Visie op de invulling van de lokale bibliotheekfunctie Periode 2015-2016
Gemeente Asten
1. Inleiding
De rol van de bibliotheek in de maatschappij is niet meer zo vanzelfsprekend als vroeger. Van de bibliotheek wordt niet per definitie hetzelfde verwacht als een aantal jaren geleden, toen de uitleenfunctie van de bibliotheek als voornaamste taak werd beschouwd. Ook bezuinigingen hebben invloed op de positie van de bibliotheek. Gemeenten moeten keuzes maken: welke doelgroepen hebben prioriteit en wat is mogelijk met de beschikbare financiële middelen? De nieuwe wetgeving, sinds 1 januari 2015 van kracht, laat gemeenten vrij om de
bibliotheekfunctie naar eigen inzicht in te richten, op een wijze die aansluit bij de lokale behoeften en wensen.
In Asten speelt de bibliotheek nog altijd een belangrijke maatschappelijke rol. De huidige bibliotheek sluit aan bij de behoeften van de gebruikers. Maar ook in Asten zijn de gevolgen van de geschetste ontwikkelingen zichtbaar. Niet alleen in Asten zelf, maar ook bij de bibliotheken in de omringende gemeenten, waarmee nauw wordt samengewerkt.
In het coalitieakkoord voor 2014-2018 heeft het college als speerpunt
aangegeven dat het huidige goede niveau van de bibliotheek behouden moet blijven. Om deze doelstelling te realiseren en de rol van de bibliotheek in de maatschappij ook in de toekomst te waarborgen, is het van belang dat de gemeente Asten haar visie op de invulling van de bibliotheekfunctie vaststelt.
De visie wordt vastgesteld voor de periode 2015-2016. Deze termijn valt samen met de resterende looptijd van het subsidieprogramma Welzijn/Zorg 2014-2016, waaraan met deze visie wordt aangehaakt. Het gaat in eerste instantie om een visie voor de korte termijn. Eind 2016 wordt het beleid geëvalueerd. Voor 2017 en verder wordt vervolgens een meerjarenvisie op de invulling van de
bibliotheekfunctie opgesteld, waarbij wordt ingezet op een gezamenlijk gedragen visie in Peelverband.
2. Achtergrond
Feiten en cijfers
De bibliotheekfunctie in Asten wordt verzorgd door de Stichting Bibliotheek Helmond-Peel. De Bibliotheek Helmond-Peel is in 2005 ontstaan uit een fusie van de bibliotheken in Asten, Deurne, Helmond en Someren. De vier gemeenten werken samen op basis van een bestuursovereenkomst.
De afgelopen jaren zijn ook in de Peel de gevolgen van de ontwikkelingen zichtbaar geworden. In alle deelnemende gemeenten is bezuinigd op de
bibliotheek. In Deurne is in 2014 ingrijpend bezuinigd; in Someren en Helmond zijn nieuwe bezuinigingen aangekondigd. In Asten zijn in 2012 en 2014
bezuinigingen op de bibliotheek doorgevoerd.
Tabel 1. Subsidieverlening gemeente Asten aan Bibliotheek Helmond-Peel
Het aantal leden van de bibliotheek laat een lichte daling zien. In 2012 waren er nog 3.914 inwoners van Asten lid van de bibliotheek: 2.536 jeugdleden en 1.378 volwassen leden. In 2013 kwam dit aantal leden uit op 3.848, bestaande uit 2.546 jeugdleden en 1.302 volwassen leden. Deze ontwikkeling volgt het
landelijke patroon, waarbij het aantal jeugdleden niet tot nauwelijks afneemt (of
Asten 2010 2011 2012 2013 2014
Subsidie 308.475 308.600 277.740 281.906 254.131
Bezuiniging -10% / 0% index -10% / 0% index
zelfs toeneemt) terwijl het aantal volwassen leden, met name in de doelgroep 18- 64 jaar, verder afneemt. In de overige vier gemeenten is voor deze jaren een vergelijkbare ontwikkeling zichtbaar.
Tabel 2. Cijfers bibliotheekvestiging Asten-dorp periode 2010-2013
Voor 2014 zijn voorlopig de volgende (globale) cijfers bekend. De centrale bibliotheekvoorziening in Asten heeft 3600 leden. De bibliotheek is gedurende 34,5 uur per week geopend. Wekelijks trekt de bibliotheek 900 bezoekers en vinden er 2.400 uitleningen plaats. De collectie bestaat uit 33.000 boeken die direct beschikbaar zijn in de vestiging in Asten. De leden in Asten kunnen via interbibliotecair leenverkeer, waarbij een boek kan worden aangevraagd en aangeleverd vanuit een collectie van een andere bibliotheek, ook terecht bij de 245.000 andere boeken binnen de Bibliotheek Helmond-Peel en 6 miljoen boeken uit de andere bibliotheken in Nederland.
De nieuwe bibliotheekwet
Op 1 januari 2015 is de nieuwe wettelijke basis van het bibliotheekwerk in werking getreden: de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorziening. De wet gaat uit van één netwerk, gevormd door de lokale bibliotheken, de provinciale
ondersteuningsinstellingen, de nieuwe landelijke digitale bibliotheek (een centrale voorziening waar iedere burger e-books kan lenen, ook als zij geen lid zijn van een fysieke bibliotheek) en de Koninklijke Bibliotheek (KB). De drie overheden zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het bibliotheeknetwerk. De gemeenten blijven verantwoordelijk voor de lokale fysieke bibliotheek.
De wet legt geen verplichting op aan gemeenten om een bibliotheek in stand te houden. Wel is vastgelegd welke functies een bibliotheekvoorziening in elk geval moet vervullen om deel uit te kunnen maken van het netwerk. Deze functies zijn:
het ter beschikking stellen van kennis en informatie, het bieden van
mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie, het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur, het organiseren van ontmoeting en debat en het laten kennismaken met kunst en cultuur. Deze functies worden samen aangeduid als lezen, leren en informeren.
3. Beleidsvisie
Wat willen we bereiken?
Het doel van deze beleidsvisie is de bibliotheekfunctie in Asten in te vullen op een wijze waarop een volledige voorziening kan worden geboden die tegemoetkomt aan de behoeften van alle doelgroepen, met instandhouding van het huidige hoge niveau van dienstverlening. Dit betekent dat er in ieder geval een substantiële centrale voorziening zal worden gehandhaafd in Asten-dorp, waar zowel de jeugd als volwassenen terecht kunnen. De bibliotheekfunctie moet voldoen aan de wettelijke vereisten. De mogelijkheden tot samenwerking in de regio moeten optimaal worden benut. Tot slot is het van belang dat de bibliotheek in de toekomst minder afhankelijk wordt van de subsidie van de gemeente.
Wat is daarvoor nodig?
Asten 2010 2011 2012 2013
Leden 4.164 4.056 3.914 3.848
Uitleningen 134.250 132.662 132.599 128.887
Bezoekers 55.938 55.276 54.960 48.048
Collectie 32.354 32.646 33.439 33.133
De bibliotheek in Asten bestaat uit een hoofdvestiging in Asten-dorp en een servicepunt in Asten-Heusden in de vorm van een Bibliotheek op School (BoS), conform het landelijke concept. De centrale voorziening is gepositioneerd in een gebouw dat eigendom is van de Stichting Bibliotheek Helmond-Peel, waardoor de kosten van huisvesting laag blijven. De collectie is vanwege de beschikbare ruimte niet groot, maar door het gebruik van interbibliotecair leenverkeer is in principe ieder gewenst boek bereikbaar. De bezuinigingen in 2012 en 2014 zijn onder meer opgevangen door de inzet van vrijwilligers tijdens zogenaamde 'zelfservice-uren', waarbij de bibliotheek open is maar er geen bibliotheek- personeel aanwezig is. De Bibliotheek op School in Asten-Heusden is eind 2012 gerealiseerd en functioneert naar tevredenheid.
De jeugd is een fundamentele doelgroep van de bibliotheek. Het is daarom van groot belang dat de invulling van de bibliotheekfunctie overeenkomt met wensen en behoeften van de onderwijsinstanties in Asten. Daarbij gaat het zowel om het primair en voortgezet onderwijs als om kinderopvang en peuterspeelzalen. Deze instanties hebben zich onder meer over dit onderwerp uitgesproken tijdens een informatiebijeenkomst over de toekomst van de bibliotheek, die eind januari 2014 plaatsvond. De onderwijsinstanties hebben aangegeven tevreden te zijn met de huidige invulling van de bibliotheek. Zij geven de voorkeur aan een centrale voorziening boven het realiseren van bibliotheken op de scholen zelf. De afstand tussen de scholen en de centrale voorziening is dusdanig klein dat een bibliotheek op school weinig zou toevoegen ten opzichte van de huidige situatie.
Om de doelstelling te bereiken en het goede niveau van de huidige bibliotheek te behouden, is het van belang dat de huidige structuur van de bibliotheekfunctie in stand wordt gehouden. Daarbij wenst de gemeente de samenwerking met de Bibliotheek Helmond-Peel voort te zetten. De samenwerking wordt gebaseerd op de volgende drie pijlers, die in het navolgende nader worden toegelicht:
Het beleid wordt voortgezet op basis van de vier kernfuncties van de 1.
bibliotheek, zoals beschreven in het Beleidsplan 2013-2018 van de Bibliotheek Helmond-Peel;
De bibliotheek krijgt de opdracht tot vernieuwing;
2.
De bibliotheek krijgt de opdracht om de subsidieafhankelijkheid te 3.
verminderen door te vermaatschappelijken.
1. Voortzetting kernfuncties
In 2013 heeft de Bibliotheek Helmond-Peel haar meerjarenvisie gepresenteerd in het beleidsplan: 'De bibliotheek die ertoe doet: samen schrijven aan de
bibliotheek 3.0'. Dit beleidsplan is mede op verzoek van de gemeente Asten tot stand gekomen. In het beleidsplan worden vier kernfuncties van de bibliotheek omschreven: de fysieke bibliotheek, de educatieve bibliotheek, de digitale bibliotheek en de programmerende bibliotheek. De fysieke bibliotheek is gericht op de bibliotheek als ontmoetingsplek voor iedereen, met professionele en vrijwillige dienstverlening. Deze functie is onverminderd van belang voor Asten.
In praktijk wordt er veelvuldig gebruik van gemaakt, bijvoorbeeld door ouderen in zogenaamde 'koffiegroepjes'. Ook de collectie en de uitleenfunctie worden
geschaard onder de fysieke bibliotheek. De educatieve bibliotheek richt zich op de bibliotheek als centrum voor informatie en heeft onder meer betrekking op
leesbevordering bij jeugd, de ondersteuning van laaggeletterden en mediawijsheid. De digitale bibliotheek ziet op de online dienstverlening en voorlichting over de nieuwste multimediale ontwikkelingen. De programmerende bibliotheek is gericht op het aanbod van activiteiten op artistiek en informatief gebied. Met de instandhouding van deze vier functies wordt voldaan aan de in de wet vastgestelde basisfuncties van lezen, leren en informeren.
2. Vernieuwing
Het is een taak van de bibliotheek om in te spelen op actualiteiten en ontwikkelingen in de maatschappij. Met de nieuwe wetgeving is het Rijk verantwoordelijk geworden voor de uitleen van e-books, waardoor de lokale, fysieke bibliotheken deze taak niet meer hoeven uit te voeren. De lokale
bibliotheken blijven echter wel verantwoordelijk voor de voorlichting over e-books en de aansluiting op de landelijke digitale bibliotheek. De landelijke digitale bibliotheek is echter ook toegankelijk voor lezers die geen lid zijn van een fysieke bibliotheek. Dit betekent dat de bibliotheek er met vernieuwende initiatieven voor moet zorgen dat mensen de meerwaarde blijven zien van een lidmaatschap bij de lokale, fysieke bibliotheek.
3. Vermaatschappelijking
Het is van belang dat de bibliotheek zich minder afhankelijk maakt van de
gemeentelijke subsidieverstrekking. Er staat voorlopig geen volgende bezuiniging op het bibliotheekwerk in de planning, maar dit kan in de toekomst veranderen.
Om haar rol in de maatschappij te kunnen blijven spelen, zal de bibliotheek moeten 'vermaatschappelijken'. Vermaatschappelijken houdt in dat de bibliotheek actief de samenwerking zoekt met andere partijen. In haar beleidsplan geeft de bibliotheek al aan in te zetten op co-creatie. Co-creatie houdt in dat nieuwe producten worden ontwikkeld in samenwerking met andere partijen, zoals gemeenten, welzijnsinstellingen, scholen, boekhandels en de lezers zelf.
Vermaatschappelijken is breder dan alleen het co-creëren van nieuwe producten en diensten: het gaat bijvoorbeeld ook om het gebruik maken van elkaars mogelijkheden. Een bedrijf in kunstuitleen kan de ruimte van de bibliotheek gebruiken om kunst tentoon te stellen; de bibliotheek kan haar ruimte delen met een boekhandel en een literair café. Vermaatschappelijken beperkt zich niet tot samenwerking met partijen in de cultuur- of welzijnssector. Er kan bijvoorbeeld ook samenwerking worden gezocht met commerciële bedrijven.
Het doel van vermaatschappelijken is het aandeel van de gemeentelijke subsidie in de inkomsten van de bibliotheek (in 2013 nog goed voor 80% van de omzet) substantieel te verlagen. Op basis van het subsidieprogramma Welzijn/Zorg jaarschijf 2015 wordt aan de bibliotheek voor het komende jaar een subsidie toegekend ten bedrage van € 258.578,-, inclusief indexering. Er staat voorlopig geen volgende bezuiniging op het programma. Wel zal de komende jaren het bedrag dat het Rijk ter financiering van de landelijke digitale bibliotheek zal onttrekken aan het gemeentefonds, naar de lokale bibliotheek worden
doorberekend. Het gaat om een stelselmatige onttrekking aan het fonds van 2015 tot en met 2019. De bedragen die worden onttrokken lopen uiteen van 8 miljoen (2015) tot 12,2 miljoen (2019). Voor 2015 betekent dit voor Asten dat een bedrag van € 7.788,- zal worden doorberekend naar de bibliotheek.
Het streven is om richting 2017 de subsidieafhankelijkheid van de bibliotheek dusdanig te verminderen dat de subsidie nog maximaal € 225.000,- bedraagt. De eventuele indexering is niet bij dit bedrag inbegrepen. De doorberekening van de uitname uit het gemeentefonds valt wel binnen dit bedrag. Dit betekent dat in 2017 de begroting met iets meer dan 10% zal zijn verlaagd. Deze doelstelling maakt dat het vermaatschappelijken van de bibliotheek niet alleen een taak is van de bibliotheek. De gemeente Asten zal zich inzetten om mogelijkheden tot vermaatschappelijking van de bibliotheek te realiseren. Op dit punt wordt nauw samengewerkt met de bibliotheek.
De beschreven visie op de voortzetting van de samenwerking is met de Bibliotheek Helmond-Peel afgestemd. De bibliotheek stemt in met de
voorgestelde inhoud. Ook is de bibliotheek reeds gestart met het ontplooien van initiatieven voor vermaatschappelijking.
Samenwerking met Someren, Deurne en Helmond
Naast het voortzetten van de samenwerking met de Bibliotheek Helmond-Peel hopen we ook de samenwerking met de andere drie gemeenten te kunnen vervolgen. De meerwaarde van deze samenwerking ligt vooral besloten in de aanvulling van het aanbod van de verschillende bibliotheken. De volwassen leden van de bibliotheek in Deurne kunnen bijvoorbeeld terecht in de vestigingen in de andere gemeenten. Vanuit Asten kunnen de leden voor een groter aanbod aan activiteiten in Helmond terecht. De structuur van de samenwerking kan worden vergeleken met een supermarktfranchise: de winkels opereren onder dezelfde noemer, maar de iedere winkel is anders dan de andere.
Of en hoe de samenwerking met de andere gemeenten kan worden voortgezet, hangt af van de gevolgen van recente ontwikkelingen. In Deurne is de
bibliotheekfunctie in 2014 ingrijpend herzien. Als gevolg van flinke bezuinigingen is daar slechts nog plaats voor een sterk versmalde bibliotheekvoorziening voor volwassenen. Voor de jeugdleden wordt ingezet op bibliotheken op school. Ook in Someren loopt een onderzoek naar een nieuwe invulling van de
bibliotheekfunctie. Daarvoor zijn drie partijen uitgenodigd – twee commerciële partijen en de Stichting Bibliotheek Helmond-Peel – die hun visie hebben gepresenteerd tijdens een raad-vraagt-raad-bijeenkomst. Aan de hand van de ingediende visies en de reacties van het publiek tijdens bijeenkomst gaat het college van Someren zich in 2015 beraden over de te nemen vervolgstappen. Tot slot staan er ook in Helmond veranderingen op stapel. Na de bezuinigingen van de afgelopen jaren is er opnieuw een flinke bezuiniging aangekondigd die
betrekking heeft op de hele cultuursector. De gevolgen van deze bezuinigingsslag worden duidelijk in 2015.
Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de samenwerking tussen de vier gemeenten en de Bibliotheek Helmond-Peel. Voor de voortzetting van de samenwerking met de andere drie gemeenten is een nieuwe
bestuursovereenkomst noodzakelijk. Daarbij heeft Asten ingezet op een door alle gemeenten gezamenlijk gedragen meerjarenvisie op de samenwerking met elkaar en met de Bibliotheek Helmond-Peel. Door de ontwikkelingen in de regio is het echter niet mogelijk gebleken om op dit moment een meerjarenvisie te
realiseren. Daarom is afgesproken dat wordt onderzocht op welke punten er wel één gezamenlijk gedragen visie kan worden uitgedragen en deze voor een kortere periode vast te leggen. Deurne en Helmond hebben aangegeven in principe ook op lange termijn de samenwerking met de Bibliotheek Helmond-Peel en de vier gemeenten te willen voortzetten. In Someren is hier nog geen definitieve beslissing over genomen. Wij streven ernaar om in 2016 met alle deelnemende gemeenten tot een (deels) gezamenlijk gedragen meerjarenvisie te komen. Vanaf 2017 zijn de plannen van alle gemeenten duidelijk en kan definitief worden
besloten tot het vaststellen van een gezamenlijke meerjarenvisie of een nieuwe in te zetten koers.
4. Alternatieven
De hier geschetste visie gaat uit van een samenwerking met de stichting Bibliotheek Helmond-Peel, gebaseerd op voortzetting van de in het beleidsplan beschreven vier functies van de bibliotheek en de gewenste vernieuwing en vermaatschappelijking in de toekomst. Naast deze visie zijn er ook alternatieve opties onderzocht. Daartoe is informatie ingewonnen bij een commerciële partij.
De gepresenteerde visie van deze partij was gebaseerd op de realisatie van 'Bibliotheken op School' op alle scholen in de gemeente Asten. De scholen zouden de beschikking krijgen over een eigen collectie. Daarbij zou er in het centrum slechts een kleinschalige bibliotheekvoorziening gehandhaafd worden voor de volwassen leden van de bibliotheek. Deze voorziening zou worden geplaatst in een centrum waar ook andere activiteiten en diensten worden aangeboden. Voor
deze alternatieve optie is in de voorgestelde visie niet gekozen, omdat deze niet aansluit bij de behoeften die de bibliotheekgebruikers in Asten hebben
aangegeven. De scholen geven de voorkeur aan een centrale voorziening.
Bovendien biedt deze visie weinig ruimte voor de volwassen gebruikers van de bibliotheek.
5. Conclusie
De geschetste visie is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:
De bibliotheekvoorziening in Asten komt tegemoet aan de behoeften van
•
alle doelgroepen (jeugd, jongeren, volwassenen, laaggeletterden, ouderen);
De huidige structuur van de bibliotheek blijft gehandhaafd, met een
•
centrale voorziening voor jeugd en volwassenen in Asten-dorp en een servicepunt in Asten-Heusden;
De samenwerking met de Bibliotheek Helmond-Peel wordt voortgezet, op
•
basis van drie pijlers:
instandhouding van de vier kernfuncties van de bibliotheek: de fysieke -
bibliotheek, de digitale bibliotheek, de educatieve bibliotheek en de programmerende bibliotheek; met de instandhouding van deze vier functies wordt voldaan aan de in de wet omschreven basisfuncties van lezen, leren en informeren;
De bibliotheek krijgt voor de toekomst de opdracht om te vernieuwen;
-
De bibliotheek krijgt de opdracht de afhankelijkheid van de subsidie in -
de toekomst te verminderen door te vermaatschappelijken.
Er wordt ingezet op continuering van de samenwerking met de gemeenten
•
Someren, Helmond en Deurne.
