Stage bij de Groninger Archieven

(1)

Stage bij de Groninger Archieven

Christiaan Koning S2415070

Master Geschiedenis Vandaag Saffierstraat 144

9743 LL Groningen 06-39687419

Stagebegeleider: drs. J. van Keulen

Stagedocent: dr. J.W. Koopmans

(2)

Inhoudsopgave

Inleiding...3

De Groninger Archieven...4

Mijn werkzaamheden op de Groninger Archieven...7

Evaluatie...11

Bronnen...14

Bijlage 1 - Route en script stadswandeling...15

(3)

Inleiding

Voor u ligt het verslag dat ik schreef naar aanleiding van mijn stage bij de Groninger Archieven. Alvorens ik verder inga op de vraag waarom ik voor deze organisatie heb gekozen als stageplek, zal ik kort iets vertellen over mijn recente onderwijsloopbaan. Na het behalen van mijn bachelordiploma Geschiedenis in 2017, heb ik mij ingeschreven voor de Educatieve Master Geschiedenis. Gedurende mijn stage in het onderwijs merkte ik dat het mij aan affiniteit met middelbare scholieren ontbrak. Ofschoon ik met veel plezier mijn lessen voorbereidde, stelde ik bij mezelf vast dat ik liever sprak tot een belangstellend publiek, dan dat ik voortdurend interactie zou moeten hebben met -dikwijls- onwillige leerplichtigen.

Daarom heb ik in mei 2018, nadat ik reeds enkele lessen had verzorgd, het besluit genomen te stoppen met deze master. Na een gesprek met de studieadviseur heb ik toen besloten de overstap te maken naar de Master Geschiedenis Vandaag.

Tevens ben ik toen op zoek gegaan naar een nieuwe stage. Uitgangspunt was daarbij mijn passie voor het vertellen van verhalen, gebaseerd op onderzoek dat ik zelf zou kunnen doen. Gedurende het schrijven van mijn bachelorscriptie, waarbij ik veel bronnenmateriaal, zoals pamfletten uit de negentiende eeuw, heb moeten duiden, was ik enthousiast geraakt over het doen van bronnenonderzoek. Zodoende kwamen de Groninger Archieven bij mij in het vizier als mogelijke stageplek. Ik besloot in de pen te klimmen en Jona van Keulen, Hoofd Publieksactiviteiten en Rijksarchivaris bij de Groninger Archieven, aan te schrijven. Zij nodigde mij uit voor een kennismakingsgesprek, waarin zij mij een stageplek aanbood. Aldus kon ik in juli 2018 aanvangen met mijn stage.

Dit verslag is opgebouwd uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk zal ik een

beschrijving bieden van het Regionaal Historisch Centrum (RHC) Groninger Archieven,

gebaseerd op visie en beleid van de instelling en de taak die RHC's van overheidswege

hebben gekregen. Ook zal ik gesprekken die ik heb gevoerd met collega's op de archieven

meenemen bij deze beschrijving. In het tweede hoofdstuk ga ik in op mijn ervaringen en

werkzaamheden bij de Groninger Archieven, waarbij ik de in het stageplan geformuleerde

activiteiten en het logboek dat ik heb bijgehouden als richtsnoer zal gebruiken. In het derde

hoofdstuk zal ik, aan de hand van de competenties die ik in het stageplan formuleerde,

evalueren wat de stage mij gebracht heeft en wat ik de stagegever gebracht heb. Tot slot heb

ik enkele bijlagen toegevoegd, waaronder het script van de stadswandeling die ik mocht

geven en het logboek dat ik heb bijgehouden.

(4)

De Groninger Archieven

Het 'Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven' is een instelling die verschillende collecties en archieven beheert, zowel fysiek als digitaal, en beschikbaar stelt aan een zo groot mogelijk publiek. Zowel het oude Rijksarchief in de provincie Groningen als het Gemeentearchief van Groningen zijn ondergebracht bij de Groninger Archieven, als gevolg van de fusie van beide instanties in 2002. De 32 kilometer fysieke archieven, daterend van de 11e tot de 21e eeuw, bevatten onder meer historische administraties van stad en provincie, maar ook de archieven van Groninger families, kerken, verenigingen en bedrijven. Ook beheren de Groninger Archieven allerlei digitale projecten, zoals AlleGroningers.nl, groningerkentekens.nl, beeldbankgroningen.nl, Poparchief Groningen en het Gronings AudioVisueel Archief.

RHC Groninger Archieven is gevestigd in het zogeheten 'Cascadecomplex', een modern en imposant bedrijvencomplex dat aan het einde van de jaren negentig in de vorige eeuw verrees in de Verbindingskanaalzone, in de nabijheid van het Hoofdstation. Voorheen was het gemeentearchief gevestigd in een veel onaanzienlijker gebouw, de oude Puddingfabriek aan de Viaductstraat, en bevond het rijksarchief zich in het Provinciehuis.

Maar tegenwoordig is RHC Groninger Archieven prominent aanwezig langs het Emmaviaduct en het spoor, als een soort toegangspoort naar de stad. RHC Groninger Archieven is in zijn rol als collectie- en archiefbeheerder dan ook een belangrijke partner van de bij deze instelling aangesloten overheden. De Archiefwet van 1995 verplicht alle overheden in Nederland om toe te zien op hun archiefmateriaal. Dit heeft te maken met het feit dat iedere Nederlander recht heeft om na te gaan hoe de overheid te werk is gegaan.

¹

Alle Regionaal Historische Centra in Nederland, en ook het Nationaal Archief te Den Haag, ressorteren onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Door de voortschrijdende digitalisering en de invoering van een landelijk 'e-depot' (waarover dadelijk meer) is de relatie tussen de RHC's en het publiek de afgelopen jaren aan verandering onderhevig. RHC Groninger Archieven heeft zijn visie en beleid voor de komende jaren hier dan ook duidelijk op afgestemd. Zo gaat het meer inzetten op zogeheten 'publieksprojecten', waarmee de instelling het publiek meer wil betrekken bij haar activiteiten.

Dit zijn projecten waarbij de deelnemers -vaak vrijwilligers, maar ook speciaal voor een

project in dienst genomen krachten- samenwerken aan uiteenlopende projecten (een vorm van

crowdsourcing), waarbij nieuwe kennis tot stand komt en nieuw onderzoek mogelijk wordt.

(5)

Deelnemers aan de projecten kunnen hun werkzaamheden op de Groninger Archieven, en ook thuis, achter de computer, uitvoeren. Tevens worden rondom de publieksprojecten lezingen, tentoonstellingen en workshops georganiseerd. Een voorbeeld van zo'n project is de 'Vertaalslag rond Heiligerlee', waarbij deelnemers met behulp van een 'transcriptietool' kunnen meehelpen aan de vertaling van handgeschreven 16e-eeuwse teksten (waaronder fragmenten van kronieken en brieven) die te maken hebben met de Slag bij Heiligerlee, zodat er een completer beeld ontstaat van die historische gebeurtenis.

²

Een ander voorbeeld van 'publieksparticipatie' is het project 'AlleGroningers.nl', de website die informatie verschaft over alle Groningers die tussen de zeventiende eeuw en het midden van de jaren vijftig van de twintigste eeuw geboren, getrouwd of overleden zijn in de provincie Groningen.

³

Deze gegevens zijn door vrijwilligers verwerkt in een database die nog voortdurend wordt bijgewerkt of gecorrigeerd waar dat nodig is.

Bij de Groninger Archieven werken natuurlijk niet alleen maar vrijwilligers, maar ook werknemers met een tijdelijk of vast contract. De bedrijfsorganisatie is onder te verdelen in drie afdelingen: Collectie, Publiek en Bedrijfsvoering. De afdeling Collectie is verantwoordelijk voor de bewerking en het beheer van het fysiek archief en het e-Depot. De afdeling Publiek draagt zorg voor onderzoeksmogelijkheden, publieksbijeenkomsten, educatieve bijeenkomsten, workshops, publieksbegeleiding en de digitale en fysieke presentaties. De afdeling Beleidsvoering ten slotte neemt de financiën, P&O, automatisering, facilitaire zaken en gebouwen voor zijn rekening.

Gedurende mijn stage heb ik met werknemers van verschillende afdelingen mogen spreken, waarbij het mij opviel dat er meestal met workflow-processen wordt gewerkt. Zo heb ik een inkijkje mogen krijgen in het procédé van de Verwervingscommissie die, op basis van een Verwervingsstatuut, iedere twee weken moet oordelen of nieuwe aanwinsten aan de collectie toegevoegd kunnen worden of niet en in hoeverre deze aanwinsten nog bewerkt moeten worden alvorens te worden gearchiveerd. Ook heb ik gesproken met een medewerker van de afdeling Materiële Zorg, die zorg draagt voor het verpakken van de nieuwe aanwinsten of het herverpakken van oudere archiefstukken.

Daarnaast sprak ik met een coördinator van het eerdergenoemde e-Depot, een landelijk project van het Nationaal Archief dat alle gedigitaliseerde archieven wil samenbrengen en beschikbaar stellen.

⁴

Vanaf 2019 zouden de eerste bestanden op die manier moeten worden

2 "Vertaalslag rond Heiligerlee," Groninger Archieven. https://www.groningerarchieven.nl/publiek/maak- geschiedenis/51-vertaalslag-rond-heiligerlee.

3 "Welkom bij AlleGroningers," AlleGroningers. http://allegroningers.nl/welkom-bij-allegroningers.

4 "e-Depot," Groninger Archieven, https://www.groningerarchieven.nl/over-ons/diensten/e-depot.

(6)

aangeboden, maar het is een proces dat volgens de coördinator die ik sprak erg traag verloopt, mede doordat de betrokken RHC's elk weer eigen manieren van digitale ontsluiting hanteren.

Tevens had ik een onderhoud met iemand van de afdeling Nieuwe Media, Beeld en Geluid, die de film-, video-, en geluidsarchieven beheert, alsmede het Poparchief, een collectie die pas heel recent in het bezit is gekomen van de Groninger Archieven. Tot slot heb ik veel contact gehad met een medewerker die medeverantwoordelijk was voor de website www.beeldbankgroningen.nl. Hier is het gedigitaliseerde gedeelte van het beeldarchief te raadplegen, bestaande uit tienduizenden foto's, prentbriefkaarten, kaarten en prenten. Bij de georeoferentie van kaarten en beschrijving van de foto's op de Beeldbank maken de Groninger Archieven ook gebruik van de eerder genoemde publieksprojecten en crowdsourcing.

Naast publieksprojecten organiseren de Groninger Archieven ook publieksactiviteiten, vaak in samenhang met de projecten, zoals lezingen, workshops, cursussen, tentoonstellingen en historische wandelingen. Hierbij wordt vaak samengewerkt met andere organisaties.

Hoogtepunten zijn ieder jaar de Dag van de Grunneger Toal en de Dag van de Groninger Geschiedenis, waar enkele duizenden bezoekers op af komen. Ook organiseren de Groninger Archieven jaarlijks activiteiten voor het basis-, en middelbaar, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Geschiedenisstudenten aan de Rijksuniversiteit Groningen doen bijvoorbeeld ieder jaar in het kader van een bachelorvak onderzoek op de Groninger Archieven en ook in een later stadium van hun studie brengen studenten geregeld een bezoek aan de archieven.

Bezoekers van de Groninger Archieven kunnen terecht op de studiezaal, waar ze de archiefstukken die zij thuis of ter plekke hebben opgevraagd kunnen inzien. Er worden uiteenlopende stukken voor uiteenlopende doeleinden aangevraagd: van bouwdossiers tot doopregisters, van raadsstukken tot krantenknipsels. In de studiezaal zijn altijd medewerkers aanwezig die de bezoekers bij willen staan bij hun onderzoek. Op de studiezaal bevinden zich ook naslagwerken, kopieën van de meest gebruikte archiefstukken, gepubliceerde genealogieën voor stamboomonderzoek en verschillende tijdschriften. Een gedeelte van de studiezaal is gereserveerd voor vrijwilligers, die werken aan publieksprojecten zoals AlleGroningers en GroningerKentekens of bijvoorbeeld de Vertaalslag rond Heiligerlee.

Behalve voor vrijwilligers, is er op de studiezaal ook plaats gereserveerd voor hen die stage

lopen bij de Groninger Archieven. Daarover in het volgende hoofdstuk me

(7)

Mijn werkzaamheden op de Groninger Archieven

Voordat ik een aanvang nam met mijn stage op de Groninger Archieven, diende ik een stageplan op te stellen dat was gebaseerd op de afspraken die ik in het kennismakingsgesprek met Jona van Keulen had gemaakt. In dit plan werden ook de vier activiteiten omschreven die ik op de stageplek zou gaan verrichten:

1) Voorbereiding stadswandeling rond stationsgebied en uitvoering op de Dag van de Groninger Geschiedenis (DGG), zaterdag 13 oktober 2018

2) PR voor DGG bij studenten

3) Medewerking organisatie scriptiewedstrijd.

4) Onderzoek voor opdrachten Bronnen & Methoden voor bachelorstudenten

In het contract was vastgesteld dat ik in beginsel twee dagen per week op de Groninger Archieven aanwezig zou zijn om aan deze opdrachten te kunnen werken (09:00 - 17:00 uur, wat neerkomt op 16 uur per week). In overleg met Jona van Keulen heb ik in augustus vier dagen per week stage gelopen, opdat ik de hoofdmoot van mijn werkzaamheden reeds in de zomervakantie kon uitvoeren en ik mij vanaf september ook op andere studieverplichtingen zou kunnen richten. Verdere details over de gemaakte uren staan in het logboek, dat als bijlage is opgenomen in dit verslag.

Op dinsdag 10 juli 2018, de dag dat ik met mijn stage begon, ontving ik van publieksadviseur Peter Riem een rondleiding door het gebouw, inclusief de depots, de werkkamers (waar ik geïntroduceerd werd bij een aantal relevante collega's) en de studiezaal.

Tevens ontving ik een pas die mij toegang verschafte tot alle afdelingen en depots, zodat ik mij volledig zelfstandig door het gebouw kon bewegen om archieven te raadplegen en collega's aan te klampen. Op de studiezaal werd ik ten langen leste gestationeerd achter een pc. Dat was mijn werkplek voor de komende maanden.

De stadswandeling

De eerste opdracht waar ik mee aan de slag mocht was het voorbereiden van de

stadswandeling. In het kennismakingsgesprek met Jona van Keulen was naar voren gekomen

dat mijn voorliefde vooral uitging naar de geschiedenis van de negentiende eeuw. Naar

aanleiding daarvan hebben wij samen besloten dat ik mijn stadswandeling op een

negentiende-eeuws stadsdeel bij uitstek zou gaan richten, namelijk het stationsgebied. Omdat

het thema van de DGG 'Opstand' was, ried Peter Riem mij aan eens nader te kijken naar de

opstandigheid van de bevolking rondom het Hoofdstation. Opstandigheid in dit stadsdeel

(8)

richtte zich voornamelijk tegen stadsvernieuwing, waar het gebied de afgelopen decennia meerdere malen mee te maken kreeg. Al snel kreeg ik de Davidstraatbuurt in het vizier. Deze buurt stond in de jaren zeventig van de vorige eeuw op de nominatie voor sloop, omdat de gemeente ruimte wilde maken voor de komst van de PTT aan de achterzijde van het station, maar dat werd succesvol voorkomen door het verzet van de bewoners, die zich gesteund wisten door de publieke opinie en krakers- en studentenbewegingen. Doordat de bewoners zich organiseerden in een comité, vergrootten zij hun slagkracht en wisten zij de gemeentelijke plannen te dwarsbomen.

Aldus besloot ik een wandeling door de Davidstraatbuurt uit te stippelen en mijn onderzoek daar op af te stemmen. Op de studiezaal ben ik mij vervolgens gaan verdiepen in algemene literatuur over Groningen sinds de moderne tijd, opdat ik een beter inzicht zou verwerven in het wel en wee van de stad en iets deskundiger zou worden op het terrein van de Groninger geschiedenis. De bibliotheek van de Groninger Archieven bied hiertoe voldoende materiaal. Vervolgens heb ik mij specifiek toegelegd op de geschiedenis van het stationsgebied en de Verbindingskanaalzone, om zo tot een narratief te komen waarin stadsvernieuwing en -uitbreiding sinds het slechten van de wallen in 1874 het leidmotief was.

Hiertoe heb ik onder meer gebruik gemaakt van oude plattegronden uit de periode 1870-1930, waarop de -al dan niet gerealiseerde- plannen voor uitleg van de stad aanschouwelijk gemaakt worden.

Ook boden krantenartikelen en stukken van de Wijkraad Davidstraat (die een eigen

archief bezit) mij inzicht in de omstandigheden waarin stadsvernieuwingsprojecten in de jaren

zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw werden geïnitieerd en wat dit losmaakte onder

de bevolking. De Beeldbank was tenslotte een prachtig middel om mijn verhaal te kunnen

visualiseren. Ik ben tot een selectie foto's en plattegronden gekomen die ik vervolgens op A3-

formaat heb geprint en gelamineerd om ze ter ondersteuning van mijn verhaal tijdens de

stadswandeling te gebruiken. Nadat ik mijn wandeling gereed had, ben ik deze halverwege

september samen met Jona van Keulen en een andere medewerker gaan uittesten. De route

mocht niet langer dan vijftig minuten duren en er moest voldoende variatie zijn. Gelukkig

voldeed mijn wandeling aan die eisen. Vervolgens ben ik samen met collectiebeheerder

Michael Hermse, die vanwege de grote toeloop die men op de DGG verwachtte ook enkele

van mijn stadswandelingen voor zijn rekening zou nemen, nog eens nagegaan wat ik nog kon

toevoegen of juist moest weglaten. Na die laatste puntjes op de i, was ik ruimschoots op tijd

klaar voor de DGG. Op de DGG vond mijn vuurdoop als stadsgids plaats. Driemaal mocht ik

(9)

met een groep van dertien à veertien mensen de stad intrekken, waarover in het derde

hoofdstuk meer.

PR voor de Dag van de Groninger Geschiedenis en de scriptiewedstrijd

Een andere opdracht die ik ten uitvoer heb gebracht op de Groninger Archieven was het onder de aandacht brengen van de DGG, en dan vooral de scriptiewedstrijd, binnen de academische wereld. De scriptiewedstrijd wordt ieder jaar op de DGG gehouden en staat open voor eenieder die een scriptie heeft geschreven over een Gronings onderwerp met gebruikmaking van archiefbronnen. De jury nomineert vervolgens drie kandidaten, waaruit een jury- en een publiekswinnaar worden gekozen. Het was mijn taak de scriptiewedstrijd onder de aandacht te brengen in de academische wereld, waarbij ik, in samenwerking met een publieksadviseur van de Groninger Archieven, verschillende partijen op de Rijksuniversiteit Groningen, waaronder studieverenigingen, docenten, vakcoördinatoren en alumni, zou aanschrijven.

Mijn eerste opdracht was contact zoeken met studievereniging GHD Ubbo Emmius.

Hiertoe ben ik reeds in juli gaan corresponderen met de toenmalige secretaris van de vereniging. Ik was van tevoren gewaarschuwd dat het contact met de studievereniging wat stroef kon verlopen, doordat de vereniging in september een bestuurswisseling doormaakte en bovendien een congres organiseerde dat één dag voor de DGG zou plaatsvinden.

Aanvankelijk verliep het contact met de secretaris evenwel naar behoren. Zij liet het bericht ter promotie van de DGG en de scriptiewedstrijd plaatsen op de sociale mediakanalen en zegde tevens toe binnen de gelederen van Ubbo Emmius op zoek te gaan naar een presentator voor de scriptiewedstrijd.

Toen ik eind augustus opnieuw contact zocht met de vereniging met de vraag of de

DGG en de scriptiewedstrijd andermaal aanbevolen konden worden onder de leden van de

vereniging en vroeg of er al een presentator voor de scriptiewedstrijd was gevonden, hulde

'Ubbo' zich in stilzwijgen. Ik begreep dat er inmiddels een nieuwe secretaris moest zijn

aangesteld, maar het contact was helaas tot stilstand gekomen. Pas na herhaaldelijk

aandringen en een mail van Jona van Keulen, liet de vereniging een week voor de dag alsnog

van zich horen: er was een presentator voor de scriptiewedstrijd opgesnord. In september heb

ik ook nog gecorrespondeerd met enkele docenten over de scriptiewedstrijd, wat ertoe heeft

geleid dat enkele studenten die een scriptie hadden geschreven die aan de eisen voldeed

bereikt werden. Tot slot heb ik ter promotie in de week vóór de DGG krantjes verspreid op

(10)

het Harmoniecomplex, om ook op de faculteit zoveel mogelijk belangstellenden voor de dag en de scriptiewedstrijd te kunnen bereiken.

Database voor Bronnen & Methoden

Ook heb ik mij gedurende mijn stage gebogen over de opdrachten Bronnen & Methoden voor bachelorstudenten Geschiedenis. Deze studenten moeten in het kader van een tweedejaarsvak onder andere archiefonderzoek doen naar culturele en welzijnsverenigingen in verschillende dorpen binnen de provincie Groningen. Zij moeten op basis van archiefstukken onderzoeken wat deze verenigingen betekenden voor het dorpsleven en vice versa. Het was mijn taak de onderzoeksverslagen die de studenten de afgelopen vier jaren hadden ingeleverd door te nemen om na te gaan wat hun algemene bevindingen waren over de verenigingen en dorpen en welke archieven, literatuur en andere bronnen zij hadden gebruikt. Op basis van die gegevens moest ik een database samenstellen die Jona van Keulen vervolgens kon gebruiken bij het beoordelen van de opzetten van de studenten die in september 2018 met dit onderzoek zouden beginnen.

Daarnaast moest ik dorpen en verenigingen waarvan in de afgelopen vier jaren was

gebleken dat deze ongeschikt waren voor een onderzoek uit de database filteren, en vervangen

door nieuwe dorpen of nieuwe verenigingen. Zodoende heb ik Jona van Keulen begin

september een nieuwe database kunnen aanleveren, die zij vervolgens voor het college

Bronnen & Methoden kon gebruiken. Het samenstellen van de database bleek een tijdrovend

karwei, waar ik in augustus meerdere weken aan gewijd heb, maar het viel gelukkig goed te

combineren met andere activiteiten.

(11)

Evaluatie

Voordat ik met mijn stage begon, heb ik drie leerdoelen geformuleerd:

1) Ik kan op professionele wijze archiefstukken selecteren en vervolgens presenteren aan een publiek.

2) Ik kan communiceren met verschillende partijen, zoals een studievereniging, over de organisatie van een historisch evenement.

3) Ik kan - zelfstandig of in groepsverband - een historische rondleiding bedenken en uitvoeren.

Aan het eerste leerdoel heb ik kunnen werken gedurende de voorbereiding en uitvoering van de stadswandeling op de Dag van de Groninger Geschiedenis. De archiefstukken die ik heb geselecteerd waren vooral plattegronden en foto's die ik heb gevonden in de archieven en vervolgens ingebed in mijn verhaal, om ze ten slotte te presenteren aan een publiek op de DGG gedurende mijn stadswandeling. Ook het artikel dat ik schreef voor de krant van de DGG, en dat ook is verschenen in het Dagblad van het Noorden en de Gezinsbode (zie bijlagen), kan als verwerkelijking van het leerdoel worden beschouwd. Dit artikel heb ik namelijk gebaseerd op een foto die ik in het archief heb aangetroffen.

Het tweede leerdoel kwam vooral naar voren bij het contact dat ik heb onderhouden met de studieverenigingen en andere partijen in de academische wereld met betrekking tot de scriptiewedstrijd en de DGG. Hoewel de communicatie met Ubbo Emmius wat stroef verliep, en ik misschien reeds in een eerder stadium naar de universiteit had moeten gaan voor een persoonlijk onderhoud met een afgevaardigde van de studievereniging of de faculteit, ben ik over het algemeen tevreden over de door mij gevoerde correspondentie met de verschillende partijen. Het derde leerdoel heeft weer betrekking op de stadswandeling, die ik volledig zelfstandig in elkaar heb gezet en vervolgens heb uitgevoerd. Als zodanig heb ik dit leerdoel dus ook bereikt.

Ik denk dat ik als stagiair het een en ander heb kunnen betekenen voor de Groninger Archieven, en ik kan dit vermoeden staven door de positieve terugkoppeling die ik mocht incasseren op de door mij uitgevoerde werkzaamheden. Verschillende werknemers van de afdeling Publiek reageerden positief op mijn artikel; men vond dat ik een prettige schrijfstijl had en dat mijn artikel weinig aanpassing behoefde alvorens te worden geplaatst in de krant.

Daarnaast was er een publieksadviseur die mij complimenteerde met de heldere stijl waarmee

ik correspondentie voerde met Ubbo Emmius. Ook sprak Michael Hermse zijn waardering uit

voor het script dat ik had geschreven voor de stadswandeling, en dat hij in grote trekken heeft

(12)

overgenomen voor zijn eigen wandeling door de Davidstraatbuurt. Jona van Keulen reageerde positief op de stadswandeling toen ik deze mocht uittesten met haar, en was ook erg content met de database die ik voor haar had opgesteld; dit vergemakkelijkte het nakijkproces voor haar aanzienlijk. Maar ook het publiek reageerde overwegend enthousiast op mijn stadswandelingen; tweemaal werd ik zelfs op een applaus getrakteerd. Al met al denk ik dat ik mij voldoende nuttig heb gemaakt als stagiair voor de Groninger Archieven.

Ik heb verschillende vaardigheden die ik gedurende mijn studie heb opgedaan kunnen toepassen in de praktijk. Bijvoorbeeld door bij het bedenken van mijn stadswandeling steeds na te gaan waar een bepaalde historicus zich in zijn visie op een historische ontwikkeling binnen de stad Groningen op baseert; welke gemeenteraadsbesluiten of welke stemmen uit de publieke opinie hebben ertoe geleid dat deze historicus een bepaalde ontwikkeling zich zag voordoen in de stad? Op de archieven had ik natuurlijk altijd de bronnen binnen handbereik om het een en ander na te gaan. Ook bij het nakijken van de onderzoeksverslagen van de bachelorstudenten voor het samenstellen van de database kon ik de bagage aan historische vaardigheden die ik met mij meedroeg aanwenden. Het ging er daarbij steeds om dat ik de essentie van ieder verslag boven water wist te krijgen en na kon gaan hoe de studenten te werk waren gegaan op de archieven.

Bovenal echter heb ik nieuwe kennis en vaardigheden opgedaan gedurende mijn stage.

De omgang met collega's vond ik in eerste instantie best spannend: hoe zou men mij als stagiair bejegenen? In de eerste weken keek ik daarom vooral de kat uit de boom en nam ik weinig deel aan gesprekken. Weldra merkte ik dat men mij als volwaardig collega beschouwde; men delegeerde taken aan mij en converseerde met mij op professioneel niveau, maar bovenal bleken de meeste collega's, de directeur incluis, in te zijn voor een gezellig onderhoud in de pauze. Dit schonk mij veel zelfvertrouwen.

Ik heb op de Groninger Archieven veel geleerd over de organisatie binnen bedrijven,

in dit geval vooral overheidsinstellingen. Het fascineerde mij dat de verschillende afdelingen

op de Groninger Archieven (Publiek, Collectie, Bedrijfsvoering) door middel van workflow-

processen met elkaar in verbinding stonden, en dat het bedrijf, vooral door crowdsourcing,

vele werkkrachten (met name vrijwilligers) aan zich weet te binden, waarbij steeds

gezamenlijk aan projecten - soms kleinschalig en routineus, soms juist grootschalig en

onalledaags - wordt gewerkt. Voorheen ervoer ik een grote afstand tot dergelijke modieuze en

Amerikaanse begrippen uit het bedrijfsleven, maar dankzij de stage bij de Groninger

Archieven heeft de moderne, innovatieve en creatieve manier waarop bedrijven en

(13)

erfgoedinstellingen als de Groninger Archieven de eenentwintigste eeuw tegemoet treden voor mij een gezicht gekregen.

Over de begeleiding die mij ten deel viel op de Groninger Archieven ben ik over het algemeen goed te spreken. Mijn stagebegeleiders (Peter Riem en Jona van Keulen) lieten mij volledig vrij in mijn werkzaamheden, en lieten mij bijvoorbeeld ook zelf mijn uren inplannen.

Als ik vragen had of iets wilde bespreken, dat kon ik hen altijd aanklampen, zo werd mij steeds medegedeeld. Voor mij was dit in het begin best wel een uitdaging, want ik ben nogal geneigd mij eenzelvig op te stellen en solitair aan het werk te gaan. Dit leidde ertoe dat Jona van Keulen in het begin af en toe de vinger aan de pols hield: 'Gaat alles wel goed? Je bent zo'n rustige stagiair'. Dit was een zoektocht in het begin, maar na verloop van tijd begon ik mij steeds meer onderdeel te voelen van het team. Steeds vaker klopte ik bij Jona van Keulen, die ik in den beginne nog heel beleefd 'mevrouw van Keulen' noemde, aan om even van gedachten te wisselen over bijvoorbeeld de verdwijning van het Peerd van Ome Loeks of mijn vakantie naar Weimar.

Misschien is dat wel het belangrijkste leermoment voor mij geweest: ik doe er toe, niet

alleen als stagiair geschiedenis met misschien wat handige academische bagage, maar ook als

volwaardige collega, functionerend binnen een team. Dat klinkt misschien als iets voor de

hand liggends, maar de afgelopen jaren voelde ik mij bij tijd en wijle opgesloten op mijn

studeerkamer, telkens in de weer met scriptie- en essaydeadlines. Deze ervaring 'in het veld'

heeft dat gevoel grotendeels weggenomen.

(14)

Bronnen

AlleGroningers. "Welkom bij AlleGroningers." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

http://allegroningers.nl/welkom-bij-allegroningers'.

Groninger Archieven. "e-Depot." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

https://www.groningerarchieven.nl/over-ons/diensten/e-depot

Groninger Archieven. "Jaarverslag Groninger Archieven 2017." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

https://www.groningerarchieven.nl/images/publicaties/Jaarverslag-Groninger-Archieven- 2017.pdf

Groninger Archieven. "Vergezicht: Beleidsplan 2017-2021." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

https://www.groningerarchieven.nl/images/publicaties/Jaarverslag-Groninger-Archieven- 2017.pdf

Groninger Archieven. "Vertaalslag rond Heiligerlee." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

https://www.groningerarchieven.nl/publiek/maak-geschiedenis/51-vertaalslag-rond- heiligerlee

Nationaal Archief. "Archieven in Nederland." Geraadpleegd 31 oktober 2018.

https://www.nationaalarchief.nl/archiveren/kennisbank/archieven-in-nederland

(15)

Bijlage 1 - Route en script stadswandeling

Hoek Cascadecomplex/Emmasingel

- We wandelen door een dynamisch stukje Groningen. Tot 1870 schootsveld oude vesting

- 1874: nieuwe Vestingwet die vesting ophief. Omwallingen werden geslecht. Ruimte voor uitbreiding.

- Plattegrond uit 1874: hierop zien we oude vestingvorm nog. Stad vanaf toen niet langer naar binnen gekeerd, maar kon eindelijk uitdijen. Noorderplantsoen, Gasfabriek, Academisch Ziekenhuis, Veemarkt, Villa's langs de nieuw ontstane singels gebouwd door nouveaux riches.

- Station al sinds jaren 1860. Aanvankelijk niet meer dan een houten gebouw, midden in het weiland. Sporen lagen er toen al wel; stad was dus reeds ontsloten. Ook via Friesestraatweg, Hereweg en de 'diepen'. Aanleg Verbindingskanaal, die Ooster- met Westerhaven verbond, maakte verdere ontsluiting mogelijk.

- Stadsbevolking nam sterk toe eind 19e eeuw, en daarom uitbreidingsplannen nieuwe

woonwijken. Kaart Berlage (1928) tonen, die uitging van grotere bevolkingsgroei dan

uiteindelijk is geschied. Toch herkennen we in kaart Berlage, die ook al ringwegen

voorzag, enigszins de uiteindelijke vormen die de moderne stad zou aannemen.

(16)

Stadsbalkon

- Peerd van Ome Loeks. Mythe: Lukas (Loeks) van Hemmen met zijn renpaard dat successen boekte op renbaan. Op zeker moment liep Peerd infectie aan neus op, doordat Loeks hem een tik verkocht. Peerd schoot er het hachje bij in. Gaf aanleiding voor lied 'Peerd van Ome Loeks is Dood'. Slechts één van de vele overleveringen over Peerd.

- Stadsbestuur besloot in '57 standbeeld te wijden aan mythe. Riep storm van protest op, geventileerd in lokale dagbladpers. Stadjers vonden beeld te abstract en onpersoonlijk.

Peerd stond er maar triest bij. Ook veel te doen om achterwerk peerd: stond naar 't station gekeerd, wat NS niet op prijs stelde. Nu naar binnenstad, wat ook niet heel vleiend is. Toch is beeld uitgegroeid tot icoon van stad; niet meer weg te denken voor stationsgebouw.

- Vroeger stond Peerd te grazen in plantsoen met bloemperken (foto tonen). Thans op een betonnen 'stadsbalkon'. Vroeger bood stationsgebied burgerlijke aanblik, met veel nete beplanting en keurige villa's (foto's tonen). Paste bij hetgeen de nouveaux riches (grootindustriëlen, professoren, notarissen) van die tijd (eind 19e, begin 20e eeuw) wilden.

- Mooie voorbeelden aan overzijde kanaal: Huize Tavenier, gebouwd door Van Elmpt in opdracht weduwe strokartonfabrikant. Architectuur ook kenmerkend: Jugendstil:

burgerij wilde modern zijn. Werd later kraamkliniek waar groot deel van stadsbevolking ter aarde kwam. Ander voorbeeld: Villa Heymans, ontworpen door Berlage voor hoogleraar pscychologie Heymans.

- Gemeentebestuur zat vanaf jaren zestig en zeventig steeds meer in zijn maag met stationsgebied. Men vond het te provinciaal, te burgerlijk. Men wilde mee in de vaart der volkeren. Terwijl in Den Haag (Babylon) en Utrecht (Hoog Catharijne) cityvorming plaatsvond, met grootschalige kantoor- en winkelruimte, bleef men in Groningen zitten met een wat kneuterig stationsgebied.

- Stationsgebied had diverse bestemmingen: wat verouderde industrie (worstenmakerij, koffiebranderij, puddingfabriek), wat oude loodsen van spoorwegvervoerder Van Gend & Loos, negentiende-eeuwse villabebouwing en een volkswijkje aan de zuidzijde van het station.

- De gemeente wilde alles anders: er bood zich in de jaren zeventig een kans aan toen

Den Haag de rijksdiensten besloot te spreiden. Landelijk post- en telecombedrijf PTT

(17)

ontvangen door gemeentebestuurders Groningen. Moest wel eea wijken: verouderde industrie, villabebouwing, maar ook compleet volkswijkje. Daar gaan we nu naar toe, terwijl we door stationshal lopen.

- Stationshal met prachtige tegeltableaus (onder meer stedenmaagd uitbeeldend) en plafond van papier-maché. Verdween in jaren '60 onder dikke laag wit stucwerk. Geeft aan dat men toen nog neerkeek op 19e-eeuwse architectuur. Gelukkig in jaren '90 in oude luister hersteld.

Plein Viaductstraat

- Bijzonder wijkje in Groningen. Tot in negentiende eeuw vooral veel moeskers hier.

Veranderde met komst spoorwegen. Veel spoorwegarbeiders vestigden zich hier.

Aannemers bouwden hier op eigen initiatief schamele huisjes, vaak eenkamerwoninkjes. Zo ontstond er een krottenwijkje vol slopen en steegjes (foto's tonen).

- Gemeente wilde ingrijpen, maar kon pas na Woningwet van 1901. Sindsdien moesten woningen aan eisen voldoen en kwam er meer aandacht voor welzijn. Gemeente trok woningbouw naar zich toe. Liet woningbouwverenigingen in dit buurtje bouwen en knapte steegjes op. Riolering aangelegd die privaatjes kon vervangen (foto's tonen) - Toch bleef Davidstraatbuurt zorgekind. In jaren '60: verpauperd volksbuurtje. Komst

PTT veranderde alles: wijkje moest verdwijnen voor brede toegangswegen expeditiecentrum. Bewoners lieten dit niet over hun kant gaan en organiseerden zich in wijkcomité.

- Saillant: verantwoordelijk wethouder Max van den Berg was, als onderdeel van Nieuw Links, in raad gekomen begin jaren '70. Wilde cultuuromslag en afrekenen met regenteske bestuursstijl. Wilde democratisering bestuur en meer inspraak. Was bedenker wijkcomité's. Maar was ook voor komst rijksdiensten. Kwam dus in spagaat.

Door hem mogelijk gemaakte comité keerde zich tegen hem: werd mikpunt spot (foto spotprent).

- Slepende strijd gemeente en wijkcomité. Krakers namen woningen die werden genomineerd voor sloop in bezit. Studenten in buurt verenigen zich met bewoners.

Krijgen veel steun van oppositie en vanuit publieke opinie. Trekken uiteindelijk aan

langste eind, waarbij gemeente, PTT en NS met gebakken peren zitten.

(18)

Bijlage 2 - Artikelen DGG op website en in Gezinsbode (ook verschenen in Dagblad van het Noorden) en filmpje 'De Reizende Reporters'

https://dagvandegroningergeschiedenis.nl/programma/wandeling-stationsgebied-ck/

(19)

https://gezinsbode.nl/2018/10/03/herinnerings-in-beeld-opstand-in-de-davidstraat

(20)

https://www.maandvandegeschiedenis.nl/page/13323/dag-van-de-groninger-geschiedenis

(vanaf 0:43)

(21)

Bijlage 3 - Logboek

Datum Locatie Uren Omschrijving

Di 10/07 Studiezaal 8 09:00 – 10:30

Rondleiding gehad door het gebouw (met Peter Riem) 10:30 – 11:45 Mijzelf

geïntroduceerd op intranet en logboek aangemaakt

12:00 – 17:00 Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Wo 11/07 Studiezaal 8 09:00 – 09:30

Contact opgenomen met GHD Ubbo Emmius over de Dag van de Groninger Geschiedenis

09:30 – 17:00 Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Dinsdag 17/07 Studiezaal 8 09:25 – 17:00

Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Woensdag 18/07 Studiezaal 8 Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling Dinsdag 24/07 Kamer van J. van

Keulen, Studiezaal

8 09:00 – 09:30

Gesprek gehad met

J. van Keulen over

(22)

voortgang stage 09:30 – 15:30 Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling 15:30 – 16:30 Mogelijke route stadswandeling verkend

16:30 – 14:00 Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Woensdag 25/07 Studiezaal 8 09:00 – 17:00

Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Dinsdag 07/08 Studiezaal 8 09:00 – 09:45

Gesprek met Jona van Keulen over planning activiteiten, geïntroduceerd bij

Rixt Zuidema

(medewerker

publieksactiviteiten) en Frederiekje de Jongh

(publieksadviseur)

09:45 – 12:00

Gecorrespondeerd

met Ubbo Emmius

over organisatie Dag

van de Groninger

Geschiedenis

(23)

12:30 – 13:00 Bezig

geweest met

opstellen stukje rondleiding voor website.

Woensdag 08/08 Studiezaal 8 09:00 – 17:00

Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling, Correspondentie gedaan

Donderdag 09/08 Studiezaal 8 09:00 -17:00

Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling

Vrijdag 10/08 Studiezaal 8 09:00 – 10:30

Literatuuronderzoek

gedaan voor

stadswandeling 10:30 = afspraak met

Jona over

opdrachten

10:30 – 17:00 = Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Dinsdag 14/08 Studiezaal 8 09:00 – 14:30 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

14:30 – 15:30 Met

Michael Hermse de

archieven in gegaan

om materiaal voor

de rondleiding te

(24)

zoeken.

15:30 – 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Woensdag 15/08 Studiezaal 6 11:00 – 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Donderdag 16/08 Studiezaal 8 09:00 – 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Vrijdag 17/08 Studiezaal 7 10:00 – 14:00 Bezig

geweest met stukje schrijven

stadswandeling 14:00- 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Maandag 20/08 Studiezaal 7 10:00 – 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Woensdag 22/08 Studiezaal 7 10:00 – 17:00 Bezig

geweest met

opdrachten Bronnen

& Methoden

Donderdag 23/08 Studiezaal 7 10:00 – 17:00 Bezig

geweest met PR dag van de Groninger geschiedenis en opdrachten Bronnen

& Methoden

(25)

geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Woensdag 29/08 Studiezaal 7 10:00 – 17:00 =

Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Donderdag 30/08 Studiezaal 7 09:30 – 17:00 =

Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Vrijdag 31/08 Studiezaal 5 10:00 – 15:00 =

Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Maandag 3/09 Studiezaal 6 09:00 – 15:00 =

Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden

Dinsdag 4/09 Studiezaal 5 11:00 – 12:20 =

Bezig geweest met communicatie

scriptiewedstrijd.

15:30 – 16:00 = Rondleiding Ytje

Maandag 10/09 Studiezaal 8 09:00 – 17:00 =

Bezig geweest met opdrachten Bronnen

& Methoden en scriptiewedstrijd

Dinsdag 11/09 Studiezaal 6 10:00 – 15:30 =

Bezig geweest met stadswandeling

Maandag 17/09 Studiezaal 6 09:30 – 15:30 =

Bezig geweest met

stadswandeling

(26)

Woensdag 19/09 Studiezaal 7 10:00 – 17:00 = Bezig geweest met stadswandeling

Donderdag 20/09 Studiezaal 6 11:00 – 17:00 =

Bezig geweest met stadswandeling

Vrijdag 21/09 Studiezaal 6 10:00 – 16:00 =

Bezig geweest met stadswandeling

Maandag 1/10 Studiezaal 6 11:00 – 17:00 =

Bezig geweest met contacten leggen en stadswandeling

Woensdag 3/10 Studiezaal 6 09:00 – 15:00 =

Gesprekken gevoerd met medewerkers, bezig geweest met stadswandeling

Maandag 8/10 Studiezaal 4 13:00 - 17:00 =

gesproken met organistor

scriptiewedstrijd, bezig geweest met afbeeldingen

Woensdag 10/10 Studiezaal 7 10:00 - 17:00 =

Bezig geweest met stadswandeling

Donderdag 11/10 Studiezaal 7 10:00 - 17:00 =

Bezig geweest met voorbereiden

stadswandeling, Gesprekken gevoerd

met enkele

medewerkers.

Vrijdag 12/10 Studiezaal 7 10:00 - 17:00 =

Bezig geweest met

(27)

printen en lamineren, Bezig geweest met het doornemen van de route met Michael Hermse

Zaterdag 13/10 Groninger

Archieven/Stationsgebie d

9 09:00 - 18:00 =

Aanwezig op DGG, meegeholpen als parkeerwacht en als stadsgids

Dinsdag 23/10 UB 4 13:00 - 17:00 =

Bezig geweest met stageverslag

Vrijdag 26/10 Thuis 7 12:00 - 13:00 =

Gesprek gehad met Jona van Keulen 13:00 - 14:00 = Bezig geweest met afronden/afscheid nemen