Presentatie 'Het ABC van vitamines voor persoonlijke groei'

(1)

VITAMINES VOOR PSYCHOLOGISCHE GROEI EN HET WELBEVINDEN VAN KINDEREN EN OUDERS

Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste www.vopspsy.ugent.be

www.selfdeterminationtheory.org

VAKGROEP ONTWIKKELINGS-, PERSOONLIJKHEIDS- EN SOCIALE PSYCHOLOGIE ONDERZOEKSGROEP ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE

(2)

Het is niet gemakkelijk om toegang te hebben tot mijn dochter. Nu ze naar de middelbare school gaat, sluit ze zich meer af. Ik voel mij net een deel van het meubilair of een bankautomaat. Maar ik wil toch wel weten wat ze met haar zakgeld doet, waar en met wie ze uithangt. Ik verlang soms naar de tijd dat we samen in de zetel wegschoven, geschurkt tegen elkaar. Op zo’n momenten was ze meer openhartig. Ik probeer op mijn intuïtie en met goede bedoelingen mijn kind op te voeden, maar ik voel me soms onmachtig. Door haar gesloten houding maak ik me soms kwaad en zeg ik dingen waar ik later spijt van heb.

(c) copyright

Casus: Het buikgevoel van Marjan

(3)

(4)

DOELSTELLINGEN: DEZE SESSIE ZOU GESLAAGD ZIJN ALS…

• … een inzicht te geven in de vitamines voor groei

• ….laten praten en discussiëren over wat een groeibevorderende ouderschapsstijl inhoudt

• … een aantal concrete tips te geven binnen een referentiekader

(c) copyright

(5)

• Behoefte aan (beleids)visie &

inspiratie

• Kruispunt van motivatie- en ontwikkelingspsychologie

• Fundamentele vragen

(6)

ZELF-DETERMINATIE THEORIE

(c) copyright

Prof. Edward Deci

(University of Rochester, NY)

Prof. Richard Ryan

(University of Rochester, NY)

(7)

INLEIDING: UIT HET LEVEN GEGREPEN

(8)

THUIS: DIALOOG TUSSEN MOEDER EN KIND

Gelieve de rol van het 7-jarige kind in te nemen (Het is een druilerige herfstochtend)

(c) copyright

(9)

̶ Kind: Mama, .... Mama, welke kleren moet ik aandoen?

̶ Mama: Zoetje, mama is zich nu aan het wassen. Ik kan toch niet altijd jouw kleren klaarleggen.

Je bent al zeven, kies zelf maar je kleren.

(Noortje gaat naar boven om kleren te kiezen en verschijnt even later triomfantelijk)

̶ Kind: Kijk, mama, leuk, hé!

̶ Mama: Maar Noortje, wat heb je nu aangetrokken? Het is vandaag geen familiefeest, he. Je gaat gewoon naar school.

̶ Kind: Maar mama, die hoed is toch supergaaf! Die past goed bij dit rokje.

̶ Mama: Maar wat zal de juf hiervan zeggen? En je zal koud hebben met dat rokje aan. Het zal vandaag gaan regenen. Kom, we gaan boven andere kleren aandoen!

̶ Kind: Neen! Ik ga niet meer mee! Ik doe deze kleren aan!

̶ Papa: Maar ze zal zelf wel ondervinden of ze te koud heeft. Laat haar nu toch.

̶ Kind: Van papa mag het mama!

̶ Mama: Ja, voor papa heeft gemakkelijk spreken. Hij zal geen nieuwe feestkleren kopen als het nodig is. Neen, die kleren zijn voor een andere keer!

(c) copyright

(10)

̶ Paradoxale boodschap: Kind mag kiezen, maar keuze wordt dan afgewezen.

̶ Kind bouwt geen vertrouwen op in haar capaciteit om te kiezen

(c) copyright

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind?

(11)

THUIS: DIALOOG TUSSEN VADER EN KIND

Gelieve de rol van de 14-jarige adolescent in te nemen (De vader had een lastige dag)

(c) copyright

(12)

- Vader: Wat is er gebeurd met Frans?

- Emiel: Niets. Hij leeft nog.

- Vader: Maak er geen spelletje hé, Emiel. Je weet goed wat ik bedoel.

- Emiel: Wat bedoel je?

- Vader: Je cijfers voor Frans zijn opnieuw slecht. Dat rood doet pijn aan de ogen. In plaats van te gamen zou je beter wat Frans studeren.

- Emiel: Maar dat heb ik gedaan! Die leraar is gewoon een trut.

- Vader: Let op je taal, Emiel. Je zal toch moeten leren om je in te spannen voor je talen, want ook bij Nederlands heb je niet veel over.

- Emiel: Talen kunnen mij gestolen worden. Geef mij maar fysica en wiskunde.

- Vader: Maar als je later voor een groot internationaal bedrijf wil werken, dan heb je je talen nodig. Bij het volgende tekort voor Frans, sla je maar een voetbaltraining over!

(13)

- Vader houdt toezicht, met resultaatgerichte focus

- Opvoeding = tweerichtingsverkeer, waarbij vader op een muur botst

- Gesprek mondt uit in een preek

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind?

(14)

(c) copyright

Een meer motiverende interactie

(15)

THUIS: DIALOOG TUSSEN MOEDER EN KIND

Gelieve de rol van het kind in te nemen

(c) copyright

(16)

- Kind: Neen, ik lust geen vis!

- Moeder: Je vindt het niet lekker.

- Kind: Neen, bah, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd eten wat jij klaar maakt!

- Moeder: Je bent kwaad op mij.

- Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten

- Moeder: : Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden opeten? Jij kan zelf op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet

weten of de vis lekker is als je hem niet geproefd hebt? Wat denk je?

- Kind: Oké, dan!

(17)

̶ Meer gehoord, maar toch nog enigszins geërgerd

̶ Kind krijgt inspraak over hoeveelheid maar niet over het al dan niet vis eten

(c) copyright

Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind?

(18)

DEEL 1:

VITAMINES VOOR DE GROEI EN

VEERKRACHT VAN KINDEREN ÉN OUDERS

(19)

1. Akkoord

2. Niet akkoord

3. Het hangt er van af

(c) copyright

Stelling motiverend opvoeden:

Er bestaat niet zoiets als een universeel motiverend

opvoedingsrecept. Wat motiverend is voor het ene kind is

demotiverend voor het andere kind en vice versa.

(20)

VITAMINES VOOR GROEI

Welke behoeftes sluiten aan bij deze criteria?

(c) copyright

Eerder

psychologisch dan fysiologisch

Eerder inherent dan verworven

Eerder

fundamenteel dan triviaal

Eerder universeel dan gebonden

aan cultuur

(21)

Autonomie

De ervaring jezelf te mogen zijn en vrijwillig te mogen handelen, denken en voelen; ervaring van keuze en psychologische vrijheid; je staat aan het roer van je eigen leer- en

ontwikkelingsproces

(c) copyright

(22)

Relationele verBondenheid

Evaring van een warme, hechte en authentieke band met anderen, voor anderen zorg dragen en geliefd worden

(c) copyright

(23)

Competentie

Het gevoel hebben bekwaam te zien om een activiteit uit te voeren, gewenste

doelen te bereiken en de eigen vaardigheden te kunnen gebruiken en ontplooien

(c) copyright

(24)

“Ik kan helemaal zijn

wie ik echt ben” “Ik kan een aantal zaken goed of ik heb het gevoel beter te

kunnen worden”

“Ik heb een nauwe band met mama/papa/de juf. Ik

heb een paar goede vriendjes.”

A

C

B

(25)

(c) copyright

Grotere

betrokkenheid, leerplezier

ABC

Kinderen

Meer zelfdiscipline &

volharding

Meer psychisch welbevinden &

gezondheid

Meer creativiteit &

betere prestaties

Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 3, 263-280

(26)

(c) copyright

Van kinderen naar ouders:

Psychologische behoeftebevrediging als basis

voor zelfzorg

(27)

(c) copyright

Welke behoeftes zijn gefrustreerd bij Marjan?

Het is niet gemakkelijk om toegang te hebben tot mijn dochter. Nu ze naar de middelbare school gaat, sluit ze zich meer af. Ik voel mij net een deel van het meubilair of een bankautomaat. Maar ik wil toch wel weten wat ze met haar zakgeld doet, waar en met wie ze uithangt. Ik verlang soms naar de tijd dat we samen in de zetel wegschoven, geschurkt tegen elkaar. Op zo’n momenten was ze meer openhartig. Ik probeer op mijn intuïtie en met goede bedoelingen mijn kind op te voeden, maar ik voel me soms onmachtig. Door haar gesloten houding maak ik me soms kwaad en zeg ik dingen waar ik later spijt van heb.

(28)

De ene dag is de andere niet!

(29)

Mabbe, E. Soenens, B., Vansteenkiste, M., Van der Kaap-Deeder, J., & Mouratidis, A. (2018). Day-to-day variation in autonomy-supportive and psychologically controlling parenting: the role of parents’ daily experiences of need satisfaction and need frustration. Parenting: Science and Practice, 18, 86-109.

(30)

VERKLAREND MECHANISME

Psychologische beschikbaarheid ENERGETISCHE

BASIS

Behoeftebevrediging

SOCIALE CONTEXT

Behoefte-

ondersteunende omgeving

Stress Behoeftefrustratie

Behoefte- beknottende

omgeving

Van der Kaap-Deeder, J., Soenens, B., Mabbe, E., Dieleman, L., Mouratidis, A., Campbell, R., & Vansteenkiste, M. (in press). From daily need experiences to autonomy-supportive and psychologically controlling parenting via psychological availability and stress. Parenting: Science and Practice.

(31)

CONCLUSIE: DE VITALISERENDE ROL VAN BEHOEFTEBEVREDIGING

̶ ABC = voedingsbodem voor ons dagelijks geluk en vitaliteit!

̶ Frustratie van behoeftes ontlokt stress en onze batterijen raken zeer snel leeg.

̶ Zelfzorg als ouder houdt in dat je jouw eigen behoeftenhuishouding op orde hebt

(c) copyright

(32)

DEEL II:

WAT IS EEN GROEIBEVORDERENDE EN

–BEKNOTTENDE OPVOEDINGSSTIJL?

(33)

Autonomie

VerBondenheid

Competentie

Autonomie-

ondersteunende vs.

controlerende context

Relationele steun vs.

afwijzing

Structurerende vs.

Chaotische context

(34)

Stijl Autonomieondersteuning

Vertrekpunt

Gevoel bij persoon Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes

Grondhouding

Beleving kind:

Voorstellen, gevoelens, interesses

“Ik mag mijzelf zijn” - Autonomie

Afstemmen op beleving

Nieuwsgierigheid, openheid, flexibiliteit

GRONDHOUDING VAN AUTONOMIEONDERSTEUNING

(c) copyright

(35)

Op tien minuten kan je het verschil maken!

Een kort maar motiverend gesprek houden

Welke verschil merk je tussen beide dialogen?

(36)

STUDIE - T

IENERS EN MOEDERS

: H

OE PRATEN ZE MET ELKAAR

Voorbeeldfragmenten

Wuyts, D., Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Van Petegem, S. (2018). The role of observed maternal autonomy support, reciprocity and psychological need satisfaction in adolescent disclosure. Journal of Adolescence, 65, 141-154.

(37)

STUDIE - T

IENERS EN MOEDERS

: H

OE PRATEN ZE MET ELKAAR

Autonomie-ondersteunend gedrag Keuze gespreksonderwerp

Reflectief luisteren

Emotionele toestand herkennen Vragen naar ervaringen

Authentieke interesse

Onthulling gepast samenvatten Empatisch begrip

Zelfonthulling geduldig afwachten

Controlerend gedrag Gesloten vragen

Controlerend taalgebruik Bevelen

Ongevraagd advies / preken

Teleurstelling tonen en schuldinductie Bekritiseren en afgunst tonen

Onderbreken

Intrusieve vragen en wantrouwen Ouder vooral aan het woord

Wuyts, D., Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Van Petegem, S. (2018). The role of observed maternal autonomy support, reciprocity and psychological need satisfaction in adolescent disclosure. Journal of Adolescence, 65, 141-154.

(38)

Vitamines tiener

Tevredenheid gesprek

Mate van onthulling

Geobserveerde gespreksstijl

ouder

Vrijwillige onthulling

Vitamines ouder Tiener

Ouder

Tevredenheid gesprek

Geobserveerde wederkerigheid

(39)

(c) copyright

Maar ... resulteren inspraak en dialoog niet in een permissief opvoedingsklimaat?

Wat te denken van de volgende uitspraak van een ouder?

(40)

1. Akkoord

2. Niet akkoord

3. Deels akkoord, deels niet akkoord

(c) copyright

“Als je hen een vinger geeft, dan nemen ze een arm”, antwoordde een ouder tijdens een infoavond over opvoeding. “Jongeren zijn meer dan ooit mondig en je mag hen niet te veel inspraak geven, want anders verlies je de controle. Ze hebben grenzen nodig en moeten gewoon leren luisteren en doen wat van hen verwacht wordt. Dat moeten wij ook.”

(41)

Autonomie-ondersteuning betekent niet dat (Soenens & Vansteenkiste, 2010)

a) … kinderen aan hun lot worden over gelaten om problemen die ze ervaren op te lossen = gebrek aan betrokkenheid

b) … ouders geen regels of verwachtingen kunnen communiceren, alsof kinderen onbeperkte vrijheid genieten = permissieve omgeving

Structuur Chaos

Autonomie-ondersteunende omgevingen

Controlerende omgevingen

(42)

Stijl Structuur

Vertrekpunt

Gevoel bij persoon Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes

Grondhouding

Kwaliteiten, potentieel en vaardigheden van kind

“Ik word beter in X” - Competentie

Afstemmen op ontwikkelingsniveau

Procesfocus, zelfontplooiing, vertrouwen

GRONDHOUDING VAN STRUCTUUR

(c) copyright

(43)

Kunnen we een motiverende opvoedingsstijl in kaart brengen?

Naar een verfijnd opvoedingskompas

(44)

Low directiveness

Need support

High directiveness Need thwarting

Autonomie- ondersteuning

Controlerend Chaos

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Afstemmend Afwachtend

Opgevend

Dominerend

Eisend

(45)

1 2 3 4 5 6 7 Participatief

Afstemmend

Begeleidend

Verduidelijkend

Opleggend Dominerend

Onverschillig

Afwachtend

Leerkracht

Participatief

Begeleidend

Verhelderend Afstemmend Afwachtend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Voor elke ouder een gepersonaliseerd opvoedingsprofiel

(46)

Adolescentenversie

Domeingebonden benadering

Kleuterversie Rolbenadering

Prudentiële domein Bescherming / steun –

“minister van binnenlandse zaken”

Morele domein Autoriteit uitoefenen

Persoonlijke domein Spel

Conventionele domein Medewerking verkrijgen

(47)

(c) copyright

Welke opvoedingsstijl hanteren de ouders in de openingsvoorbeelden?

Het opvoedingskompas als reflectiekader

(48)

Need support

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Opgevend

Dominerend

Eisend

(49)

Need support

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Opgevend

Dominerend

Eisend

(50)

(c) copyright

Wat als we jouw kind(eren) nu eens vragen om deze lijst

in te vullen?

(51)

1 2 3 4 5 6 7 Participatief

Afstemmend

Begeleidend

Verduidelijkend

Opleggend Dominerend

Onverschillig

Afwachtend

Participatief

Begeleidend

Verhelderend Afstemmend Afwachtend

Opgevend

Dominerend

Eisend

(52)

DEEL III:

HOE STIMULEER JE DE BEHOEFTES EN

GROEI IN DE PRAKTIJK?

(53)

Need support

Controle Chaos

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Aanbeveling 2:

Investeer in keuze

Aanbeveling 1:

Probeer mee te veren met weerstand en oefen geduld

(54)

Het is in vele gevallen NIET zo dat weerspannige

kinderen opgedragen activiteiten helemaal niet willen

uitvoeren, maar ze willen het ANDERS aanpakken ...

(55)

- Ander moment => timing van de vraag!

vb. « Ik wil wel lastige oefeninge maken, maar niet onmiddellijk»

- Andere inhoud => aard van de oefening

vb. « Ik wil wel oefeningen maken, maar niet deze’

- Andere manier => andere oefenwijze

vb. « Ik wil wel oefenen maar op een andere manier »

- Andere hoeveelheid => te veel (belastend) = ritme vertragen vb. « Ik wil wel oefeningen doen, maar niet zo veel »

(56)

Need support

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Aanbeveling 3:

Leg via dialoog afspraken vast tijdens een gezinsoverleg,

waarbij de noodzaak goed wordt geduid

(57)

Afspraak Regel

Grens die van onderuit is

gegroeid

Grens die van boven af is

opgelegd

(58)

 Conventionle thema’s: Opruimen, huishoudelijke taken

 Prudentiële thema’s: Eetgewoontes, veiligheid

 Persoonlijke thema’s: Social media, telefoongebruik, vrije tijdsbeoefening, vrienden

 Morele thema’s: stelen, liegen, etc.

 Zeker rond persoonlijke thema’s is voorzichtigheid gewenst!

(59)

WAT EXTRA TIPS

Probeer afspraken te visualiseren in een schema = houvast!

Laat kinderen van het schema zelf een collage maken

 creatieve en eigen invulling

 meer eigenaarschap

Probeer hieromtrent afspraken te maken in onverdachte tijden zodat de gezinsvergadering geen crisisvergadering wordt

(60)

Need support

Structuur

Participatief

Begeleidend

Verhelderend

Opgevend

Dominerend

Eisend

Aanbeveling 4:

Laat het schema de scheidsrechter zijn

(61)

Als kinderen dreigen te protesteren, dan laat je het schema « spreken »

Jij hoeft niet te beslissen; het schema doet dit voor jullie

Vb. « Mag ik vandaag choco eten? » «Wel, waarom kijk je niet eens op het schema? »

Vb. « Susanna, kan je eens kijken wat de volgende stap is op ochtendschema? »

Je houdt consequent vast aan het schema, want anders word je

permissief

(62)

ALLES OP EEN RIJ

(63)