me donner lieu si commode, pour vous declarer, auant que d’entrer sur les rengs, l’ocasion qui m’a fait esloigner Macedone, et venir aux terres de l’Empereur.

2. Ie vous iure ma foy, que pour vous seule i’ay fait ce chemin, et continuëray toute ma vie à m’employer en tout ce que ie cognoistray vous estre agreable, estimant à moy vn grand heur, s’il vous plaisoit me commander, que ie m’armasse au iour d’huy comme vostre Cheualier : autrement ie suis deliberé me tenir coy, estant certain que sans vostre faueur, il est hors de ma puissance faire chose qui me tournast à gloire, ou honneur.

3. Et encores que ie ne vous aye fait aucun seruice pour meriter tant de bien, si ay-ie telle fiance en vostre honnesteté, que vous ne me refuseez ceste requeste, pour estre la

premiere que [A3v] ie vous fis onques.

4. Or l’aymoit Griane ainsi qu’il vous a esté recité : toutesfois comme sage et bien auisée, voulant sentir s’il parloit point par faintise, luy respondit quasi par courroux : Ie n’eusse iamais pensé, seigneur Florendos, que vous vous fussiez de tant oublié, pour tenir propos si peu conuenable à fille d’Empereur comme ie suis :

(14)

zijt ende mogelick niet en weet de tuchticheyt ende eerbaerheyt diemen in desen lande ghebruyckt int couten mette jonckvrouwen, daerom en sal ick t’uwaerts niet gebruycken de strafheyt also ick behoorden, maer sal u antwoorden, hoewel dat ick achte my daerin grootelickx te misdoen.

1

Ghy bidt my dat ghelijck als mijnen ridder ghy meucht comen inden tornoy.

2

So veel als dat aenlangt, dat

consenteer ick u, op dat ick metter daet bekennen mach de vromicheyt die men seyt in u te syn.

3

Aengaende de reste ick ben van meeninghe dat ghy u daer van ontslaet.

4

“Mevrouwe,” seyde hy, “indien ic lichtverdich g[e]weest

5

ben u aen te spreken in eenigen woorde twelck u heeft mishaecht, voorwaer, my excuserende, beschuldicht de cleyne vryicheyt die my gebleven is om my gheheelick t’onderwerpen t’uwen dienste.”

6

“Hoe?,” antwoorden sy.

7

“Acht ghy dat ick yemants anders wil beminnen als den gheenen die my ghegheven sal worden tot eenen man?”

8

“Ay,” antwoorden Florendos, “dat is tgene dat ick wunsche met alle mijn herte, ende en hebbe noyt gedocht u in een ander maniere te beminnen als u te maken vrouwe ende meestersse van my ende van alle tgene in mijn machte is.

9

In getuygenisse van sulcx sal ic my nu voortaen gebruycken in dienste vanden keyser, in sulcker manieren dat

1. neantmoins cognoissant que vous estes estranger, et ignorant ( peult estre ) la

modestie que lon garde pardeça deuisant auec les dames, ie n’vseray en vostre endroit de la rigueur que ie deurois ains vous respondray, encores que pense m’ofenser

grandement.

2. Vous me priez que comme mon Cheualier vous puissiez entrer au tournoy :

3. quant à celà ie le vous acorde, à fin que ie puisse cognoistre par effait la prouësse que lon dit estre en vous :

4. et du reste, ie suis d’auis que vous en deportez.

5. Janszen 1613: geeweest

6. Ma dame, dit il, si i’ay esté temeraire de vous porter parole qui vous ayt despleu, pour Dieu ( en m’excusant ) acusez le peu de liberté qui m’est demeuré pour du tout me rendre vostre.

7. Comment ? respondit elle,

8. estimez-vous que ie vueille aymer autre, que celuy qui me doit estre donné pour mary ? 9. Ah, dit Florendos, c’est ce que ie desire de tout mon cueur ! et ne pensay onques à vous aymer autrement : ains pretens à vous faire dame de moy, et de tout ce qui est en ma puissance,

(15)

hy daer in wel sal consentieren, indien ghy het goet vint.”

1

Griane antwoorden hem: “Het staet voorseker den keyser toe ende niet my, waeraen sulcke propoosten behooren gedresseert te worden, gemerct dat hem toecoemt het ghebieden ende my t’onder

[A4vb]

danich zijn.”

2

Ende alsse dese woorden voleynt hadde, worde sy vande keyserinne geroepen, ende Florendos haer de reverentie gedaen hebbende,

vertroc hen in zijn logement om hem te wapenen, want albereyts vele ridders inde tornoyplaetse ghecomen waren, daer hy ooc terstont daer na quam, doende alsulcke feyten van wapenen dat hy niet alleen eere en behaelden in desen dach, maer oock inde andere viere daer nae volgende, so lange als den tornoy duerden, ende vercreech het juweel

’t welc Caniam toegheseydt hadde den best vechtende, waer door hy grootelic gepresen worde vanden keyser ende alle de andere,

principalick vande schoone Griane, welckers herte de liefde allenskens vermorwden ten genoeghen van Florendos in sulcker manieren dat Tarisius sulckx ghewaer worde, waer deur hy seer qualijck te vreden was.

3

Maer duerende dese feesten ende tornoyspelen, de Fortuyne, vyande van alle geneuchte ende blijdtschap, wilde den keyser nieuwe oorsaken bereyden om een ander wech zijn tijtcortinghe te passeeren, want aleer soo veel ridders in zijn hoff vergadert, wederom keerden na heure landen, Gamezio, sone vanden soudaen van Babylonien, de welcke op zee was met een seer groote macht om te gaen vercrijghen

Alexandrien, worde door storm ende onweder, twelck hen over quam,

1. pour tesmoignage dequoy, ie m’employray d’oresnauant au seruice de l’Empereur, en sorte qu’il s’y acordera, si vous le trouuez bon.

2. C’est vrayement à l’Empereur et non pas à moy, respondit elle, que voz propos deüroient estre tenuz, veu qu’il est pour me commander, et moy pour luy obeïr.

3. Et comme elle acheuoit ceste parole l’Imperatrix l’apella : à ceste cause Florendos luy faisant la reuerence, se retira en son logis pour s’armer : car desia maints Cheualiers estoient entrez sur les rengs, ou il ariua peu apres : et fit tant d’armes, qu’il aquit l’honneur, non seulement de ceste premiere iournée, ains des quatre autres suyuantes que dura le tournoy, et eut la bague que Caniam donnoit au mieux combatant : dont il fut grandement loué de l’Empereur et de tous les autres : specialement par la belle Griane, le cueur de laquelle Amour domtoit peu à peu, au contentement de Florendos, en sorte que Tarisius s’en aperceut, dont il fut trop desplaisant.

(16)

gedreven seer na by de enghte der zee van Constantinopolen.

1

Het welcke de schippers ende stuerluyden vande schepen ghewaer worden ende gavent hem te kennen, ende daer en was niemant onder den gehelen hoop die sulcke nieuwe tijdinghe niet en behaechde, Gamezio achtende datse God aldaer ghestuert hadde om te doen comen in zijne handen alsulcke edele ende bloeyende stadt.

2

Om ’t welcke, wesende

[A5ra]

de zee gestilt ende versoe[t],

3

hy dede vergaderen de hoofden ende principael capiteynen van syn geheele heyr ende seyde heur:

“Mijn vrienden, ick gheloove sekerlijck dat Godt almachtich niet toe gelaten en heeft dat wy ghecomen zijn in Alexandrien dan om dat wy souden bestrijden die teghen onse wet zijn, maer dat sijn geliefte geweest heeft ons te voegen in desen lande van Christenrijck om het gheheele te bederven ende te brengen tot onse onderdanicheyt.

4

Waerom dat ic besloten hebbe voor dese reyse uut te stellen de wrake over de misdaet die den coninc Calameno den soudaen gedaen heeft, ende geheelic mijn cracht te gebruycken in dese contreye.

5

Om dese oorsake bidde ic u dat een yeder van u luyden int besonder alle synen volc

[A5rb]

ke vermane ende verseeckere, indien wy dese stadt mogen ghewinnen, datse alle rijck ende geluckich sullen syn, het welck seer wel achtervolchden alle de gheene die hy ’t selve bevolen hadde.

6

1. Or durant ces bonnes cheres et tournoyemens, Fortune ennemye de tout ayse, voulut aprester nouuelle ocasion à l’Empereur d’employer ailleurs son passetemps : car premier que tant de Cheualiers assemblez en sa Court retournassent en leurs païs, Gamezio filz du Soudan de Babilone qui estoit entré en mer auec vne tresgrand’ puissance pour aller conquerir Alexandrie, fut par tempeste et orage, qui le surprindrent, poussé tout au plus pres du destroit de Constantiople.

2. Ce que connoissans les patrons et mariniers de ses nauires, le luy firent entendre, et n’y eut celuy en sa troupe à qui telle nouuelle ne pleust, estimant Gamezio que Dieu les y auoit adressez, pour faire tomber en ses mains tant noble et florissante cité.

3. Janszen 1613: versoec

4. Au moyen dequoy estant le mer bonasse et du tout apaisée, il assembla les chefz et principaux capitaines de son armée, et leur dist : Mes amys, ie croy certainement que Dieu tout puissant n’a point permis que soyons [A4r] ariuez en Alexandrie, pource que nous allions contre ceux de nostre loy : mais que son plaisir a esté de nous adresser en ce païs Chrestien, pour du tout le ruïner et reduire en nostre obeïssance.

5. Parquoy ie suis deliberé pour le present differer la vengeance de la faute, que le Roy Calameno a faite au Soudan, et du tout employer mes forces en ceste contrée :

6. et à ceste cause ie vous prie que chacun de vous particulierement enhorte ses gens de bien faire asseurez ( si nous pouuons prendre ceste ville ) qu’ilz seront tous riches et heureux : et ainsi le firent ceux ausquelz il parloit.

(17)

Doen soudy hebben gesien ter wapenen loopen, schepen toe te rusten ende crijchsvolck te bereyden, daer na de seylen optreckende, genaecten aen d’een zijde, uutwerpende menichte van schuyten ende schepen om ten lande te comen, makende een alsulck wonderbaerlijck gecrijt, geclanc van trompetten ende gheruchte van trommen datmen inde locht aen allen zijden den weerclanc hoorden.

1

Nochtans worden sy veel straffer onthaelt als sy hoopten, gelijc ghy, voortlesende dese historie, sult mogen verstaen.

2

1. Lors eussiez veu courir aux armes, equiper vaisseaux, afuster machines, et toutes telles choses seruantes à defendre et assaillir : puis hausçants leurs voiles aprocherent de la coste, ietans barques et basteaux en mer pour prendre terre, faisans vn bruit si

merueilleux, à force de trompettes et tabourins, que l’ær en retentissoit de toutes partz.

2. Toutesfois ilz furent receuz plus rudement qu’ilz n’esperoient, ainsi que poursuyuant ceste hystoire vous entendrez.

(18)

[A5r]

Van den strijt de welcken geschieden voor de stadt van Constantinopolen tusschen den volcke vanden keyser,

ende van Gamezio.

Het .

IIJ

. capittel.

1

[A5ra]

Desen heyrleger wert terstont vernomen vande wacht vande stadt, waeromme den allarme soo groot worde datter veele liepen om te beschermen de have die de Moren meynden te overweldighen.

2

Daerentusschen Caniam, Tarisius ende de andere principale ridders heur bereyden ende deden alle neersticheydt om te vergaderen

crijchsvolck ende soldaten, ende in een cleyne tijdt vondense haer in alsulcken merckelicken getal datse in slachordeninghe uut de stadt toghen ende te hulpe quamen d’eerste die vande Mooren al verre verdreven waren vande waterkant.

3

Ende als Florendos, die achter gebleven was, deur de stadt reet om d’anderen

[A5rb]

t’achterhalen, worde hy Griane ghewaer, liggende in een vensteren van ’t palleys, siende seer droeffelick nade have, waer deur hem ’t herte verheven worde, seggende in hem selfst: “Ic sweer by Godt dat ick huyden sal sterven oft ick sal u doen vergeten een deel der oorsaken van u deyrnisse!”

4

Dit seggende gaf zijn peert de sporen ende sonder langhe te rijden, wesende inden velde, viel met [e]en

5

geweldige crachte op de

vyanden, die groote macht aenwenden om te comen uut heure

schepen, maer de verwerringe geschieden in sulcker manieren datter

1. Du combat qui fut deuant le ville de Constantinople, entre les gens de l’Empereur et ceux de Gamezio. Chapitre III.

2. [A4v] OR fut incontinent ceste armée de mer descouuerte par la guette de la vile, au moyen dequoy l’alarme fut si grosse que plusieurs coururent pour defendre le port, que les Mores pensoient forcer.

3. Ce pendant Caniam, Tarisius, et les autres principaux Cheualiers se mettoient en equipage, faisans toute diligence à eux possible pour assembler gens et souldartz : et en peu d’heure se trouuerent en si grand nombre, qu’ilz sortirent de la ville en bataille et vindrent secourir les premiers que les Mores auoient repoussez loing de la riue.

4. Et comme Florendos, qui estoit demouré derriere, courroit par la ville pour ataindre ses compagnons, il auisa Griane apuyée sur vne fenestre du palays regardant piteusement vers le port, dont le cueur luy hauça en sorte, qu’il dist en soymesme : Par Dieu ie

mourray auiourd’huy, ou ie vous feray oublier partie de l’ocasion de vostre desplaisir.

5. Janszen 1613: ten

(19)

menige, so van d’een als d’andere sijde, hare daghen een eynde namen, principalick vande Christenen.

1

Want den prince Gamezio, gheacht

[A5va]

zijnde een vande beste ridders van Asien, dede sulcke feyten van wapenen dat het wonder was, ende niet teghen staende de defensie van die van Constantinopelen, hy quam opt landt met een groot ghetal van synen volcke.

2

Doen begonsten de Christenen

achterwaerts te wijcken ende bykans den rugh te keeren, waerom dat de reste vande Mooren middel hadden te ghenaken ende alle sonder tegenstoot te lande te komen.

3

Twelck den keyser siende, die

ghebleven was om de stadt te bewaren, worde seer droevich,

vreesende de misordeninghe van synen volcke, maer Florendos ende Caniam hielden haer alsoo dat deur haren middel wederom alle heur volke versaemden ende de vyanden verboden voort te varen.

4

Aldaer toonden hem Tarisius stout ende vroom, beproevende deur alle middelen hem ghelijck te maken de vromicheyt van Florendos, die welcke desen dagh wonder bedreven hadde.

5

Ende also dese drie te samen doordringende van rye tot rye, slaende ter aerden alle de gene die haer ontmoeten, Gamezio tselve vernemende, meynden van

gramschap te rasen, end om hem te wreecken voechden hem by Tarisius, die welcke hy gaff een alsulcken slagh met zijn sweert opt hooft, hem ter neder werpende alsoo verbaest, dat hy hem lichtelick doot gheslagen soude hebben ten ware gheweest Florendos die hem overquam, die welcke siende den More [hem]

6

verheffen in syn

steghelreepen om also meerder crachte te nemen om hem te quetsen,

1. Ce disant brocha son cheual des esperons et sans gueres marchander ( estant aux champs ) vint charger de grand’ force sur les ennemys, qui faisoient vn merueilleux effort pour sortir de leurs vaisseaux : mais la resistance y estoit telle, que maint d’vne part et d’autre donnerent fin à leurs iours, specialement des Chrestiens.

2. Car le Prince Gamezio, estimé l’vn des meilleurs Cheualiers de l’Asie, faisoit tant d’armes que merueilles, et malgré la resistence de ceux de Constantinople il print terre auec grand nombre des siens.

3. Lors commancerent les Crestiens à reculer et quasi à tourner doz, par le moyen dequoy le reste des Mores eut moyen de s’aprocher, et descendre tout à ayse.

4. Ce que voyant l’Empereur qui estoit demeuré pour la garde de la ville, fut fort triste, craignant le desordre des siens : mais Florendos et Caniam se maintindrent de sorte, que par leur moyen ilz r’alierent tous leurs gens, et garderent leurs ennemys de passer outre.

5. Là se monstra Tarisius preux et hardi, essayant par tout moyen à egaler la bonté de Florendos, qui auoit fait ce iour choses admirables.

6. Ontbreekt in Janszen 1613.

(20)

stack hem zijn sweert van achteren int fondement tot aent ghevest toe, also dat hy doot ter aerden viel.

1

Doen vergaderden sy d’een teghen d’ander in sulcken grooten ghetal dat vanden geheelen dach den strijdt noch so geweldich niet geweest en was, maer het volck van Gamezio, siende heur hooft

[A5vb]

verloren te hebben, verlooren oock den moet ende couragie, vluchtende met vollen loope in hare schepen.

2

Ende ten ware geweest den duysteren nacht diese te gheringhe overviel, daer en souder niet een afghecomen hebben oft sy en souden dootgeslagen oft ghevangen genomen hebben geworden, hoewel datter een groot deel van haerluyden passeerden de scherpte des sweerts, d’anderen metter haest begroeven haer in die golven der zee, ende de reste salveerden haer des nachts al

vluchtende.

3

Ende alsoo keerden weder het volck vanden keyser, hopende des anderen daeghs noch beter te doen, maer de Mooren wisten haer daer voor wel te wachten, want soo haest als haer vyanden heur gelaten hadden, gingen sy met soo grooten haest t’schepe als sy ymmermeer conden.

4

Ende wat redenen oft vermaningen eenighe van haerluyden int particulier deden, datmen veel eer behoorden te

sterven als de stadt onghewonnen te laten ende haren coninck te wreecken, niettemin de schipluyden togen de seylen op ende richten haren wech na den soudaen, den welcken, nae datse aenghecomen waren, [si]

5

te kennen gaven heure quade fortuyne ende hoe het alles

1. Et comme les trois ensemble trauersoient de reng en reng ruans par terre ce qu’ilz rencontroient, Gamezio les auisant cuyda vif enrager : et pour se venger s’aprocha de Tarisius, auquel il donna tel coup d’espée sur la teste qu’il le ieta bas si estourdy qu’il l’eust aysément sacagé, sans Florendos qui suruint : lequel voyant le More se souleuer sur les estriers pour l’enferrer, luy mit l’espée dedans le fondement iusques à la croysée, et tomba mort.

2. Lors s’assemblerent les vns contre les autres en sy grand nombre, que de tout le iour ne fut le combat si rude : mais les gens de Gamezio cognoissans auoir perdu leur chef, perdirent aussi le cueur et hardiesse, fuyans à vauderoute à leurs vaisseaux.

3. Et sans la nuict qui suruint, il n’en fust lors eschapé vn seul, qui n’eust esté mort, ou pris, combien que grand’ partie d’eux passa au fil de l’espée, les autres ( de haste ) s’enseuelirent dedans les ondes, et le reste se sauua la nuict à la fuyte.

4. Ainsi se retirerent les gens de l’Empereur, esperans faire encores mieux le iour ensuyuant, toutesfois les Mores les engarderent tresbien : car aussi tost que leurs

ennemys les eurent laissez, ilz entrerent le plus diligemment qu’ilz peurent en [A5r] leurs nauires.

5. Ontbreekt in Janszen 1613.

(21)

vergaen was, oock den doot van synen sone Gamezio, waeromme het weynich scheelden dat hy hem selven niet en misdede.

1

Maer hy was soo oudt ende afgaende dattet hem onmoghelic soude syn gheweest selver in persoone hem te gaen wreecken, waeromme dat hy dede gelofte ende swoer dat hy zijn anderde sone, so gheringhe als hy gecomen was ten bequame ouderdom om wapenen te voeren, soude seynden met sulcken heyrcracht dat hy den keyser ende syn keyserrijck soude te niete doen ende onder brengen, ende daerentusschen sondt hy het rantsoen van dien gevangen ghe

[A6ra]

nomen waren.

2

Maer om wederom te keeren tot Caniam ende de anderen diese

verslagen hadden, alsoo haest sy wederom inde stadt gecomen waren, den keyser die albereets verstaen hadde den dienst die hem dien dach van Florendos geschiet was, gebootschapt wordende dat hy ghewondt was op verscheyden plaetsen, en woude niet consenteren dat hy elders soude afsitten als in zijn palleys op dat syn barbiers ende meysters hem soo veel te beter visiteerden ende genasen.

3

Also dat hy gheleyt worde in eene vande schoonste camers, alwaer de keyserinne ende Griane hem oock terstonts quamen visiteren, daer haer vertelt worde door Caniam dat sonder de hulpe van Florendos Gamezio Tarisius doot gheslaghen soude hebben, “maer,” seyde hy, “den heyden isser aende pan blijven hangen, ende ic heb hem gesien in mijn presentie den lesten sucht geven, alsoo dat ons de victorie is ghebleven, de welcke te voren twijffelachtich was.”

4

1. Et quelque remonstrance que sceussent faire aucuns particuliers de mourir plustost que la ville ne fust prise et leur Roy vengé, les mariniers firent voyle prenans la route vers le Soudan : auquel, apres estre arriuez, ilz declairerent leur infortune, et comme le tout s’estoit passé, mesmes la mort de son filz Gamezio : dont peu s’en falut qu’il ne forcenast.

2. Or estoit il si vieil et caduc qu’il luy eust esté impossible aller en personne pour se venger, au moyen dequoy il fit veu et iura, qu’il y renuoyroit son second filz aussi tost qu’il seroit en aage de porter armes, et auec telle puissance, qu’il destruiroit aysément l’Empereur et son Empire : et ce pendant enuoya la rençon de ceux qui estoient demourez prisonniers.

3. Mais pour retourner à Caniam et autres qui les auoient deffaitz, aussi tost qu’ilz furent rentrez en la ville, l’Empereur ( qui desia auoit entendu le seruice que luy auoit fait ce iour Florendos ) estant auerty qu’il estoit naüré en plusieurs lieux, ne voulut consentir qu’il descendist ailleurs qu’en son palays, à ce que ses Chirurgiens le visitassent plus soigneusement.

4. Et à ceste cause il fut conduit en l’vne des meilleures chambres, ou l’Imperatrix et

(22)

Terwijle dat Caniam was in dese coutinge, sloech Griane altijdts haer oogen op Florendos, ende sy twee te samen consenteerden deur

’t ghesichte heur gequelde herten, soo manierlicken nochtans dattet niemant en merckten.

1

Ende om dat den chirurgijnen goet dochte datmen hem liet rusten, een yegelijck seyde hem goeden nacht ende vertoogen haer tot des anderen daechs smorgens, dat Caniam gebode dat een yegelic sich ghereet maeckte om te gaen sien wat hare vyanden souden mogen bedrijven.

2

Maer de gene die des nachts de wacht

ghehouden hadden, quamen hem bootschappen dat, nae haer vermoeden, sy

[A6rb]

t’zeyl gegaen waren ende de have verlaten

hadden, ende also wast gheschiet.

3

Om welcke oorsaken den keyser, Godt grootelick lovende, reysden uut Constantinopelen om te gaen sien ’t ghetal der dooden, waer onder men oock vonde Gamezio, diemen lichtelic kende om die rijcke wapenen wil[l]e

4

die hy aen hadde, die Caniam gheboodt Florendos te brenghen, als hebbende oorsaecke gheweest van so heerlicke victorie, desghelijcx ooc den keyser selfs om hem dancbaer te syn, presenteerdense hem so

gheringhe als hy weder inde stadt gecomen was, seggende: “Mijn neve, ick heb vernomen dat door u vromicheyt ende cloecmoedicheydt mijn vyanden ’t quaetste deel ghehadt hebben, waeromme dat niet voorby gaen sal eenen dach mijns levens oft ghy sult my altoos bevinden u te syn een goede mage ende altijt geduerende vrient, ende dat in sulcker voeghen dat ghy my niet en soudt moghen eysschen ’t welck ick u niet en soude vergunnen, indient in mijn macht waer.”

5

Griane le vindrent aussi tost visiter : et là leur fut conté par Caniam, que sans le secours que Florendos auoit donné à Tarisius, Gamezio l’eust mis à mort : mais, dit il, le Payen y est demouré pour gage, et luy ay veu en ma presence ieter le dernier souspir, en sorte que la victoire nous est demourée, laquelle auparauant estoit bien esbranlée pour nous.

1. Ce pendant que Caniam estoit en ses termes, Griane auoit tousiours l’œil sur Florendos, et eux deux ensemblement contentoient leurs cueurs passionnez, si modestement ( toutesfois ) que nul ne s’en aperceuoit.

2. Et pource que les Chirurgiens furent d’auis qu’on le laissast reposer, chacun luy donna le bon soir, et se retiterent iusques au lendemain matin, que Caniam commanda que chacun se mist en ordre, pour aller voir qu’elle contenance tiendroient leurs ennemys : 3. Mais ceux qui auoient fait guet toute nuit, luy vindrent raporter, qu’a leur auis ilz auoient fait voyle, et habandonné le port : ainsi estoit il auenu.

4. Janszen 1613: wilde

5. A cause dequoy l’Empereur, louant Dieu, sortit de Constantinople, pour aller voir le nombre des morts, entre lesquelz on trouua Gamezio, qui fut recogneu facilement aux

(23)

Florendos bedanckten hem seer ootmoedelicken van alsoo groote eere als hy hem bewees, hopende nade luydinghe van syn woorden lichtelick te vercrijgen daer hy na haecten, twelck was de schoone Griane, die hem alle daghe quam visiteren mette keyserinne, ende door dien middel haerder beyder liefde, haer voedende ende

vermeerderende van dage te dage, twelc ooc mede een groot middel was dat Florendos in weynich daghen wederom vercreech de volcomen genesinge van zyne wonden ende metten keyser hielde de propoosten, also ghy hier na verstaen sult.

1

riches armes qu’il auoit : lesquelles Caniam commanda porter à Florendos, comme ayant esté cause de si belle deffaite : et l’Empereur mesmes pour luy gratifier, les luy presenta aussi tost qu’il fut de retour à la ville, disant : Mon cousin, i’ay sceu que par vostre prouësse mes ennemys ont eu du pire, dont il ne sera iour de ma vie que n’ayez en moy vn bon parent et perpetuel amy : et tel, que ne me sçauriez demander chose, que ie ne vous donne de tresbon cueur, si elle est en ma puissance.

1. Treshumblement le remercia Florendos de tant d’honneur qu’il luy faisoit, esperant, à ouyr ses parolles, que facilement il auroit ce à quoy il aspiroit le plus, qui estoit la belle Griane, laquelle le venoit visiter chacun iour auec l’Imperatrix : et par ce moyen leur amytié mutuëlle se nourrissoit et augmentoit de iour en autre : qui fut en partie cause que

[A5v] Florendos recouura en peu de iours l’entiere guerison de ses playes, et qu’il tint à l’Empereur les propoz que vous entendrez cy apres.

(24)

[A6r]

Hoe Florendos aenden keyser, syn dochter, mevrouwe Griane ten houwelick versoeckt, ende ’t antwoort dat hy hem gaf.

Het .

IIIJ

. capittel.

1

[A6va]

Na dat Florendos ghenesen was vande quetsueren die hy

ontfangen hadde vande Moren, vindende den keyser op een tijt wel ten propooste ende alleene in syn camer, begonste hem te segghen: “Mijn heere, ghy hebt my albereets soo veel t’uwaerts verbonden door de weldaden ende gunsten die ick ontfanghen hebbe na dat ic in u hof ghecomen zy, so dat mijn vader ende ick daer voor u altijdt verbonden behooren te blijven.

2

Ende op dat, heere, dese verbindinghe hem mach vermeerderen, ic bidde u my niet te weygeren een dinck dat ick langhen tijt in de wil ghehadt heb aen u te versoecken, tgene is

mevrouwe Griane, u dochter, den naem ende faem vande welcke my heeft doen scheyden principalick uut Macedonien om te comen ende die aen u te begeeren tot een huysvrouwe, indien u belieft my so groote weldaet ende eere aen te doen.

3

Het welc ick niet en soude ondernomen hebben sonder verlof vanden coninck, mijnen vader, die sulcx gheheelicken aen my ghestelt heeft, u versekerende, indiense mijne wort, dat ghy gheen kindt noch dienaer en sult hebben also bereyt om u onderdanich te syn e[n]de

4

te dienen als ick sal zijn in alle tgene u ghelieven sal my te gebieden.”

5

Den keyser, de welcke Florendos also seer beminden als synen eygen

1. Comme Florendos suplia l’Empereur luy donner en mariage madame Griane sa fille, et la response qu’il luy fist. Chapitre IIII.

2. APres que Florendos fut guery des playes qu’il auoit receuës par les Mores, trouuant vn iour l’Empereur à propos, et seul en sa chambre, commença à luy dire : Monsieur vous m’auez desia tant fait vostre par les biens et faueurs que i’ay receuës depuis que ie suis en vostre Court que mon pere et moy en demourerons voz obligez à iamais :

3. et à fin ( Sire ) que ceste obligation s’augmente encores d’auantage, ie vous suplie ne me refuser vne chose que i’ay de long temps desir vous demander. C’est madame Griane vostre fille, la renommée de laquelle m’a fait partir expressement de Macedone, pour venir la vous demander à femme, s’il vous plaist me faire tant d’honneur et de grace.

4. Janszen 1613: eude

5. Ce que ie n’eusse entrepris sans le consentement du Roy mon pere, lequel s’en est remis du tout à moy, vous asseurant ( si elle est mienne ) que vous n’aurez enfant ne seruiteurs plus prest de vous obeïr et seruir que ie seray, en tout ce qu’il vous plaira me commander.

(25)

soon Caniam, so om syn vromicheyden als om andere deuchden die hem gemeyn waren, soude hem geerne gheconsenteert hebben tgene hy begeerden so die beloftenisse die hy Tarisium gedaen hadde, daer niet tegen en streden.

1

Om die oorsaecke dan antwoorden hy hem:

“Op mijn geloove, mijn neve, ick ben seer qualick te vreden dat ick niet voldoen en can daer ghy my om bidt, want Tarisius, neve vande

keyserinne, is u te voren geweest, ende ooc so heb

[A6vb]

ickse hem belooft.

2

Ende gelooft vryelic dat het also is, want ic verwachte van dagh te dagh de ambassadeurs van Hongaryen om met haer alles te besluyten, ende om eene vande alderbeste steden mijns keyserrijcx so en wilde ic mijn woort niet faelgeren.

3

Dan van een dinck wil ick u versekeren: dat ick u liever voor mijn behoude sone ghehadt soude hebben als hem.

4

Maer daer en is gheen remedie toe, ende ick bidde u dat ghy my voor verontschuldicht houden wilt.”

5

Wel verwondert ende verbaest was Florendos, siende in een

oogenblijck verdwijnen ende te niete gaen alle de hope waerom hy syn uuterste beste gedaen hadde die te doen floreren ende vermeerderen geduerende zijn langhe vertoeninghe in Constantinopelen, ende was also ontstelt dat hy den keyser niet en conde antwoorden so geringe als hy wel hadde willen.

6

Doch ten lesten sprac hy also: “Dat en believe God nemmermeer, heere, dat een also deuchdelicken prince als ghy zijdt, niet en soude achtervolgen zijne beloften om mijnent wille.

7

Ick en sal daeromme niet achterwegen laten u dienst te doen, in wat

1. Or l’Empereur aymoit Florendos autant que Caniam son filz, tant pour sa prouësse, que pour les autres vertuz qui luy estoient familiers : et volontiers luy eust acordé ce qu’il demandoit si la promesse qu’il auoit faite à Tarisius n’y eust contrarié,

2. et à ceste cause il luy respondit : Par ma foy, mon cousin, ie suis trop desplaisant que ie ne puis satisfaire à ce dont vous me priez, Tarisius Neueu de l’Imperatrix vous a preuenu, aussi la luy ay-ie promise.

3. Et qu’ainsi soit, i’aten de iour en iour les Embassadeurs de Hongrie, pour conclure du tout auec eux : et pour perdre la meilleure de mes citez ie ne voudrois faillir à ma parolle.

4. D’vne chose vous puis-ie asseurer, que ie vous eusse trop mieux aymé pour gendre que luy :

5. mais il n’y a remede, et vous prie m’en tenir pour excusé.

6. Bien esbahy fut lors Florendos, voyant en vn instant amortir l’esperance, qu’il auoit taschée à viuifier durant son long seiour en Constantinople, et demoura si esperdu, qu’il ne peut respondre à l’Empereur si tost qu’il eust bien voulu,

7. auquel finalement il parla ainsi : Ia à Dieu ne plaise ( Sire ) que si bon Prince que vous estes fauce sa promesse pour mon ocasion :

(26)

plaetsen ick oock sal moghen zijn.”

1

“Noch ick,” antwoorden den keyser, “van u te beminnen, so veel ende meer als ick plach te doen.”

2

Ende sprekende dese woorden over quamen haer sommige ridders, waeromme sy alle beyde haer propoost veranderden, ende Florendos keerden weder na zyn logijs, also droevich ende mistroostich dat hy de Doot aenriep tot zijn leste toevlucht.

3

Ende hy nam dit verdriet also ter herten dat het weynich scheelden oft hy soude hem selven gheoffert hebben een al te wreeden werck, want so geringe hy in syn camer

ghecomen was, syn ooghen overloopende van vuyrige tranen, begonste hy hem te beclagen, seggende seer erbarmelic

[A7ra]

ken: “Eylaci, ick arm ongeluckige als ic ben!

4

Moet het also geschieden dat de gene die

welcke ick ’t leven gesalveert hebbe, huyden veroorsake ’t eynde van mijn dagen?

5

Voorwaer Tarisius, indien ick te voren dit ongheluck bedocht hadde, ick en soude mijn persoon niet ghestelt hebben in alsulcken perijckel teghen de heydenen om u te verlossen uut haren handen.

6

Maer ick hebbende u ’t sweert vande keele genomen, ende ghy berooft my voor een vergeldinge alle mijne welstant ende mijn eenighe toevlucht.

7

Om u te verlengen uwe jaren, ghy vercort soo veel ghy cont de mijne door eenen alder wreetsten doodt die oyt den eenen vyandt den anderen soude connen toewunschen.

8

Ick sweere by mijn ziele: ghy en sult so groote blijtschap niet hebben in haer te besitten, die mijne is, als het leven my nu voortaen verdrietigh sal vallen,

1. ie ne laisseray pourtant à vous faire seruices en tous les endroitz ou ie seray.

2. Ne moy respondit l’Empereur, à vous aymer autant ou plus que ie soulois.

3. Disant ceste parole suruindrent aucuns cheualiers, parquoy tous deux changerent de

[A6r] propos : et s’en retourna Florendos en son logis, si triste qu’il apelloit la mort pour dernier refuge.

4. Et tellement imprima en sa fantasie ce nouueau desplaisir, que peu s’en falut qu’en soymesmes n’executast vn trop cruel office : car aussi tost qu’il fut entré en sa chambre pleurant à grosses larmes commança à se plaindre, disant piteusement : Helas pauure malheureux que ie suis !

5. fault il que celuy auquel i’ay sauué la vie soit cause auiourd’huy de la fin de mes iours ? 6. Certes, Tarisius, si i’eusse preueu cest inconuenient, ie n’eusse mis ma personne en tel danger contre les Payans, pour vous deliurer de leurs mains.

7. Mais quoy ? vous ayant osté l’espée de la gorge, vous me rauissez, pour recompense, tout mon bien et mon seul reconfort !

8. Pour vous alonger voz ans, vous abregez tant que vous pouez les miens, par vne mort la plus cruelle qu’ennemy pourroit pourchasser à autre !

(27)

verliesende mevrouwe Griane, die ghy my ontneempt sonder die verdient te hebben, want u en kanse niet syn indien de sterckte der liefde behoort voor te stellen den meesten minnenden.

1

Want te

sterven om harent wille soude ick my seer geluckich achten, indien dat sy my eenichsins beclaechden, ende sal mijnen gheest soo veel te

grooter ruste ghenieten, indien hy weet mijnen doot haer yet, so

weynich alst is, moeyelijck ghevallen zy.

2

Och Griane, oft Godt beliefde dat ick u noyt gesien en hadde, nademael mijn Fortuyne my soo

contrarie valt datse my ontseyt tghene ick aldermeest begheere, hoewel dat het mijne is.”

3

Alsdoen begonsten hem zijne woorden te failleren, niet meer

connende volbrengen ’t gene hy uut spreken wilde, maer viel neder ter aerden, heel uut syn selven, gevende inden val alsulcken stort dat

eenen schiltknecht, zijnde in d’een van d’onderste zalen, het gerucht hoorden, die terstont liep besien wat het

[A7rb]

soude moghen wesen.

4

Ende hy bevindende syn meester doot te wesen, alsoo hy meynden, liep wel haestelijck ende verbaesteli[c]k

5

roepen Frene, neve van Florendos, die gheheelicken wiste alle syn singuliere secreten, nochtans was hem alsdoen noch onbewost d’oorsaecke van dit ongheluck, waerom hy hem in synen arm nam, ende door de cracht van cout water ende wijneeck dede hy so veele dat het leven wederom in hem verwect worde, so dat hy begonste de ooghen te openen.

6

1. Sur mon ame, vous n’aurez point tant d’ayse pour iouir de celle qui est mienne, comme le viure me sera desormais ennuyeux, perdant ma Dame Griane que vous

m’vsurpez sans l’auoir merité : car vostre ne peult estre, si force d’amour doit perferer le mieux aymant.

2. Au fort, mourant pour l’amour d’elle, ie m’estimeray heureux, pourueu qu’elle face de moy quelque plainte : et sera mon esprit en plus de repos, s’il sçait que ma mort luy ayt esté tant soit peu grieue.

3. Ah Griane ! pleust à Dieu ne vous auoir onques veuë ! puys que ma fortune m’est si contraire qu’elle me denie ce que ie desire le plus, combien que ce me soit.

4. Et lors la parole luy faillit, ne pouuant acheuer ce qu’il vouloit dire, ains cheut du hault de soy esuanouy, se donnant tel coup du sault, qu’vn sien Escuyer qui estoit en vne salle basse ouyt le bruit, et courut promptement voir que ce pouuoit estre.

5. Janszen 1613: verbaesteliek

6. Lors auisant son maistre mort ( celuy sembloit ) s’en alla bien effrayé apeler Fresne cousin de Florendos, lequel sçauoit entierement ses plus priuez affaires toutesfois pour l’heure il ignoroit la cause de cest accident : Au moyen dequoy il le prit entre ses braz, et à force d’eau froide et de vin aigre fit tant que les espritz luy reuindrent. Adoncq’

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Faustina heeft haer oock tot wellust gansch begheuen, 342 Waer door dat haeren man moest ongherustisch leuen, DIe Commodum daer door soo schandich heeft ghebaert Dat hy meer naer

Eerst even de regels: -iedere week verschijnt er een vraag in ons krantje wat op zondag verschijnt, -er wordt een waardebon van 20 euro voorzien voor de

Na die liedekens/ in die signature P folio C.xviij/ volgen veel deuote Leysenen op haer noten/ ende daer na int eynde des boecx sommighe liedekens ende leysenen sonder noten/ want

Desen heeft de Duyvel also lange na gegaen ende vervolcht, tot dat hy hem eyndtlijck oock in zijn Nette heeft betrapt, waer van ick dit Boeck geschreuen hebbe, daer in ick

Reeds door in de aanspreekvorm tot zichzelf te spreken distantieert zij zich van het eigen ik en objectiveert zij zich in haar sociale functie, die nog meer nadruk krijgt door

de voordeelen rechter. hunne hebben Doorvoering der Arbeidswet 1919, naar mate de economische toestand dit mogelijk maakt. men uit arbeid. De belemmering van de vrijheid

zij, anderzijds, in de steeds aanzwellende arbeidersklasse mèt het gevoel van saam- hoorigheid en het begrip van discipline de voorwaarden aan voor hare hechte organiseering en

Onze jeugd die -als ze nog enigermate dóórdenkt- geen raad meer weet met de kerkelijke verscheurdheid, de twisten onder “vrome” mensen, en noemt u maar op, deze